1, 2. Mawonelo muni nyo hambanehambane ma gu ni vathu khu paradhesi?

VANDRIYATHU nya vangi va mayigoni nyo hambanehambane va di hongola dhoropani ga Seul, Koreya, gasi guya wona tshangano nya mughanga. Tepo va nga ba va khuga khu estadhiyu gu nga giredwa avbo tshangano gasi gu bweleya magaya gwawe, Dzifakazi dza mule dzi di ya va taleya. Gu diri gigiro nyo tsakisise ngudzu tepo vambe va nga ba va ranana, va khusedzeyana mawogo na va gu khavo: “Hi na wonana Paradhesini!” Wo si wona khatshi va di gu ganeya khu Paradhesi muni?

² Vathu muhuno va na ni mawonelo nyo hambanehambane khu paradhesi. Vambe vari khavo paradhesi gilo hi gi pimisago basi. Vambe vari khavo ni hayini va gu romo vo ba va tsakide vo dzipwa na vari paradhesini. Mwama a lambidego khu ndzala a gu ba a khade vbamezani gu gu na ni guhodza nya gungi si nga gira a dzipwa na a romo paradhesini. Myaga nyo khaguri yi vbindridego, nyamayi moyo a di wona wulanga wu nga ba wu tade khu sifilori nyo mbure nya likhabi, si di mu tsakisa ngudzu nyo bwe khuye: “Nga wona Paradhesi!” Wulanga wowo wu nga gu ranwa pwani Paradhesi kala muhuno, ambari olu mwaga ni mwaga gu talago khu thondrwane nya yikhongolo nyo bwe yi gira gigomo nya 15 dzimetro. Wa gu wona Paradhesi nari ginani? U ngu khodwa gu khuwe yi na manega?

3. Khu hayini gu ganedwago khu Paradhesi tepo nyo pheye omu nya Bhibhiliya?

 ³ Bhibhiliya yi ngu ganeya khu paradhesi yi nga ba yi romo gale ni paradhesi yi tago mindru wa tshigu. Hi ngu leri maningano ni Paradhesi omu nya libhuku nyo pheye nya Bhibhiliya. Genesi 2:8 wari khuye: Jehovha a di yala lithembwe Edheni [mwendro paradhesi nya gu tsakise, guya khu Bhibhiliya nya Katolika Douay Version] khu khugadambo a vega umo muthu a nga mu wumbago. Malito nya giHebheru mari khayo, lithembwe la Edheni. Lito “Edheni” so thula gu khiso “Gutsakisa,” nigu lithembwe lolo wu diri wulanga nyo tsakise kamo. Wu di gu mburide ngudzu, ni guhodza nyo eneye ni gurula vbakari nya vathu ni sirengo. — Genesi 1:29-31.

4. Khu ginani hi fananisago lithembwe la Edheni ni paradhesi?

⁴ Lito nya giHebheru li vbindrugedzedwego pwani “lithembwe nya sifilori mwendro jardim” li di vbindrugedzedwa pwani pa·raʹdei·sos khu giGreki. Cyclopaedia, M’Clintock and Strong, yari khiyo muGreki a gupwa lito pa·raʹdei·sos, a di gu dundrugeya khu wulanga nyo mbure nya wukhongolo wu vhikedwego ga satshavbo si kodzago gu gu gireya guvivba, ni misimbo nyo samadzise yi velegago mihandro nyo hambanehambane, ni sitsongwana ni mwasi gasi gu hagana umo sirengo ni gu havisa dzinvuta. — Fananisa ni Genesi 2:15, 16.

5, 6. Khu ginani Adhamu ni Evha va nga luza lithomo nyo vbanye Paradhesini, nigu ginani egi vambe va dzi wudzisago?

⁵ Jehovha a di vega Adhamu ni Evha omu nya lithembwe nya nga ilolo, a gu paradhesi. Ganiolu kha nga olu va nga ne engisa Jehovha, va luzide lithomo nya gu vbanye Paradhesini, avo gumogo ni sanana sawe. (Genesi 3:23, 24) Ambari olu gu nga ba gu si vbanyi gambe muthu thembweni mule, so wonega khatshi yi simamide gu manega kala tepo nya ndrambi ya Nowa.

⁶ Si nga gira gu vambe va wudzisa gu khavo, ‘Ina kamo gu na tshuka gu manega gambe Paradhesi mafuni?’ Ginani egi lisine li gi yeyedzago? Wa gu ba u vireya guta vbanya ni sigodwa sago Paradhesini, ina u na ni gighelo nyo tiye nya gutumba gogo? Ina u nga kodza gu tshamuseya gu khuwe khu ginani hi tiyisegago gu khethu gu na ba guri ni Paradhesi mindru wa tshigu?

7, 8. a) Gitumbiso muni egi Nungungulu a giridego Abrahama? b) Ginani egi Abrahama a gi pimisidego khu gitumbiso gyogyo.

⁷ Wulanga nya wadi ngudzu guvbindra gwatshavbo gasi gu mana mihlamulo nya siwudziso soso, khomu nya Bhibhiliya, kholu libhuku leli la guta khiyo ga Jehovha, a gu oyu a giridego Paradhesi nyo pheye. Nga dundrugeya khesi Nungungulu a embedego pari yaye Abrahama. A di khuye a na andrisa livelego la Abrahama nga “mafu nya fungu wa phwani.” A bwe a mu gira gambe gitumbiso gegi nya lisima ngudzu khuye: “Mayigo yatshavbo ya mafuni, ma na kategiswa khu ga melego wago, kholu uwe u yingiside magana yango.” (Genesi 22:17, 18) Khu gu gimbiya nya tepo, Nungungulu giride gambe gitumbiso gyagimwegyo gyanana gya Abrahama ni gitugulwana gyaye. — Leri Genesi 26:4; 28:14.

⁸ Omu nya Bhibhiliya gu mwalo gilo gi yeyedzago gu khigyo Abrahama pimiside gu khuye vathu va na mana tshatshazelo nya paradhesi ndzadzini. Khu kharato tepo Nungungulu a nga tumbisa gu khuye “mayigo yatshavbo ya mafuni” ma na kategiswa, Abrahama pimiside gu khuye makategwa yoyo ma na ba mari mafuni. Ganiolu khigyo gyogyo basi giyeyedzo  gya omu nya Bhibhiliya nyo khigyo gu na ba guri ni paradhesi mafuni?

9, 10. Khu sevbini simbe situmbiso si hi girago hi tumba gu khethu gu na ba guri ni paradhesi mafuni?

⁹ Nungungulu ningide liphuvbo laye nya guage moyo nya gitugulwana gya Abrahama gasi gu ganeya khu tepo eyi gu na ba guri mwalo gambe “muthu nya guvivbe.” (Ndzimo 37:1, 2, 10) Wulangani nya isoso, “va nya gurula va na fumela litigo, va na nengela khu gurula nya gungi.” Dhavidhe profetide gambe khuye: “Va nya gululama va na fumela litigo, va na vbanya umo kala gupindruga.” (Ndzimo 37:11, 29; 2 Samuweli 23:2) Wo pimisa gu khuwe situmbiso sesi si va khuhide kharini vathu va nga ba va vbweta gu gira gugola ga Nungungulu? Va diri ni gighelo nyo tumbe gu khavo litshigu limwedo mafu ma na manega ni vathu nya gululame basi ma bwe ma khala gambe Paradhesi nga lithembwe la Edheni.

¹⁰ Teponi ya gale, vaIsrayeli nya vangi va nga ba va khavo va ngu khozeya Jehovha va mu digide va bwe va diga wukhozeyi nya lisine. Khu kharato, Nungungulu a di dzumeleya gu khuye vaBhabhiloni va pala vathu vaye, va tshungunula litigo lawe, va bwe va mola nya vangi va va yisa wugumbini. (2 Dzikoronika 36:15-21; Jeremiya 4:22-27) Ganiolu vaprofeti va Nungungulu va profetide gu khavo vathu vaye va di hadzi bweleya tigoni gwawe hwane nya 70 myaga. Nigu siprofeto soso si tadzisegide. Ganiolu si na ni lisima avba gwathu nethu muhuno. Tepo hi ganeyago khu simbe sakona, hi ngu wona edzi si hi ningago khidzo gighelo nya gu vireye paradhesi mindru wa tshigu mafuni.

11. Isaya 11:6-9 tadzisegide kharini teponi ya gale, ganiolu giwudziso muni hi nga dzi girago?

¹¹ Leri Isaya 11:6-9. Nungungulu thumiside muprofeti Isaya gasi gu profeta gu khuye tepo vaIsrayeli va na bweleyago tigoni gwawe, litigo li na ba liri ni gurula. Mwalo a nga hadzi gu thava gu bayiswa khu sirengo mwendro vathu. Sanana ni vakhongolo va na ba va sayisegide. Isoso kha si gu dundrugisi gurula gu nga ba gu romo thembweni ga Edheni? (Isaya 51:3) Isaya profetide gambe gu khuye mafu yatshavbo, ma na “tala khu guti gwa PFHUMU Nungungulu, kha nga mati ma tadzago yiphwa” nasiri tigoni ga Israyeli basi. Si di hadzi girega lini isoso? Somo guagani gu khiso a di gu ganeya khu mindru wa tshigu.

12. a) Makategwa muni va ma manidego ava va nga wuya khu wugumbini Bhabhiloni? b) Ginani gi yeyedzago gu khigyo Isaya 35:5-10 a na tadzisega gambe mindru wa tshigu?

¹² Leri Isaya 35:5-10. Wona gu khuwe Isaya profetide gambe gu khuye va na Israyeli va nga hadzi duga khu Bhabhiloni kha va na nga bayiswa khu sirengo mwendro vathu. Uye a di khuye litigo lawe li di hadzi fuma guhodza nyo eneye kholu gu na ba guri ni mati nya mangi, nga edzi gu nga ba gu romo khidzo thembweni ga Edheni. (Genesi 2:10-14; Jeremiya 31:12) Ina giprofeto gyogyo gi di hadzi tadzisega basi teponi ya vaIsrayeli vale? Wona gambe gu khuwe giprofeto gyogyo gi ganede gu khigyo sikhumo, silima, ni sivbwiri si na vbanyiswa. Ganiolu isoso kha sa girega ga vaIsrayeli va nga wuya khu Bhabhiloni. Khu kharato, Nungungulu a di gu tumbisa gu khuye a na vbedza madwali teponi yi tago.

13, 14. Isaya 65:21-23 tadzisegide kharini tepo vaIsrayeli va nga wuya khu Bhabhiloni, ganiolu khu gevbi gipandre gi tshadego gu tadzisega? (Wona foto gupheyani nya ndrima.)

 ¹³ Leri Isaya 65:21-23. Tepo vaJudha va nga bweleya gaya gwawe, kha va ya mana dzinyumba nyo khadzisege mwendro guya lima mathembo ni miuvha. Ganiolu kha nga olu Nungungulu a va kategisidego, silo kha sa hweya gu vbindrugedza. Nga dundrugeya khedzi vathu va tsakidego khidzo tepo va nga vbaha dzinyumba va bwe va vbanya umo ni tepo va nga hodza guhodza nyo tshambe va nga ba va limide!

¹⁴ Wona gambe gu khuwe guya khu siprofeto sesi, vathu va na manega ni matshigu “nya gulaphe kha nga misimbo.” Yimbe misimbo yi ngu vbanya mazanazana nya myaga. Gasi gu vbanya matshigu nya nga yoyo, si na lomba gu vathu va manega ni womi nya wadi. Nigu nari khatshi vathu va di gu vbanya gurulani, wulanga nyo mbure nya nga owu wu ganedwego khu Isaya, na si gu tsakisa khu lisine, nari paradhesi! Nigu giprofeto gyogyo gi na tadzisega!

15. Khu mevbini makategwa nyo khaguri ma khumbugwago omu nya libhuku la Isaya?

¹⁵ Dundrugeya khedzi situmbiso hi ganedego khiso si yeyedzago khidzo gu khiso gu na ba guri ni paradhesi mindru wa tshigu. Litigo latshavbo li na ba li tade khu vathu va kategisidwego khu Nungungulu. Mwalo muthu a na garadzegago khu gu thava gu bayiswa khu sirengo mwendro khu vathu nya maghilivindra. Sikhumu, sivbwiri, ni silima si na vbanyiswa. Vathu va na vbaha dzindranga dzawe va bwe va tsaka khu gu lima guhodza gwawe. Va na vbanya tepo nyo laphe gu vbindra misimbo. Lisine, Bhibhiliya yi ngu ninga siyeyedzo nyo khiso paradhesi yoyo yi nguta. Ganiolu vambe vathu hi bhulago navo va ngu ganeya gu khavo siprofeto soso kha si thuli gu khiso gu na ba guri ni paradhesi mafuni. Ginani u yedego gu va embeya? Sighelo muni u gu naso gasi gu tumba gu khuwe gu na ba guri ni paradhesi? Jesu, mwama nya khongolo ga vatshavbo, a hi ningide gighelo nyo tiye.

16, 17. Khu hayini Jesu a ganedego khu Paradhesi?

¹⁶ Ambari olu Jesu a nga ari mwalo nandro, modwe a bwe a vbayegwa vbasimbotunu kala afa, ni vama vavili nya vaJudha nya sighevenga va nga ba va romo khu dzibambe gwaye. Moyo wawe a di tugula gu khuye Jesu a diri muthu nya wadi, a ganeya khuye: “Jesu, nyi dundruge gikhati u na gu belago mufumoni wago.” (Luka 23:39-42) Gitumbiso gile Jesu a giridego gighevenga gile gi ngu khuha wumindru wago. Malito yoyo ya Jesu ma lovidwe omu ga Luka 23:43. Vathu nyo khaguri va hevbudego ngudzu va gu theya vhirgula hwane nya lito “muhuno” va bwe va ma vbindrugedzeya kharati: “Khu lisine nyi ngu gu embeya gu kheni, muhuno olu u na bani uri ni eni Paradhesini.” Gu na ni mawonelo nyo hambanehambane maningano ni avba vhirgula yi yedego gu manega khavbo avba nya malito yaya. Ganiolu a di gu vbweta gu khuye ginani Jesu tepo a nga khuye “muhuno”?

¹⁷ Omu nya malimi nya mangi ya matshigwanaya, vhirgula yo thumisedwa gu gireya gu phasa gu pwisiwa mongo nya malito nyo khaguri. Ganiolu omu nya milowo ya gale nya giGreki yi gomogo kala muhuno, dziponto kha dza thumiswa ngudzu. Khu kharato hi nga dzi wudzisa gu khethu: Ina Jesu a di gu vbweta kamo gu khuye, “nyi ngu gu embeya gu kheni, muhuno olu u na bani uri ni eni Paradhesini”? Mwendro a di gu vbweta gu khuye: “Nyi ngu gu embeya muhuno olu gu kheni, u na bani uri ni eni Paradhesini”? Vavbindrugedzeyi va ngu theya vhirgula ni hayini, mbeli mwendro hwane nya “muhuno” guya khesi va si pimisago gu khavo  khiso Jesu a nga ba a vbweta gu ganeya nigu satshavbo soso si ngu manega omu nya dziBhibhiliya muhuno.

18, 19. Ginani gi hi phasago gu pwisisa esi Jesu a nga ba a vbweta gu ganeya?

¹⁸ Ganiolu, dundruga esi Jesu a embedego valandreyi vaye maningano ni gufa gwaye. A di khuye: “Mwamana wa Muthu a na khala vbavbatshi nya mafu matshigu mararu wutshigu ni mihani.” A bwe khuye: “Mwamana wa Muthu a na ni fanelo nya gu ningedwe mandzani nya vathu, va na mu songa, aholu khu litshigu nya wuraru a na wuga.” (Matewu 12:40; 16:21; 17:22, 23; Marko 10:34) Mupostoli Pedro ganede gu khuye isoso si giregide. (Mithumo 10:39, 40) Khu kharato Jesu kha nga ba a hongola Paradhesini khu litshigu lile a nga fago khilo uye ni gighevenga gile. Bhibhiliya yari khiyo Jesu a di gu romo “kovani nya lufu” khu gipimo nya matshigu mararu, kala a wuswa khu Nungungulu. — Mithumo 2:31, 32. * (Wona tshamuselo wa vbavbatshi.)

¹⁹ Khu kharato, Jesu a di thumisa malito ma gu khayo “nyi ngu gu embeya muhuno” kha nga maphelo gasi gu embeya gitumbiso gighevenga gile. Ayoyo maganelelo ma nga ba ma olovelegide dziteponi dza Mosi. Mosi ganede gu khuye: “Milayo yeyi nyi gu ningago muhuno, u na yi vegisa monyoni gwago.” — Dewuteronome 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Ginani gi seketeyago mapwisiselo yathu maningano ni esi Jesu a ganedego?

 ²⁰ Muvbindrugedzeyi nyo khaguri a vbanyago vbafuvbi ni omu Jesu a velegedwego umo a di khuye: “Litshina nya lowo wowu khandri lito ‘muhuno’ khavbovbo hi yede gu ma leri kharati, ‘nyi ngu gu embeya muhuno olu gu kheni, u na bani uri ni eni Paradhesini.’ Gitumbiso gile gi giridwe litshigu lile ganiolu gi di hadzi tadzisega mindru wa tshigu.” Muvbindrugedzeyi yoyo ganede gambe gu khuye ayoyo maganelelo nya vathu va gipandreni momo nigu so tshamuseya gu khiso “gu giridwe gitumbiso khu litshigu nyo khaguri nigu gi na tadzisega khu lisine.” Vavbindrugedzeyi nya lidimi nya giSiriyako khu myaga nya 1 600 va vbindrugedzede livhesi leli kharati: “Ame, nyi ngu gu embeya muhuno gu kheni uwe u na ba uri ni eni Thembweni ga Edheni.” Hatshavbo hi yede gu kutswa khu gitumbiso gyogyo.

21. Ginani gi nga mba girega ga gighevenga gile, nigu khu ginani?

²¹ Tepo Jesu a nga ganeya ni gighevenga gile maningano ni Paradhesi kha nga ba a ganeya khu paradhesi ya ndzadzini. Ha gu siti kharini isoso? Gimwegyo nya sighelo sakona khegi nya gu gighevenga gile ne kha gya nga ba gi dziti gu khigyo Jesu giride gidzumeledzwano ni vapostoli vaye nyo tumbege gasi guya fuma naye ndzadzini. (Luka 22:29) Gimbe gambe, gighevenga gile kha gya nga ba gi bhapatiswide. (Johane 3:3-6, 12) Khu kharato tepo Jesu a nga gira gitumbiso ga gighevenga gile, a di gu ganeya khu paradhesi ya mafuni. Ga myaga yi nga landreya, mupostoli Pawulo ganede khu giwoniso nya mwama a nga “gwedziswa a hongola [paradhesini, NM].” (2 Vakorinto 12:1-4) Ambari olu Pawulo ni vambe vapostoli va nga ba va hathidwe gasi gu hongola ndzadzini va ya fuma ni Jesu, Pawulo a di gu ganeya khu paradhesi yi nga gutago. * (Wona tshamuselo wa vbavbatshi.) Ina paradhesi yoyo gu na ba guri mafuni? Si ngu kodzega gu u manega gwayo?

22, 23. Ginani u gi vireyago?

²² Dundruga gu khuwe Dhavhidhe ganede khu tepo eyi ‘va nya gululama va na fumeyago litigo.’ (Ndzimo 37:29; 2 Pedro 3:13) Dhavhidhe a di gu ganeya khu tepo eyi vathu vatshavbo mafuni va na engisago milayo nyo lulame ya Nungungulu. Giprofeto gya Isaya 65:22 gyari khigyo: “Vathu vangu va na vbanya myaga nya gulaphe kha nga misimbo.” Isoso so yeyedza gu khiso vathu va thumeyago Jehovha, va na vbanya mazanazana nya myaga mafuni yaye nya maphya. Si na kodzega kamo isoso? Ina, kholu khu guya khu Gutuledwa 21:1-4, Nungungulu a na kategisa vathu, nigu limwedo nya makategwa yoyo kheli nya gu “kha gu na manega gambe gufa.”

²³ Esi Bhibhiliya yi si hevbudzago maningano ni pararadhesi si ngu pwisisega gwadi. Adhamu ni Evha va luzide lithomo nya gu vbanye kala gupindruga Paradhesini, ganiolu mafu ma na khala gambe paradhesi. Kha nga olu Nungungulu a tumbisidego, a na kategisa vathu mafuni. Dhavhidhe a di khuye va nya gurula va na fumela litigo va vbanya umo kala gupindruga. Nigu siprofeto sa omu nya libhuku la Isaya sa gu hi phasa gu khala na hi virede tepo eyi hi na gu ta vbanyago womi nyo tsakise paradhesini nyo mbure mafuni. Si na girega lini isoso? Tepo gi na tadzisegago gitumbiso gya Jesu ga gighevenga gile. Si ngu kodzega gu u manega omu nya paradhesi yoyo. Khu tepo yoyo, esi vandriyathu va ganedego tshanganoni nya mughanga wa Koreya, si na tadzisega: “Hi na wonana Paradhesini!”