1. Khu ginani hi ningwago wusingalagadzi nigu khu ginani hatshavbo hi wu vbwetago?

HATSHAVBO hi ngu vbweta gu ningwa wusingalagadzi. Ga siemo nyo khaguri ethu adzina hi nga lomba wusingalagadzi ga muthu hi mu ningago githawo. Ga simbe siemo, ndriyathu a garadzegago khethu adzina a nga hi embeya gu khuye hi ngu vbweta gu thegeya mugighohoni. A gu gu gira silo si na hi girago hi dzi laya. (Gal. 6:1) Mwendro adzina hi nga hakha wusingalagadzi tepo muthu nyo khaguri a hi kawukago hwane nya gu ba hi giride gighoho nya gikhongolo. Ni gevbini gighelo gi hi girago hi mana wusingalagadzi, egi gi vbwetegago khu gu hi engisa wusingalagadzi hi ningwago. Gu gira isoso, si na hi phasa nigu hi na vbulugisa womi wathu. — Mav. 6:23.

2. Guya khu Mavingu 12:15, khu ginani hi yedego gu engisa wusingalagadzi?

² Lowo wathu nya litshina wa gu hi kutsa gu “engisa magana ya va nya guti.” (Mav. 22:17) A mwalo muthu atigo satshavbo, tepo yatshavbo womo muthu a gu na ni guti mwendro makodzelo gu hi vbindra. (Leri Mavingu 12:15.) Khu kharato, tepo hi engisago wusingalagadzi ha gu yeyedza gu khethu hi ngu dzi nogisa. Isoso sa gu yeyedza gu khiso hi ngu dziti gu khethu hi ngu hegedwa, nigu hi ngu vbweta giphaso gasi gu vboheya misuwo yathu. Jehovha a thumiside Pfhumu Solomoni gasi gu lova gu khuye: “Avbo gu guromo madhota nya mangi, makungo ma gu duga gwadi.” — Mav. 15:22.

3. Adzina hi nga hakha wusingalagadzi khu dzindziya muni?

³ Adzina hi nga ningwa wusingalagadzi nya gu kongome mwendro nya mba kongoma. So thula ginani wusingalagadzi nya mba kongoma? Si nga gira hi leri gilogyo umo nya Bhibhiliya mwendro umo nya mabhuku yathu si hi girago hi ema hi pimisa khesi hi girago, khavbovbo hi hunga gu vbindrugedza esi hi si pimisago ni sigiro sathu. (Hebh. 4:12) Esi khiso si thulago wusingalagadzi nya mba kongoma. Ahanti wusingalagadzi nyo kongome wo thula ginani? Lidhota mwendro ndriyathu a vidzidwego a nga hi ninga thumo nyo khaguri gasi hi wu khathaleya. Isoso khiso si thulago wusingalagadzi nyo kongome. Muthu a hi haladzago ngudzu nyo bwe a hi ninga wusingalagadzi nya Bhibhiliya ethu hi yede gu mu bonga, ni gu  engisa wusingalagadzi waye hi bwe hi zama gu wu thumisa.

4. Guya khu Muhevbudzi 7:9, ginani hi yedego gu gi potsa tepo hi ningwago wusingalagadzi?

⁴ Adzina si nga hi garadzeya gu engisa wusingalagadzi nya gu kongome, nigu ethu adzina hi nga khunguvanyega. Khu ginani? Kholu isoso adzina si nga hi garadzeya gu thumisa wusingalagadzi hi ningwago a gu tshuka muthu nyo khaguri a hi embeya khu gu kongoma gighoho hi giridego. (Leri Muhevbudzi 7:9.) Ethu adzina hi nga dzi emeleya. Nigu ethu adzina hi nga kanakaneya sighelo nyo khaguri si girago muthu a hi ninga wusingalagadzi mwendro gu goroga khu ndziya eyi a hi ningago khiyo wusingalagadzi. Ethu adzina hi nga solasola muthu oyu a hi ningago wusingalagadzi hi dzi wudzisa gu khethu: ‘Khu ginani a nyi ningago wusingalagadzi? Ina uye kha hosisi?’ Nigu ha gu mba tsakiswa khu wusingalagadzi, ethu adzina hi nga wu bomba mwendro gu lomba mumbe muthu gu khethu a hi ninga wusingalagadzi khu gu pimisa gu khethu uye a na hi embeya silo hi vbwetago gu sipwa.

5. Ginani hi na bhulago khigyo avba nya ndrima yeyi?

⁵ Avba nya ndrima yeyi, hi na bhula khu siyeyedzo nya Bhibhiliya nya ava va bombidego wusingalagadzi ni ava va wu dzumedego. Hi na bhula gambe khu egi gi nga hi phasago gu dzumeya wusingalagadzi hi bwe hi phasega khu wusingalagadzi hi ningwago.

6. Ginani hi gi hevbulago khesi pfhumu Robowamu a giridego tepo a nga ningwa wunsigalagadzi?

⁶ Wona giyeyedzo gya Robowamu. Tepo a nga khala pfhumu ya Israyeli vathu va di gu hongola gwaye va ya lomba giphaso. Avo va di mu lomba gu khavo a va vbevbugiseya mithumo va rwegidwego khu babe waye Solomoni. Egi gi tsakisago khu gu Robowamu a diya lomba wusingalagadzi ga vama va dandridego khu tanga va Israyeli gasi gu wona edzi a nga hlamulago khidzo vathu. Vama vale nyo dandre khu tanga va di gengedza pfhumu khavo a gu gira esi vathu va mu lombago, avo tepo yatshavbo va di hadzi gu mu thumeya. (1 Dzipf. 12:3-7) So gira gu khatshi Robowamu kha tsakiswa khu wusingalagadzi wule a ningidwego. Khu kharato, a di ya lomba wusingalagadzi ga vama nyo khaguri va nga ba vari va tanga ya yimweyo naye. Avo khu lisine va diri ni guti nyo khaguri. (2 Dzik. 12:13) Ganiolu ga giemo gegi, avo va di ninga Robowamu wusingalagadzi nya mba wadi. Avo va di mu kutsa gu engedzeya gu rwega mithumo vathu. (1 Dzipf. 12:8-11) Robowamu ningidwe mawonelo mavili nyo hambane, khu kharato uye na gombede ga Jehovha a bwe a mu lomba gu a mu phasa gu mana wusingalagadzi a nga hadzi gu wu thumisa. Wulangani nya isoso, uye a di hunga gu thumisa wusingalagadzi wu nga mu tsakisa a bwe a gira esi a embedwego khu vama vale nya tanga mweyo naye. Kha nga handro wakona, Robowamu gumogo ni vathu Vaisrayeli va thegedwe khu libango. Anethu, khandri tepo yatshavbo hi na tsakiswago khu wusingalagadzi hi na ningwago. Abari gu wusingalagadzi wowo wa gu seketedwa umo nya lito la Nungungulu hi yede gu wu dzumeya.

7. Giyeyedzo gya Uziya gya gu hi hevbudza ginani?

⁷Pfhumu Uziya bombide wusingalagadzi. Uye a di beya tempeleni ya Jehovha umo basi gu nga ba gu dzumeledwa gu beya vaprista. Nigu a di zama gu vbisa libani. Vaprista va Jehovha va di mu embeya gu khavo: “Uwe Uziya u mwalo fanelo nya gu vbise libani mbeli ga Pfhumu Nungungulu, vbavbandzi basi ga vaphasi nya mhamba.” Ginani igyo Uziya a nga gira? Nari khatshi a di dzi nogiside a dzumeya wusingalagadzi a bwe a dzegeya gu duga khu tempeleni, adzina Jehovha na mu divalede. Wulangani nya isoso “Uziya a di goroga.” Khu ginani a nga bomba wusingalagadzi? Kha nga olu a nga ba ari pfhumu adzina pimiside gu khuye a na gira ni gevbini a nga ba a gi vbweta. Ganiolu, Jehovha kha nga ba a si wona kharato. Kha nga handro wakona, Uziya “a di dwala khu sokono kala litshigu nya gufe gwaye.” (2 Dzik. 26:16-21) Giyeyedzo gya Uziya gya gu hi hevbudza gu khigyo, gani hi vathu nyo khale kharini, ha gu bomba wusingalagadzi wa omu nya Bhibhiliya kha hi na nga tsakedwa khu Jehovha.

8. Ginani Joba a giridego tepo a nga ningwa wusingalagadzi?

⁸ Gu hambana ni siyeyedzo hi ngarigo gu bhula khiso, Bhibhiliya yi ngu hi ninga siyeyedzo nya sadi nya vathu va kategisidwego khu gu ba va dzumede wusingalagadzi. Wona giyeyedzo gya Joba. Ambari olu uye a nga ba a gola Nungungulu ni gu vbweta gu mu tsakisa uye kha nga ba a vbelede. Khu gu ba a garadzega, uye manegide ni mawonelo nyo khaguri nya mba yadi. Kha nga handro wakone uye hakhide wusingalagadzi nyo kongome khu ga Eliyo ni ga Jehovha. Ginani a giridego Joba? Khu gu dzi nogisa uye a dzumede wusingalagadzi. Uye a di khuye: “Nyi ganede iso nyi nga bani nyi si si pimi . . . nyi ngu dzipwa na nyiri ni nandru, olu nyi ngu ndzi laya, khu guphorola nguma ni kudzudzwane.” Jehovha kategiside Joba kholu a nga dzi nogisa. — Joba 42:3-6, 12-17.

9. Ginani egi Mosi a giridego tepo a nga hakha wusingalagadzi nigu uye khu ginani a gu giyeyedzo nya gyadi?

⁹Mosi gimwegyo nya giyeyedzo nya gyadi a dzumedego gu kawukwa hwane nya gu ba giride gighoho nya gikhongolo. Khu tepo nyo khaguri uye a di goroga a bwe a si dhumise Jehovha. Khu kotani nya isoso, Mosi kha dzumeledwa gu beya tigoni nya gitumbiso. (Mite. 20:1-13) Tepo Mosi a nga lomba Jehovha gu veta khu magata esi a nga si hunga, Jehovha a di mu embeya khuye: “U nga nyi embeli gambe khu isoso.” (Dhet. 3:23-27) Mosi kha goroga, vbavbandzi nya isoso uye a dzumede esi Jehovha a hungidego, nigu Jehovha a simamide gu mu thumisa gasi gu thangeya Vaisrayeli. (Dhet. 4:1) Joba ni Mosi, vavavili va dzumede wusingalagadzi. Nigu avo siyeyedzo nya sadi nya gu hi si pimedzeya. Joba a vbindrugedzide mawonelo yaye nigu uye kha dzi emeleya. Mosi a yeyedzide gu khuye a dzumede wusingalagadzi wa Jehovha khu gu simama na tumbegide ambari hwane nya gu ba a luzide lithomo nya lisima gwaye.

10. a) Ginani egi Mavingu 4:10-13 a hevbudzago maningano ni giphaso hi gi manago khu gu dzumeya wusingalagadzi? b) Ginani egi muthu nyo khaguri a yedego gu gira tepo a ningwago wusingalagadzi?

¹⁰ Hi na wuyedwa ha gu pimedzeya giyeyedzo gya vama nyo tumbege nya nga Joba ni Mosi. (Leri Mavingu 4:10-13.) Gutala nya vandriyathu va ngu pimedzeya giyeyedzo gyawe nigu va ngu dzumeya wusingalagadzi va ningwago. Wona esi a ganedego ndriyathu moyo nyo pwani khu Emmanuel a vbanyago Congo tepo a nga gengedzwa. Uye wari khuye: “Vandriyathu va vidzidwego va libandlani gwangu va di wona gu khavo nyi ngu vbweta gu ghoha wupari wangu ni Jehovha, nigu avo va di zama gu nyi phasa. Eni nyi di thumisa wusingalagadzi wawe nigu isoso si nyi phaside gu potsa sigaradzo nya singi.” * Piyonero moyo nya nyamayi a vbanyago Canadá nyo pwani khu Megan, ganede esi maningano ni wusingalagadzi: “Khandri tepo yatshavbo nyi nga ba nyi embedwa esi nyi nga ba nyi vbweta gu sipwa, ganiolu gu diri iso kamo nyi nga ba nyi yede gu sipwa.” Nigu ndriyathu moyo wa Croácia nyo pwani khu Marko wari khuye: “Nyi luzide malungelo, ganiolu nya gu khedza hwane nyi ngu wona gu kheni wusingalagadzi nyi ningidwego wu nyi phaside gambe gu tiyisa wupari wangu ni Jehovha.”

11. Ginani egi ndriyathu Karl Klein a ganedego maningano ni gu dzumeya wusingalagadzi?

¹¹ Gimbe giyeyedzo nya muthu nyo khaguri a wuyedwego khu gu dzumeya wusingalagadzi khu ndriyathu Karl Klein, uye a thumidego kha nga givbango nya Huwo nya Guthangeye. Avbo nya matimo yaye nya gu vbanye ndriyathu Klein a gu ganeya khu tepo a nga ningwa wusingalagadzi nya tshivba khu ndriyathu Joseph F. Rutherford uye a nga ba ari pari yaye nya yikhongolo. Ndriyathu Klein wari khuye gupheyani uye kha tsakiswa khu wusingalagadzi a ningidwego. Uye wari khuye: “Ga litshigu li nga landreya tepo [Ndriyathu Rutherford] a nga nyi wona, na tsakide a di ganeya khuye: ‘Nga yi bala Karl!’ Ganiolu kha nga olu nyi nga ba nyi ngo vbisegide nyi di mu hlamula khu lito la vbavbatshi. Uye a di nyi embeya khuye: ‘Karl dzi woneye, Sathane a ngu zama gu gu beleya.’ Na nyipwa dzitshoni nyi di mu hlamula kheni: ‘Ahihi ndriyathu Rutherford kha nya gu  gorogeya.’ Ganiolu, uye a di gu dziti gu khuye nyi mu gorogede, khu kharato a di nyi gengedza gambe khuye: ‘Nyi ngu si pwisisa, dzi woneye basi, Sathane a ngu zama gu gu beleya.’ Uye a di gu ganeya lisine! Ha gu simama gu gorogeya ndriyathu ngudzungudzu khu gu ba nari a di ganeya gilo nya lisine si na hi vbevbugeya gu thegeya umo nya napwi wa Dhiyabulosi.” * (Efes. 4:25-27) Ndriyathu Klein dzumede wusingalagadzi wa ndriyathu Rutherford nigu avo va simamide ni wupari wawe.

12. Gu dzi nogisa gu nga hi phasa kharini gu dzumeya wusingalagadzi? (Ndzimo 141:5)

¹² Ginani gi nga hi phasago gu dzumeya wusingalagadzi? Hi yede gu dzi nogisa na hi gu dundruga gu khethu ethu kha ha vbeleya nigu dzimbe dzitepo hi nga gira silo nya wupumbu. Kha nga hi hevbudego khiso gupheyani, Joba manegide ni mawonelo nya mba yadi. Ganiolu, khu gu gimbiya nya tepo uye vbindrugedzide mapimiselo yaye nigu Jehovha a mu kategiside khu isoso. Khu ginani? Kholu Joba a di gu dzi nogisa. Uye yeyedzide gu dzi nogisa khu gu dzumeya wusingalagadzi a ningidwego khu Eliyu ambari olu Eliyu a nga ba ari muphya ngudzu gwaye. (Joba 32:6, 7) Khu ndziya nyo fane gu dzi nogisa, gu na hi phasa gu dzumeya wusingalagadzi ambari tepo hi pimisago gu khethu kha hi wu vbweti gambe wusingalagadzi, mwendro abari gu uye a hi ningago muphya ngudzu gwathu. Lidhota nyo khaguri la Canadá li ganede gu khilo: “Kha nga olu ethu vamune hi gu mba si kodza gu dzi wona nya nga edzi vambe va hi wonago khidzo, hi nga si kodza kharini gu dugeleya nya mba ningwa wusingalagadzi?” Hatshavbo hi yede gu haguleya mihandro nya liphuvbo gasi hi khala vatshumayeli nya vadi ni vahevbudzi nya vadi nya mahungu nya yadi. — Leri Ndzimo 141:5.

13. Hi yede gu wu wona kharini wusingalagadzi hi ningwago?

¹³Wona wusingalagadzi kha nga giyeyedzo nya lihaladzo gya Nungungulu. Jehovha a ngu hi suveya silo nya sadi. (Mav. 4:20-22) Tepo a hi ningago wusingalagadzi na gu thumisa lito laye, mabhuku ma seketedwego umo nya Bhibhiliya mwendro Mukristo a vidzidwego uye a gu yeyedza lihaladzo laye khethu, Vahebheru 12:9, 10 wari khuye: “Nungungulu, a gu hi tsayisa khu gufela gukhuye hi phasege.”

14. Hi yede gu vega gupima avbo nya ginani tepo hi ningwago wusingalagadzi?

¹⁴Vega gupima avbo nya wusingalagadzi, nasiri khu ndziya u nga ningwago khiyo. Dzimbe dzitepo, hi nga tshuka hi pimisa gu khethu wusingalagadzi hi ningidwego kha ha ningwa khu ndziya nya yadi. Khu lisine, ni wevbini a ningwago wusingalagadzi a yede gu wu vbevbugisa gasi wu hakhwa gwadi. * (Gal. 6:1) Ganiolu ha gu ningwa wusingalagadzi hi yede gu vega gupima avbo nya  esi hi nga si hevbulago avbo nya wusingalagadzi wowo, ambari ha gu khethu muthu a nga hi ninga wusingalagadzi a di yede gu hi ninga khu ndziya nya yadi. Adzina hi nga dzi wudzisa gu khethu: ‘Abari gu kha nya tsakiswa khu ndziya eyi nyi ningidwego khiyo wusingalagadzi, ina gyomo gilo nyo khaguri nyi nga gi hevbulago avbo nya wusingalagadzi wowu? Ina nyi nga veta khu magata sihoso sa oyu a nyi ningidego wusingalagadzi nyi hevbula khu wusingalagadzi wowu?’ Si na ba siri sadi gwathu gu vbweta ndziya nyo phasege khu watshavbo wusingalagadzi hi ningwago. — Mav. 15:31.

15. Khu ginani hi yedego gu lomba wusingalagadzi?

¹⁵ Bhibhiliya ya gu hi kutsa gu lomba wusingalagadzi. Mavingu 13:10 wari khuye: “Wugengeli wa gu manwa khu vale va dzumelago gulaywa.” Isoso lisine kamo! Avo va dzi garadzeyago gu lomba wusingalagadzi wulangani nya gu vireye basi gu muthu nyo khaguri a va hidzimeleya gasi gu ta va ninga, gu tala nya dzitepo va ngu hunga gwadi makungo guvbindra ava va gu mba lomba wusingalagadzi. Khu kharato, dzi garadzeye gu lomba wusingalagadzi.

16. Khu ga sevbini siemo hi nga lombago wusingalagadzi?

¹⁶ Khu ga sevbini siemo avbo hi nga lombago wusingalagadzi ga vandriyathu? Nga wona siemo nyo khaguri. 1) Ndriyathu nya nyamayi a gu lomba muhuweleyi a vidzidwego gasi a gimbidzisa naye gihevbulo nya Bhibhliya, khu gu landreya a gu mu lomba mawonelo nya edzi a nga khalago khidzo muhevbudzi nya wadi. 2) Ndriyathu nya nyamayi a gu gikwendra a gu dogoreya gu renga sombo nyo khaguri, khu kharato a gu lomba ndriyathu nya nyamayi a vidzidwego gasi a mu ninga mawonelo nya sombo a nga rengago. 3) Ndriyathu nya mwama a gu ningwa ganelo yaye nyo pheye gasi gu vega. Uye a gu lomba muganeli a vidzidwego gasi a mu engiseya tepo a dongago ganelo yaye a bwe a mu ninga mawonelo nya avba a yedego gu tshukwadzisa. Ambari ndriyathu moyo na vega dziganelo khu myaga nya yingi, a nga gira gwadi a gu lomba wusingalagadzi ga vaganeli va vidzidwego a bwe a thumisa wusingalagadzi a ningidwego.

17. Hi nga phasega kharini khu gu dzumeya wusingalagadzi?

¹⁷ Ga dzisemana mwendro migima yi landreyago, adzina hi nga hakha wusingalagadzi nyo kongome mwendro nya mba kongoma. Sa gu gu dugeleya isoso, dundruga esi hi si hevbudego. Simama gu dzi nogisa. Vega gupima avbo nya wusingalagadzi u ningwago nasiri idzo u ningwago khidzo. Nigu thumisa wusingalagadzi u ningwago. Mwalo muthu a velegwago nari ni guti, ganiolu tepo hi engisago “gulaywa [hi] dzumela sileletelo,” Lito la Nungungulu lo tumbisa gu khilo hi na khala vathu “nya guti.” — Mav. 19:20.