Tepo nyi nga pheya thumo nya wupiyonero, womi wangu wu di vbindrugedza khu ndziya nyi nga ba nya sa yi vireya. (Efes. 3:20) Ganiolu adzina u nga dzi wudzisa gu khuwe si giregide kharini isoso. Gwadi nyi mi bhuleyani edzi silo si nga pheya khidzo.

Nyi velegedwe tigoni ga Berlin, Alemanha, migimana hwane nyo ba yi kudzugide Nyimbi nya Wuvili nya Mafu yatshavbo khu 1939. Tepo nyimbi yi nga ba yiya guvbeyani khu 1945, dziavhiyawu nya nyimbi dzi di gu vbuvba khu vbatshani nya lidhoropa la Berlim, dzi vbiseteya lidhoropa khu dzibhomba. Vbakari nya litunga lolo, mweyo nya dzibhomba dzodzo yi vbophogede gipandreni gwathu, ganiolu eni ni va vandrangani gwangu hi di vbuluga hi tutumeya malanga omu gu nga ba gu vhikelega. Nigu, gasi gu dzi vhikeya, khu hwane nya tepo hi di hongola Erfurt, a gu iyo a velegedwego iyo mamayi wangu.

Mamayi wangu a di gu vbweta guti lisine, khu kharato a di gu leri mabhuku nya dzifilosofiya a bwe a gevisisa wukhongeyi nya wungi, ganiolu gimwalo gi nga mu tsakisa. Khu 1948, Dzifakazi dza Jehovha dzimbili dzi dita gaya gwathu. Mamayi wangu a di dzi dzumeleya gu beya a bwe a dzi gira siwudziso nya singi. Na gu ngasi vbindri ni ora mweyo na dzi hongode, mamayi a di embeya eni ni nandra wangu nya nyamayi khuye, “Nyi li manide lisine!” Nya mba hweya, hatshavbo ha vararu hi di pheya gu hongola mitshanganoni dhoropani ga Erfurt.

Khu 1950 hi di bweleya Berlin, avbo hi nga dzi tshanganisa ni libandla la Berlin-Kreuzberg. Khu hwane hi di fuluga hi hongola ga limbe lidhoropa avba hi nga beya mitshangano ga libandla la Berlin-Tempelhof. Khu gu gimbiya nya tepo, Mamayi wangu a di bhapatiswa ganiolu eni nyi di nga si dongi. Khu ginani?

Kha nya nga ba nyi dandra ngudzu khu liphuvboni khu kotani nya olu nyi nga ba nyiri muthu nyo degule. Ambari olu nyi vbedzidego myaga mivili na nyi gu hongola thumoni nya gu tshumayele kha nya nga ba nyi si kodza gu bhula ni vathu. Silo si vbindrugedzide tepo nyi nga ba nyi tala gu vbungadza ni vandriyathu ava va yeyedzidego gutiya-hwambo nya gukhongolo ni gu tumba Jehovha. Vambe nya avo va di khotedwe malangani gu nga ba gu tshaniswa vathu khu vaNazi mwendro Khuga-dambo nya mapaso ya Alemanha. Vambe  va di gu vbwegedza mabhuku khuga dambo ga Alemanha khu sihalo, ambari olu va nga ba va dzi vega mhangoni nyo kuruvisedwe ni gu khotedwa pasoni. Giyeyedzo gyawe gi nyi khuhide ngudzu monyo. Nyi di pimisa gu kheni, gu fana ni vandriyathu va vegidego womi wawe mhangoni va bwe va khothedwa pasoni khu kotani ya Jehovha ni vandriyawe, aneni gu vbwetega nyi dzi garadza gasi gu vbungula gudegula gwangu.

Nyi phede gu pala gu degula gwangu tepo nyi nga patega avba nya lidima nyo hathege nya gu tshumayele khu 1955. Avba nya lidangaliya nya mubiko nya mahungu, * ndriyathu Nathan Knorr tiviside gu khuye lidima lile li diri ilo nya likhongolo ngudzu ga yatshavbo madima ma giridwego khu hengeledzano. Uye a di khuye vo gara vatshavbo mahuweleyi va patega, “wu di hadzi khala uwo ngima hi si kodzidego gu tshumayela ngudzu guvbindra yatshavbo mafuni.” Khiso kamo si nga duguleya! Nya mba hweya nyi di hendzeledza womi wangu ga Jehovha, nigu khu 1956 nyi di bhapatiswa gumogo ni papayi wangu ni ndriyangu nya nyamayi. Ganiolu nyi di yede gu hunga gimbe gilo nya lisima ngudzu.

Nyi di gu dziti gu kheni nyi di yede gu pheya gu thuma kha nga piyonero, ganiolu nyi di gu dzi embeya gu kheni nyi na si wona gwadi. Gupheya, nyi di hunga gu hevbuleya gu ghwevha silo nyo khaguri Berlin nyiya si rengisa ga mambe mayigo. Hwane nya isoso, nyi di dzi garadzeya gu thuma gasi nyi wuti gwadi thumo wangu na nyi ngasi pheyi gu thuma kha nga piyonero. Khu kharato khu 1961, nyi di dzumeya gu thuma Hamburg, lidhoropa nya likhongolo gu nga ba gu tshegema avbo dzingalava, Alemanha. Nyi di gu wu gola ngudzu thumo wangu nyo bwe nyi pheya gu hunisahunisa gu thuma kha nga piyonero. Nyi di yede gu gira ginani?

Nyi ngu mu bonga ngudzu Jehovha kholu a thumisidego vandriyathu nya lihaladzo gasi gu nyi phasa gu thangisa gu thumeya Jehovha guvbanyani gwangu. Dzipari dzangu nya dzingi dzi di phede gu thuma kha nga vapiyonero nigu va nyi vegede giyeyedzo nya gyadi. Gimbe gambe khu gu ndriyathu Erich Mundt, a nga ba a khothedwe ga mamowo nya malanga gu nga ba gu tshaniswa vathu, a di nyi kutsa gu tumba Jehovha. A di khuye tepo a nga ba ari iyoyo, vandriyathu va nga ba va dzi tumba khu gu gimbiya nya tepo va di vbeya tshivba. Ganiolu vale va nga ba va tumba Jehovha va simamide gutumbega va bwe va khala matshina nya libandla.

Nigu ndriyathu Martin Poetzinger, oyu khu hwane a thumidego kha nga givbango nya Huwo nya Guthangeye, a di gu simama gu tiyisa vandriyathu khu gu khuye: “Gutiya-hwambo khiyo thomba nya yikhongolo guvbindra dzatshavbo!” Hwane nyo dundrugeye khu malito yoyo, nyi di hunga gu diga thumo wangu nyi bwe nyi pheya gu thuma kha nga piyonero khu Junho nya 1963. Esi nyi si hungidego si diri iso nya tshukwana ga satshavbo! Hwane nya migima mivili, na nyi ngasi pheyi gu dileya thumo nya wuphya, nyi di ningwa lithomo nyo thume kha nga piyonero nyo hathege. Hwane nya migimana nyo khaguri, Jehovha nyi girede silo nya gu gima nyi di ngasi si pimisi. Nyi di ranwa gasi guya hevbula xikola ya Ghileyadhi omu nya turma 44.

“U nga vbiredzeli gu tsukula thumo u ningidwego,” gimwegyo nya silo nya lisima ngudzu nyi gi hevbudego, ngudzungudzu ga vandriyathu Nathan Knorr ni Lyman Swingle. Va di hi kutsa gu simama mithumoni gwathu ambari so garadza kharini. Ndriyathu Knorr a di khuye: “Ginani egi u na gi vegeyago gupima? Ndzilo, sirengwanana, wusiwana? Mwendro u na vega gupima gwago avba nya misimbo, sifilori ni dzikhovbe dzi tsakidego? Hevbula gu haladza vathu!” Litshigu limwedo, ndriyathu Swingle garadzegide ngudzu nyo bwe a thesa ni marongo, tepo a nga ba a tshamuseya sighelo si girago vambe vandriyathu va diga mithumo yawe. Si lombegide gu a ema gu gira ganelo yaye, kala a bosa. Isoso si di mu khuhide ngudzu, nigu a di dzi emisede gu mba khunguvanyisa mambe maKristo ambari vandriyathu nyo tumbege. — Mat. 25:40.

Tepo hi nga embedwa malanga hi nga ba hi yede guya thumeya umo, vaBhetelita nyo khaguri va wudziside vambe vbakari gwathu omu hi na hongolago. Avo va di gu ganeya gwadi khu yatshavbo malanga kala tepo nyi nga kheni: “Congo (Kinshasa).” Va di ema gu bhula, va ganeya basi khavo: “Oo, Congo! Ho lombeleya gu khethu Jehovha a mi phasa!” Matshiguni yoyo, gu diri ni mibiko nya yingi nya yiphya yi nga ba yi ganeya khu vathu va nga ba va dwana ni gu songana khu gyawe Congo. Ganiolu nyi di simama gu vega gupima avba nya esi nyi si hevbudego. Gitepwana hwane nyo ba hi vbedzide xikola ya Ghileyadhi khu Setembro nya 1967, Heinrich Dehnbostel, Claude Lindsay, ni eni hi di rumedwa gipandreni ngulu gya Congo, Kinshasa.

Hwane nyo ba hi vbohide Kinshasa, hi hevbude gu ganeya giFransa khu migima miraru. Khu gu landreya hi di hongola Lubumbashi, gale yoyo gu nga ba gu ranwa pwani Elisabethville, vbafuvbi ni vbingano wa Congo ni Zambia, khu marandzi ga Congo. Hi diya khala avbo yi nga ba yi romo nyumba nya vamisiyonariyo ndrani nya lidhoropa.

Lidhoropa lile la Lubumbashi li di nga si tshumayedwi khu muthu, khu kharato vavbanyi va mule va di nga si gupwi mahungu nya Mufumo. Nya mba hweya, hi di manega ni sihevbulo nya singi nya Bhibhiliya gasi gu si khathaleya. Hi di gu tshumayela gambe vathu va nga ba va thumeya wufumu mwendro dzipolisiya. Nya vangi va yeyedzide githawo nya gikhongolo khu Lito la Nungungulu ni thumo wathu nya gutshumayele. Vathu va di gu ganeya ngudzungudzu giSwahili, khu kharato Claude Lindsay ni eni hi di hevbula gambe lidimi lolo. Gitepwana hwane nya isoso, hi di rumedwa ga libandla nya giSwahili.

Ambari olu hi manegidego ni matshango nyo samadzise ngudzu, hi tshanganide gambe ni sigaradzo. Gutala nya dzitepo, masotshwa ma gu seya ma leva ni dzipolisiya nya malogo va di gu tala gu hi singedza silo hi nga mba gira. Litshigu limwedo, dzipolisiya nya dzingi dzi nga ba dziri ni siphisa dzi di ta hi beleya na hi gu gira mitshanganano yathu nya libandla ndrangani nya vamisiyonariyo dzi bwe dzi hi dzega dzi hi yisa tsindza gwawe, avbo va nga hi khadzisa vbavbatshi avba nya mafu kala dzi 22 ora nya mba hi tshula.

Khu 1969, nyi di ningwa thumo nyo endreye mabandla. Tepo nyi nga ba nyi gira thumo wowo dzimbe dzitepo nyi di gu gimbiya mipfhuka nya yikhongolo dzindziyani nya maraga ni mwasi nyo laphe, a gu silo si olovelegidego Afrika. Wutshigu nyo khaguri na nyi lade, na nyiri ga lidhoropa limwedo nyi di beledwa khu khugu vbavbatshi nya kama yangu yi ta khala ni sitshondryana sayo. Gima kha nyi na nga divala edzi yi nga nyi wusa khidzo na gu ngari wutshigu tepo yi nga pheya gu giredzeya ligwaha ni sitshodryana sayo. Nyi ngu  gola ngudzu gu dundrugeya khu dzitepo edzi eni ni vambe vandriyathu hi nga ba hi bhula khu lisine na hi gu wora nilo.

Gimwegyo nya silingo nya sikhongolo hi nga emisana nagyo, khu tepo khiyo gu nga dugeleya vathu nyo khaguri va nga ba va ganeya gu khavo Dzifakazi dza Jehovha narigu va di gu seketeya tsawa moyo nya politika nyo pwani i Kitawala. * Vambe gwawe va di bhapatiswa nigu vambe va di emiswa kha nga madhota. Vangi nya vathu vovo, va nga ba vari ‘gikhuvegiso’ libandlani kha va si kodza gu kanganyisa vandriyathu nyo tumbege. (Judha 12) Khu gu hegisa Jehovha a di handza libandla, khavbovbo vathu nya vangi ngudzu va di pheya guta hengeledzanoni ya Jehovha.

Khu 1971, nyi di rumedwa guya thumeya Bheteli ya Kinshasa, avbo nyi nga ba nyi khathaleya silo nya singi, nya nga gu rumeya ni hakha malangaliya, gu khathaleya mabhuku, ni gukhathaleya gipandre nya thumo. Na nyiri Bheteli nyi hevbude masasamedzelo nya yadi nya thumo ga litigo lile nya likhongolo omu silo nya singi nya litshina si nga ba si si thumi gwadi. Nya mba si vireya, mabhuku hi nga ba hi ningedza dziavhiyawu gasi dzi vbohiseya mabandla ma hwede gu vboha mabandlani. Mabhuku yoyo ma di tshiswa khomu nya avhiyawu, ma thedwa omu nya dzingalava dzi nga gimbiya dzi kwekeya omu nya sifilori sa matini nyo pwani dzijacintos de agua. Ambari ulolo, vandriyathu va Congo va nyi hevbudzide gu pala sigaradzo sesi ni simbe.

Nyi samadzisidwe ngudzu khu gu wona edzi vandriyathu va kodzidego khidzo gu dongiseya tshangano wathu nya mughanga, ambari olu va nga ba vari mwalo dzitshapawu nya dzingi. Avo va di vata plataforma avba nya giruga, va thumisa mwasi nyo laphe gasi gu gira khuwo mabhiyo, va bwe va dzongedzeya mwasi wowo gasi gu ambagisa malanga va nga hadzi khala avbo gasi ma si ghongonywi. Va di thumisa misengele kha nga madhera gasi gu tiyisa nyumba, ni madahu nyo girwe khu dzitshava gasi gu pfhuleya khayo ni gu ambagisa dzimeza. Kha nga olu va nga ba vari mwalo dzikhogo gasi gu khokhotheya khidzo, va di thumisa magoba nya misimbo va nga ba va ma pileleya gasi gu gira dzingodzi va nga ba va dzi thumisa. Nyi di gu samadziswa ngudzu khu gu wona mawonelo yatshavbo nya yadi ma nga ba ma thumiswa khu vandriyathu gasi gu pala sigaradzo. Nyi di gu va haladza kamo ngudzu. Nyi va suvide ngudzu tepo nyi nga vbindrugedzwa nyiya thumeya wumbe wulanga!

Khu 1974, nyi di vbindrugedzwa nyiya thumeya Bheteli ya Nairobi, Quénia. Hi diri ni silo nya singi nyo gire, kha nga olu Bheteli ya Quénia yi nga ba yi khathaleya thumo nyo tshumayele nya likhumi mayigo, mambe yakone gu nga ba gu himbedzedwa mithumo yathu khu wufumu. Nyi di gu tala gu rumedwa mayigoni yoyo, ngudzungudzu Etiópia, avbo vandriyathu malangani yoyo va nga ba va emisana ni gu tshaniswa ni silingo nya sikhongolo. Nya vangi nya avo va di gu tshaniswa khu ndziya nya litsoro mwendro gu khotedwa pasoni; nigu vambe va di gu songwa kamo. Ganiolu avo va timisede khu gu tumbega kholu va diri ni wupari nyo tiye ni Jehovha nigu va di gu pwana khu gyawe.

Khu 1980, nyi tsakide ngudzu khu gu tshadha ni Gail Matheson a nga ba ari gisumbudwa gya Canada. Eni ni Gail hi hevbude gumogo xikola ya Ghileyadhi. Hi di gu loveyana madangaliya. Gail a di gu thuma kha nga misiyonariyo Bolivia. Hwane nya 12 myaga, hi di manana gambe Novha Yorki. Hwane nya isoso, hi diya tshadha Quénia. Nyi ngu mu bonga ngudzu Gail kholu tepo yatshavbo a pimisago nga Jehovha a bwe a eneledwa khesi hi gu naso. Uye a ngo simama gu khala muthu nya lisima ngudzu gwangu, a nyi phasago ni gu nyi haladza.

Khu 1986, eni ni Gail hi di rumedwa guya thuma kha nga vawoneleyi nya sipandre teponi nyi nga ba nyi thuma kha nga givbango nya kometi ya Bheteli. Thumo wathu nyo endreye mabandla wu di gu pata gu thumeya ga mayigo nya mangi ma nga ba ma woneledwa khu Bheteli ya Kenya.

Nyo dundruga tepo hi nga ba hi dongiseya tshangano wathu nya mughanga Asmara (Eritrea) khu 1992, thumo wathu na wu si gu himbedzedwi tigoni mule. Ya walo khu gu, nyumba yakona hi nga ba hi yede gu gireya avbo tshangano gu diri gibarakana gi nga ba giri mwalo makhalelo nya yadi khu vbavbandzi ni ndrani. Khu litshigu nya tshangano nyi samade ngudzu khu gu wona edzi vandriyathu va nga gi vbindrugedza ni gu gi mburiseya khidzo gasi hi si kodza gu khozeya avbo Jehovha. Dzindranga nya dzingi dzi dzude ni myendra nyo khaguri va bwe va ta yi thumisa gasi gu siha watshavbo wufendre wu  nga ba wu wonega. Hi tsakide ngudzu khu gu manega ni tshangano nya mughanga nyo khuhe ngudzu monyo wu wonidwego khu 1 279 vathu.

Thumo nyo endreye mabandla wu hi giride hi vbindrugedza silo nya singi kha nga olu hi nga ba hi vbindrugedzeya malanga nyo khale semana ni semana. Dzimbe dzisemana hi di gu khala omu nya dzinyumba nya dzadi ngudzu, ganiolu dzimbe hi di gu khala omu nya ginyumbana nya dzixapa malangani gu nga ba gu thuma vathu, avbo gipeto gi nga ba gi manega tinga nya 100 dzimetro hwindzo ni ginyumbana gyathu. Ganiolu ni hayini hi thumedego umo, gima kha hi divali gutsaka hi gu pwidego khu gu thuma gumogo ni vapiyonero ni vahuweleyi nya sighinghi. Tepo hi nga vbindrugedzwa gambe, si lombegide gu hi diga gambe vandriyathu nya vangi nyo golege hi nga va suva ngudzu.

Ndrani nya va 1980 ni gu pheyani nya va 1990, thumo wathu wu dzumeledwe khu nayo mayigoni nya mangi ma nga ba ma woneledwa khu Bheteli ya Quénia. Kha nga handro wakona, dzibheteli dzi di hambaniswa gu bwe gu vbahwa dzixikiritori nya matamo mayigoni mule. Khu 1993, hi rumedwe guya thumeya xikritori ya Addis Ababa, Etiópia, avbo mithumo yathu yi nga ba yi girwa gusihalani khu myaga nya yingi, ganiolu khu gu hegisa yi di dzumeledwa khu wufumu.

Jehovha a di gu kategisa thumo wathu Etiópia. Vandriyathu nya vangi va di pheya gu thuma kha nga vapiyonero. Guvbindra 20% nya vahuweleyi vatshavbo va di gu thuma kha nga vapiyonero nya tepo yatshavbo mwaga ni mwaga gu khugeya khu 2012. Gimbe gambe khu gu, dzixikola nya Mufumo dzi di gu hevbudza esi si nga ba si vbwetega ga vahuweleyi, nigu dzi vbahidwe 120 dziSalawu nya Mufumo ni guvbindra. Khu 2004 ndranga ya Bheteli yi di fuluga yi ya khala wulanga nya tshukwana, a bwe Jehovha a hi kategisa khu gu hi ninga gimbe gilo gambe gu gu salawu nya mitshangano nya gipandre yi nga ba yi yingidwe wulangani wa wumowo.

Ndrani nya myaga nya yingi, eni ni Gail hi giride dzipari nya dzikhongolo vbakari nya vandriyathu va Etiópia. Hi di gu va haladza ngudzu khu kotani nya wuwadi wawe ni lihaladzo lawe. Matshigwanaya hi ngu tshangana ni sigaradzo nya singi khu kotani nya mawugelo yathu, khu kharato hi di bweledzwa hi ya thumeya Bheteli ya Europa Central. Avbovbo hi ngu khathaledwa gwadi, ganiolu hi ngu va suva ngudzu vandriyathu nyo golege va Etiópia.

Hi si vbanyede edzi Jehovha a dandrisago khidzo thumo waye. (1 Kor. 3:6, 9) Khu giyeyedzo, tepo nyi nga pheya gu tshumayela vathu va Ruanda va nga ba vata Congo gasi gu ta vbweta sugu, Ruanda gu diri mwalo vahuweleyi. Ganiolu olu, gu na ni 30 000 ni guvbindra vandriyathu tigoni mule. Khu 1967, Congo (Kinshasa) gu diri ni 6 000 vahuweleyi basi. Ganiolu olu, gu na ni tinga nya 230 000 vahuweleyi, nigu guvbindra milhoni mweyo nya vathu va manegide Gidundrugisotunu nya 2018. Nigu mayigoni gwatshavbo gu nga ba gu woneledwa khu Bheteli ya Quénia, tego watshavbo nya vahuweleyi wu di engedzeya guvbindra 100 000 vahuweleyi.

50 myaga yi vbindridego, Jehovha thumiside vandriyathu nyo hambanehambane gasi gu nyi phasa gu pheya thumo nya tepo yatshavbo. Ambari olu nyi ngarigo muthu nyo degule, nyi hevbude gu tumba Jehovha khu gu vbeleya. Esi nyi si vbanyidego Afrika si nyi phaside gu haguleya gulaphisa-monyo ni gueneledwa khesi nyi gu naso. Eni ni Gail hi ngu samadziswa ngudzu khu gu wona vandriyathu na va gu timiseya sigaradzo nya sikhongolo, va hakha gwadi vapfhumba ni gu tumba Jehovha. Nyi ngu bonga ngudzu khu wuwadi wawe nyo samadzise. Jehovha nyi kategiside ngudzu khu ndziya nyi nga ba nya sa yi vireya. — Ndzi. 37:4.