Khu giNgiza, lito “amen” lo tshamuseya gu khilo “si na girege,” mwendro “khiso kamo.” Lo khugeya avba nya lito nya giHebheru li tshamuseyago gu khilo “gutumbega.” Li di gu oloveya gu thumiswa gulamulani nya mahungu. Hwane nyo ba muthu a fungide gu gira gilogyo, a di gu ganeya khuye “amen” gasi gu tiyisa gu khuye lisine a ganeyago nigu dzi emisede gu rwala ni gevbini gi na dugeleyago. (Mite. 5:22) O kala a ganeya khuye “amen” vbakari nya vathu, si di gu hunga gu a tadzisa gitumbiso gyaye. — Neh. 5:13.

Giyeyedzo nyo samadzise nya edzi li thumiswago khidzo lito “amen” gi lovidwe omu ga Dhewuteronome gipimo 27. Hwane nyo ba vaIsrayeli va bede Tigoni nya Gitumbiso, va di tshangana vbakari nya Gigomo gya Ebhali ni egi gya Garizimi gasi gu engiseya Nayo. Va di yede gu engiseya Nayo, ganiolu va yeyedza gambe gu khavo va wu dzumede. Va di gira isoso khu gu hlamula khavo “Amen!” tepo gu nga ba gu lerwi mihandro yi manwago khu gu mba engisa. (Dhet. 27:15-26) Nga dundrugeya khu gudzuma nya maghighighidhi nya vama, ni vanyamayi, ni sanana na va gu hlamula khu lito nyo khugege! (Jos. 8:30-35) Gima kha va ma divala malito va ma ganedego litshigu lolo. Nigu vaIsrayeli vovo va sayiside gitumbiso gyawe, kha nga hi si wonago omu nya matimo yaya: “Israyeli a di khozela [Jehovha] gikhatini gwatshavbo nya guvbanye ga Josuwa, ni gikhati gya madhota ma vbanyidego hwane nya gufe ga Josuwa; avo va nga bani va yiti mithumo yatshavbo [Jehovha] a yi giridego ga va na Israyeli” — Jos. 24:31.

Jesu nuye thumiside lito “amen” gasi gu tiyisa gu khuye esi a nga ba a ganeya lisine, ganiolu giride isoso khu ndziya nyo hathege ngudzu. Vbavbandze nyo li thumise gasi gu hlamula malito nyo  khaguri, a di gu thumisa lito “amen” gasi gu pheya malito nya lisine. * Khu ndziya yoyo, a di gu tiyisegisa vaengiseyi vaye gu khuye malito yaye ma diri lisine nyo tiye. Jesu a di gu ganeya na tiyide khu ndziya yoyo kholu khuye a emisidwego gu tadzisa satshavbo situmbiso sa Nungungulu. — 2 Kor. 1:20; Gutu. 3:14.

Vaisrayeli va thumiside gambe lito “amen” tepo va nga ba va dhumisa ni gu gombeya ga Jehovha. (Neh. 8:6; Ndzi. 41:13) Khu gu ganeya lito lolo hwane nyo gombeye, ava va nga ba va engiseya nombelo va di gu yeyedza gu khavo va di gu dzumeleyana nesi si ganedwego. Khu kharato, vatshavbo va di gu patega, va dzi buza gu khozeya Jehovha khu ndziya yoyo. Khiso si giregidego tepo Pfhumu Dhavhidhe a nga resa Ngasa mwendro Arika Jerusalema. Ga buzo va manegidego nawo, a di gira nombelo wu nga ba wu khugeya monyoni wu lovidwego kha nga ndzimo omu ga 1 Dzikoronika 16:8-36. Vatshavbo va nga ba va romo, va di tsaka ngudzu khu malito yaye, khavbovbo “vathu vatshavbo va di khavo: ‘Amen!’ va dhumisa [Jehovha]”. Somo guagani gu khiso va di tsakide khu gu khozeya Jehovha litshigu lolo.

Makristo ya lizana myaga nyo pheye nayo ma thumiside lito “amen” gasi gu dhumisa Jehovha. Valovi nya Bhibhiliya va li lovide ngudzu omu nya malangaliya yawe. (Rom. 1:25; 16:27; 1 Ped. 4:11) Libhuku la Gutuledwa li ngu khumbuga sivangwa nya liphuvbo sa ndzadzini si dhumisago Jehovha, khiso: “Amen! Aleluya!” (Gutu. 19:1, 4) Makristo nyo pheye ma di gu oloveya gu ganeya khayo “amen” hwane nya milombelo ma nga ba ma gira mitshanganoni yawe. (1 Kor. 14:16) Ambari ulolo, khandri khatshi va di gu li ganeya khu gu ba va li olovede basi.

Hwane nyo wone edzi sithumi sa Jehovha sa gale si thumisidego khidzo lito “amen”, olu hi ngu  pwisisa gu khethu khu ginani si gu na ni lisima gu hegisa nombelo khu lito “amen”. Tepo hi gu khethu “amen” hwane nyo gire nombelo, ha gu yeyedza gu khethu esi hi ganedego khandri silo nyo hagane. Nigu tepo hi khethu “amen,” khu monyoni, mwendro vathuni, ha gu yeyedza gu khethu hi ngu dzumeleyana ni esi si ganedwego. Wona simbe sighelo si girago “amen” wathu ari wa lisima.

Kha hi hagani ambari gu pengisa mapimo gukhozeyani gwathu. Tepo wu girwago nombelo, ho khozeya Jehovha, nasiri khesi hi si ganeyago basi, ganiolu khesi hi girago. Gudogoreya gwathu nyo ganeye khethu “amen” na si khugeya monyoni, gu nga hi phasa gu ninga githawo ni gu vega gupima avba nya nombelo.

Hi ngu pwanana kha nga vakhozeyi va Jehovha. Omu nya milombelo yi girwago vathuni, satshavbo sivbango nya libandla sa gu engiseya malito ya mamowo. (Mith. 1:14; 12:5) Tepo hi ganeyago hatshavbo khethu “amen”, gani ho ganeya khu lito nyo khugege mwendro khu monyoni, ha gu engedzeya gupwanana ni vandriyathu. Isoso sa gu kutsa Jehovha gu engiseya nombelo wathu.

Ndziya nyo dhumise Jehovha. Jehovha a ngu si wona satshavbo hi girago wukhozeyini wathu. (Luka 21:2, 3) A ngu wona sighelo si hi kutsago gu gira isoso ni esi si gomogo monyoni gwathu. Ambari ha gu ba hi engiseya mitshangano khu telefone, hongoleni hi tiyisegani gu khethu “amen” wathu wu ngu pwidwa khu Jehovha. Tepo hi ganeyago khethu “amen,” ha gu dhumisa Jehovha gumogo ni vale va gomogo mitshanganoni.

“Amen” wathu adzina wu nga wonega na wuri mwalo lisima ngudzu, ganiolu Jehovha a ngu wu ninga lisima. Kha nga li ganeyago libhuku nyo khaguri li tshamuseyago matimo nya Bhibhiliya, khilo: “Khu gu thumisa lito leli”, sithumi sa Nungungulu si ngu kodza gu yeyedza “gutumba nya gukhongolo gu gomogo myonyoni yaso.” Khu kharato, tepo yatshavbo hi gu khethu “amen”, ha gu tsakisa Jehovha. — Ndzi. 19:14.