Skip to content

Skip to table of contents

U di gu dziti?

U di gu dziti?

Vbavbandze nya Bhibhiliya khu gevbini gimbe gi fakazago gu khigyo khu lisine vaIsrayeli va khade dzigumbi Egipito?

Bhibhiliya yo yeyedza gu khiyo hwane nyo ba vaMedhiyani na va dzegide Josefe va mu yisa Egipito, papayi waye, Jakobe, gumogo ni vandriyaye va fulugide Khanani va hongola Egipito. Avo va diya khala gipandreni gi ranwago pwani Goseni, tsongoni wa Nilo. (Gen. 47:1, 6) Vaisrayeli va “diya [na] va gu engedzela gu velegelana khu tshivba.” Khu kharato vaEgipito va di pheya gu thava vaIsrayeli, khavbovbo, va va gurumedza gu khala dzigumbi. — Ekiso. 1:7-14.

Vasolasoli nyo khaguri nya Bhibhiliya va ganedzide matimo yaya nya Bhibhiliya va ganeya gu khavo malipha. Ambari ulolo gu na ni siyeyedzo nyo khiso Egipito wa gale gu vbanyide vaSemi * va nga ba vari dzigumbi.

Khu giyeyedzo, vafuguli nya silo sa gale va fugude sipandryana nya silo si yeyedzago gu khiso gu diri ni mazumbo wuronga ga Egipito. Dr. John Bimson, o yeyedza gu khuye gu na ni siyeyedzo nya gu khiso gu diri ni 20 mazumbo nya vaSemi ni guvbindra, gipandreni mule ga wuronga ga Egipito. Ambari ulolo, egiptólogo, James K. Hoffmeier wari khuye: “Gu khugeya khu mwaga nya 1800 kala 1540 A.E.C, Egipito gu diri wulanga wu nga ba gu thaveya ngudzu vathu va muhwadambo ga Aziya va nga ba va ganeya lidimi nya giSemi.” A bwe khuye: “Nango yeyi khiyo yayimweyo ni eyi a vbanyidego khiyo Abrahama, Isaki ni Jakobe nigu khiyo yayimweyo si giregidego esi hi si hevbulago omu nya libhuku la Genesi.”

Gu na ni simbe siyeyedzo gambe marandzi ga Egipito. Gu na ni lidangaliya nya papiro la mwaga nya (c. 2000 – c. 1600 A.E.C.) li nga ba liri ni malina nya dzigumbi dzi nga ba dzi thuma ga ndranga nyo khaguri ya marandzi ga Egipito. Guvbindra 40 nya malimi yaya, gu diri nya vaSemi. Dzigumbi dzodzo mwendro sithumi, dzi di gu thuma nga vaphuli, valugi nya silo, ni simbe sithumi. Hoffmeier wari khuye: “Kha nga olu gu nga ba gu thuma tanga nya 40 vaSemi ni guvbindra avba nya ndranga mweyo tigoni ga Tebaida [marandzi ga Egipito], tengo nya vaSemi va nga ba va tshatuga Egipito, ngudzungudzu khu tsongoni ga Nilo wu diri wukhongolo.”

Mufuguli nya silo sa gale, David Rohl, lovide gu khuye mambe malina nya dzigumbi ma gomogo avba nya sasamedzo “ma ngu fana ni aya hi ma lerigo omu nya Bhibhiliya.” Khu giyeyedzo, sipandryana soso si na ni malina nya gu fane ni aya: Isakari, Aseri ni Sifraha. (Ekiso. 1:3, 4, 15) Rohl a di hegisa khu gu khuye: “Egi giyeyedzo gi vegago guagani gu khigyo vaIsrayeli va khade dzigumbi Egipito.”

Dr. Bimson a di khuye: “Mitumbunugo ya dziteponi nya gulowe nya Bhibhiliya maningano ni wugumbi wa Egipito ni gutshudwa gwavo wu na ni matshina nya sisekelo ma tumbegago.”

^ ndri. 4 Lina vaSemi, la guta khavba nya lina Semi, gimwegyo nya sanana sa Nowa. So wonega khatshi situgulwana sa Semi si di gu pata vaElemi, vaAsiriya, vaKalidhiya nyo pheye, vaHebheru, vaAramewu ni mahundzo nyo hambanehambane nya vaArabhi.