MUJUDHA moyo nyo pwani khu Moridhekayi a giride gipandre nya gikhongolo umo nya matimo ma gu romo umo nya libhuku la Esiteri. Uye a diri Mujudha a nga ba a thuma ndrangani nya wufumo ya Perisiya, ndrani nya lizana myaga nya wu 5 na ma si gu vbohi matshigu yathu, “matshigoni ya [Pfhumu] Asuwero.” (Muhuno vathu nya vangi va gu khodwa gu khavo a diri pfhumu Xerxes I.) Moridhekayi a di girisa gu pfhumu yi si songwi. Gasi gu bongwa, pfhumu yi di gira malulamiselo nya gu Moridhekayi a dhumiswa vbakari nya vathu. Hwane nya gu ba Hamani a fude, nala wa Moridhekayi ni nala nya Vajudha, pfhumu yi di emisa Moridhekayi kha nga Primeiro Ministro. Thumo wowo a nga ningwa wu di gu mu dzumeleya gu vbulugisa Vajudha gasi va si songetedwi mandzani nya mufumo wa Perisiya. — Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Valovi nyo khaguri nya matimo, gupheyani nya lizana myaga nya wu 20 va ganede gu khavo esi libhuku la Esiteri li ganeyago khandri lisine nigu khavo Moridhekayi gima kha manega. Ganiolu, khu 1941 vafuguli va manide silo si nga seketeyago esi Bhibhiliya yi ganeyago khu Moridhekayi. Ginani va gi manidego?

Vagevisisi va tugude milowo nya Giperisiya yi nga ba yi khumbuga mwama nyo pwani khu Marduka (khu Ginghiza Mordecai). Uye thumide kha nga muthangeyi adzina saye kha nga kontabilixita eyi Suza. Ga tepo yoyo yi nga tugudwa milowo yoyo, Arthur Ungnad a nga ba a ri especialista avbo na gu love matimo lovide gu khuye: “Gu diri tepo nyo pheye Moridhekayi a nga khumbugwago umo nya lidangaliya li nga ba li si giri gipandre nya Bhibhiliya.”

Gu khugeya Ungnad a lova mahungu yoyo, sihevbuli si vbindrugedzede dzimiliyoni nya milowo nya Giperisiya. Milowo yoyo yi di lovidwe avbo nya siwindri nya libumba si manidwego marumbini nya lidhoropa la Persepolis. Si manidwe ga wulanga wu nga ba wu ranwa pwani thomba (Tesouro) vbafuvbi ni lidhoropa. Siwindri soso, si di romo matshigoni nya mufumo wa Xerxes I. Iso si di lovidwe khu lidimi nya Gielamite nigu si diri ni malina yatshavbo hi ma manago umo nya libhuku la Esiteri. a

Siwindri sa Persepolis si ngu khumbuga lina Marduka, oyu a thumidego kha nga sekretaryu ya pfhumu umo nya ndranga nya wufumo Suza ndrani nya mufumo wa Xerxes I. Giwindri gimwegyo gi tshamusede Marduka kha nga mu vbindrugedzeyi. Esi si ngu pwana gwadi ni esi Bhibhiliya yi si ganeyago khu Moridhekayi. Uye a di emiswa kha nga githumi gya pfhumu Asuwero (Xerxes I) nigu a di gu ganeya malimi mavili. Moridhekayi tshigu ni tshigu a di gu khala vbamwanyatuno nya nyumba ya pfhumu, Suza. (Est. 2:19, 21; 3:3) Mwanya wowo wu diri wukhongolo ngudzu, avbo si nga ba si thuma sithumi sa nyumbani ga pfhumu.

Esi si ganedwago khu Marduka a khumbugidwego umo nya siwindri ni Moridhekayi a khumbugidwego umo nya Bhibhiliya si ngu fana. Avo va vbanyide khu tepo yayimweyo, va giride mithumo nya gu fane nigu va di romo ga wulanga wa wumowo. Satshavbo silo sesi, sa gu yeyedza gu khiso Marduka ni Moridhekayi muthu wa moyo.