Skip to content

Skip to table of contents

Makani Aakumamanino

Makani Aakumamanino

 1 Njiisyo

Njiisyo zyaLeza zitugwasya kuti tuzibe zintu nzyayanda. Njiisyo eezi nkasimpe kayandikana kazwa muBbayibbele. Zitugwasya kuti tuzibe mbazibona zintu Leza ambalimvwa atala azimwi zintu. Njiisyo zitugwasya kuti tusale chabusongo akuti tuchite zintu zilikabotu. Alubo zilatugwasya kuti tusale kabotu muzintu zitakwe milawu iili antanganana.

Chaandaano 1, fuka 8

 2 KUSWIILILA

Kuswiilila Jehova chaamba kuzumina chakuliyandila kuchita zintu nzyayanda. Jehova uyanda kuti tumuswiilile nkaambo tulamuyanda. (1 Johane 5:3) Kuyanda Leza akumusyoma kuyoopa kuti tuchite nzyatubuzya. Tuyoosala kumuswiilila nikuba chiindi nikutali kuuba kuchita oobo. Kuswiilila Jehova kulatugwasya nkaambo nguwe utuyiisya mbutweelede kupona alubo kuti twamuswiilila, uyootupa zilongezyo zyiingi kunembo.—Isaya 48:17.

Chaandaano 1, fuka 10

 3 LWAANGUNUKO LWAKULISALILA

Jehova upede bantu boonse lwaangunuko lwakulisalila naakuti manguzu aakulisalila nzibayanda. Taakatulenga kuti tube mbuuli malobbooti. (Deuteronomo 30:19; Joshua 24:15) Tulakonzya kubelesya lwaangunuko lwesu kuti tusale zintu zilikabotu. Pesi kuti teetwabikkila maanu, tulakonzya kusala chabufuba-fuba. Lwaangunuko lwakulisalila chaamba kuti muntu ulakonzya kulisalila kuswiilila Jehova akutondeezya kuti ulamuyanda chamoyo woonse.

Chaandaano 1, fuka 12

 4 ZYEELELO ZYAKULIJATA

Jehova utupede zyeelelo zyakulijata naakuti malayilile atugwasya kuti tulijate kabotu. Bbayibbele litugwasya kuziba zyeelelo zyaJehova ambuzikonzya kutugwasya kuti tupone buumi bulikabotu. (Tusimpi 6:16-19; 1 BaKorinto 6:9-11) Zyeelelo eezi zitugwasya kuziba maboneno aaLeza atala achibotu achibi. Alubo zitugwasya kuti tuzibe mbutweelede kutondeezya luyando, kusala munzila yabusongo ambutweelede kubatondeezya bamwi luzyalo. Zyeelelo zyaJehova tazichinchi pe nikuba kuti bantu biingi munyika tabachilijati. (Deuteronomo 32:4-6; Malaki 3:6) Kutobelezya zyeelelo zyaLeza kulatukwabilila kuti tutanjili mumapenzi.

Chaandaano 1, fuka 17

 5 MANJEZEEZYA

Manjezeezya mbuntu bwesu bwamukati butugwasya kuziba chibotu achibi. Jehova upede bantu boonse manjezeezya. (BaRoma 2:14, 15) Kuti manjezeezya eesu abeleke kabotu, tweelede kwaayiisya zyeelelo zyaJehova zyakulijata. Manjezeezya eesu alakonzya kutugwasya kuti tusale zintu zibotezya Leza. (1 Petro 3:16) Manjezeezya alakonzya kutuchenjezya kuti twayanda kusala munzila iitali kabotu alubo alakonzya kutupa mulandu chiindi nitwasala chabufuba-fuba. Nikuba kuti manjezeezya alakonzya kutabeleka kabotu pesi Jehova uyootugwasya kuti atalike kubeleka kabotu. Kuba amanjezeezya aalikabotu kupa kuti tukkalikane mumizeezo akuti tulijate kabotu.

Chaandaano 2, fuka 3

 6 KUYOOWA LEZA

Kuyoowa Leza chaamba kumuyanda akumulemeka akutachita zintu zimunyemya. Kuyoowa Leza kutugwasya kuti tuchite zibotu akuti tutantamuke kuchita zintu zibi. (Intembauzyo 111:10) Alubo kutugwasya kuti tuswiilile malayilile woonse aazwa kuli Jehova. Alubo kutugwasya kuti tuzuzikizye zisyomezyo zyesu nkaambo tulamulemeka. Nkinkaako, kuyoowa Leza kupa kuti tube amizeezo iilikabotu, tubajate kabotu bamwi akuti tusale zintu zilikabotu buzuba abuzuba.

Chaandaano 2, fuka 9

 7 KUCHINCHA

Kuchincha nkulisola muntu nkwabaako chiindi naachita chibi chipati. Bantu bayanda Leza balalisola chiindi nibabona kuti bachita chintu chibi. Kuti twachita chibi, tweelede kukumbila Jehova kuti atulekelele kwiinda muchinunuzyo chaJesu. (Matayo 26:28; 1 Johane 2:1, 2) Kuti twatondeezya kuchincha amoyo woonse, Jehova uyootulekelela. Tatweelede kulipa mulandu akaambo kazintu nzitwakabisya chiindi. (Intembauzyo 103:10-14; 1 Johane 1:9; 3:19-22) Tweelede kubeleka changuzu kuti tutayindululi chibi nchitwakachita akuti tupone kweendelana azyeelelo zyaJehova alubo tatweelede kuyeeya zintu zibi.

Chaandaano 2, fuka 18

 8 KUGWISIGWA MUMBUNGANO

Kuti muntu wachita chibi chipati alubo kuti wakaka kutobela zyeelelo zyaJehova, ulagwisigwa mumbungano. Kuti muntu wagwisigwa mumbungano, tatweelede kuliswaanizya anguwe nikuba kwaambuulaawe. (1 BaKorinto 5:11; 2 Johane 9-11) Kugwisigwa kwamuntu wabisya mumbungano kugwasya kuti zina lyaJehova ambungano zitasofwaazigwi. (1 BaKorinto 5:6) Kugwisigwa kwamuntu wabisya mumbungano kugwasya sikubisya kuti achinche akuti abelekele kuti abe abweenzinyina bulikabotu aJehova.—Luka 15:17.

Chaandaano 3, fuka 19

 9 MALAYILILE ALULAYO

Jehova ulatuyanda alubo uyanda kutugwasya. Eezi zipa kuti ayande kutupa malayilile alulayo kabelesya Bbayibbele abantu bamuyanda. Akaambo kakuti tulaachibi, tulakuyanda kugwasigwa anguwe chiindi choonse. (Jeremiya 17:9) Kuti twaswiilila bantu Jehova mbabelesya kuti batupe malayilile alulayo, zitondeezya kuti tulamulemeka akuti tulamuyanda.—BaHebrayo 13:7.

Chaandaano 4, fuka 2

 10 KULISUMPULA AKULIBOMBYA

Tulakonzya kutalika kulisumpula akaambo kakuti tulaachibi. Pesi Jehova uyanda kuti tube bantu balibombya. Tulakonzya kubona kuti tweelede kulibombya kuti twabona mbutuli baniini kuti katulikozyanisya aJehova. (Jobu 38:1-4) Chimwi chiyandikana nkubikka nzibayanda bamwi mubusena bwakusaanguna. Kulisumpula kupa kuti muntu alibone kuti ulayandikana kwiinda bamwi. Pesi muntu ulibombya ulalilanga-langa akubona mpachita kabotu ampatali kuchita kabotu. Muntu ulibombya ulakumbila lulekelelo naabisya, ulazumina kuti wabisya alubo ulaswiilila kuti bamwi bamupa lulayo. Muntu ulibombya usyoma Jehova akuswiilila malayilile aakwe.—1 Petro 5:5.

Chaandaano 4, fuka 4

 11 BWEENDELEZI

Bweendelezi nkuba acheelelo chakuzulwida bamwi akubabuzya zyakuchita. Jehova nguwe ulaamanguzu akweendelezya zintu zyoonse zili kujulu azili aanyika. Nguwe ulaamanguzu kwiinda zintu zyoonse nkaambo nguwe wakazilenga. Ubelesya manguzu aakwe kugwasya bamwi. Jehova wakapa bamwi bantu mulimu wakutuzulwida. Muchikozyano bazyali, baalu abeendelezi bamfulumende bapedwe manguzu akutuzulwida, nkinkaako Jehova uyanda kuti tubaswiilile. (BaRoma 13:1-5; 1 Timoteo 5:17) Pesi kuti milawu yabantu kayiteendelani amilawu yaLeza, tusala kuswiilila Leza. (Incito 5:29) Tutondeezya kuti tulamulemeka Jehova chiindi nituswiilila bantu mbasalide kuti batuzulwide.

Chaandaano 4, fuka 7

 12 BAALU

Baalu mbaalumi bali aluzibo Jehova mbabelesya kuti bagwasye mbungano. (Deuteronomo 1:13; Incito 20:28) Baalumi aaba batugwasya kuti tukkale katuli abweenzuma bulikabotu aJehova akuti tumukombe munzila njayanda. (1 BaKorinto 14:33, 40) Baalu basalwa kwiinda mumuuya uusalala nkaambo beelede kuba azyeelelo zyeendelana aMagwalo. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Petro 5:2, 3) Tuyanda kubelekelaamwi abaalu nkaambo tulizi kuti kuchita oobo kupa kuti zintu kazyeenda kabotu mumbunga yaLeza.—Intembauzyo 138:6; BaHebrayo 13:17.

Chaandaano 4, fuka 8

 13 SILUTWE WAMPULI

Jehova upede bazyali mulimu wakulangania bana babo. Nikuba boobo, Bbayibbele lyaamba kuti mwaalumi ngusilutwe wampuli. Pesi kuti mukayintu katakwetwe, nguwe weelede kuzulwida mumpuli. Mwaalumi weelede kusanina bamumpuli yakwe, kubayandwiida zyakuzwaata akwakukkala. Alubo weelede kuzulwida bamumpuli yakwe muzintu zyabukombi. Muchikozyano, weelede kubona kuti balanjila miswaangano, balatola lubazu mumulimu wakukambawuka akwiiya Bbayibbele kabali mpuli. Mwaalumi nguwe uusala zyakuchita mumpuli. Weelede kutobelezya chikozyano chaJesu kwiinda mukuba aluzyalo, kumvwa mbubayeeya bamwi alubo teelede kuba alunya naakuti bukali. Eezi zigwasya kuti bamumpuli kababotelwa akuti babe abweenzinyina bulikabotu aJehova.

Chaandaano 4, fuka 12

 14 KABUNGA KEENDELEZYA

Kabunga Keendelezya, nkabunga kabaalumi bali abulangilizi bwakuyoopona kujulu alubo Leza wakasala mbabo kuti balanganie bakombi bakwe bali aanyika. Mumwaanda wamunyaka wakusaanguna, Jehova wakabelesya bamukabunga keendelezya kuti bazulwide maKristu mubukombi amumulimu wakukambawuka. (Incito 15:2) Mazubaano, bakwesu bali muKabunga Keendelezya balikuzulwida bakombi baJehova akubakwabilila mubukombi. Bazulwidwa aBbayibbele amuuya uusalala chiindi nibasala zyakuchita. Jesu wakati kabunga kabakwesu aaba bananikidwe kategwa “muzike musyomesi uucenjede.”—Matayo 24:45-47.

Chaandaano 4, fuka 15

 15 KWAANGA NDUKU NAAKUTI KUZWAATA NGOWANI

Chimwi chiindi, bachizi balakonzya kukumbilwa kuti bachite imwi milimu iichitwa abakwesu mumbungano. Chiindi muchizi nachita milimu eeyi, weelede kwaanga nduku naakuti kuzwaata ngowani kutondeezya kulemeka bubambe bwabusilutwe Jehova mbwabikkide mumbungano. Pesi kuli zimwi zyiimo mpayelede kuti achite oobo. Muchikozyano, muchizi weelede kwaanga nduku naakuti kuzwaata ngowani nachitisya chiiyo chaBbayibbele nali amulumaakwe naakuti kakuli umwi mukwesu uubbabbatizidwe.—1 BaKorinto 11:11-15.

Chaandaano 4, fuka 17

 16 KUTATOLA LUBAZU MUTWAAMBO TWANYIKA

Kutaba banyika kuswaanizya kutatola lubazu mutwaambo twanyika. (Johane 17:16) Bakombi baJehova basumpula Bwaami bwakwe luzutu. Mbuuli mbaakali kuchita Jesu, tatutoli lubazu mutwaambo twanyika.

Jehova utulayilila kuti ‘tulichesye kubabetesi akubaami.’ (Tito 3:1, 2; BaRoma 13:1-7) Pesi mulawu waLeza waamba kuti tatweelede kujaya muntu. Nkinkaako, manjezeezya amuKristu taamuzumizyi kuti ayinke kunkondo. Kuti muKristu kayanda kuchita umwi mulimu uutaswaanizyi mulimu wabusilumamba, weelede kubona kuti manjezeezya aakwe alamuzumizya na kuti achite mulimu ooyo.

Tukomba Jehova nkaambo nguwakatulenga. Nikuba kuti tulaalemeka mafulegi pesi tatuwasalutili naakuti kwiimba lwiimbo lwachisi. (Isaya 43:11; Daniele 3:1-30; 1 BaKorinto 10:14) Bakombi baJehova balalisalila kuti batatoli lubazu mumakani aakuvoota. Basala kuchita oobo nkaambo basumpula mfulumende yaLeza luzutu.—Matayo 22:21; Johane 15:19; 18:36.

Chaandaano 5, fuka 2

 17 MUUYA WAANSI ANO

Bantu balimunyika basumpula nzyayanda Saatani. Bantu bachita nzyayanda Saatani tabayandi kuswiilila akutobelezya zyeelelo zyaJehova. (1 Johane 5:19) Chiindi bantu nibachita nzibayanda akutaswiilila Jehova, ngabalikweendelezegwa amuuya waansi ano. (BaEfeso 2:2) Bakombi baJehova babeleka changuzu kuti batabi amuuya waansi ano. (BaEfeso 6:10-18) Tulayiyanda milawu yaJehova alubo tubeleka changuzu kuti tuyitobelezye.

Chaandaano 5, fuka 7

 18 BASILULEYO

Basiluleyo mbantu bakazya kasimpe kali muBbayibbele. Basiluleyo bakazya Jehova aJesu, wakasalwa kuba Mwaami waBwaami bwaLeza alubo beena bamwi kuti babe mbuuli mbabo. (BaRoma 1:25) Basiluleyo bayanda kuti bantu bakomba Jehova batabi achoonzyo muzintu nzibasyoma. Bamwi maKristu bakusaanguna bakakazya kasimpe, nikuba mazubaano mpubali bachita oobo. (2 BaTesalonika 2:3) Bantu basyoma Jehova tabaliswaanizyi abasiluleyo. Tatweelede kuyanda kuziba zintu zichitwa abasiluleyo nikuba kuzumina kweenwa abamwi kwiinda mukubala mabbuku naakuti kuswiilila makani abasiluleyo. Tutondeezya kusyomeka kuli Jehova akukomba kuli nguwe alikke.

Chaandaano 5, fuka 9

 19 BUZUBA BWAKUMANINSYA MILANDU

Mumulawu waMusa, maIsrayeli bakali kukumbila Jehova kuti abalekelele zibi. Bakali kweeta zipayizyo ziswaanizya zilyo, mafuta abanyama kutempele. Kuchita oobo kwakali kuyeezya maIsrayeli kuti Jehova wakali kubalekelela zibi zyabo kabali chisi choonse naakuti muntu umwi awumwi. Chiindi Jesu naakapa buumi bwakwe kuti tulekelelwe zibi, zipayizyo zyabanyama teezyakachili kubeleka pe. Jesu wakatuula buumi bwakwe kachili chinunuzyo chimaninide “lweendo lomwe luzutu.”—BaHebrayo 10:1 NW, 10:410:10.

Chaandaano 7, fuka 6

 20 KULEMEKA BANYAMA

Mumulawu waMusa, bantu bakali kuzumizigwa kujaya banyama kuti balye nyama. Alubo bakalayililwa kuti kabapa zipayizyo zyabanyama. (Levitiko 1:5, 6) Pesi Jehova wakali kuyanda kuti maIsrayeli bazilele kabotu zivuubwa zyabo. (Tusimpi 12:10) Kwakali Mulawu wakali kukwabilila banyama. Alubo Leza wakalayilila maIsrayeli kuti bakeelede kubajata kabotu banyama.—Deuteronomo 22:6, 7.

Chaandaano 7, fuka 6

 21 NZILA ZYABUSILISI ATUPANZI TUNIINI TWABULOWA

Tupanzi tuniini twabulowa. Bulowa buli muzipanzi zine ziswaanizya maseelo aasalala (red cells), maseelo aatuba (white cells), maplateletes aplasma. Tupanzi tuniini twabulowa tuzwa muzipanzi zine zyabulowa. *

MaKristu tabazumini kubikkwa bulowa naakuti zipanzi zine zyabulowa. Pesi beelede kuzumina na kusilikwa aatupanzi tuniini twabulowa? Bbayibbele talitubuzyi antanganana nzitweelede kuchita. Pesi muKristu umwi awumwi weelede kubelesya manjezeezya aakwe ayiisidwe aaBbayibbele munkani eeyi.

Bamwi maKristu balakaka kubikkwa nikuba tupanzi tuniini twabulowa. Balakonzya kuyeeya kuti muMulawu Leza ngwaakapede maIsrayeli, wakabalayilila kuti bakeelede ‘kubutila aansi’ bulowa bwamunyama ngubajaya.—Deuteronomo 12:22-24.

Pesi bamwi basala munzila iisiyene. Manjezeezya aabo alabazumizya kuti bazumine kusilikwa kakubelesegwa tupanzi tuniini twabulowa. Balakonzya kuyeeya kuti tupanzi tuzwa mubulowa tatuchiimikilili buumi bwachilenge chagwisigwa bulowa.

Chiindi nitusala busilisi buswaanizya tupanzi twabulowa tweelede kulibuzya mibuzyo iitobela:

  • Ndilizizi na kuti kukaka tupanzi toonse twabulowa zyaamba kutazumina misamu iilwana amalwazi naakuti iipa kuti bulowa buleke kuzwa?

  • Kujana ndamupandulwida biyeni dokotela kuti nkamboonzi ninditazumini naakuti nindizumina kubikkwa tumwi tupanzi twabulowa?

Nzila zyabusilisi. MaKristu tabapi bulowa naakuti kubulondola kuchitila kuti buzoobelesegwe nibayanda ku-opaletwa. Nikuba boobo, kuli zimwi nzila zyabusilisi muntu nzyakonzya kubelesya kakubelesegwa bulowa bwakwe. MuKristu umwi awumwi weelede kulisalila kuti bulowa bwakwe buyoobelesegwa biyeni naliku-opaletwa, nalikulangwa-langwa malwazi mumubili analikusilikwa muli zimwi nzila. Chiindi nikuchitwa zintu eezi, bulowa bwamuntu ngabwagwisigwa mumubili wakwe.—Kuti ujane zyiingi, langa Ngaziyakulinda yaChikuwa yamuOctober 15, 2000, peji 30-31.

Muchikozyano, kuliimwi nzila yabusilisi iitegwa hemodilution. Munzila eeyi, muntu u-opaletwa katanasilikwa, ngawagwisigwa bulowa mpawo wabikkwa imwi misamu iswaanizigwa abulowa bwasyaala mumubili. Naamana ku-opaletwa, bulowa bwagwisidwe bulabweedezegwa mumubili wakwe.

Imwi nzila yabusilisi itegwa cell salvage. Munzila eeyi, bulowa bwamuntu uliku-opaletwa bulatelekezegwa, bwasefwa mpawo nga bwabweedezegwa mumubili wakwe naliku-opaletwa naakuti naamana.

Madokotela babelesya nzila eezi zyabusilisi munzila zisiyene-siyene. Nkinkaako, muKristu katana-opaletwa, kulangwa-langwa malwazi mumubili akusilikwa muli zimwi nzila, weelede kuziba kuti dokotela wakwe uyoobelesya nzila iili biyeni yabusilisi.

Chiindi nitusala busilisi buswaanizya bulowa tweelede kulibuzya mibuzyo iitobela:

  • Kuti bulowa bwangu bwagwisigwa mumubili kwachiindi chifwiifwi, manjezeezya aangu ayoondipa kuti ndibone bulowa oobo mbuuli kuti buchili bwangu na buteelede kuti ‘butilwe aansi’?—Deuteronomo 12:23, 24.

  • Manjezeezya aangu ayiisidwe aaBbayibbele, alakonzya kundikataazya na kuti bulowa bwangu bwagwisigwa akubweedezegwa mumubili chiindi nindisilikwa?

  • Ndilizizi na kuti kukaka nzila yabusilisi kakubelesegwa bulowa bwangu kwaamba kuti tandikoyoozumina kulangwa bulowa, kusanzigwa bulowa naakuti kubelesya munchina uupompa bulowa mumoyo amumapunga?

Chiindi nituyanda kusala nzila zyabusilisi kakubelesegwa bulowa bwesu naakuti tupanzi tuniini twabulowa, tweelede kuyanduulisisya akukumbila Jehova kuti atupe busongo. (Jakobo 1:5, 6) Kuzwa waawo, tulakonzya kusala kweendelana amanjezeezya eesu ayiisidwe aaBbayibbele. Tatweelede kubuzya bamwi kuti batusalile zyakuchita naakuti kubabuzya kuti balikunoochita biyeni kaansinga mbabo balikuyanda kusala nzila yabusilisi.—BaRoma 14:12; BaGalatiya 6:5.

Chaandaano 7, fuka 11

 22 KUSALALA MUKULIJATA

Kusalala mukulijata chaamba kulijata munzila iitambulika kuli Leza. Kusalala mukulijata kuswaanizya zintu nzituyeeya, nzitwaambuula anzituchita. Jehova utulayilila kuti tutantamuke michito yoonse yakuchita bwaamu. (Tusimpi 1:10; 3:1) Tweelede kutobelezya zyeelelo zyaJehova zisalala nikuba chiindi nituli muchiimo chitusunka kuti tuchite chibi. Tweelede kukkala katukomba kuli Leza kuchitila kuti tukkale katuli amizeezo iisalala akuti tutantamuke kuchita chibi.—1 BaKorinto 6:9, 10, 18; BaEfeso 5:5.

Chaandaano 8, fuka 11

 23 BUKKALE BUSESEMYA

Bukkale busesemya nkutyola milawu yaLeza kwiinda mukuchita zintu zibi. Muntu uutaswiilili milawu yaLeza utondeezya kuti tayilemeki pe. Bukkale busesemya buswaanizya michito mibi myiingi. Kuti muntu kalipa mulandu akaambo kabukkale busesemya baalu bali mukkomiti yakubeteka balakonzya kumugwasya. Kuti muntu watondeezya bukkale busesemya, nkani yakwe ilakonzya kulangwa-langwa abaalu bali mukkomiti yakubeteka.—BaGalatiya 5:19-21; BaEfeso 4:19; kuti ujane zyiingi, langa chibalo chitii, “Mibuzyo Yabasikubala” muNgaziyakulinda yaChikuwa yamuJuly 15, 2006.

Chaandaano 9, fuka 7; Chaandaano 12, fuka 10

 24 KUSAANISYA ZIZO ZYAKOONANA

Jehova wakapa mwaalumi amwanakazi bakwetene chipo chakoonana kuti ibe nzila yakutondeezyania luyando. Pesi kuti muntu kali achiyanza chakusaanisya zizo zyakoonana munzila yeetelezya muzeezo wakoonana naakuti kabelesya zizo zyakoonana munzila iitali kabotu, nga talemeki chipo chakoonana. Chiyanza eechi chilakonzya kunyongania bweenzinyina mbwali aabo muntu aJehova. Chilakonzya kunyongania mizeezo yamuntu akupa kuti abe amaboneno aatali kabotu atala amakani aakoonana. (BaKolose 3:5) Muntu uuchita chiyanza eechi alubo kakumuyumina kuchileka, tayelede kuleka pe kuchilwana. (Intembauzyo 86:5; 1 Johane 3:20) Kuti kulwana achiyanza eechi, komba kuli Jehova kuti akugwasye. Weelede kutantamuka zintu zisungwaazya kuchita chiyanza eechi mbuuli kweebela ponogilafu. Ulakonzya kukumbila kugwasigwa amuzyali wako naakuti amuKristu uusimide mubukombi. (Tusimpi 1:8, 9; 1 BaTesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Jehova ulabona kweezya nkuchita kuti ukkale kusalala mubukkale boonse.—Intembauzyo 51:17; Isaya 1:18.

Chaandaano 9, fuka 9

 25 KWAALIKA

Kwaalika nkukwata banakazi biingi. Jehova naakatalisya lukwatano, wakali kuyanda kuti lube lwamwaalumi omwe amukayintu omwe. Muchiindi chamaIsrayeli, Leza wakali kuzumizya kuti baalumi bakwate bakayintu biingi pesi aaya taakali makanze aakwe. Mazubaano, Jehova tazumizyi bakombi bakwe kuti baalike. Mwaalumi weelede kuba amukayintu omwe luzutu alubo mukayintu weelede kuba amulumi omwe luzutu.—Matayo 19:9; 1 Timoteo 3:2.

Chaandaano 10, fuka 12

 26 KULEKANA AKWAANZANA

Jehova uyanda kuti mwaalumi amukayintu bakwetene batalekani. (Matalikilo 2:24; Malaki 2:15, 16; Matayo 19:3-6; 1 BaKorinto 7:39) Leza ulazumizya kuti bantu balekane kuti umwi wachita bumambe. Kuti kakuli oobo, Jehova uzumizya ooyo wabisigilwa mulukwatano kuti alisalile kulekana naakuti pe.—Matayo 19:9.

Chimwi chiindi, maKristu bamwi basala kwaanzana nikuba kakutakwe wachita bumambe. (1 BaKorinto 7:11) Atulange-lange twaambo tukonzya kupa kuti muKristu asale kwaanzana.

  • Kuleka achaali kusanina mpuli: Kuti mwaalumi katayandi kusanina mpuli yakwe zyakuti balakonzya kubula mali achakulya.—1 Timoteo 5:8.

  • Kuumwa: Kuti umwi mulukwatano kabona kuti ulakonzya kuchiswa naakuti kufwa akaambo kakuumwa.—BaGalatiya 5:19-21.

  • Kukasigwa kukomba Jehova: Kuti mwaalumi naakuti mukayintu kakasya umwi kukomba Jehova.—Incito 5:29.

Chaandaano 11, fuka 19

 27 KULUMBAYIZYA AKUSUNGWAAZYA

Bantu boonse balakuyanda kulumbayizigwa akusungwaazigwa. (Tusimpi 12:25; 16:24) Tulakonzya kusungwaazya bamwi akubawumbulizya kwiinda mukubabuzya majwi aalikabotu aaluzyalo. Kusungwaazya bamwi kulakonzya kupa kuti bakombima bataleki kukomba Jehova nikuba nibali mumapenzi. (Tusimpi 12:18; BaFilipi 2:1-4) Kuti umwi kayanda kusungwaazigwa, tweelede kumuswiilila munzila yaluyando kuti tukonzye kumvwisisisya nzyalikwaamba. Kuchita oobo kuyootugwasya kuti tuzibe mbutukonzya kumugwasya. (Jakobo 1:19) Yezya kuziba zyiimo zyabakombinyokwe kuchitila kuti ukonzye kubagwasya. Kuti wachita oobo uyoobagwasya kuti bajane luumbulizyo lwachoonzyo luzwa kuli Leza Sikuumbulizya mupati.—2 BaKorinto 1:3, 4; 1 BaTesalonika 5:11.

Chaandaano 12, fuka 16

 28 MICHADO

Bbayibbele talitubuzyi chaantanganana nzitweelede kuchita kumichado. Ziyanza zichitwa kumichado zilasiyana kweendelana abusena. (Matalikilo 24:67; Matayo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Chintu chiyandikana aamuchado, nchikonke nchibachita kuli Jehova bantu baliikuchada. Bantu biingi basala kutamba bamumpuli abeenzinyina kuti babewo chiindi nibachita zikonke alubo basala umwi mwaalu kuti ape nkani iizwa muBbayibbele. Bantu bayanda kuchada mbabo beelede kulisalila kuti bayoochitaanzi bamana kuchita zikonke. (Luka 14:28; Johane 2:1-11) Nzibasala kuchita zyeelede kupa kuti Jehova alemekwe. (Matalikilo 2:18-24; Matayo 19:5, 6) Kubelesya malayilile aazwa muBbayibbele kuyoobagwasya kuti basale kabotu. (1 Johane 2:16, 17) Kuti basala kuti kube bukande aamuchado wabo, beelede kubona kuti kunooli muntu weendelezya. (Tusimpi 20:1; BaEfeso 5:18) Kuti basala kuti kulizigwe nyimbo, beelede kubona kuti zinoochitwa zipa bulemu kuli Jehova. MaKristu bayanda kuchada tabeelede kubikkila maanu kubuzuba bwamuchado wabo luzutu pesi beelede kuchita zintu zipa kuti babe abweenzinyina bulikabotu aJehova akuti kabamvwanana.—Tusimpi 18:22; kuti ujane zyiingi, langa Ngaziyakulinda yaChikuwa yamuOctober 15, 2006, peji 18-31.

Chaandaano 13 fuka 18

 29 KUSALA MUNZILA YABUSONGO

Tuyanda kusala munzila yabusongo katutobela malayilile aali muJwi lyaLeza. Muchikozyano, kujana wachita biyeni muKristu kuti watambwa angwakwetenaawe uutali Kamboni kuti bakalye azibbululu mubuzuba bwakulyookezya? Kuti manjezeezya aakwe kaamuzumizya, ulakonzya kwiinka pesi weelede kumupandulwida kuti takatoli lubazu kuti pobwe eelyo kaliswaanizya ziyanza zyabukombi bwakubeja. Alubo muKristu weelede kubona kuti nzyayanda kuchita tazikanyonganyi manjezeezya abamwi.—1 BaKorinto 8:9; 10:23, 24.

Atuteedi muntu ngubelekela uyanda kukupa bbonasi. Kujana wiikaka na? Ulakonzya kwiitambula. Nzutasale kuchita ziyooyendelana akuti muntu ngubelekela wakupedaanzi. Wakupeda kuti usekelele mapobwe na naakuti wakupeda kulumba mulimu nguwakamuchitila? Kuyeeyesesya atala atwaambo ootu atumwi, kuyookugwasya kusala kuti wiitambule na naakuti wiikake.

Chimwi chiindi muntu ulakonzya kukupa chipo chiindi chakusekelela mapobwe akukwaambila kuti: “Ndilizi kuti tusekeleli mapobwe pesi ndiyanda kukupa eechi.” Chimwi chiindi muntu ooyu uyanda kukupa akaambo kaluzyalo. Pesi tweelede kuyeeyesesya kuti muntu ooyu tayandi kusunka lusyomo lwesu na naakuti uyanda kuti tuswaanizigwe mukusekelela mapobwe. Kuyeeyesesya atala amakani aaya, kuyookugwasya kusala kuchitambula naakuti kuchikaka. Muzintu zyoonse nzitusala, tuyanda kuba amanjezeezya aasalala akusyomeka kuli Jehova.—Incito 23:1.

Chaandaano 13, fuka 22

 30 BBIZINESI AKULEMBA ZIZUMINANO

Kutamvwanana kulakonzya kumana kuti kwabambululwa chakufwambaana munzila iilikabotu . (Matayo 5:23-26) MaKristu beelede kubikkila maanu kuzintu zipa bulemu kuli Jehova azipa kuti mbungano ikkale kiijisini.—Johane 13:34, 35; 1 BaKorinto 13:4, 5.

Kuti kwaba kutamvwanana mubbizinesi aakati kamaKristu, beelede kubambulula nkani eeyi kutali kutolana kunkuta. Mulugwalo lwa1 BaKorinto 6:1-8 mwaapostolo Pawulu wakalemba lulayo luli atala akutolana kunkuta. Kutola umwi muKristu kunkuta kulakonzya kupa kuti Jehova atalemekwi akuti mbunga itabi ampuwo mbotu. Mulugwalo lwaMatayo 18:15-17 mujanika zintu zitatu maKristu nzibeelede kuchita kuti kwaba kutamvwanana akaambo kakubejelezyania naakuti bumpelenge. (1) Beelede kusaanguna kwaambuuzyania kabali babili. (2) Kuti teebamvwanana, beelede kukumbila muntu uumwi naakuti babili basimide mubukombi kuti babagwasye. (3) Kuti kakuyandikana, balakonzya kukumbila baalu mumbungano kuti babagwasye. Kuti nkani eeyi yasika kubaalu, bayoobagwasya kuti babambulule kutamvwanana ooko kababelesya malayilile aazwa muBbayibbele. Kuti bamwi baswaanizidwe munkani eeyo kabatayandi kutobela malayilile aazwa muBbayibbele, baalu balakonzya kubabeteka.

Chimwi chiindi kulakonzya kuti kutola nkani kunkuta njiyo nzila ayilikke yakubambulula nkani mbuuli makani aali atala akulekana, kuziba weelede kukkala abana, weelede kupegwa mali kuti bantu bakwetene balekana, makani aali atala ainsurance, kuti mali yabula manguzu mubbenki amawili. MuKristu nga tali kusotoka malayilile ngaakapa mwaapostolo Pawulu kuti watola nkani zili boobo kunkuta.

Alubo muKristu nga tali kusotoka malayilile ngaakapa mwaapostolo Pawulu kuti watola kunkuta nkani ziswaanizya kujatwa changuzu mumakani aakoonana, kutajatwa kabotu kwabana, kulwanwa, kubbidwa akujaya.

Chaandaano 14, fuka 14

 31 MEENENO AASAATANI

Kuzwa mumuunda waEdeni, Saatani walikweena bantu. (Matalikilo 3:1-6; Ciyubunuzyo 12:9) Ulizi kuti tulakonzya kuchita zintu zibi kuti wanyongania mizeezo yesu. (2 BaKorinto 4:4; Jakobo 1:14, 15) Uyanda kutweena kabelesya zyatwaambo twanyika, zyabbizinesi, zyabukombi, zyakulikondelezya, zyalwiiyo azimwi zisumpula mizeezo yakwe.—Johane 14:30; 1 Johane 5:19.

Saatani ulikweena bantu nkaambo ulizi kuti wasyaalilwa achiindi chifwiifwi. Ulikubeleka sikati amansiku kuti ayene bantu biingi. Saatani uyanda kweena bantu, kapati bakombi baJehova. (Ciyubunuzyo 12:12) Kuti teetwachenjela, Saatani ulakonzya kunyongania mizeezo yesu. (1 BaKorinto 10:12) Muchikozyano, Jehova uyanda kuti bantu bakwetene batalekani. (Matayo 19:5, 6, 9) Pesi bantu biingi mazubaano balaamuzeezo wakuti balakonzya kulekana kufumbwa mpubayandila. Alubo mamuvi amapulogilamu aamumaTV alawusungwaazya muzeezo ooyu. Tatweelede kuzumina kweenwa amaboneno ngibalaawo bantu bali munyika atala alukwatano.

Imwi nzila Saatani njayenaayo bantu, nkwiinda mukusumpula muzeezo wakutayanda kweendelezegwa. (2 Timoteo 3:4) Kuti teetwachenjela, andiswe tulakonzya kusaanguna kutalemeka aabo basalidwe aJehova kuti batuzulwide. Muchikozyano, umwi mukwesu ulakonzya kusala kutaswiilila malayilile ngapegwa abaalu mumbungano. (BaHebrayo 12:5) Naakuti umwi muchizi uukwetwe ulakonzya kutalemeka bubambe bwaJehova bwakuti mwaalumi nguumutwe wampuli.—1 BaKorinto 11:3.

Tatweelede kuzumina kweena kwaDyabbulosi kuti kunyonganie mizeezo yesu. Pesi tweelede kuba amaboneno aali mbuuli aJehova kuti ‘tupangike myoyo yesu kuzintu zili kujulu.’—BaKolose 3:2; 2 BaKorinto 2:11.

Chaandaano 16, fuka 9

 32 NZILA ZYABUSILISI

Toonse tulakuyanda kupona buumi bulikabotu alubo kuti twachiswa nga twayanduula busilisi. (Isaya 38:21; Marko 5:25, 26; Luka 10:34) Mazubaano, madokotela abamwi babelesya nzila zisiyene-siyene zyabusilisi. Kulagwasya kutobela malayilile aazwa muBbayibbele chiindi nitusala nzila zyabusilisi. Tulizi kuti Bwaami bwaLeza mbubo abulikke buyoomana malwazi. Nkinkaako, tatuyandi kusala busilisi bukonzya kunyongania bweenzuma mbutuli aabo aJehova.—Isaya 33:24; 1 Timoteo 4:16.

Tatweelede kuzumina busilisi buswaanizya zyachidimoni. (Deuteronomo 18:10-12; Isaya 1:13). Nkinkaako, katutanazumina busilisi, tweelede kulanga-langa kuti tabuswaanizyi zyachidimoni na. (Tusimpi 14:15) Tutalubi kuti makanze aSaatani ngakuti tuliswaanizye muzintu zyachidimoni. Alubo tatweelede kuzumina busilisi mbutuyeeyela kuti buswaanizya zyachidimoni.—1 Petro 5:8.

Chaandaano 16, fuka 18

^ par 98 Bamwi madokotela baamba kuti zipanzi zyabulowa zilikozyenie atupanzi tuniini twabulowa. Nkinkaako, weelede kubapandulwida kuti tuyandi kubikkwa bulowa naakuti zipanzi zine zyabulowa ziswaanizya maseelo aasalala (red cells), maseelo aatuba (white cells), maplateletes aplasma.