IZOONYONYOONWA NA NYIKA?
Maanzi Aatakwe Doti
KAANSINGA taakwe maanzi, kapati maanzi aatakwe doti nikuli taakwe chintu pe chipona. Zintu zyoonse zipona, zilapona akaambo kamaanzi. Malambwa, milonga, ndawu zili aamaanzi miingi, amaanzi aali munyika, zipa kuti bantu abanyama bajane maanzi alubo maanzi agwasya kuti zilimwa zikomene.
Zipa Kuti Maanzi Aatakwe Doti Acheye
Ndawu mpati aanyika ivumbidwe aamaanzi. Umwi mutabi uulanga-langa bwiime bwakunze wakaamba kuti, “Aanyika, maanzi ngitukonzya kubelesya aatakwe doti mache loko.” Nikuba kuti maanzi aaya mache loko, pesi alakonzya kugwasya zintu zipona kuti zyiinkilile kunembo kupona. Maanzi aatakwe doti mache akaambo kakuti maanzi miingi nga asofwaazigwa, nga abelesegwa loko naakuti nga aacheya akaambo kakuchincha kwabwiime bwakunze. Basyaabusongo bakaamba kuti muminyaka iili 30, bantu basika ku5 bbiliyoni banooli basyaalilwa aamaanzi mache loko atakwe doti aakubelesya.
Nyika Yakalengelwa Kuti Ikkale Kayiliwo
Nyika yakalengwa munzila yakuti ipe kuti maanzi atamani pe. Alubo museele, banyama bamumaanzi azuba zibelekelaamwi mukupa kuti maanzi akkale katakwe doti. Bona bumwi bukamboni butondeezya kuti nyika yakalengelwa kuti ikkale kayiliwo.
-
Museele ulakonzya kugwisya zintu zyiingi zikonzya kusofwaazya maanzi. Mundawu zili aamaanzi miingi, kuli aamwi masokwe aagwisya nitrogen, phosphorus, amisamu ifafaazigwa aabantu.
-
Basayensi bakabona zintu zyakalengwa mbuzigwasya kuti maanzi akkale katakwe doti. Doti nilitolwa aamaanzi aachijaana, nga lyabula nguzu mpawo mabacteria nga alilya doti eelyo.
-
Ingili naakuti njili azimwi zyamusyobo ooyu zigwisya zintu zisofwaazya maanzi zili mbuli nitrogen mumazuba mache kwiinda zichitwa aamisamu aminchina iipangwa aabantu kuti isalazye maanzi.
-
Kuumpwa kwamaanzi mpawo aya mujulu akuba mayoba mpawo azoowa lubo kayili mvula kupa kuti nyika yesu ipe kuti maanzi akkale kaaliwo. Eezi azimwi zichitwa aazintu zyakalengwa zigwasya kuti maanzi atamani pe mumulenga-lenga.
Nzibalikweezya Kuchita Bantu
Kuti twalungisya moota zyesu kuti zitazuzi oyili akusowela aandawu iilikabotu misamu iijeya, nga tulikupa kuti maanzi akkale katakwe doti
Basyaabusongo baamba kuti, tweelede kwaabelesya kabotu maanzi. Kuti maanzi atabi aadoti, basungwaazya kuti tujale aazuza oyili aamoota zyesu alubo tutasowi misamu yesu yabusilisi njitutachibelesyi muzimbuzi naakuti kusowa misamu iijeya mutulonga.
Basayensi bakabona nzila zyakugwisya munyo mumaanzi aamulwizi. Makanze aabo ngakuti kube maanzi miingi aatakwe doti.
Pesi kuli zyiingi zyeelede kuchitwa. Kugwisya munyo mumaanzi aamulwizi teenzila iilikabotu pe yakubambulula penzi eeli nkaambo kuladula alubo kuyanda mali nyingi akubeleka changuzu. Mulipoti yamu2021 yakali atala ambutukonzya kwaabelesya kabotu maanzi atasofweede yakaamba kuti, “Munyika yoonse, nzibalikuchita lino kuti kujanike maanzi miingi aakubelesya aatakwe doti zyeelede kwiindululwa kwaziindi zibili.”
Bbayibbili Litupa Bulangilizi
“Leza . . . ulakwela malosi aamaanzi kuzwa ansi; alacinca kuba mvwula kuzwa muli sikunku wakwe; mpoonya makumbi alawisya mvwula mpati; alalosyela bantu maanzi.”—Jobu 36:26-28.
Leza wakalenga zintu munzila yakuti zipe kuti maanzi aali aanyika atamani pe.—Mukambausi 1:7.
Mbukunga Mulengi wesu wakalenga nyika munzila yakuti ipe kuti maanzi akkale kaatakwe doti, zili aamutwe kuti tusyome kuti uli aachiyandisyo amanguzu aakubambulula mapenzi aayetwa aabantu. Langa chiiyo chitii, “Leza Usyomezya Kuti Nyika Tayizoonyonyoonwi Pe” chili aapeji 15.
