ULI MUNTU uulumba na? Ooyu mubuzyo ngutweelede kulibuzya toonse. Bbayibbele lyakaamba kuti bantu bakali kuzooba “batalumbi.” (2 Tim. 3:2) Amwi wakali waswaana bantu batalumbi akaambo kakuti balibona kabali aacheelelo chakuchitilwa chintu eecho. Balibona kabateeleli kulumba zintu nzibachitilwa. Nisimpe kuti takukunoneezyi pe kupona abantu bali boobu.

Bakombi baJehova balisiyene abantu batalumbi, nkaambo basungwaazigwa kuti ‘batondezye kulumba.’ Nkinkaako tweelede ‘kulumba kujatikizya zintu zyoonse.’ (Kol. 3:15; 1 Tes. 5:18) Kuba bantu balumba kulatugwasya. Kuli twaambo twiingi tutondeezya kuti kulumba kulagwasya.

Kaambo kayandikana loko kapa kuti tube bantu balumba nkakuti takubotezyi bamwi bantu luzutu pesi kupa kuti andiswe tubotelwe. Nkamboonzi nikuli boobu? Kuti katulumba nga tutondeezya kuti tulazibona kuti bantu batuchitila zintu akaambo kakuti balatuyanda. Muchikozyano, kuti bamwi bantu kabatuchitila zintu akaambo kakuti balatuyanda, eezi tazitugwasyi kubona kuti tulayandikana na? Kuti waziba kuti bamwi balakubikkila maanu, nichoonzyo kuti ulabotelwa loko. Eezi nzizyo zyakachitika kuli Rute. Bbowazi wakagwasya Rute. Nisimpe kuti Rute wakabotelwa loko akaambo kakuti Bbowazi wakamubikkila maanu.​—Rut. 2:10-13.

Tweelede kumulumba Leza. Nichoonzyo kuti chimwi chiindi nga wayeeya atala azintu zyamubukombi nzyatupa Leza azintu zibotu nzyaatuchitila mubuumi. (Dt. 8:17, 18; Mil. 14:17) Tatweelede kugolela akuziba zintu zibotu Leza nzyaakatuchitila luzutu pesi tweelede kuyeeyesesya atala anzizyo. Kuyeeyesesya atala azintu nzyaatuchitila Mulengi wesu kutusungwaazya kuti tumulumbe alubo kupa kuti tulimvwe katuyandwa aLeza akuti ulatubikkila maanu.—1 Joh. 4:9.

Tweelede kuyeeyesesya atala azintu zibotu Jehova nzyatupa anzyaatuchitila alubo tweelede kumulumba akaambo kabubotu bwakwe. (Int. 100:4, 5) Alubo kulumba kupa kuti bantu babotelwe.

Kamwi kaambo katondeezya kuti kulumba kulagwasya nkakuti kupa kuti bantu bamvwanane loko. Toonse tulakuyanda kulumbwa. Kuti umwi muntu wakuchitila chimwi chintu mpawo wamulumba kazizwa aansi amoyo, zipa kuti mumvwanane loko. (Rom. 16:3, 4) Kuyungizya waawo, bantu balumba chiindi chiingi balapa. Balakubona kuti batondeezegwa luyando mpawo ambabo nga baba achiyandisyo chakutondeezya bamwi luyando. Nisimpe kugwasya bamwi kweeta kubotelwa. Eezi zilikozyenie azyakaambwa aJesu naakati: “Kupa kulakkomanisya kapati kwiinda kupegwa.”​—Mil. 20:35.

Umwi mwaalumi uutegwa Robert Emmons ulanga-langa zyakulumba kuUniversity of California wakaamba kuti: “Kuti tukonzye kulumba tweelede kumvwisisisya kuti toonse tweelede kugwasyania. Chimwi chiindi tulapegwa alubo chimwi chiindi tulapa.” Chaala chimwi tachipwayi njina nkinkaako tweelede kugwasyania mubuumi. Muchikozyano, bamwi balakonzya kutupa chakulya naakuti kutugwasya nituli kuchiswa. (1 Kor. 12:21) Muntu uulumba ulalumba kuti bamwi bamuchitila zintu zibotu. Nkinkaako tweelede kubelekela  kuba bantu balumba kuti twachitilwa zintu zibotu abamwi.

Kamwi kaambo kapa kuti tuyande kulumba nkakuti kupa kuti tube amaboneno alikabotu mubuumi. Boongo bwesu buli mbuuli nsefa. Bulakonzya kusefa zintu nzitumvwa kwiinda mukusala zintu nzibuyanda kubikkila maanu nikuba kuti nga kuli zintu zyiingi zilikuchitika. Tulakonzya kubikkila maanu kuzintu zibotu zichitika kutali zintu zibi. Kubona zintu zibotu zichitwa abamwi kupa kuti uyinkilile kunembo kuba muntu uulumba. Kuba achiyandisyo chakulumba mubuumi kupa kuti tuchite zyakaambwa amwaapostolo Pawulu, wakati: “Lyoonse amukondwe mu Mwami.”​—Flp. 4:4.

Uzoobona kuti kulumba kupa kuti ube amaboneno alikabotu. Nkuyumu kuba muntu uulumba kumwi kuli abbivwe naakuti kunyemede. Alubo bantu balumba tabayandisyi bunoti. Balakkutisikana azintu ziche nzibali aazyo.​—Flp. 4:12.

Saatani uyanda kuti maKristu bakataazikane akuti bamane manguzu akaambo kamapenzi ngibaswaana mumazuba aaya aakumamanino. Ulabotelwa kuti waba amaboneno atali kabotu amuuya wakung’ung’una. Kung’ung’una kulakonzya kupa kuti utachiti kabotu mukukambawuka makani mabotu. Pesi kulumba kweendaamwi amichelo yamuuya waLeza, iiswaanizya kubotelwa akaambo kazintu zibotu nzyatupa Leza alusyomo muzisyomezyo zyakwe.​—Gal. 5:22, 23.

Mbuuli bakombi baJehova tulazuminana azintu zyaambwa muchiiyo eechi zili atala akulumba. Pesi twabona kuti kulumba akuba amaboneno alikabotu takulichitikili pe akulikke. Eezi tazyeelede kukumana manguzu pe. Ulakonzya kuzumanana kuba muntu uulumba. Nga ulazichita biyeni? Jana chiindi chakuyeeya zintu nzukonzya kulumba buzuba abuzuba. Kuchita oobu kulakonzya kupa kuti wiinkilile kunembo kulumba. Alubo eezi zizoopa kuti ubotelwe kwiinda bantu babikkila maanu mubuyumu-yumu mbubaswaana. Kubikkila maanu kuzintu zibotu nzituchitilwa aaLeza abamwi bantu kupa kuti tubotelwe. Buzuba abuzuba ulakonzya kunoolemba aansi zintu zibili naakuti zitatu nzukonzya kulumba buzuba oobo.

Bamwi basikuyanduulisisya bakabona kuti kulumba bamwi kulakonzya kuchincha nzila boongo bwesu njibubeleka aayo kwiinda mukupa kuti tube amaboneno alikabotu. Muntu uulumba ulabotelwa. Nkinkaako yeeyesesya atala azilongezyo nzulaazyo, botelwa akaambo kazintu zibotu nzwaakajana alubo uzilumbe. Muchiindi chakutaba aandaba azintu zibotu, ‘lumba Jehova, nkaambo mubotu.’ Nisimpe tweelede ‘kulumba kujatikizya zintu zyoonse.’​—1 Mak. 16:34; 1 Tes. 5:18.