1. Jehova wakapa bazyali mulimu wakuchitaanzi?

JEHOVA wakalenga bantu bakusaanguna kabali aachiyandisyo chakuba abana. Bbayibbele lyaamba kuti: “Bana ndukono luzwa kuli Jehova.” (Int. 127:3) Eezi zyaambaanzi? Atuteedi mweenzinyokwe wakukumbila kuti umubambile mali yakwe nyingi loko. Eezi zitondeezyaanzi? Nisimpe zitondeezya kuti mweenzinyokwe ulakusyoma. Pesi ulakonzya kukataazikana kuti nga ulayibamba biyeni mali eeyo. Mweenzuma mupati Jehova wakapa bazyali chintu chiyandikana loko kwiinda mali nchibeelede kubamba. Wakabapa mulimu wakusanina akugwasya bana babo kuti babotelwe.

2. Njiili mibuzyo njitutalange-lange?

² Ngwani weelede kusala kuti bantu bakwetene babe abana akuti ndiilili nibeelede kuba aabo? Alubo bazyali nga balabagwasya biyeni bana babo kuti babotelwe mubuumi? Atulange-lange malayilile ajanika muJwi lyaLeza aakonzya kugwasya maKristu bakwetene kuti basale kabotu.

3. (a) Ngwani weelede kusala kuti bantu bakwetene babe abana? (b) Ngaali malayilile aamuBbayibbele bantu bampuli abeenzinyina babantu bakwetene ngibeelede kuyeeya?

³ Muli zimwi zisi bantu balangililwa kuba abana kabachikwatana-kwatana. Alubo bamumpuli zyabo abamwi bantu balakonzya kubasungilizya kuti babe abana. Mukwesu utegwa Jethro ukkala kuAsia, wakati “bantu bamumbungano balaabana balakonzya kusungilizya bantu bakwetene kuti  babe abana.” Alubo mukwesu utegwa Jeffrey ukkala kuAsia wakati, “bamwi bantu babuzya bantu bakwetene batakwe bana kuti takwe utazoobasanine pe bazoochembaala.” Pesi bantu bakwetene mbabo beelede kulisalila kuti balayanda na kuti babe abana. Ooyu mukuli wabo kutali wabambi bantu pe. (Gal. 6:5) Nisimpe bantu bamumpuli abeenzinyina babantu bakwetene bayanda kuti babotelwe pesi beelede kuziba kuti bakwetene mbabo beelede kulisalila kuti bazoobe abana naakuti kutaba aabo.​—1 Tes. 4:11.

4-5. Njiili mibuzyo iibili bantu bayanda kuba abana njibeelede kulanga-langa, alubo beelede kwiilanga-langa lili? Pandulula.

⁴ Bantu bakwetene bayanda kuzooba abana beelede kwaambuula atala amibuzyo iibili iiyandikana. Wakusaanguna, ndiilili nibayanda kuzooba abana? Wachibili, bayanda kuzooba abana bangane? Beelede kwiilanga-langa lili mibuzyo eeyi? Alubo nkamboonzi kulanga-langa mibuzyo eeyi nikuyandikana loko?

⁵ Chiindi chiingi zilikabotu kuti bantu bayanda kuzooba abana baambuuzyanie atala amibuzyo eeyi kabatanachada. Nkamboonzi? Nkaambo kuba amuzeezo uumwi atala ankani eeyi kulayandikana. Alubo beelede kubona kuti balibambila na kuzookomezya bana. Bamwi bakwetene bakasala kutaba abana kwamunyaka umwi naakuti iibili nkaambo bakabona kuti kuba muzyali kuyanda chiindi akubeleka changuzu. Alubo bakali kuyanda kuti bazibane kabotu saansi akuti bamvwanane loko kabatanaba bazyali.​—Ef. 5:33.

6. Bamwi bantu bakwetene bakasala kuchitaanzi mazubaano?

⁶ Bamwi maKristu bakasala kutobelezya chikozyano chabana baNowa batatu abakayintu babo. Bana baNowa batatu bakasala kutafwambaana kuba abana. (Matl. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pet. 2:5) Jesu wakaamba kuti “mazuba aa Nowa” alikozyenie amazuba ngitupona alubo zilaantanganana kuti tupona ‘muziindi zikatazya ncobeni.’ (Mt. 24:37; 2 Tim. 3:1) Akaambo kazeezi, bamwi bantu bakwetene bakasala kutaba abana kuchitila kuti bachite zyiingi mumilimu yabukombi.

7. Malayilile ajanika muli Luka 14:28, 29 amuli Tusimpi 21:5 abagwasya biyeni bantu bayanda kuzooba abana?

⁷ Chiindi nibasala kuti bazooba abana na akuti bayanda bangane, bantu bachenjende balalanga-langa kuti bazooyijana na “mali” yakubakomezya. (Bala Luka 14:28, 29.)  Bamwi bazyali balazumina kuti kukomezya bana kuyanda mali alubo kuyanda chiindi akubeleka changuzu. Nkinkaako bantu bayanda kuzooba abana beelede kulibuzya mibuzyo iitobela: ‘Tuzoobeleka na toonse kuchitila kuti tuzookonzye kuula ziyandikana mumpuli? Tulaamuzeezo uumwi na atala “azintu ziyandikana” nzitweelede kuzooba aazyo? Kuti toonse twazoobeleka, ngwani utanookkale abana besu? Tuyanda kuti bana besu bazoochite zintu ziyandwa aani?’ Kuti bantu bayanda kuzooba abana baambuula atala amibuzyo eeyi banootobelezya majwi ajanika muli Tusimpi 21:5.​—Bala.

8. Mbuyumu-yumuunzi maKristu bakwetene mbubeelede kulangilila alubo niinzi mwaalumi ulaaluyando nzyakonzya kuchita?

⁸ Muzyali umwi awumwi kuli zintu nzyayelede kuchitila mwanaakwe ziyanda chiindi amanguzu aakwe. Nkinkaako kuti bantu bakwetene kabali abana baniini biingi kunoobayumina kuchitila mwana umwi awumwi nzyayanda. Bamwi bazyali bakali abana baniini biingi balazumina kuti zyakali kubayumina. Mwanakazi ulakonzya kunookkala kaketede. Eezi zilakonzya na kupa kuti akachilwe kujana chiindi chakubala, kukomba akuya mumulimu wakukambawuka? Limwi penzi ndyakonzya kubaalyo ndyakuti ulakonzya kuyuminwa kuswiilizya kumiswaangano yachiKristu. Pesi mwaalumi ulaaluyando ulakonzya kweezya amanguzu aakwe woonse kuti agwasye mukayintu wakwe nibali kumiswaangano akumuunzi. Muchikozyano, ulakonzya kugwasya mukayintu wakwe kuchita milimu yaang’anda. Alubo ulakonzya kubeleka changuzu kuchitila kuti muntu woonse agwasigwe mukukomba kwampuli. Alubo ulakonzya kukkala kazwa ampuli yakwe mumulimu wakukambawuka.

9-10. Bazyali beelede kuchitaanzi kuti bagwasye bana babo?

⁹ Bazyali beelede kuchitaanzi kuti bagwasye bana babo kuti bayande Jehova? Nga balabakwabilila biyeni kuzwa kuzintu zibi zilikuchitika munyika? Atulange-lange zimwi zintu nzibakonzya kuchita.

¹⁰ Komba kukumbila kuti Jehova akugwasye. Atulange-lange chikozyano chaManowa amukayintu wakwe bakazooba bazyali baSamsoni. Chiindi Manowa naakamvwa kuti we amukayintu wakwe bakali kuzooba amwana, bakakumbila Jehova kuti abagwasye kumukomezya kabotu.

11. Kweendelana alugwalo lwa Babetesi 13:8, bazyali nga balachitobelezya biyeni chikozyano chaManowa?

¹¹ Nihad aAlma bazwa kuBosnia aHerzegovina  bakatobelezya chikozyano chaManowa. Bakapandulula kuti: “Mbuuli Manowa, twakakumbila Jehova kuti atugwasye kuba bazyali balikabotu. Alubo Jehova wakazisandula nkombyo zyesu munzila zisiyene-siyene, kabelesya Bbayibbele, mabbuku apandulula Bbayibbele, miswaangano yambungano amiswaangano mipati.”​—Bala Babetesi 13:8.

12. Josefa aMariya bakaba chikozyano chili biyeni kubana babo?

¹² Yiisya kwiinda muchikozyano chako. Nisimpe nzubuzya bana zilayandikana pesi chiindi chiingi bana batobelezya nzuchita. Tulaachoonzyo chakuti Josefa aMariya bakaba chikozyano chilikabotu kubana babo, kuswaanizya aJesu. Josefa wakali kubeleka changuzu kuti asanine mpuli yakwe. Kuyungizya waawo, wakali kwiigwasya kuti iyandisye zintu zyabukombi. (Dt. 4:9, 10) Josefa wakali kwiinka ampuli yakwe kuJerusalemu “mwaka amwaka” kuti bakasekelele pobwe lyaPasika nikuba kuti mulawu teembuwakali kwaamba pe. (Lk. 2:41, 42) Kulakonzeka kuti bamwi baalumi bamuchiindi chakwe bakali kuyeeya kuti kubweza mpuli takuchiti pe, nkumana chiindi akuti kuladula. Pesi Josefa wakali kuziyanda zintu zyabukombi alubo wakayiisya bana bakwe kuti ambabo baziyande. Alubo Mariya wakaazi kabotu Magwalo. Kweelede kuti wakayiisya bana bakwe kuti bayande Jwi lyaLeza kwiinda mumajwi amumichito.

13. Imwi mpuli yakachitobelezya biyeni chikozyano chaJosefa aMariya?

¹³ Nihad aAlma baambwa musule bakatobelezya chikozyano chaJosefa aMariya. Eezi zyakabagwasya biyeni kuti bagwasye mwanaabo mulombe kuti ayande Leza akumubelekela? Bakati, “Kwiinda munzila njitwakali kuponaayo, twakeezya kutondeezya mwana wesu mbukuli kubotu kupona kweendelana amalayilile aJehova.” Nihad Wakayungizya kuti, “Weelede kuba muntu nguyanda kuti bana bako bazoobe.”

14. Nkamboonzi bazyali nibeelede kuziba bantu bamvwanana abana babo?

¹⁴ Gwasya bana bako kusala beenzinyina balikabotu. Bazyali boonse kabali babili beelede kuziba kuti bana babo bamvwanana abantu bali biyeni akuti bachita zintu zili biyeni. Eezi ziswaanizya kuti bazyali beelede kuziba bantu baambuula abana babo munzila zyakwaambuuzyania kababelesya mafooni. Bantu mbibaambuulaabo balakonzya kunyongania nzibayeeya anzibachita.​—1 Kor. 15:33.

15. Bazyali bayiyaanzi kuchikozyano chaJessie?

¹⁵ Niinzi bazyali nzibeelede kuchita kuti kabatakwe luzibo atala amakkompiyuta amafooni? Jessie mwaalumi ulaabana uukkala kuPhilippines wakati: “Tuzi zintu ziche loko atala tekkinoloji. Pesi eezi tazipi kuti tukachilwe kuchenjezya bana besu atala apenzi likonzya kuba kwiinda mukubelesya mafooni munzila iitali kabotu.” Jessie taakwe naakakasya bana bakwe kubelesya mafooni nikuba kuti taakalikwe luzibo atala angawo. Wakaamba kuti: “Ndakali kusungwaazya bana bangu kuti babelesye mafooni kwiiya imwi milaka, kulibambila miswaangano akubala Bbayibbele buzuba abuzuba.” Kuti kuli muzyali, kuli nwaakali wabala naakuti kwaambuula abana bako na atala akubelesya mafooni munzila ilikabotu nibalemba mameseji akutuminana mapikicha zijanika aachipanzi chilembedwe kuti ““Bachikula” aajw.org^®? Kuli nwaakali weebela abana bako na vidiyo iiti Ngwani Ulikweendelezya Umwi, Nifooni Na Naakuti Nduwe? ayiti Abelesye Kabotu  maSocial-Network? * Zintu eezi zilakonzya kukugwasya chiindi nuyiisya bana bako atala akwaabelesya kabotu mafooni.​—Tus. 13:20.

16. Niinzi bazyali biingi nzibachita alubo nimpinduunzi ziba?

¹⁶ Bazyali biingi bachita mabambe aakuti bana babo bajane mweenya wakuliswaanizya aabantu bachita kabotu mubukombi. Muchikozyano, N’Déni aBomine mpuli iikkala kuCôte d’Ivoire yakali kukkala kayitamba mulangizi wabbazu kuti kasikila kulimbabo. N’Déni wakati: “Eezi zyakapa kuti mwaneesu mulombe achite kabotu mubukombi. Wakatalika kupayona alubo lino ubeleka kali sikujatila mulangizi wabbazu.” Ulakonzya na kubachitila mabambe aali boobu bana bako?

17-18. Bazyali beelede kutalisya lili kuyiisya bana babo?

¹⁷ Yiisya bana bako kuzwa kabachili baniini. Kuti bazyali batalisya kuyiisya bana babo kabachili baniini zipa kuti bazoochite kabotu. (Tus. 22:6) Atulange-lange chikozyano chaTimotewo wakazooyenda amwaapostolo Pawulu. Bayina aaTimotewo, Yunisi, abayinakulu Loyisi bakamuyiisya “kuzwa [kachili mwana muniini].”​—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Jean-Claude aPeace mpuli yakuCôte d’Ivoire, bakakonzya kugwasya bana babo bali 6 kuti bakomene kabayanda Jehova akumubelekela. Niinzi chakabagwasya kuti bazwidilile? Bakatobelezya chikozyano chaYunisi aLoyisi. Bakaamba kuti: “Twakayiisya bana besu Jwi lyaLeza kabachili baniini, kuzwa kabachitumbukwa.”​—Dt. 6:6, 7.

19. Kuyiisya bana bako Jwi lyaLeza kuswaanizyaanzi?

¹⁹ Chaambaanzi ‘kuyiisya’ bana bako Jwi lyaJehova? Kweendelana amakani aamunsi alugwalo lwa Deuteronomo 6:6, 7, ‘kuyiisya’ chaamba ‘kwinduluka-induluka naakuti kukankaizya.’ Kuti bakonzye kuchita oobo bazyali beelede kukkala kabajana chiindi chakuba abana babo. Takunoneezyi pe kwiindulula kuyiisya bana chintu chimwi. Pesi bazyali beelede kwiibona kayili nzila yakugwasya bana babo kwiiya Jwi lyaLeza akubelesya nzibayiya.

20. Pandulula kuti Intembauzyo 127:4 ibeleka biyeni kukukomezya bana.

 ²⁰ Bazibe kabotu bana bako. Intembauzyo 127 ikozyanisya bana amivwi naakuti twaanta. (Bala Intembauzyo 127:4.) Twaanta tupangwa azintu zisiyene-siyene alubo tulisiyene mubupati bwato, mbukubede takwe bana babili bakozyenie pe. Nkinkaako bazyali beelede kuziba mbubeelede kuyiisya mwana wabo umwi awumwi. Bamwi bazyali bakuIsrael bakazwidilila kuti bagwasye bana babo babili kuti babelekele Jehova bakati: “Twakali kwiiya Bbayibbele amwana umwi awumwi kali alikke.” Muzyali umwi awumwi weelede kubona kuti nga uleezya na kuyiisya bana bakwe munzila iili boobu.

21. Jehova ubagwasya biyeni bazyali?

²¹ Nibazyali, chimwi chiindi kulakonzya kumuyumina kuyiisya bana banu, pesi bana nchipo chizwa kuli Jehova. Nkinkaako unoomugwasya chiindi choonse. Ulaziswiilila nkombyo zyanu. Alubo ulazisandula kabelesya Bbayibbele, mabbuku eesu azikozyano amalayilile aazwa kuli bamwi bazyali bamumbungano basimide mubukombi.

22. Nzintuunzi ziyandikana loko bazyali nzibakonzya kupa bana babo?

²² Bamwi bantu baamba kuti bazyali balakonzya kutola minyaka iili 20 kukomezya mwana, pesi kuba muzyali takumani pe. Zintu ziyandikana loko bazyali nzibakonzya kupa bana babo nduyando, chiindi alwiiyo luzwa muBbayibbele. Pesi mwana umwi awumwi utambula lwiiyo munzila iisiyene. Bantu biingi bakakomezegwa abazyali bayanda Jehova balimvwa mbuuli Joanna Mae muchizi uzwa kuAsia. Wakati: “Kuti ndayeeya mbubakandigwasya bazyali bangu nga ndabalumba akaambo kakundilaya akundiyiisya kuyanda Jehova. Teebakandikomezya luzutu pesi bakandigwasya kuti ndijane buumi bulaampindu.” (Tus. 23:24, 25) Mamiliyoni aabakwesu abachizi balimvwa mbuboobu.