Skip to content

Skip to table of contents

CHIIYO 19

Mbaani Bakaba “Mwami Wakunyika” Muchiindi Chakumamanino?

Mbaani Bakaba “Mwami Wakunyika” Muchiindi Chakumamanino?

“Kuciindi cakumamanino mwami wakumusanza uyootonkana anguwe [mwami wakunyika].”—DAN. 11:40.

LWIIMBO 150 Amumuyandaule Leza Kutegwa Mukafwutuke

ZITAYIIGWE *

1. Bupolofita buli muBbayibbele butugwasya kuzibaanzi?

NIINZI chitazoochitikile bakombi baJehova muchiindi chifwiifwi chasyaala? Tatweelede kuyeeyela pe. Nkamboonzi? Nkaambo bupolofita bujanika muBbayibbele butugwasya kubona zintu ziyanda kuzootuchitikila. Kuli bupolofita bumwi butugwasya kubona ziyanda kuzoochitwa anyika zili aamanguzu. Bupolofita oobu bujanika muli Daniele chaandaano 11 alubo bwaambuula atala amaami aabili, mwaami wakunyika (north) amwaami wakumusanza (south). Chipanzi chipati chabupolofita oobu chakazuzikizigwa kale nkinkaako tulaachoonzyo chakuti chipanzi chasyaala chizoozuzikizigwa.

2. Mbuli mbukulembedwe muli Matalikilo 3:15 amuli Ciyubunuzyo 11:7; 12:17, niinzi nzitweelede kuziba kuti tukonzye kumvwisisisya bupolofita bwaDaniele?

2 Kuti tumvwisisisye bupolofita buli muli Daniele chaandaano 11, tweelede kuziba kuti tabwaambi mfulumende zyoonse pe pesi bwaamba eezyo zyakali kupenzya bakombi baLeza luzutu. Bakombi baLeza mbache loko kuti twabeezyanisya aabantu bali munyika yoonse. Pesi nkamboonzi mfulumende niziyanda kubapenzya? Nkaambo Saatani anyika eeyi imbi bali amakanze afenene akunyonyoona bantu babelekela Jehova aJesu. (Bala Matalikilo 3:15; Ciyubunuzyo 11:7; 12:17.) Alubo bupolofita buli muli Daniele bweelede kweendelana abumwi bupolofita buli muJwi lyaLeza. Kuyungizya waawo, tulakonzya kubumvwisisisya kabotu bupolofita buli muli Daniele kuti twabona kuti bunjililana biyeni azimwi zyaambwa aMagwalo.

3. Tulalanga-langaanzi muchiiyo eechi achitobela?

3 Katuli kuyeeya zyaambwa ajulu, atulange-lange lugwalo lwa Daniele 11:25-39. Tulalanga-langa kuti ngwani wakaba mwaami wakunyika awakaba mwaami wakumusanza kuzwa mu1870 kusika mu1991. Alubo tulabona kuti nkamboonzi nikuyandikana kuti tubambulule mbutwali kuchimvwisisisya chipanzi chabupolofita oobu. Muchiiyo chitobela tuzoolanga-langa lugwalo lwa Daniele 11:40–12:1, alubo tuzoopandulula zintu zyaambwa muchipanzi chabupolofita oobu zyakachitika kuzwa mu1991 alubo zitanoochitike kusikila Armagedoni izoosike. Chiindi nubala zyiiyo eezi zibili, zilikabotu kuti ulange chaati iili amutwe uti “Maami Aabili Atamvwanani Mumazuba Aakumamanino.” Kwalino, atubone kuti mbaani maami abili aambwa abupolofita oobu.

MBUTUKONZYA KUZIBA MWAAMI WAKUNYIKA AWAKUMUSANZA

4. Ntwaamboonzi tutatu tukonzya kutugwasya kuti tuzibe mwaami wakunyika amwaami wakumusanza?

4 Mazina aakuti “mwami wakunyika” ‘amwami wakumusanza’ akali kwaamba mfulumende naakuti maami aakali amanguzu akali kukkala kunyika akumusanza kwachisi chamaIsrayeli. Nkamboonzi nitwaamba oobo? Mungelo wakabuzya Daniele mulumbe wakuti: “Ndaboola kuti ndikupe kumvwisya ciyoocitikila bantu bako [bakombi baLeza] kumamanino aamazuba.” (Dan. 10:14) Kuzwa chiindi kusikila muPentekkoste yamu33 C.E., maIsrayeli mbabo luzutu bakali bakombi baJehova. Kuzwa muchiindi eecho, Jehova wakazibikka antanganana kuti wakali kubona basikwiiya baJesu basyomeka mbuli bakombi bakwe. Nkinkaako bupolofita buli muli Daniele chaandaano 11 tabwaambi maIsrayeli pe pesi bwaamba batobeli baKristu. (Mil. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Alubo mwaami wakunyika amwaami wakumusanza bakali kukkala kabachincha kweendelana achiindi. Nikuba boobo, kuli zintu zyiingi zyakatali kuchincha. Chakusaanguna, baami aaba bakapenzya bakombi baJehova. Chachibili, bakatondeezya kuti teebakali kumulemeka pe Jehova Leza munzila njibakali kubajataayo bakombi bakwe. Alubo chachitatu, baami aaba bakali kulwanina bupati.

5. Mwaami wakunyika amwaami wakumusanza bakaliko na kuzwa mu100 C.E., kusika kuma1870? Pandulula.

5 Kuzwa kuma100 C.E., bakombi bakubeja bakanjila mumbungano yachiKristu. Bakali kuyiisya zintu zyakubeja alubo teebakali kwaamba kasimpe kajanika muJwi lyaLeza. Kuzwa achiindi eecho kusika kuma 1870, Jehova taakachili ambunga pe aanyika. Masokwe, chaamba maKristu akubeja akavula alubo eezi zyakapa kuti maKristu aachoonzyo ataboneki pe. (Mt. 13:36-43) Nkamboonzi nikuyandikana kuziba eezi? Nkaambo zitugwasya kubona kuti mwaami wakunyika amwaami wakumusanza teebaami naakuti mfulumende zyakali aamanguzu kwiinda zyoonse kuzwa mu100 C.E., kusika mu1870. Alubo muchiindi eecho teekwakali kabunga kabakombi baJehova nkibakali kukonzya kupenzya. * Nkinkaako tulaachoonzyo chakuti mwaami wakunyika amwaami wakumusanza bakasaanguna kuboneka lubo kuzwa kuma1870. Nkamboonzi nitwaamba oobu?

6. Ndiilili bakombi baJehova nibakatalika kuboneka lubo? Pandulula.

6 Kuzwa mu1870, Leza wakali waba ambunga yabantu bamukomba. Mpimpawo mukwesu Charles T. Russell abeenzinyina nibakatalisya kkilasi yakwiiya Bbayibbele. Mukwesu Russell abeenzinyina bakaba mbuli mutumwa, ‘wakali kuyoobambila’ Bwaami bwaMesiya nzila. (Malk. 3:1) Achiindi eecho bantu bakomba Jehova bakali batalika kuboneka. Pesi kwakali mfulumende na zyakali kupenzya bakombi baJehova? Atubone twaambo tutobela.

NGWANI MWAAMI WAKUMUSANZA?

7. Njiili nyika yakali mwaami wakumusanza kusikila kunkondo yakusaanguna yanyika yoonse?

7 Mu1870, Britain yakaba nyika yakali kweendelezya zisi zyiingi munyika yoonse alubo yakalisimide muli zyankondo. Chisi eecho chakali mbuli kwija kwakazunda meja aatatu, chaamba France, Spain, aNetherlands. (Dan. 7:7, 8) Achiindi eecho Britain yakaba mwaami wakunyika kusikila kunkondo yakusaanguna yanyika yoonse. Alubo United States of America yakali yazwidilila muli zyabunoti alubo yakamvwanana aBritain.

8. Ngwani wakaba mwaami wakumusanza mumazuba aakumamanino?

8 Munkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, America aBritain zyakajatana mpawo zyakasima loko muli zyankondo. Achiindi eecho Britain aAmerica zyakaba abweendelezi buli aamanguzu. Daniele wakaambilizya kuti bweendelezi oobu bwakali kuyoobunganizya ‘masoja miingi alimwi aali anguzu.’ (Dan. 11:25) Mumazuba aakumamanino, bweendelezi bwaBritain aAmerica mbubo bwakaba mwaami wakumusanza. * Ani mpo ngwani wakaba mwaami wakunyika?

NGWANI MWAAMI WAKUNYIKA?

9. Mwaami wakunyika wakaboneka lili alubo lugwalo lwa Daniele 11:25 lwakazuzikizigwa biyeni?

9 Mu1871, mukwesu Russell abeenzinyina nibakasaanguna kabunga kakwiiya Bbayibbele, mwaami wakunyika wakaboneka. Otto von Bismarck wakajatanizya zisi zisiyene-siyene mumunyaka ooyo mpawo zyakapanga chisi chisimide chitegwa Germany. Wilhelm I wakasala Bismarck kuti abe mupati wamfulumende yakwe. * Muminyaka yakazootobela, Germany yakaba aamanguzu akweendelezya nyika zili muAfrica akuPacific Ocean mpawo yakasaanguna kukazyania aBritain. (Bala Daniele 11:25.) Germany yakaba amasoja miingi alubo yakaba nyika yachibili iisimide muli zyankondo yakali kutobela Britain. Munkondo yakusaanguna yanyika yoonse, Germany yakatuma masoja aayo kuti akalwane abasinkondonyina.

10. Lugwalo lwa Daniele 11:25b, 26 lwakazuzikizigwa biyeni?

10 Daniele wakayinkilila kunembo kaamba zyakali kuyoochitikila bweendelezi bwaGerman amasoja aayo. Bupolofita bwaamba kuti mwaami wakunyika “takaimi pe.” Nkamboonzi? “Nkaambo bayoomujanina mizeezo mibi. Aabo balya budodoodo bwakwe bayoomunyonyoona.” (Dan. 11:25b, 26a) Muchiindi chaDaniele, bantu bakali kulya ‘budodoodo bwamwami’ bakali kuswaanizya balupati-pati bamubwami bakali “kubelekela mwami.” (Dan. 1:5) Mbaani baambwa abupolofita oobu? Bwaamba bantu bakali azyuuno mubweendelezi bwaGerman, balupati-pati bamfulumende abamwi bakali kubelekaamwi amwaami. Bantu aaba bakapa kuti mwaami ooyu atabi aamanguzu nkinkaako kwakaba bweendelezi bupya muGermany. * Kuyungizya waawo, bupolofita oobu tabwaambi kuti bweendelezi bwakuGermany bwakali kuyoomana luzutu pesi buswaanizya zyakali kuyoochitika chiindi Germany niyakali kuyoolwana amwaami wakumusanza. Nibwaambuula atala azyamwaami wakunyika, butii: ‘Lino kujatikizya masoja aakwe, ayookukululwa, alimwi ibanji bayoojaigwa.’ (Dan. 11:26b) Mbuli mbukulembedwe, munkondo yakusaanguna yanyika yoonse, masoja aakuGerman ‘akakukululwa’ alubo bantu ‘banji bakajaigwa.’ Munkondo eeyo kwakafwa bantu biingi kwiinda chiindi.

11. Mwaami wakunyika amwaami wakumusanza bakachitaanzi?

11 Bupolofita buli muli Daniele 11:27, 28 bwaamba zintu zyakali kuyoochitika Nkondo Yakusaanguna Yanyika yoonse kayitanasika. Butondeezya kuti mwaami wakunyika amwaami wakumusanza bakali ‘kunakwaambilana zyakubeja nobakkede kutebulu lyomwe.’ Alubo butondeezya kuti mwaami wakunyika wakali kuyooba “alubono lunji kapati.” Eezi nzizyo loko zyakachitika. Germany aBritain zyakakkala aansi mpawo zyakazuminana kuti zibambe luumuno, pesi majwi aaya akaboneka kuti ngakubeja chiindi nikwakaba nkondo mu1914. Kwaminyaka myiingi munyaka wa1914 kuutanasika, Germany yakazwidilila loko muli zyabunoti alubo yakaba nyika yachibili muli zyabunoti. Alubo lugwalo lwa Daniele 11:29 achipanzi chakusaanguna chavesi 30 chakazuzikizigwa chiindi Germany niyakalwana amwaami wakumusanza pesi yakazundwa.

BAAMI BALIKULWANA BAKOMBI BALEZA

12. Mwaami wakunyika amwaami wakumusanza bakachitaanzi munkondo yakusaanguna yanyika yoonse?

12 Kuzwa mu1914, maami aaya aabili akayinkilila kunembo kutamvwanana alubo akazumanana kupenzya bakombi baLeza. Muchikozyano, munkondo yakusaanguna yanyika yoonse, mfulumende yakuGerman ayakuBritain zyakapenzya bakombi baLeza bakakaka kunjila munkondo. Alubo mfulumende yakuAmerica yakasunga bakwesu bakali kuzulwida mulimu wakukambawuka. Kupenzegwa ooku kwakazuzikizya bupolofita bulembedwe muli Ciyubunuzyo 11:7-10.

13. Niinzi zyakachitwa amwaami wakunyika kuma1930 amuchiindi chankondo yachibili yanyika yoonse?

13 Kuma1930 kapati chiindi niyakali kupya nkondo yabili yanyika yoonse, mwaami wakunyika wakapenzya bakombi baLeza munzila yalunya. MaNazi naakatalisya kweendelezya muGermany, Hitler abeenzinyina bakakasya bakombi baJehova kuti bachite mulimu wabo. Basikukazya aaba bakajeya bakombi baJehova basika ku1 500 alubo zyuulu zyabakwesu zyakabikkwa mujele lyamaNazi. Zintu eezi zyakaambwa aDaniele. Mwaami wakunyika wakali ‘kuyoosofwaazya busena busalala’ “akugusya cipaizyo calyoonse” kwiinda mukukasya bakombi baLeza kukambawuka. (Dan. 11:30b, 31a) Mweendelezi wabo, Hitler wakaamba kuti wakali kuyoomanisya bakombi baLeza muGermany.

MWAAMI MUPYA WAKUNYIKA

14. Ngwani wakaba mwaami wakunyika niyakamana nkondo yachibili yanyika yoonse? Pandulula.

14 Niyakamana nkondo yachibili yanyika yoonse, Soviet Union yakaba mwaami wakunyika mupya alubo yakeendelezya zisi zyiingi nziyakanyeya Germany. Mbuli mfulumende yamaNazi, Soviet Union yakabapenzya chalunya bantu boonse bakali kubikka kuyanda kwaLeza mubusena bwakusaanguna kwiinda kuswiilila mfulumende.

15. Mwaami wakunyika wakachitaanzi niyakamana Nkondo Yachibili Yanyika Yoonse?

15 Mbuyakamana buyo Nkondo Yachibili Yanyika Yoonse, kwakaba mwaami wakunyika mupya, Soviet Union abeenzinyina. Alubo mwaami ooyu wakasaanguna kupenzya bakombi baLeza. Kweendelana ambukulembedwe muli Ciyubunuzyo 12:15-17, wakakasya mulimu wesu wakukambawuka alubo wakatola bakombi baJehova biingi mubuzike. Mumazuba aakumamanino, mwaami wakunyika wakeetela bakombi baLeza “mulonga” wamapenzi kayanda kuti baleke mulimu ngubakali kuchita. *

16. Soviet Union yakaluzuzikizya biyeni lugwalo lwa Daniele 11:37-39?

16 Bala Daniele 11:37-39. Mwaami wakunyika wakazuzikizya bupolofita oobu kwiinda mukutalemeka “Leza wabamausyi.” Wakazichita biyeni eezi? Soviet Union yakali kuyanda kumanisya zikombelo nkinkaako yakayanduula nzila zyakuti bantu batabi aandaba azikombelo. Kuti ikonzye kuzichita eezi, mu1918 mfulumende eeyi yakalayilila kuti muzikolo kuyiisigwe kuti Leza takope. Mwaami wakunyika wakamulemeka biyeni “leza ooyo ngobatakazyi bamausyi”? Soviet Union yakabelesya mali nyingi mukulibambila zyankondo akupanga zyuulu-zyuulu zyamabbomba anuclear. Mwaami wakunyika amwaami wakumusanza bakapanga zibelesyo zyiingi kuti bajaye mabbiliyoni aabantu.

MAAMI ATAMVWANANI ABELEKAAMWI

17. “Cintu cisesemya cileta lunyonyooko” niinzi?

17 Mwaami wakunyika wakajatana amwaami wakumusanza kwiinda mukubikka “cintu cisesemya cileta lunyonyooko.” (Dan. 11:31) “Cintu cisesemya” eechi niUnited Nations.

18. Nkamboonzi United Nations niyaambwa kuti ‘ncintu cisesemya’?

18 Nkamboonzi United Nations niyambwa kuti ‘ncintu cisesemya’? Nkaambo isyomezya kuti ilakonzya kweeta luumuno anyika pesi eechi teechoonzyo pe nkaambo Bwaami bwaLeza mbubo abulikke bukonzya kweeta luumuno. Alubo bupolofita butondeezya kuti chintu eechi chisesemya “cileta lunyonyooko” nkaambo United Nations njiyo iyoobelesegwa kukunyonyoona bukombi bwakubeja.—Langa chaati liti “Maami Aabili Atamvwanani Mumazuba Aakumamanino.”

NKAMBOONZI NITWEELEDE KUZIBA MAKANI AAYA?

19-20. (a) Nkamboonzi nitweelede kuziba makani aaya? (b) Nguuli mubuzyo ngututazoosandule muchiiyo chitobela?

19 Tweelede kwaaziba makani aaya nkaambo atugwasya kubona kuti bupolofita bwaDaniele buli atala amwaami wakunyika awakumusanza bwakatalika kuzuzikizigwa kuzwa kuma 1870 kusikila kuma 1990. Nkinkaako tulakonzya kuba aachoonzyo chakuti chipanzi chabupolofita oobu chachaala chizoozuzikizikigwa.

20 Soviet Union yakamana mu1991. Saka ngwani mwaami wakunyika mazubaano? Chiiyo chitobela chiyoowusandula mubuzyo ooyu.

LWIIMBO 128 Kuliyumya Kusikila Kumamanino

^ par 5 Kuli bumboni butondeezya kuti bupolofita bwaDaniele buli atala ‘amwami wakunyika’ ‘amwami wakumusanza’ bulikuzuzikizigwa. Nkamboonzi nitwaamba oobo? Alubo nkamboonzi nitweelede kumvwisisisya bupolofita oobu?

^ par 5 Twaambo ootu tutugwasya kubona kuti tazichiti pe kwaamba kuti Roma yakali kweendelezegwa aAurelian yakali “mwami wakunyika” (kuzwa mu270 kusika mu275 C.E.) akuti Syria yakali kweendelezegwa aMwaami Wachanakazi Zenobia yakali “mwami wakumusanza” (kuzwa mu267 kusika mu272 C.E.) Eezi zili kubambulula zyaambwa muchaandaano 13 a14 chabbuku liti Pay Attention to Daniel’s Prophecy!

^ par 9 Mu1890, Kaiser Wilhelm II wakagwisya Bismarck achuuno.

^ par 10 Bakachita zintu zyiingi zyakapa kuti mfulumende imane manguzu. Muchikozyano, bakaleka kugwasya mwaami, bakali kuya bubbulula nsiswa zili atala ankondo kuli bamwi alubo bakamanikizya mwaami kuti azwe aachuuno.

^ par 15 Mbuli mbukulembedwe muli Daniele 11:34, maKristu bakali aansi abweendelezi bwamwaami wakunyika teebakachili kupenzegwa pe kwakayindi. Eezi zyakachitika chiindi mfulumende yaSoviet Union niyakamana mu1991.