Skip to content

Skip to table of contents

CHIIYO 21

Ulazilumba Na Zipo Nzitwakapegwa aLeza?

Ulazilumba Na Zipo Nzitwakapegwa aLeza?

“Nzinji kapati zintu nzyoocita, O Jehova Leza wangu, milimo yako iigambya amakanze ngojisi kulindiswe.”INT. 40:5.

LWIIMBO 5 Milimo ya Leza Iigambya

ZITAYIIGWE *

1-2. Kweendelana alugwalo lwa Intembauzyo 40:5, amba zintu nzitwakapegwa aJehova alubo nkamboonzi nituyanda kuzilanga-langa?

JEHOVA mwaabi. Yeeya atala azintu zibotu nzyaakatupa ziswaanizya nyika mbotu, boongo bwesu bupangidwe munzila iigambya alubo aJwi lyakwe liyandikana loko, Bbayibbele. Jehova wakatupa zipo eezi zitatu kuti tujane aakukkala, tukonzye kuyeeya akwaambuula abamwi bantu akuti tujane nsandulo zyamibuzyo iiyandikana njitukonzya kubaayo.—Bala Intembauzyo 40:5.

2 Muchiiyo eechi, tulalanga-langa zipo eezi zitatu. Kuyeeyesesya atala anzizyo kulatugwasya kubona kuti zilayandikana akuti chiyandisyo chesu chakubotezya Mulengi wesu ulaaluyando Jehova chiyungizye. (Ciy. 4:11) Kuyungizya waawo, ziyootugwasya kuti tukonzye kupandulwida bantu basyoma njiisyo yakubeja yakuti zintu zyakalisandukila.

PULANETI IISIYENE AAMWI

3. Nkamboonzi nyika niisiyene aamwi mapulaneti?

3 Busongo bwaLeza bulaboneka munzila njaakayilengaayo nyika. (Rom. 1:20; Heb. 3:4) Kuli mapulaneti miingi azyunguluka zuba, pesi aakati kamapulaneti aaya oonse, nyika njiyo ayilikke iikonzya kukkalwa azintu zipona.

4. Niinzi chitondeezya kuti Leza wakalenga nyika munzila yabusongo? Aamba chikozyano.

4 Nyika kuli mpiifenene abwaato buli mumaanzi. Pesi kuli musiyano aakati kanyika abwaato buzwide bantu. Muchikozyano, mubonaanga bantu bali mubwaato nga balakkala kwachiindi chilamfu biyeni kuti kabalipangila moya wakuyoya (oxygen), chakulya, maanzi akuti kabatasowi doti azintu zitachibeleki pe? Bantu bali mubwaato oobo balafwa. Pesi nyika iipa kuti kube mabbiliyoni azilenge zipona mulinjiyo. Itupa moya ngutuyoya, chakulya, maanzi, alubo zintu eezi ziyandikana tazikozoofwa zyamana pe. Zintu zitachibelesegwi pe naakuti doti tazibikkwi mumulenga-lenga pe, nikuba boobo, nyika ikkala kayili mbotu alubo kayikkalika. Zichitika biyeni eezi? Jehova wakalenga nyika kayikonzya kubelesya zintu zili boobu kuti zibe zintu ziyandikana akuti tukonzye kuzibelesya lubo. Tulalanga-langa kuti nkamboonzi moya ngutuyoya amaanzi nizitamani pe.

5. Nkamboonzi moya wakuyoya nutamani alubo eezi zitondeezyaanzi?

5 Oxygen moya uyoyegwa abantu abanyama kuti bakonzye kupona. Munyaka amunyaka bantu abanyama babelesya oxygen nyingi loko. Chiindi bantu abanyama nibayoya oxygen, ngabagwisya moya uutegwa carbon dioxide. Nikuba boobo, banyama abantu tabayimaninsyi pe oxygen alubo carbon dioxide njibagwisya tayizuli pe munyika. Nkamboonzi nikuli boobo? Nkaambo Jehova wakalenga minsamu kuti ibelesye moya ugwisigwa aabantu abanyama chiindi nibayoya (carbon dioxide) mpawo minsamu ngayazoogwisya oxygen. Kutamana kwamoya kuleendelana azilembedwe muli Milimo 17:24, 25 kuti: ‘Leza . . . nguupa bantu boonse buumi amuya.’

6. Niinzi chipa kuti maanzi atamani alubo zitondeezyaanzi? (Langa bbokesi lili amutwe uti “ Mabambe aaJehova Aakupa Kuti Maanzi Atamani.”)

6 Jehova wakabikka musinzo uuli kabotu akati kanyika azuba. Nkamboonzi? Nkaambo kaansinga nyika ilaafwiifwi azuba, maanzi woonse alikubila akuyuminina zyalikunopa kuti amane, nyika ichaale kayili njumu mpawo taakwe chintu chalikunookonzya kupona. Kuli lumwi lubazu, kaansinga nyika ili kule mbichaani azuba, maanzi woonse ayinooba chigodo (ice) alubo zyayinoopa kuti nyika ibe chigodo cha ice. Akaambo kakuti nyika yakabikkwa amusinzo uuli kabotu kuzwa kuzuba, eezi zipa kuti zintu zikonzye kupona akuti maanzi akkale kaaliko. Izuba lyuumpa maanzi aanga ali mulwizi alubo maanzi aaya nga abwezegwa kuchitila kuti abe mayoba. Munyaka amunyaka, zuba liyuminizya maanzi aasika kumakkiyubbikki kkilomita aali 500 000. Maanzi aaya anga abwezegwa azuba mpawo aya kujulu nga akkala kwamazuba aasika ku10 mpawo naatazoowe kayili mvula. Achiindi eechi maanzi nga ali kubweeda nkwaazwa, chaamba mumulonga amulwizi. Kuumpwa kwamaanzi mpawo aaya mujulu aakuba mayoba mpawo azoowa lubo kayili mvula kutondeezya kuti Jehova musongo akuti ulaamanguzu.—Job. 36:27, 28; Muk. 1:7.

7. Nga tulatondeezya biyeni kuti tulachilumba chipo chili muli Intembauzyo 115:16?

7 Nga tulatondeezya biyeni kuti tulalumba akaambo kanyika mbotu azintu zili muli njiyo? (Bala Intembauzyo 115:16.) Tulakonzya kuchita oobo kwiinda mukuyeeyesesya atala azintu Jehova nzyaakalenga. Kuchita oobo kuyootusungwaazya kuti tulumbe Jehova buzuba abuzuba akaambo kazintu zibotu nzyatupa. Alubo tutondeezya kuti tulalumba akaambo kanyika njaakatupa kwiinda mukusalazya busena mputukkala.

BOONGO BUPANGIDWE MUNZILA IGAMBYA

8. Nkamboonzi nitukonzya kwaamba kuti boongo bupangidwe munzila iigambya.

8 Boongo bwamuntu bupangidwe munzila mbotu loko. Chiindi niwakali mubula naakuti mwida, boongo bwakapangwa mbuli mbububede ambuli sunu alubo zyuulu zyamaselo aboongo zyakali kupangwa mumineti imwi ayimwi. Basikuyanduulisisya bayeeyela kuti bantu bapati bali aamaselo aaboongo asika ku100 bbiliyoni. Maselo aaya alukidwe munzila ilikabotu alubo asika ku1,5 kg. Atubone zintu zigambya zichitwa aboongo.

9. Niinzi chitondeezya kuti kwaambuula nchipo chizwa kuli Leza?

9 Kukonzya kwaambuula nchigambyo. Yeeya atala azichitika chiindi nitwaambuula. Kuti ukonzye kwaambuula bbala limwi alimwi, boongo bweelede kupa kuti mamaselo asika ku100 aali mululimi, goyooyo (throat), mulomo, miyaya akaango abeleke aamwi. Mamaselo ayelede kweenda munzila iilikabotu kuchitila kuti majwi azwe kabotu akuti amvwisisike. Kumwi kuyanduulisisya kwakachitwa mu2019 kwakatondeezya kuti bana balakonzya kwiiya mabala mapya. Eezi zyakasimya kaambo kasyomwa abasikuyanduulisisya biingi kakuti tuzyalwa katukonzya kuziba akwiiya milaka. Choonzyo nchakuti, kwaambuula nchipo chizwa kuli Leza.—Kul. 4:11.

10. Nga tulatondeezya biyeni kuti tulachilumba chipo chakwaambuula?

10 Tulakonzya kutondeezya kuti tulachilumba chipo chakwaambuula nchitwakapegwa aLeza kwiinda mukupandulwida bamwi kuti nkamboonzi nitutasyomi kuti zintu zyakalisandukila. (Int. 9:1; 1 Pet. 3:15) Bantu basyoma njiisyo yakuti zintu zyakalisandukila baamba kuti nyika azintu zyoonse zipona mulinjiyo teezyakalengwa biya pe. Tulakonzya kubelesya Bbayibbele azimwi nzitwalanga-langa muchiiyo eechi kugwasya bamwi kuti babone kuti nkamboonzi nitusyoma kuti Jehova nguMulengi wajulu anyika.—Int. 102:25; Is. 40:25, 26.

11. Nkamboonzi boongo bwesu nibugambya?

11 Nzila njituyeyaayo zintu zyakachitika ilagambya. Umwi mulembi wachiindi wakaamba kuti boongo bwamuntu bulakonzya kuyeeya zintu zikkwana mumabbuku aasika ku 20 miliyoni. Nikuba boobo, kuyeeyelwa kuti boongo bwesu bulayinda aawo. Akaambo kaboongo mbutuli aabo, niinzi chintu chigambya nchitukonzya kuchita?

12. Kuba aamanguzu aakukonzya kwiiya mbutukonzya kulijata kutusiyanisya biyeni abanyama?

12 Bantu mbabo abalikke bakonzya kwiiya kulijata kwiinda mukuyeeya zintu zyakabachitikila chiindi. Kuyeeya zyakatuchitikila kupa kuti tuchinche nzila njituyeyaayo ambutupona. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Tulakonzya kuliyiisya kuti tukonzye kuziba chibotu achibi. (Heb. 5:14) Alubo tulakonzya kwiiya kutondeezya luyando, lubomba akubafwida luzyalo bamwi. Kuti twachita oobo, tulakonzya kutobelezya chikozyano chaJehova chakuba aabululami.

13. Kweendelana alugwalo lwa Intembauzyo 77:11, 12, tweelede kuchibelesya biyeni chipo chakuyeeya zintu zyakatuchitikila?

13 Imwi nzila njitutondeezyaayo kuti tulalumba akaambo kachipo chakuyeeya zintu zyakachitika, nkwiinda mukuyeeya Jehova mbaakatugwasya akutuumbulizya. Eezi zipa kuti tube aachoonzyo chakuti uyootugwasya muchiindi chili kunembo. (Bala Intembauzyo 77:11, 12; 78:4, 7) Alubo nkwiinda mukuyeeya zintu zibotu nzitwakachitilwa aabamwi bantu akulumba akaambo kazintu eezyo. Basikuyanduulisisya bakajana kuti chiindi chiingi bantu balumba balabotelwa. Tulakonzya kutobelezya Jehova kwiinda mukusala zintu nzitweelede kuluba. Muchikozyano, Jehova ulizizi zintu zyoonse nzitwakachita kuzwa chiindi, pesi kuti twasiya zibi akuchita zibotu ulaziluba zibi nzitwakali kuchita chiindi. (Int. 25:7; 130:3, 4) Alubo uyanda kuti tubalekelele bamwi banga batuchitila zintu zibi.—Mt. 6:14; Lk. 17:3, 4.

Tutondeezya kuti tulachilumba chipo chaboongo kwiinda mukububelesya kulemeka Jehova (Langa fuka 14) *

14. Nga tulatondeezya biyeni kuti tulachilumba chipo chaboongo nchaakatupa Jehova?

14 Tulakonzya kutondeezya kuti tulachilumba chipo chaboongo nchaakatupa Jehova kwiinda mukububelesya kulemeka Ooyo wakatupa. Bamwi basala kuchita nzibayanda luzutu kutali ziyandwa aaLeza. Akaambo kakuti wakatulenga, tusyoma kuti nzyatubuzya kuti tuchite zili kabotu kwiinda nzitukonzya kubonaanga zilikabotu. (Rom. 12:1, 2) Kupona kweendelana ambayanda kupa kuti tube aluumuno. (Is. 48:17, 18) Alubo tulaziba nzyayanda kuti tuchite, chaamba kulemeka Mulengi alubo Taateesu akupa kuti abotelwe.—Tus. 27:11.

BBAYIBBELE NCHIPO CHIYANDIKANA LOKO

15. Bbayibbele litondeezya biyeni kuti Jehova ulatuyanda?

15 Bbayibbele nchipo chitondeezya kuti Jehova ulatuyanda. Taateesu wakujulu wakazulwida baalumi kuti balembe Bbayibbele nkaambo ulatuyanda. Alubo ubelesya Bbayibbele kusandula mibuzyo iiyandikana loko njitukonzya kubaayo iili mbuli yakuti: Twakazwa kuli? Tuponenaanzi? Awakuti mazuba aali kunembo anooli biyeni? Jehova uyanda kuti tujane nsandulo zyamibuzyo eeyo nkinkaako kuzwa chiindi wakagwasya bantu kuti basandulule Bbayibbele mumilaka myiingi loko. Mazubaano, Bbayibbele lijanika mumilaka yiinda ku3 000 kalizwide naakuti kalili chipanzi. Bbayibbele ndibbuku lyakasandululwa akupupululwa kwiinda aamwi woonse. Kufumbwa nkubabede naakuti mulaka ngubaambuula, bantu boonse bali amweenya wakwiiya Bbayibbele mumulaka ngubamvwisisisya.—Langa bbokesi lili aamutwe uti “ Kuchita Kuti Bbayibbele Lijanike Mumilaka yamuAfrica.”

16. Kweendelana alugwalo lwa Matayo 28:19, 20, nga tulatondeezya biyeni kuti tulachilumba chipo chaBbayibbele?

16 Tulakonzya kutondeezya kuti tulachilumba chipo chaBbayibbele kwiinda mukulibala buzuba abuzuba, kuyeeyesesya atala anziliyiisya akubeleka changuzu kuti tupone kweendelana anzitwiiya. Kuyungizya waawo, tulakonzya kutondeezya kuti tulamulumba Jehova kwiinda mukubuzya bamwi mulumbe wamuBbayibbele.—Int. 1:1-3; Mt. 24:14; bala Matayo 28:19, 20.

17. Muchiiyo eechi twalanga-langa zipo zili, alubo tuzoolanga-langaanzi muchiiyo chitobela?

17 Muchiiyo eechi twalanga-langa zipo nzitwakapegwa aLeza ziswaanizya nyika kuti ibe muunzi wesu, boongo bupangidwe munzila iigambya alubo aJwi lyakwe Bbayibbele. Pesi kuli zimwi zipo nzitwakapegwa aJehova zitaboneki pe. Zipo eezi tuyoozilanga-langa muchiiyo chitobela.

LWIIMBO 12 O Jehova, Uli Leza Mupati

^ par 5 Chiiyo eechi chilatugwasya kuti tulumbe Jehova akaambo kazintu zitatu nzyaakatupa. Alubo chilatugwasya kuti tukonzye kugwasya bantu batasyomi pe kuti Leza mpali.

^ par 65 BUPANDULUZI BWACHIFANIKISYO: Muchizi ulikwiiya mulaka waambuulwa kuliimwi nyika kuchitila kuti akonzye kukambawukila bantu baswaya chisi chabo kasimpe kali muJwi lyaLeza.