Skip to content

Skip to table of contents

CHIIYO 22

Yinkilila Kunembo “Kweenda Munzila ya Busalali”

Yinkilila Kunembo “Kweenda Munzila ya Busalali”

“Kuyooba mugwagwa mupati, . . . Nzila ya Busalali.”—IS. 35:8.

LWIIMBO 31 Kamweenda a Leza!

ZITAYIIGWE a

1-2. Niinzi nzibakeelede kusala maJuda bakali kuBbabbiloni? (Ezara 1:2-4)

 MWAAMI wakaambilizya kuti maJuda bakali mubuzike kuBbabbiloni kwaminyaka iisika ku70 bakali baangunuka kuti babweede kulimbabo ku-Israyeli. (Bala Ezara 1:2-4.) Jehova nguwe wakapa kuti zichitike eezi. Nkamboonzi nitwaamba oobo? Akaambo kakuti Bbabbiloni izibikene aakutaangununa bazike bayo. (Is. 14:4, 17) Pesi Bbabbiloni yakali yanyonyoonwa alubo mweendelezi mupya wakabuzya maJuda kuti babweede kulimbabo. Eezi zyakapa kuti maJuda boonse, ikapati mitwe yampuli isale kuzwa muBbabbiloni naakuti bakkale muBbabbiloni. Teekwakali kuuba pe kusala zyakuchita aachiindi eechi. Nkamboonzi?

2 Kuchembaala kwakakachizya maJuda biingi kuti basale kubweeda kulimbabo. Akaambo kakuti maJuda biingi bakali bazyalilwa muBbabbiloni akuti nguumuunzi ngubakazi kupela, bamwi bakali kulibuzya kuti Israyeli ninyika yamasyaanyinakulu. Kulakonzeka kuti bamwi maJuda bakali banota muBbabbiloni, nkinkaako amwi kwakali kubayumina kuti basiye myuunzi yabo naakuti mabbizinesi aabo kuti balongele kunyika njibakatazi pe.

3. Nchiichili chilongezyo nchibakali kuzoojana maJuda bakali kusyomeka bakali kuzoobweeda ku-Israyeli?

3 MaJuda bakali kusyomeka, bakalizi kuti bakali kuzoojana zilongezyo zyiingi loko kwiinda zintu nzibakali kuyoosweekelwa kuti babweeda kulimbabo. Chimwi chilongezyo nchibakali kuzoojana, chiswaanizya bukombi bwabo. MuBbabbiloni kwakali matempele aabaleza bakubeja aayinda ku50 alubo teekwakali tempele lyaJehova pe mumuunzi ooyu. Teekwakali chipayililo chakuti ma-Israyeli bakonzye kuumpa zipayizyo kweendelana azyakalembedwe muMulawu waMozesi. Alubo teekwakali bapayizi pe bakali kukonzya kupa zipayizyo eezyo. Bakombi baJehova bakali bache loko kuti beezyanisigwa aabantu bakatali kuswiilila Jehova amilawu yakwe. Nkinkaako, maJuda bakali kusyomeka biingi bakali kubulangilila aameso aasalala buzuba mbubakali kuzoobweeda kulimbabo nkubakali kuzoobusilizya bukombi busalala.

4. Jehova wakabasyomezya kuti wakali kuzoobachitilaanzi maJuda bakali kuzoobweeda ku-Israyeli?

4 Musinzo wakuzwa kuBbabbiloni kusika wakali mulamfu loko, bakeelede kweenda kwamyeezi iili 4 alubo kuli buyumu-yumu mbubakali kukonzya kuswaana. Pesi Jehova wakabasyomezya kuti wakali kuyoobagwasya mubuyumu-yumu boonse mbubakali kuyooswaana munzila. Isaya wakalemba kuti: “Amubambe nzila ya Jehova! Leza wesu amumubambile mugwagwa uululeme mucimpayuma. . . . Nyika yamagatagata iyalane.” (Is. 40:3, 4) Yeeyela kuli kubona mugwagwa uuyinda munkanda amuntandabale iili aakati kazilundu. Bantu bakali kuzoobelesya mugwagwa ooyu bakali kuzoononeezegwa loko. Alubo kwakali kuzoobawubila kuti babelesye mugwagwa uutakwe makkona pe kwiinda kuti babelesye nzila yiinda muzilundu amumakkuti. Mugwagwa ooyu wakali kuzoopa kuti bafwambaane kusika.

5. Ndiilili zina lyakawuzikwa mugwagwa wakukozyanisya wakali kuzwa kuBbabbiloni kawuya ku-Israyeli?

5 Mazubaano, migwagwa myiingi nga ilaamazina naakuti manamba. Mugwagwa wakukozyanisya ngwaakalemba Isaya wakali aazina. Bbayibbili lyaamba kuti: “Kuyooba mugwagwa mupati, inzya, inzila yiitwa kuti Nzila ya Busalali. Muntu uusofweede takaindi mulinjiyo.” (Is. 35:8) Chisyomezyo eechi chakali kubagwasya biyeni ma-Israyeli? Ani mazubaano chitugwasya biyeni?

“NZILA YA BUSALALI” YACHIINDI AYAMAZUBAANO

6. Nkamboonzi mugwagwa ooyo nwaakali kwaambwa kuti ulasalala?

6 Mugwagwa wakali kuzwa kuBbabbiloni kawuya ku-Israyeli wakali aazina bbotu loko lyakuti “Nzila ya Busalali.” Nkamboonzi mugwagwa ooyu nwaakali kutegwa ninzila yabusalali? Akaambo kakuti ‘bantu basofweede’ chaamba maJuda bakali kuchita bwaamu, kukomba zibumbwa naakuti bakali kuchita zibi zipati teebakali kuzumizigwa pe kuti bakakkale mu-Israyeli. MaJuda bakali kuzoobweeda ku-Israyeli bakeelede kuba “bantu basalala” kuli Leza wabo. (Dt. 7:6) Pesi eezi teezyakali kwaamba kuti takuchiyandikani pe kuti maJuda aabo bakazwa kuBbabbiloni bachinche maponeno aabo kuchitila kuti babotezye Jehova. Bakeelede kuchincha maponeno aabo.

7. Niinzi nzibakeelede kuchita bamwi maJuda? Wamba chikozyano.

7 Mbuli mbutwabona mumafuka aalaajulu, maJuda biingi bakazyalilwa kuBbabbiloni alubo kulakonzeka kuti biingi bakali bazibilana aazintu zyakali kuchitwa nkuko. Kakuli kwayinda minyaka myiingi kuzwa maJuda kabali babweeda kuli mbabo, Ezara wakamvwa kuti maJuda bakali bakwata banakazi bakomba baleza bakubeja. (Kul. 34:15, 16; Ezr. 9:1, 2) Nikwakayinda chiindi, Mweendelezi Nehemiya wakagamba loko naakaziba kuti bana bakazyalilwa mu-Israyeli teebakali kukonzya pe kwaambuula mulaka wamaJuda. (Dt. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Mbukunga Jwi lyaLeza lyakalembedwe muchiHebberu, bana aabo bakali kunookonzya biyeni kuyanda Jehova akumukomba mbukunga teebakali kuumvwisisisya pe mulaka ooyo? (Ezr. 10:3, 44) Eezi zitondeezya kuti maJuda bakeelede kubeleka changuzu. Pesi kwakali kuzoobawubila kuti bazichite eezi kabali ku-Israyeli nkaambo bukombi busalala bwakali kubusilizigwa mbichaani-mbichaani.—Neh. 8:8, 9.

Kuzwa mu1919 C.E., mamiliyoni aabantu baalumi, banakazi abana balikuzwa muli Bbabbiloni Mupati alubo balikusaanguna kweendela ‘Munzila ya Busalali’ (Langa fuka 8)

8. Nkamboonzi zintu zyakachitika chiindi loko nizitugwasya nikuba mazubaano? (Langa chifanikisyo chili aachivumbyo.)

8 Bamwi balakonzya kuyeeya kuti, ‘Nisimpe bakeelede kubeleka changuzu kuti bachinche maponeno aabo, pesi zintu zyakachitika chiindi kumaJuda kuli nchizitugwasya na mazubaano?’ Iiyi, nkaambo andiswe tulikweendela ‘Munzila ya Busalali’ yakukozyanisya. Nikuba kuti tuli maKkristu aananikidwe naakuti tuli ‘bazimwi mbelele’ tweelede kweendela ‘Munzila ya Busalali’ nkaambo nzila eeyi itugwasya kuti tukkale katukomba Jehova akuti tuzoojane zilongezyo zizooyetwa aaBwaami bwaLeza. b (Joh. 10:16) Kuzwa mu1919, mamiliyoni aabantu baswaanizya baalumi, banakazi abana bakazwa muBbabbiloni Mupati, mbunga yabukombi bwakubeja boonse alubo bakasaanguna kweendela mumugwagwa ooyu wakukozyanisya. Kulakonzeka kuti uli umwi wabo. Nikuba kuti mugwagwa ooyu wakajulwa muminyaka yiinda ku100 pesi bamwi bakali baba aaminyaka myiingi kabalikweendela mulinguwo.

KUSALAZYA MUGWAGWA

9. Kweendelana a Isaya 57:14, niinzi zyakachitwa nikwakali kulungisigwa “Nzila ya Busalali”?

9 Jehova wakagwisya zintu zyoonse zyakali mumugwagwa wakukozyanisya zyakali kukonzya kuba zilebyo kuma-Israyeli. (Bala Isaya 57:14.) Ani mazubaano kuli zyakachitwa na ‘Munzila ya Busalali’? Kwaminyaka myiingi musule aamunyaka wa1919, Jehova wakabelesya bamwi baalumi bakali kumuyoowa kuti bagwasye bantu kuti kubawubile kuzwa muBbabbiloni Mupati. (Kozyanisya a Isaya 40:3.) Bakachita zintu zyiingi loko kuti basalazye nzila eeyi yakukozyanisya kuchitila kuti bali aamyoyo iibombede bazwe muBbabbiloni Mupati akuti banjile muparadayizi yamubukombi, chaamba bukombi bwaJehova busalala bwakabusilizigwa. Eezi ziswaanizyaanzi? Atubone zimwi zyakachitwa chiindi nibakali kusalazya mugwagwa ooyu.

Kwaminyaka myiingi, bantu bayoowa Leza balikuzwa muli Bbabbiloni Mupati (Langa fuka 10-11)

10-11. Kupulinta Bbayibbili akulisandulula kwakagwasya biyeni kuti bantu bazibe mulumbe uuli muBbayibbili? (Langa chifanikisyo.)

10 Kupulinta. Kuma1450, Bbayibbili lyakali kukkopwa aamaboko. Mulimu ooyu wakatola chiindi chilamfu. Makkopi aaBbayibbili akali mache alubo akali kudula. Pesi nikwakabelesegwa munchina wakupulinta, maBbayibbili akasaanguna kuvula alubo bantu biingi bakali kwaajana.

11 Kusandulula. Kwaminyaka myiingi, Bbayibbili lyakali kuvuzya kujanika muchiLatin. Alubo mulaka ooyu wakali kumvwisisigwa aabantu bayiide kupela. Minchina yakupulinta niyakali kuyabuvula bantu bayoowa Leza bakabeleka changuzu kuti basandulule Bbayibbili mumilaka yakali kwaambuulwa aabantu boonse kuswaanizya abakatayiide. Mazubaano, bantu babala Bbayibbili balakonzya kweezyanisya nzibayiisigwa muzikombelo zyabo anziliyiisya Bbayibbili.

Bantu bayoowa Leza balikuzwa muli Bbabbiloni Mupati (Langa fuka 12-14) c

12-13. Amba chikozyano chitondeezya kuti basikwiiya Bbayibbili bakayubununa njiisyo yakubeja kuma1835.

12 Mabbuku aapandulula Bbayibbili. Basikwiiya Bbayibbili bakayiya zintu zyiingi kuzwa kuzintu nzibakali kubala muJwi lyaLeza. Alubo zintu nzibakali kwiiya bakali kuzibuzya bamwi, eezi zyakapa kuti bapati bazikombelo banyeme. Kuzwa mu1835, baalumi biingi bakasaanguna kupupulula tupepa twakubala kabali kuyubununa njiisyo yakubeja yakali kuyiisigwa muzikombelo.

13 Kuma1835, umwi mwaalumi wakali kuyoowa Leza uutegwa Henry Grew, wakapupulula kapepa kakali kwaambuula atala achiimo chabafwide. Mukapepa aako, mwakali Magwalo aakali kutondeezya kuti kutafwa nchipo chizwa kuli Leza kutali kuti mbutuzyedwe mbuli mbukuyiisigwa muzikombelo. Mu1837, umwi mupati wachikombelo uutegwa George Storrs wakajana kapepa aako naakali muchitima. Wakakabala mpawo wakaba aachoonzyo chakuti wakali wajana kasimpe kayandikana. Wakasala kuti abuzye bamwi nzyaakali wabala. Mu1842, wakapa nkani yakali aamutwe utii, “An Inquiry—Are the Wicked Immortal?” Zimwi nzyaakalemba George Storrs zyakagwasya umwi mulombe uutegwa Charles Taze Russell.

14. Mukwesu Russell abeenzinyina bakagwasigwa biyeni akusalazya mugwagwa wakukozyanisya kwakachitwa chiindi? (Langa chifanikisyo.)

14 Muunzilaanzi Mukwesu Russell abeenzinyina mbubakagwasigwa amulimu wakusalazya mugwagwa wakukozyanisya wakali wachitwa chiindi? Nibakali kuchita kuyanduulisisya, bakali kulanga-langa mulaamwi mabbuku amulaamwi maBbayibbili aakali asandululwa aakapupululwa kabatanasaanguna pe kubeleka. Bakagwasigwa loko akuyanduulisisya kwakachitwa aaHenry Grew, George Storrs abamwi. Mukwesu Russell abeenzinyina bakabeleka changuzu ambabo mukusalazya mugwagwa ooyu wakukozyanisya kwiinda mukupanga mabbuku atupepa twakali kwaambuula atala ankani zyamuBbayibbili.

15. Nziizili zintu ziyandikana zyakachitika mu1919?

15 Mu1919, Bbabbiloni Mupati, taakachilikwe manguzu pe aakweendelezya bakombi baLeza. Mumunyaka nguyooyo, “muzike uusyomeka alubo uuchenjede” wakasaanguna kubeleka kuchitila kuti babombe myoyo basaangune kweenda ‘Munzila ya Busalali.’ (Mt. 24:45-47) Mulimu wakachitwa aabamwi chiindi wakujula mugwagwa wakukozyanisya wakagwasya kuti bantu basaangune kweenda mumugwagwa ooyo kabayiya zyiingi atala aJehova amakanze aakwe. (Tus. 4:18) Alubo kwakabagwasya kuti bachinche maponeno aabo kuti bapone kweendelana amilawu yaJehova. Jehova taakwe naakali kulangilila kuti bakombi bakwe bachinche maponeno aabo mpawaawo-mpawaawo. Pesi wakali kubagwasya mbichaani-mbichaani. (Langa kabbokesi katii, “ Jehova Ulikugwasya Bakombi Bakwe Mbichaani-mbichaani.”) Tuyoobotelwa loko toonse nituyookonzya kuchita zintu zibotezya Leza wesu muzintu zyoonse nzituchita.—Kol. 1:10.

“NZILA YA BUSALALI” ICHIJULIKIDE

16. Kuzwa mu1919, niinzi zilikuchitwa kuti “Nzila ya Busalali” ikkale kayili muchiimo chilikabotu? (Isaya 48:17; 60:17)

16 Mugwagwa umwi awumwi uyanda kukkala kuubambululwa kuti ukkale kawuli muchiimo chili kabotu. Kuzwa mu1919, mulimu wakubambulula “Nzila ya Busalali” ulikwiinkilila kunembo kuchitila kuti bantu biingi bazwe muli Bbabbiloni Mupati. Muzike uusyomeka alubo uuchenjede wakasaanguna kubeleka mumunyaka ooyu alubo mu1921 wakapupulula bbuku ligwasya bantu kuti bamvwisisisye kasimpe kali muBbayibbili. Bbuku eelyo litegwa The Harp of God. Bbuku eeli lyakali kujanika mumakkopi aasika ku6 miliyoni mumilaka iili 36 alubo bantu biingi bakajana kasimpe kababelesya bbuku eeli. Muminyaka miche loko yayinda, kwakazwa bbuku pya lyakubelesya kukuchitisya zyiiyo zyaBbayibbili litegwa Mbukonzya Kubotelwa Mubuumi Kukabe Kutamani! Mazubaano aakumamanino Jehova ulikubelesya mbunga yakwe kuti atupe chakulya chamubukombi chiingi kuchitila kuti tweende ‘Munzila ya Busalali.’—Bala Isaya 48:17; 60:17.

17-18. “Nzila ya Busalali” itutola kuli?

17 Chimwi chiindi tulakonzya kubonaanga kuti muntu wazumina kwiiya Bbayibbili chaamba kuti wasaanguna kweenda ‘MuNzila ya Busalali.’ Bamwi balakonzya kweenda kwakasinzo kaniini mpawo bazooleka kweendela mumugwagwa. Pesi bamwi nga balipeda kuzumanana kweenda mumugwagwa ooyo kusikila bakasike nkubaya. Mugwagwa ooyu ututola kuli?

18 Kuli aabo bali aabulangilizi bwakuya kujulu, “Nzila ya Busalali” ipa kuti bakanjile “muparadayizi yaLeza” iili kujulu. (Chi. 2:7) Kuli aabo bali aabulangilizi bwakukkala aanyika, mugwagwa ooyu uyoopa kuti bakamaninide yaakumana minyaka iili 1 000. Kuti kuyobweenda mumugwagwa ooyu mazubaano, utabweedi musule kusikila ukasike mpuugolela mugwagwa ooyu munyika mpya. Toonse atweendele mumugwagwa ooyu.

LWIIMBO 24 Amuboole Kucilundu ca Jehova

a Jehova wakawuzika nzila yakukozyanisya yakali kuzwa kuBbabbiloni kayiya ku-Israyeli kuti “Nzila ya Busalali.” Mazubaano, Jehova ulikubasalazizya na bakombi bakwe kuti beendele munzila eeyo? Iiyi. Kuzwa mu1919 C.E., mamiliyoni aabantu bakasiya Bbabbiloni Mupati akusaanguna kweendela ‘Munzila ya Busalali.’ Toonse tweelede kwiinkilila kunembo katweendela munzila eeyi yabusalali kusikila tukasike nkutuya.

c BUPANDULIZI BWACHIFANIKISYO: Mukwesu Russell abeenzinyina bakabelesya mabbuku aapandulula Bbayibbili aakapupululwa aabamwi.