Skip to content

Skip to table of contents

Mwalizi Na?

Mwalizi Na?

Modekkayi wakapona na choonzyo?

MUJUDA uutegwa Modekkayi wakachita mulimu uuyandikana loko muzintu zyakachitika zilembedwe mubbuku lya-Esita. Wakali muJuda alubo wakali muzike wakali kubelekela mung’anda yamwaami wakuPersiya. Eezi zyakachitika nikwakayinda munyaka wa500 B.C.E., ‘mumazuba aaMwaami Ahasuera.’ (Mwaami ooyu uzibidwe kuti Xerxes I mazubaano.) Modekkayi wakayubununa makanze aakuti mwaami atajayigwi, mpawo mwaami wakachita mabambe aakuti Modekkayi alemekwe kunembo lyabantu boonse katondeezya kulumba. Kuzwa waawo, Hamani sinkondonyina waModekkayi abamwi maJuda naakafwa, mwaami wakabikka Modekkayi kuti abe mutobeli wakwe mubweendelezi. Chuuno nchaakapegwa Modekkayi chakapa kuti abikke mulawu wakali kupa kuti maJuda batajayigwi aabweendelezi bwaPersiya.—Es. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Bamwi basikulanga-langa makani aachiindi bakaamba kuti bbuku lya-Esita ndyatwaano akuti Modekkayi taakwe naakapona pe. Pesi mu1941, basikusya matongo bakajana bumwi bukamboni bweendelana aazyaambwa aaBbayibbili atala aModekkayi. Bakajanaanzi?

Basikuyanduulisisya bakajana mabala aakalembedwe muchiPersiya aakali aazina lyamwaalumi uutegwa Marduka (MuChitonga lyiitwa kuti Modekkayi). Mwaalumi ooyu wakali mweendelezi, kulakonzeka kuti wakali kubamba mali kuSusani. Umwi sikulanga-langa makani aachiindi uulaaluzibo uukkala kundawu eeyo uutegwa Arthur Ungnad, wakalemba kuti, “aaka nkikakusaanguna zina lyaModekkayi nilyakalembwa mumalembe aaya aatajaniki muBbayibbili.”

Kuzwa naakalemba lipoti Ungnad, basikulanga-langa makani aachiindi bakasandulula amwi malembe aachiPersiya miingi. Amwi akali aatubwe tuniini twakajanika kumuunzi waPersepolis, akajanika mubusena mwakali kubambilwa zintu bwakali aafwiifwi amiduli yamuunzi. Tubwe ootu tutondeezya kuti twakalembwa chiindi nikwakali kweendelezya Xerxes I. Malembe aayo alembedwe mumulaka wachi-Elamu alubo ali aamazina miingi ajanika mubbuku lya-Esita. a

Zina lyaModekkayi mbulilembedwe mumalembe aachiPersiya

Mabwe miingi akalembedwe muchiPersepolis ali aazina lyakuti Marduka, ooyo wakali kubeleka kali mulembi mung’anda yamwaami kuSusani muchiindi chakeendelezya Xerxes I. Limwi bbwe lipandulula Marduka kuti wakali musanduluzi. Makani aaya aleendelana ambulimupandulula Bbayibbili Modekkayi. Wakali walupati-pati wakali kubeleka munkuta yaMwaami Ahasuwera (Xerxes I) alubo wakali kwaambuula milaka iibili. Chiindi achiindi Modekkayi wakali kukkala aageedi kung’anda yamwaami kuSusani. (Es. 2:19, 21; 3:3) Geedi eeli lyakali pati loko alubo mpimpawo akali kubelekela balupati-pati bamung’anda yamwaami.

Nzyaakachita Marduka uulembedwe mumabwe zileendelana anzyaakachita Modekkayi uulembedwe muBbayibbili. Bakapona aachiindi chimwi kundawu iimwi. Bakali aazyuuno zikozyenie alubo kababelekela aandawu iimwi. Kweendelana koonse ooku kutondeezya kuti nzibakajana basikusya matongo kwaamba Modekkayi uulembedwe mubbuku lya-Esita.

a Mu1992, pulofesa Edwin M. Yamauchi wakapupulula mazina aali 10 kuzwa mumalembe aachiPersepolis alubo mazina aayo alajanika mubbuku lya-Esita.