Skip to content

Skip to table of contents

Joseph F. Rutherford abamwi bakwesu kabali kuEurope

Kuzwa Mu1920—Kwayinda Minyaka Iili 100

Kuzwa Mu1920—Kwayinda Minyaka Iili 100

KUZWA kumasaangunino a1920, bakombi baJehova bakali balibambila kuchita mulimu wakali kunembo. Mu1920, bakasala lugwalo lwamunyaka luti: “MWAAMI ninguzu zyangu, ndwiimbo lwangu.”—Int. 118:14, King James Version.

Jehova wakabasimya bakambawusi aaba basungu. Mumunyaka ooyo, namba yamacolporteur naakuti mapayona yakayungizya kuzwa ku225 kusika ku350. Kakali kakusaanguna kuti kumawofesi eesu mapati kulipote bamukkilasi yabasikubeleka naakuti basikupupulula bayinda ku8 000. Jehova wakawulongezya mulimu wabo.

BAKATONDEEZYA BUSUNGU

Mu21 March 1920, Mukwesu Joseph F. Rutherford wakali kuzulwida Basikwiiya Bbayibbele aachiindi eecho wakapa nkani yakali aamutwe uuti “Mamiliyoni Aabantu Balikupona Tabakoozoofwa Pe” (Millions Now Living Will Never Die). Basikwiiya Bbayibbele bakabeleka changuzu kutamba bantu balaachiyandisyo kuti bazooswiilile nkani eeyi. Bakalenta imwi yamaanda mapati aali muNew York City mpawo bakapa bantu tupepa twakutamba tusika ku320 000.

Newspaper yakali kwaambilizya nkani yakali aamutwe uuti “Mamiliyoni Aabantu Balikupona Tabakoozoofwa Pe”

Kwakasika bantu biingi loko kwiinda mbibakali kuyeeyela. Ng’anda njibakalenta yakazula abantu bayinda ku5 000 alubo basika ku7 000 teebakakonzya pe kunjila. Imwi Ngaziyakulinda yakaamba kuti muswaangano ooyu “nguumwi wamiswaangano yakachitwa aBasikwiiya Bbayibbele wakazwidilila.”

Basikwiiya Bbayibbele bakazoozibinkana akaambo kakwaambilizya kuti “mamiliyoni aabantu balikupona tabakoozoofwa pe.” Aachiindi eecho, Basikwiiya Bbayibbele teebakali kumvwisisisya kuti mulimu wakukambawuka mulumbe waBwaami wakali kuyooba mupati biyeni. Nikuba boobo, bakalisungweete. Ida Olmstead wakasaanguna kunjila miswaangano mu1902 wakati, “Twakalizi kuti bantu boonse bayoojana zilongezyo nkinkaako teetwakaleka kukambawukila bantu boonse mbitwakali kuswaana mumulimu wakukambawuka.”

BAKASAANGUNA KUPULINTA MABBUKU

Kuti bakonzye kunoopa bantu chakulya chamubukombi bakwesu bakuBbeteli bakasala kuti kabalipulintila mabbuku. Bakawula munchina mpawo bakawubikka mung’anda njibakali kulenta iili ku35 Myrtle Avenue, Brooklyn, New York yakali aafwiifwi akuBbeteli.

Leo Pelle aWalter Kessler, bakasaanguna kubeleka kuBbeteli muJanuary 1920. Naakali kwaamba zyakachitika nibakasika, Walter wakati: “Mulangizi wamulimu wakupulinta wakatulanga mpawo wakati, ‘Kwasyaala awa amaminiti aali 30 kuti ibe lunch.’ Twakapegwa mulimu wakunyampula mabbokesi aamabbuku kuzwa mung’anda yaansi katwaatola mung’anda iili mujulu.”

Leo wakaamba zyakachitika buzuba bwakatobela, wakati: “Twakapegwa mulimu wakusanzya miduli yang’anda yaansi. Mulimu ooyu wakali adoti kwiinda yoonse njindakali ndachita. Pesi wakali kuyandikana nkaambo twakali kubelekela Mwaami.”

Munchina wakali kubelesegwa kupulinta Ngaziyakulinda

Nikwakayinda mviki ziche, Ngaziyakulinda yakasaanguna kupulintwa aabakwesu basungweete bakali kulipeda. Kwakapulintwa mamagazini aaNgaziyakulinda yamuFebruary 1, 1920 aali 60 000 kakubelesegwa munchina wakali mung’anda yakusaanguna yamujulu. Achiindi eecho, bakwesu bakabikka umwi munchina mung’anda yaansi ngubakali kwiita kuti Battleship. Bakasaanguna kupulinta magazini yaThe Golden Age alubo yakusaanguna yakali yamuApril 14, 1920. Zilaantanganana kuti Jehova wakabalongezya bakwesu aaba akaambo kakubeleka changuzu.

“Mulimu ooyu wakali kuyandikana nkaambo twakali kubelekela Mwaami”

“ATUKKALE MULUUMUNO”

Bakombi baJehova basyomeka bakatalika lubo kuchita milimu yabo akujatana. Nikuba boobo, bamwi Basikwiiya Bbayibbele bakali basiya mbunga akaambo kamapenzi akaliwo kuzwa mu1917 kusika mu1919. Niinzi zyakeelede kuchitwa kuti bagwasigwe?

Ngaziyakulinda yamuApril 1, 1920 yakali achiiyo chiti, “Atukkale Muluumuno.” Chakali amajwi asungwaazya aati: “Tusyoma . . . kuti muntu woonse ulaamuuya waMwaami . . . ulazumina kuluba zintu zyakachitika musule, . . . kuti tukkale muluumuno alubo katujisini mbuli mubili uumwi.”

Bantu biingi bakaaswiilila majwi aaya asungwaazya. Imwi mpuli yakalemba kuti: “Tulazumina kuti twakapambanisya muminyaka eeyi yayinda kwiinda mukuleka kubeleka bamwi kabali kuchita mulimu [wakukambawuka]. . . . Tusyoma kuti eezi tazizoochitiki lubo pe.” Bakwesu aaba bakaboola lubo mumbunga bakali amulimu mwiingi kunembo.

KUPA BANTU “ZG”

Mu21 June 1920, Basikwiiya Bbayibbele bakasaanguna kuchita bbelekelaamwi lyakupa bantu “ZG,” bbuku lyakali amakani aajanika muThe Finished Mystery. * Mabbuku aaya miingi akabambwa chiindi naakakasigwa mu1918.

Boonse bamukkilasi yabasikubeleka bakali kupa bantu bbuku eeli kutali macolporteur luzutu. “Muntu woonse wakalipeda [wakabbabbatizigwa] ulakonzya kuchita mulimu ooyu chakuliyandila. Silogani yesu toonse kuzwa lino njakuti: ‘Chintu chimwi nchindichita,’ nkupa bantu ZG.” Edmund Hooper wakaamba kuti kakali kakusaanguna kubantu biingi kukambawuka aang’anda ang’anda aabbelekelaamwi eeli. Wakayungizya kuti, “Twakasaanguna kulibambila kuchita mulimu wakali kuyooyungizya kwiinda nzitwakali kuyeeyela.”

KUTALISYA LUBO MULIMU KUEUROPE

Mbukunga kwakali kuyumu kwaambuuzyania aBasikwiiya Bbayibbele bakali muli zimwi nyika akaambo Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, Mukwesu Rutherford wakali kuyanda kusungwaazya bakwesu aabo akubagwasya kuti batalisye lubo kukambawuka. Mu12 August 1920, Mukwesu Rutherford abamwi bakwesu bali 4 bakapanga lweendo lulamfu lwakuya kuBritain, kuContinental Europe akuMiddle East.

Mukwesu Rutherford kali kuEgypt

Mukwesu Rutherford naakasika kuBritain, Basikwiiya Bbayibbele bakachita miswaangano yabbooma iili 3 ayimwi miswaangano yabantu boonse iili 12. Kwakasika bantu basika ku50 000. Kayili kufwiinsya zyakachitika, Ngaziyakulinda yakati: “Bakwesu bakasungwaazigwa alubo bakasimisigwa. Bakajatana akubelekelaamwi alubo bakabotelwa.” Naakali kuParis, Mukwesu Rutherford wakapa nkani ilaamutwe uuti: “Mamiliyoni Aabantu Balikupona Tabakoozoofwa Pe.” Naakasaanguna kupa nkani yakwe ng’anda yakali yazula bantu. Bantu bali 300 bakakumbila kuziba zyiingi.

Pepa litondeezya nkani yakali kuyoopegwa kuLondon muRoyal Albert Hall

Mumviki zyakatobela, bamwi bakwesu bakaswaya kuAthens, kuCairo akuJerusalem. Kuti agwasye bantu bakali aachiyandisyo bakkala mundawu eezi, Mukwesu Rutherford wakachita mabambe aakuti mabbuku eesu kasikila kuRamallah aafwiifwi akuJerusalem. Mpawo wakabweeda kuEurope akuchita mabambe aakuti kube Wofesi kuCentral Europe akuti mabbuku eesu kapulintwa nkuko.

KUYUBUNUNA KUTAJATWA KABOTU

MuSeptember 1920, Basikwiiya Bbayibbele bakagwisya magazini No. 27 yaThe Golden Age yakabikka antanganana kupenzegwa kwakali kuchitwa bakombi baJehova mu1918. Battleship, munchina waambwa musule wakali kubeleka sikati amansiku kuchitila kuti bakonzye kugwisya mamagazini aali 4 miliyoni.

Pikicha yamuchizi Emma Martin yakazwa kumapulisa

Bantu bakabala magazini eeyo bakabona kutajatwa kabotu kwakachitwa Emma Martin. Muchizi Martin wakali colporteur kuSan Bernardino, California. Mu17 March 1918, muchizi ooyu abamwi bakwesu batatu E. Hamm, E. J. Sonnenburg, aE. A. Stevens bakabunganaamwi akabunga kaniini kaBasikwiiya Bbayibbele.

Umwi mwaalumi wakaliwo mukabunga aaka taakali kuzida kwiiya Bbayibbele pe. Mukuya kwachiindi mwaalumi ooyu wakazoowamba kuti: “Ndakiinka kuyoobunganaamwi . . . ndakali ndatumwa abalupati-pati bamfulumende.” Wakayungizya kuti: “Ndakiinka kuti ndikajane bumboni.” Wakabujana “bumboni” mbwaakali kuyanda, bbuku lyaThe Finished Mystery. Nikwakayinda mazuba aatatu, muchizi Martin abamwi bakwesu batatu bakasungwa. Bakasungwa akaambo kakuti bakatyola mulawu kwiinda mukupa bantu bbuku lyakakasigwa.

Emma abeenzinyina bakategwa bali aamulandu mpawo bakapegwa minyaka iili 3 mujele. Mu17 May 1920, teebakachili kuzumizigwa kukumbila kuti mulandu wabo ubetekwe lubo alubo bakasaanguna kubeleka minyaka njibakapegwa mujele. Pesi kwakazooba kuchincha kubotu.

Mu20 June 1920, aamuswaangano wakachitilwa kuSan Francisco, Mukwesu Rutherford wakaamba zyakachitikila muchizi ooyu abeenzinyina. Kutajatwa kabotu kwamuchizi ooyu abeenzinyina teekwakababotezya pe bantu bakali aamuswaangano zyakuti bakatumizya telegilamu kumweendelezi wakuUnited States. Bakalemba kuti: “Kutamikizigwa . . . kwaMuchizi Martin . . . kuti wakatyola mulawu takuli kabotu pe . . . Nzibakachita mapulisa, kubelesya manguzu aabo . . . kuti bape . . . Muchizi Martin . . . mulandu kabachitila kuti atolwe mujele . . . tazili kabotu pe.”

Mubuzuba bwakatobela, mweendelezi Woodrow Wilson wakaambilizya kuti Muchizi Martin, Mukwesu Hamm, Mukwesu Sonnenburg aMukwesu Stevens bagwisigwe mujele. Mulandu ngubakali kutamikizigwa wakali wamana.

Kumamanino aamunyaka wa1920, Basikwiiya Bbayibbele bakali azyiingi zyakali kupa kuti babotelwe. Mulimu wakayungizya kumawofesi mapati, alubo maKristu bachoonzyo bakaba basungu kwaambilizya kuti Bwaami bwaLeza mbubo abulikke bukonzya kumanisya mapenzi aali munyika. (Mt. 24:14) Munyaka wakali kutobela mu1921 kwakali mulimu mupati loko wakwaambilizya kasimpe kaBwaami.

^ par 18 The Finished Mystery lyakali voliyumu yachi7 yabbuku litegwa Studies in the Scriptures. “ZG” chaamba The Finished Mystery yakapulintwa kayili Ngaziyakulinda yamuMarch 1, 1918. “Z” wakali kwiiminina Zion’s Watch Tower mpawo “G,” ndibbii lyachi 7 mumabbii a-alufabbeti nkinkaako wakali kwiiminina kuti voliyumu yachi7.