1. Nga tulamubona biyeni muntu uusyomeka?

 MUNTU uusyomeka uleezya kubamba zisyomezyo alubo chiindi choonse waamba kasimpe. (Int. 15:4) Nkuuba kuti bamwi bamusyome muntu ooyo. Mbutuyanda kuti bakwesu abachizi balimvwe atala andiswe. Pesi niinzi chitatugwasye kuti batusyome?

2. Niinzi nzitweelede kuchita kuti tube bantu basyomeka?

² Tatukonzyi kumanikizya bamwi kuti batusyome. Tweelede kubeleka changuzu kuti bamwi batusyome. Bamwi baamba kuti kusyomeka kuli mbuli mali. Nkuyumu kuti wiijane, pesi nkuuba kuti ikumanine. Tulakonzya kumusyoma Jehova chakumaninina. Taakwe twaambo tupa kuti tuleke kumusyoma nkaambo “ulasyomeka mumilimo yoonse njacita.” (Int. 33:4) Alubo ulangilila kuti tutobelezye chikozyano chakwe. (Ef. 5:1) Lino atulange-lange zimwi zikozyano zyabakombi baJehova bakatobelezya Taateesu wakujulu kwiinda mukuba bantu basyomeka mpawo tuzoobone buntu buli 5 mbutweelede kubaabo kuti bamwi batusyome.

3-4. Mupolofita Daniyele wakatondeezya biyeni kuti wakali muntu uusyomeka alubo chikozyano chakwe chituyiisyaanzi?

³ Mupolofita Daniyele wakatusiila chikozyano chilikabotu loko chakuba bantu basyomeka. Nikuba kuti wakali watolwa kubuzike kuBbabbiloni, muchiindi chifwiifwi biyo wakaba aampuwo yakuba muntu uusyomeka. Mpuwo yakwe yakakomena chiindi naakagwasigwa aaJehova kuti apandulule chiloto chaNebbukkadinezari, Mwaami wakuBbabbiloni.  Aali chimwi chiindi, Daniyele wakabuzya mwaami makani ngaakatali kuyanda kumvwa pe, aakuti Jehova taakachili kubotelwa pe anguwe. Eezi zyakali kuyanda chibindi nkaambo Nebbukkadinezari wakali mukali. (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Nikwakayinda minyaka myiingi, Daniyele wakatondeezya kuba muntu uusyomeka kwiinda mukwaapandulula kabotu malembe aakali kumuduli wang’anda yabwaami yakuBbabbiloni. (Dan. 5:5, 25-29) Mukuya kwachiindi, Dariyasi abalupati-patinyina bakabona kuti Daniyele “wakajisi muuya uugambya” akuti “wakali kusyomeka, alimwi taakwe kampenda naa bubi buli boonse mbobakajana mulinguwe.” (Dan. 6:3, 4) Kwaamba choonzyo, baami aaba batakombi Jehova bakali kubona kuti babelesi baJehova bakali kusyomeka.

⁴ Katuchili aachikozyano chaDaniyele mumizeezo, atulibuzye kuti: ‘Bantu balikunze aambungano bandizi kandili muntu uuli biyeni? Ndizibikene mbuli muntu uuzuzikizya zisyomezyo zyakwe na, zyakuti bamwi balakonzya kundisyoma?’ Nkamboonzi nitweelede kulibuzya mibuzyo eeyi? Nkaambo kusyomeka kupa kuti Jehova atembawulwe.

5. Niinzi chakapa kuti bamwi bamusyome Hanani?

⁵ Mweendelezi Nehemiya naakamana kuyakulula miduli yaJerusalema mu455 B.C.E., wakayanduula baalumi basyomeka kuti babambe muunzi. Aakati kabaalumi mbaakasala, wakasala Hanani silutwe waNgazi. Bbayibbili lyaamba kuti Hanani “wakali mwaalumi uusyomeka kapati alimwi uuyoowa Leza mwini-mwini kwiinda bamwi banji.” (Neh. 7:2)  Akaambo kakuti Hanani wakali kumuyanda Jehova akuti wakali kuyoowa kumunyemya, taakawutenga pe mulimu ngwakapedwe. Kuba aabuntu buli boobu kuyoopa kuti bamwi batusyome chiindi nituchita mulimu waLeza.

6. Tikkikko wakatondeezya biyeni kuti wakali mweenzinyina waPawulu uusyomeka?

⁶ Amuyeeye chikozyano chaTikkikko, mweenzinyina wamwaapostoli Pawulu. Chiindi Pawulu naakasungidwe wakali kugwasigwa aaTikkikko alubo wakamwaamba kuti, ‘mubelesi uusyomeka.’ (Ef. 6:21, 22) Pawulu wakamupa mulimu wakuti atole magwalo kubakombinyina bakali kuEfeso akuKkolose akuti akabasungwaazye akubawumbulizya. Zyakachitwa aaTikkikko, zituyeezya zichitwa abaalumi basyomeka kuti batulanganie mubukombi mazubaano.—Kol. 4:7-9.

7. Nziizili zyiiyo nzukonzya kwiiya kuzwa kubaalu akubabelesi bamumbungano?

⁷ Tulabalumba baalu ababelesi bambungano akaambo kamilimu njibachita mazubaano. Mbuli Daniyele, Hanani, aTikkikko, tabayuubaansyi pe milimu yabo. Muchikozyano, chiindi nituya kumiswaangano yaakati kamviki nga tulizi kuti zipanzi zyoonse ziyoochitwa. Baalu balabotelwa kuti aabo bakapegwa zipanzi zyabo balibambila akuzipa kumiswaangaano. . Alubo tulaangunukide kutamba bantu mbitwiiyaabo Bbayibbili kuti basike kumiswaangano yakumamanino aamviki nkaambo tatuyooweli kuti amwi ulabona kwazoobulika uutape nkani yabantu boonse. Tatukataazikani pe katuyoowa kuti amwi ulabona abulika mabbuku ngituyanda kubelesya mumulimu wakukambawuka. Bakwesu aaba basyomeka balatulangania mubukombi, alubo tulamulumba Jehova akutupa bakwesu aaba. Nikuba oobo, nziizili zyiimo mutweelede kutondeezya kuti tulasyomeka?

8. Nkamboonzi nituteelede kwiinzilizya kunkani yakuyanda kuziba zilikuchitika mubuumi bwabamwi? (Tusimpi 11:13)

⁸ Akaambo kakuti tulabayanda bakwesu abachizi, nga twaba aachiyandisyo chakuyanda kuziba zilikuchitika mubuumi bwabo. Nikuba oobo, tatweelede kwiinzilizya pe pesi tweelede kuziba aakugolela. Bamwi mumbungano yachiKkristu yamumwaanda wakusaanguna bakali kuvwiya “akunjilila makani aabamwi bantu, kabalikwaambuula zintu nzibateelede kwaambuula atala anzizyo.” (1 Tim. 5:13) Tatuyandi pe kuba mbuli mbabo. Pesi atuteedi umwi watubuzya makani aakwe aansiswa akaambo kakuti ulatusyoma, tweelede kuchita biyeni? Muchikozyano, amwi muchizi watubuzya atala abulwazi mbwalaabo naakuti mapenzi ngalikuswaana, mpawo watukumbila kuti tutabuzyi umwi muntu pe makani aayo, tweelede kubamba nsiswa, kutali kuti azoobone kazili zyazula mubantu. * (Bala Tusimpi 11:13.) Lino atubone zimwi zyiimo mutweelede kubamba makani aansiswa.

9. Bamumpuli kujana batondeezya biyeni kuti balasyomeka?

⁹ Mumpuli. Umwi awumwi mumpuli uli aamulimu wakubamba makani aansiswa. Muchikozyano, kuti mwanakazi wachiKkristu kali aazimwi zintu zinoneezya nzyayandisya kuchitila mulumaakwe, mulumaakwe tayelede kuzibuzya bamwi, nkaambo kuchita oobo kulakonzya kumunyemya akupa kuti afwe bweeme. (Ef. 5:33) Bazyali beelede kuziba kuti ambabo bachikula bayanda kulemekwa. Nkinkaako, tabeelede kupa kuti bana babo  bafwe bweeme kwiinda mukubuzya bamwi atala azimwi zintu nzibatayandi kuti zizibwe aabantu. (Kol. 3:21) Bana ambabo beelede kubelesya maanu, kutali kunoowamba makani ateelede kuzibwa aabantu bakunze aanga alapa kuti bamwi mumpuli bafwe bweeme. (Dt. 5:16) Kuti umwi awumwi mumpuli wachita nzyalangililwa kuchita, kuti abambe makani aansiswa aampuli, mpuli ilajatana.

10. Kuba mweenzuma wachoonzyo kuswaanizyaanzi? (Tusimpi 17:17)

¹⁰ Beenzuma. Chimwi chiindi nga twamvwa katuyanda kubuzya muntu ngutusyoma makani eesu aansiswa. Pesi teekuuba pe kuchita oobo. Amwi nga tatuzibilide pe kwaamba zintu zili mukati kamyoyo yesu, naakuti nga tulikuyoowa kuti zintu nzituli kubuzya mweenzuma tuzoozimvwida kumalayini. Nikuba oobo, kuti twajana muntu ngutukonzya kusyoma kuti ulabamba nsiswa yesu, moyo ulakkala. Muntu uuli boobo, “mulongwe mwini-mwini.”—Bala Tusimpi 17:17.

11. (a) Niinzi nzibeelede kuchita baalu abanakazi babo zipa kuti bamwi babasyome? (b) Niinzi nzitukonzya kwiiya kuzwa kumwaalu wazwa kukulanga-langa nkani yansiswa mpawo twazoomubona kali aampuli yakwe? (Langa chifanikisyo.)

¹¹ Mumbungano. Baalu bazibidwe aakubamba makani aansiswa bali “mbuli busena bwakutijila muwo, busena bwakuyusila” kubakombinyina. (Is. 32:2) Tulakonzya kwaambuulaabo katwaangunukide katulaachoonzyo chakuti makani ngitwababuzya tabakaabuzyi muntu pe. Tatweelede kubamanikizya kuti batubuzye makani aansiswa. Alubo zilatubotezya kuziba kuti banakazi babaalu tabakataazyi balumi babo kabali kuyanduulisisya zintu nzibateelede kuziba. Zilagwasya kuti mwanakazi wamwaalu taabuzigwa makani aansiswa aali atala abakwesu abachizi bali mumbungano. Umwi mwanakazi wamwaalu wakaamba kuti: “Zilandibotezya kuziba kuti mulumaangu tandibuzyi makani aali atala abakwesu abachizi bayanda kugwasigwa muli zyabukombi naakuti mbaaswaya chiindi nalikubeembela. Tandibuzyi pe  naaba mazina aabo. Eezi zindigwasya kuti nditalikataazyi amakani atali aangu pe, akuti ndikonzye kuliswaanizya abakwesu abachizi kandaangunukide. Alubo zindigwasya kuti ndibe aachoonzyo chakuti do andime ndamubuzya makani aangu tandikaamvwidi kulibamwi pe.” Toonse tuyanda kuba bantu babamba makani aansiswa. Pesi mbuubuli buntu butatugwasye kuti tube bantu babamba nsiswa? Atulange-lange buntu buli 5.

12. Nkamboonzi kuba aaluyando nikukonzya kupa kuti bamwi batusyome? Amba chikozyano.

¹² Luyando. Kuti bamwi batusyome tweelede kuba aaluyando. Jesu wakaamba kuti milawu mipati iibili njakuyanda Jehova asimayakilane. (Mt. 22:37-39) Kuyanda Jehova kupa kuti tutobelezye chikozyano chakwe chakusyomeka. Kuyanda bakombima kupa kuti tutabbululi makani aabo ansiswa. Tatuyandi pe kwaamba zimwi zintu zipa kuti bamwi banyeme, bafwe bweeme naakuti bamvwe kuchisa.—Joh. 15:12.

13. Kulibombya kutugwasya biyeni kuti tube bantu basyomeka?

¹³ Kulibombya kupa kuti bamwi batusyome. MuKkristu uulibombya taakwe kamuuya kakuyanda kubonenenwa kwiinda mukuyanda kuba wakusaanguna kwaamba makani. (Flp. 2:3) Talisumpuli pe kwiinda mukuchita kuti bamwi babone kuti uzi makani aansiswa bamwi ngibatazi pe. Kuti katulibombya tatukamwayi makani aakuyeeyela aatamo pe muBbayibbili naakuti mumabbuku eesu aapandulula Bbayibbili.

14. Busongo kujana bwatugwasya biyeni kuti bamwi batusyome?

¹⁴ Busongo bugwasya muKkristu kuti azibe “ciindi cakuumuna aciindi cakwaambaula.” (Muk. 3:7) Bamwi babelesya kaambyo kakuti, “kwaambuula kuli mbuli nsiliva pesi kuumuna kuli mbuli ngolida.” Mulaamwi majwi, chimwi chiindi kulikabotu kuumuna kwiinda kwaambuula. Lugwalo lwa Tusimpi 11:12, lwaamba kuti: “Muntu musongo ncobeni uumuna buyo.” Amuyeeye chikozyano eechi: Kuli umwi mwaalu uulaaluzibo wakali kukkala kakumbilwa kuti akagwasye zimwi mbungano zilaabuyumu-yumu. Umwi mwaalunyina naakali kwaambuula atala amukwesu ooyu, wakaamba kuti, “Mukwesu ooyu ubikkila maanu kuti atabuzyi bamwi makani aansiswa aali atala azimwi mbungano.” Busongo bwamwaalu ooyu bwakapa kuti beenzinyina bamukabunga kabaalu abaalu bambungano nzyagwasya bamulemeke. Balaachoonzyo chakuti takabuzyi bamwi makani aabo ansiswa.

15. Amba chikozyano chitondeezya kuti kwaamba choonzyo kupa kuti bamwi batusyome.

¹⁵ Kwaamba choonzyo kupa kuti bamwi batusyome. Muntu uutabeji tulakonzya kumusyoma nkaambo nga tulizi kuti chiindi choonse nga ulikwaamba choonzyo. (Ef. 4:25; Heb. 13:18) Muchikozyano, atuteedi uyanda kusumpuka kunzila njuyiisyaayo, mpo wakumbila umwi muntu kuti aswiilile nkani yako kuchitila kuti akubuzye mpuyelede kubambulula. Ngwani ngwali kunoosala kuti aswiilile nkani yako? Wali kunoosala muntu uutakubuzye nzuyanda kumvwa na naakuti muntu waamba choonzyo? Kaambo kalaantanganana. Bbayibbili lyaamba kuti: “Kusinswa cakaanzambwene nkubotu kwiinda luyando lusisidwe, zilonda zyakuumwa amweenzinyoko zilasyomeka.” (Tus. 27:5, 6) Nikuba kuti zilakonzya kukuchisa kumasaangunino, pesi majwi aachoonzyo ngatakubuzye mweenzinyokwe uusyomeka, ayookugwasya kunembo.

16. Kweendelana alugwalo lwa Tusimpi 10:19, nkamboonzi nikuyandikana kuti tube bantu balinyona?

 ¹⁶ Kulinyona kupa kuti bamwi batusyome. Buntu oobu bupa kuti tusume milomo yesu kuti twamvwa katuyanda kubbulula makani aansiswa. (Bala Tusimpi 10:19.) Kulinyona kulakonzya kutuyumina kapati kuti katuli kubelesya nzila zyakwaambuuzyania zyamazubaano. Kuti teetwachenjelela, tuzoolibona katuli twabbulula makani ateelede kuzibwa aabamwi. Kuti twapupulula makani, nga tatuchikwe manguzu pe atala akuti ayoobelesegwa biyeni abasikwaatambula. Eezi zilakonzya kuchisa bamwi. Kulinyona kupa kuti tuumune chiindi basikukazya nibatusungilizya kuti twaambe aamwi makani aakonzya kupa kuti bakwesu abachizi banjile mumapenzi. Eezi zilakonzya kuchitika chiindi nituli kuumwa akubuzisisigwa amapulisa, kapati kunyika mulimu wesu nkuutazumizigwi. Kuti eezi zyachitika, tweelede kuyeeya majwi ngaakaamba sintembawuzyo aakuti: “Ndilalyaanga kazangala kuti kasinke mulomo wangu.” (Int. 39:1) Kufumbwa kuti muumpuli, nkuubeenzuma, nkuubakwesu abachizi, naakuti kubantu boonse, tweelede kutondeezya kuti tuli bantu basyomeka, alubo kuti tuzwidilile kunkani eeyi tweelede kulinyona.

17. Niinzi nzitweelede kuchita kuti bamwi batusyome mumbungano yesu?

¹⁷ Tulamulumba Jehova akaambo kakutukwelela mumbunga yakwe iilaabantu balaaluyando alubo basyomeka. Toonse tweelede kubeleka changuzu kuti bakwesu abachizi batusyome. Kuti umwi awumwi wesu wabeleka changuzu kuba aaluyando, kulibombya, busongo, kwaamba choonzyo akulinyona, ziyoopa kuti kube muuya wakusyomana mumbungano. Kusyomeka mulimu wiinkilila kunembo, tunooswini katubeleka kuti bamwi batusyome. Toonse atutobelezye Leza wesu Jehova kwiinda mukupa kuti bamwi batusyome.