Skip to content

Skip to table of contents

Ikupandulula Maseseke Aacisamu Cipati

Ikupandulula Maseseke Aacisamu Cipati

Cibalo 6

Ikupandulula Maseseke Aacisamu Cipati

1. Ncinzi cakacitika ku Mwami Nebukadinezara, alimwi eci caleta mibuzyo nzi?

JEHOVA wakazumizya Mwami Nebukadinezara kuti abe mweendelezi wanyika. Mbwaakali mwami wa Babuloni wakalijisi lubono lunji, izyakulya zitalivwulili, iŋanda yabwami mpati—zyoonse zyaakali kulombozya munzila yakumubili. Pele aciindi aatayeeyelwi wakasampuka. Mbwaanga wakasondoka, Nebukadinezara wakali kulilemeka mbuli munyama! Naakazwisigwa kutafwule lyabwami alimwi akuŋanda yabwami, wakali kukkala musokwe elyo wakali kulya bwizu mbuli musune. Ncinzi cakaletelezya mapenzi aya? Alimwi nkaambo nzi ncotweelede kucibikkila maanu?—Amweezyanisye Jobu 12:17-19; Mukambausi 6:1, 2.

IMWAMI WATEMBAULA LEZA WAKUJULU

2, 3. Ino mwami wa Babuloni wakali kulombozya nzi kubalelwa bakwe, alimwi wakali kumulanga buti Leza Wakujulu?

2 Mbwaakaponena buyo kubusondosi bwakwe, Nebukadinezara wakatuma majwi mucisi cakwe coonse kujatikizya cakamucitikila. Jehova wakasololela musinsimi Daniele kuti ayobole makani aaluzi aazintu ezi. Atalikaa majwi aya: “Mwami Nebukadinezara ulajuzya bantu bamisyobo yoonse azisi zyoonse amyaambo yoonse bakede munyika yoonse. Luumuno luvule akati kanu. Ndali kuyeeya kuti ncibotu kumutondezya zitondezyo amalele Leza wakujulu ngaakacita kulindime. Ma! Zitondezyo zyakwe zilayoosya, amalele aakwe alagambya! Bwami bwakwe mbwami butamani, abweendelezi bwakwe mbwakumazyalani amazyalani!”—Daniele 4:1-3.

3 Ibantu ba Nebukadinezara ‘bakakkede munyika yoonse’—ibwami bwakwe bwakali kujatikizya bunji bwacibeela canyika yakuciindi ca Bbaibbele. Ikujatikizya Leza wa Daniele, imwami wakaamba kuti: “Bwami bwakwe mbwami butamani.” Ayo majwi akamusumpula kaka Jehova mu Bwami bwa Babuloni boonse! Kunze lyaboobo, eci cakali ciindi cabili Nebukadinezara naakatondezyegwa kuti Bwami bwa Leza bolikke mbobutamani, bulaima “nji kukabe kutamani.”—Daniele 2:44.

4. Ino ‘zitondezyo zya Jehova amaleele’ zyakatalika buti kuli Nebukadinezara?

4 Ino “Leza wakujulu” wakacita “zitondezyo” nzi ‘amaleele’? Ezi zyakatalika azintu zyakacitikila mwami izyaambwa mumajwi aya: “Mebo nde-Nebukadinezara ndakaliliibide muŋanda yangu akukala kabotu muŋanda yangu yabwami. Ndakalota ciloto icakandiyoosya; miyeeyo njendakali kuyeeya abulo bwangu azilengano zyamoyo wangu zyakandipenzya.” (Daniele 4:4, 5) Ino mwami wa Babuloni wakacita nzi kujatikizya ciloto eci ciyoosya?

5. Ino Nebukadinezara wakali kumulanga buti Daniele, alimwi nkaambo nzi?

5 Nebukadinezara wakatamba basongo ba Babuloni akubalwiida ciloto. Pele bakaalilwa! Bakaalililwa limwi buya kwaamba ncocakali kupandulula. Aya makani alayungizya kuti: “Lumwi kwakanjila Daniele, ngonguwe iwakaulikwa izina lya-Belitsazara mbubonya mbuli izina lyaleza wangu. Mulinguwe muli muuya wabaleza basalala. Lino ndakamulwiida ciloto.” (Daniele 4:6-8) Izina lya Daniele lyamunkuta lyakali lyakuti Belitsazara alimwi kulangilwa kuti leza wakubeja imwami ngwaakali kwiita kuti “leza wangu” wakali Beli naa Nebo naa Marduki. Mbwaakali muntu uusyoma baleza banji, Nebukadinezara wakali kubona Daniele kuti muntu umwi wakajisi “muuya wabaleza basalala.” Alimwi akaambo kacuuno ca Daniele cakuba ngambela wabasongo boonse ba Babuloni, imwami wakali kumwaamba kuti “mupati wabasondi boonse.” (Daniele 2:48; 4:9; amweezyanisye Daniele 1:20.) Aino Daniele musyomesi kwiina naakakuleka kukomba Jehova kuti atalike kusonda.—Levitiko 19:26; Deuteronomo 18:10-12.

ICISAMU CIPATI KAPATI

6, 7. Mbuti mbomunga mwapandulula ncaakabona Nebukadinezara muciloto?

6 Ino ciloto eci ciyoosya camwami wa Babuloni cakali buti? Nebukadinezara wakaamba kuti: “Zilengano zyamumoyo wangu abulo bwangu nzeezi. Ndakabona musamu akati kanyika. Bwiime bwawo bwakali bulamfu. Oyu musamu wakamena akujata inguzu, mane lumwi mutwe wawo wakasika kujulu, alimwi wakaboneka koonse koonse akusikila kumagolelo aanyika. Matu aawo akali kabotu, amicelo yawo yakavulisya, aboobo boonse bakajana zilyo mulinguwo. Banyama bamusokwe bakali kujana cenzule kunsi lyawo, abayuni bakujulu bakali kukala mumitabi yawo, abaumi boonse bakasaninwa nguwo.” (Daniele 4:10-12) Kuluulwa kuti Nebukadinezara wakali kwaayanda kapati makedari aaku Lebano, wakali kuunka kuya kwaabona elyo wakaleta aamwi ku Babuloni aakuyobola. Pele kunyina naakabwene cisamu cili mbuli ncaakabona muciloto cakwe. Cakaimvwi abusena bulibonya “akati kanyika,” cakali kukonzya kubonwa nyika yoonse mbwiizulwa alimwi cakali kuzyala kapati cakuti micelo yaco yakali kuligwa abanyama, bayuni alimwi abantu.

7 Nzinji zyakajatikizidwe muciloto nkaambo Nebukadinezara wakayungizya akuti: “Lino muzilengano zyamumoyo wangu abulo bwangu ndakabona mulangizi uusalala ulaseluka kuzwa kujulu. Wakoongolola loko, waamba kuti, Amugonke oyo musamu akunyungaula mitabi yawo. Amucele matu aawo akumwaya micelo yawo. Banyama bazwe kunsi lyawo, abalo bayuni bazwe mumitabi yawo. Nekubaboobo amuleke cisiko camiyanda yaco kacicisyeede munyika, caangidwe caanzyo cansimbi amukuba, akati kamweemvwe wamusokwe. Atete kumumee wakujulu, azilyo zyakwe zibe bwizu bwaansi antoomwe abanyama.”—Daniele 4:13-15.

8. Ino “mulangizi” wakali ni?

8 Ibana Babuloni bakalijisi mizeezo yabo beni yabukombi kujatikizya mizimu mibotu amibyaabi. Pele ino oyu “mulangizi” naa mulindizi uuzwa kujulu wakali ni? Mbwaanga wakaambwa kuti “uusalala” nkokuti wakali mungelo uululeme wakali kwiiminina Leza. (Amweezyanisye Intembauzyo 103:20, 21.) Amweezeezye mibuzyo njaakali kulibuzya Nebukadinezara! Ino nkaambo nzi ncoceelede kugonkwa cisamu eci? Ino cisiko camiyanda cisiilwa nzi kakuli calesyegwa kukomena acaanzyo cansimbi amukuba? Ee, ino cisiko calo cibeleka mulimo nzi?

9. Ncinzi ncaakaamba mulangizi, alimwi mibuzyo nzi iibuzigwa?

9 Nebukadinezara weelede kuti wakanyonganina limwi naakamvwa majwi aakatobela aamulangizi: “Moyo wakwe usanduke, utabi limbi moyo wabuntu, abe amoyo wabunyama, mane myaka iili musanu aibili imumanine. Aya makani akosoka kujwi lyabalindizi; azwa kumajwi aabasalala, kuti baumi boonse bazibe kuti Syakeemba nguuendelezya mubwami bwabasyaansi, alimwi ulabupa kufumbwa ngwayanda akubusya naba muntu uubombede abweendelezye.” (Daniele 4:16, 17) Icisiko cacisamu tacijisi moyo wamuntu uudunta mukati kancico. Aboobo ino moyo wacinyama inga wapegwa buti kucisiko cacisamu? Ino “myaka iili musanu aibili” ninzi? Alimwi ino zyoonse ezi zijatene buti abweendelezi “mubwami bwabasyaansi”? Ee, Nebukadinezara wakali kuyanda kuziba.

MAKANI AAUSISYA KUMWAMI

10. (a) Ino zisamu zikonzya kwiiminina nzi mu Magwalo? (b) Ino ncinzi ciimininwaa cisamu cipati?

10 Naakacimvwa buyo ciloto Daniele, wakagambwa amane wayoowa. Imusinsimi naakalaililwaa Nebukadinezara kuti acipandulule wakaamba kuti: “O simalelaangu, ciloto cibe cabaabo bakusulide, akupandulula kwaco kube kwabaabo bakubusizya inkondo. Musamu nguwakabona, iwakakula akujata inguzu . . . nduwe, O mwami ookulide akujata inguzu. Bupati bwako bwakomena, bwasika akujulu, abwami bwako bwasika akumagolelo aanyika.” (Daniele 4:18-22) Mumagwalo, izisamu zilakonzya kwiiminina bantu, beendelezi alimwi abami. (Intembauzyo 1:3; Jeremiya 17:7, 8; Ezekieli caandaano ca 31) Mbubwenya mbuli cisamu camuciloto cakwe Nebukadinezara “wakakula akujata inguzu” kali mutwe wacisi ceendelezya nyika. Pele ‘bwami busika akumagolelo aanyika,’ ibujatikizya bwami bwabasyaansi boonse bwiimininwaa cisamu cipati. Aboobo ciiminina bulelo bwa Jehova bwakujulu aansi ikapati kumakani ambobuswaangene anyika.—Daniele 4:17.

11. Ino ciloto camwami cakatondezya buti kuti uyoosampaulwa?

11 Nebukadinezara wakali kulangilwa kusampaulwa akuwa. Kaamba makani ngaonya aya Daniele wakayungizya kuti: “Lino mwami mbwaakabona mulangizi uusalala ulaseluka kuzwa kujulu cakwaamba kuti, Amugonke musamu oyo akuunyonyoona, pele amuleke cisiko camiyanda yawo cicisyeede munyika, caangidwe caanzyo cansimbi amukuba, akati kamweemvwe wamusokwe, alimwi atete kumumee wakujulu, akwaabana zilyo abanyama bamusokwe, mane myaka iili musamu aibili imumanine—mbuboobu makani mbwaapandululwa, O mwami. Kwazwa mulazyo kuli-Leza wakujulu, makani aamwami simalelaangu.” (Daniele 4:23, 24) Masimpe kwakali kuyandika busicamba ikukonzya kupa mulumbe uli boobu kumwami!

12. Ncinzi cakali kulangilwa kucitikila Nebukadinezara?

12 Ino ncinzi cakali kulangilwa kucitika kuli Nebukadinezara? Amweezeezye buyo mbwaakalimvwa ciindi Daniele naakayungizya kuti: “Uyootandwa kuzwa kubantu, acikalilo cako ciyooba antoomwe abanyama bamusokwe. Uyoosanizigwa bwizu mbuli musune, alimwi uyooteta kumumee wakujulu, nkabela myaka iili musanu aibili iyookumanina, mane lumwi ukazibe kuti Leza wakujulu nguuendelezya mubwami bwabantu akubupa kuliyooyo kufumbwa ngwayanda.” (Daniele 4:25) Mane nobaba babelesi bakunkuta ya Nebukadinezara bakeelede ‘kumutanda kuzwa kubantu.’ Pele sena wakali kunoolanganizigwa abeembezi baŋombe basiluzyalo naa bambelele? Peepe nkaambo Leza wakaambide kuti Nebukadinezara uyookkala “antoomwe abanyama bamusokwe” kalya bwizu.

13. Ncinzi ncecakatondezya ciloto cacisamu kuti nceciyoocitika kucuuno ca Nebukadinezara cabweendelezi bwanyika?

13 Mbubwenya mbuli mbucakagonkwa cisamu, Nebukadinezara wakali kuyoogwisigwa abulelo bwanyika—pele kwakaindi buyo kasyoonto. Daniele wakapandulula ategwa: “Mbuli mbukwakalaililwa kuti cisiko camiyanda yamusamu cisyaale, bwami bwako buyookusyaalila, buyooba bwako kuzwa kuciindi nonooyoozi kuti Ijulu ndelyeendelezya.” (Daniele 4:26) Muciloto ca Nebukadinezara icisiko cacisamu cakawisigwa icakalekwa kuti cisyaale nokuba kuti cakabikkwa caanzyo ikutegwa citakomeni. Mbubwenya buyo “cisiko” camwami wa Babuloni cakeelede kucaala nokuba kuti kacaangidwe kuti citakomeni kwamyaka “iili musanu aibili.” Icuuno cakwe cabweendelezi bwanyika cakali kuyooangwa mbuli cisiko cacisamu. Cakali kuyoobambwa kabotu kusikila kumamanino aamyaka iili musamu aibili. Jehova wakali kunoobona kuti kuciindi eco kunyina pe uumulida zina Nebukadinezara mubweendelezi bwa Babuloni nokuba kuti mwanaakwe wazina lya Evili-merodaki ulakonzya wakazumanana mubulelo kali mwiiminizi wakwe.

14. Ncinzi Daniele ncaakalailila Nebukadinezara kuti acite?

14 Akaambo kazintu zyakasinsimwa kujatikizya Nebukadinezara, Daniele wakaamba boobu cabusicamba: “Nkaambo kako, O mwami, lulayo lwangu lutambulike kulinduwe. Leka zibi zyako akucita bululami. Manisya milandu yako kukufwida bapengede luzyalo. Inga ciindi caluumuno lwako ciyoolampisigwa.” (Daniele 4:27) Ikuti naa Nebukadinezara wacinca nzila yakwe mbyaabi yakudyaaminina alimwi akulisumpula, ambweni zintu inga zyacinca. Kayi, imyaanda yamyaka iitandila kwiibili musyule, Jehova wakakanzide kunyonyoona bantu bamumunzi mupati wa Asuri, Nineve, pele tanaakacita obo pe nkaambo mwami abantu bakwe bakeempwa. (Jona 3:4, 10; Luka 11:32) Ino mbuti kumakani aasikulisumpula Nebukadinezara? Sena wakali kulangilwa kucinca nzila zyakwe?

IKUZUZIKIZIGWA KWACILOTO KWAKUSAANGUNA

15. (a) Nciimo nzi ncaakazumanana kutondezya Nebukadinezara? (b) Ino malembe aatondezya nzi kujatikizya milimo ya Nebukadinezara?

15 Nebukadinezara wakazumanana kulisumpula. Naakali kweendeenda atalaa ciluli caŋanda yakwe yabwami kakwiindide mwaka omwe kuzwa ciindi naakalaa ciloto cacisamu, wakalisumpula ulaamba: “Sa teensi oyu munzi mupati, Babuloni, ngunjakide kunguzu zyangu zigambya kuti ube cikalilo cabwami aŋanda yabulemu bwangu?” (Daniele 4:28-30) Nimrodi nguwakayaka Babuloni (Babeli) pele Nebukadinezara wakaubotezya. (Matalikilo 10:8-10) Mulimwi lyamalembe akwe aali a cuneiform wakalidunda ategwa: “Nebukadinezara, Mwami wa Babuloni sikupilusya Esagila alimwi a Ezida, ndimwanaa Nabopolassar. . . . Ibukwabilizi bwa Esagila alimwi a Babuloni ndakabuyumya alimwi ndakakkazikizya zina lyabulelo bwangu kusikila kutamani.” (Archaeology and the Bible, lyakalembwaa George A. Barton, 1949, mapeeji 478-9) Aambi malembe alaamba kujatikizya matempele aatandila ku 20 ngaakabambulula naa kuyakulula. The World Book Encyclopedia yaamba kuti: “Mubweendelezi bwa Nebukadinezara, Babuloni wakaba akati kaminzi mipati yamunyika yansiku. Mumalembe akwe mwini kunyina naakali kuyaambaamba milimo yakwe yabusilumamba pele wakali kulemba zyamilimo yakwe yamayake alimwi ambuli mbwaakali kubikkila maanu kuli baleza bamu Babuloni. Ambweni ngu Nebukadinezara wakayaka Myuunda Yamujulu ya Babuloni yalo yakali akati kamasena aali Ciloba Aagambya Munyina Yansiku.”

16. Ino Nebukadinezara wakali buti munzila yakusampaulwa?

16 Nokuba kuti Nebukadinezara wakali kulisumpula, wakalaafwiifwi kusampaulwa. Icibalo cakasololelwaa muuya caamba kuti: “Naakacili kwaamba majwi aya, kwakamvwigwa ijwi lizwa kujulu, liti, Swiilila, Nebukadinezara! Eci caambilwa nduwe. Bwami bwakuleya. Ulatandwa kuzwa kubantu. Cikalilo cako cilaba antoomwe abanyama bamusokwe. Ulasanizigwa bwizu mbuli iŋombe, nkabela myaka iili musanu aibili ilakumanina, mane ukazibe kuti Leza wakujulu nguuendelezya mubwami bwabantu akubupa kufumbwa ngwayanda.”—Daniele 4:31, 32.

17. Ncinzi cakacitikila Nebukadinezara wakali kulisumpula, alimwi muubukkale buli buti mwaakalijana?

17 Ndilyonya Nebukadinezara wakasondoka. Naakatandwa kuzwa kubantu wakali kulya bwizu “mbuli musune.” Musokwe mwaakabede akati kabanyama kunyina naakali kwiide kukkala buyo pe mubwizu bubee muuparadaiso, kaide kuumwa kawo kantontola abuzuba. Mu Iraq yasunu kwalo ikuli matongo aa Babuloni, kulapya kusika kuma degree aali 50 mumyezi yacilimo alimwi kulatontola mane caba caanda ciindi camupeyo. Mbwaatakali kubambwa kabotu masusu aa Nebukadinezara alimwi mbwaakali kubalwa zuba akwaandwa, akalibonya mbuli kuti mapepe aasikwaze elyo mala akwe aakumaanza alimwi akumaulu aatakali kutendwa akaba mbuli mala aamuyuni. (Daniele 4:33) Wakasampuka kaka muleli oyu wanyika yoonse wakali kulisumpula!

18. Mumyaka iili musanu aibili, ncinzi cakacitika kucuuno cabwami bwa Babuloni?

18 Muciloto ca Nebukadinezara, icisamu cipati cakagonkwa elyo cisiko cancico cakaangwa ikutegwa cileke kukomena kuya mujulu kwamyaka iili musanu aibili. Mbubwenya buyo, Nebukadinezara “wakagwisigwa acuuno cabwami” ciindi Jehova naakamusondola. (Daniele 5:20) Munzila imwi eci cakacinca moyo wamwami kuzwa kubuntu akubaa moyo mbuli wamusune. Pele Leza wakabamba cuuno cabwami ca Nebukadinezara kusikila noyakamana myaka iili musanu aibili. Nokuba kuti Evili-merodaki nguwakali kujatilila cuuno cabusololi mumfwulumende kwaciindi cisyoonto, Daniele wakabeleka kali “mweendelezi wacisi coonse ca-Babuloni asilutwe mupati wabasongo boonse ba-Babuloni.” Ibeenzinyina bana Hebrayo botatwe bakazumanana kutola lubazu mubweendelezi bwazintu mucooko eco. (Daniele 1:11-19; 2:48, 49; 3:30) Aba baange bone bakali kulindila kupilusigwa kwa Nebukadinzara acuuno cabwami kali mwami uunyina ncinko walo wakaziba kuti “Syakeemba nguuendelezya mubwami bwabasyaansi, alimwi ulabupa kufumbwa ngwayanda.”

IKUPILUSIGWA KWA NEBUKADINEZARA

19. Jehova naakamuponya Nebukadinezara kuncinko yakwe, ncinzi ncaakaziba mwami wa Babuloni?

19 Jehova wakaponya ncinko ya Nebukadinezara kumamanino aamyaka iili musanu aibili. Mpoonya kaamba Leza Wakujulu, imwami wakati: “Amane mazuba, mebo nde-Nebukadinezara ndakatambya meso aangu kujulu, elyo busongo bwangu bwakandiboolela, nkabela ndakalumba Leza wakujulu, ndakatembaula akulemeka oyo uuliwo lyoonse. Bwami bwakwe mbwami butamani, abweendelezi bwakwe bucili wo mane kusikila kumazyalani amazyalani. Bantu boonse bakede ansi tabayeeyegwi kuti ncintu kulinguwe. Ulacita kufumbwa ncayanda akati kamakamu makamu aakujulu abantu bakede ansi. Taakwe uukonzya kukasya ijanza lyakwe nanka kumubuzya kuti, Ncinzi ncocita?” (Daniele 4:34, 35) Ee, Nebukadinezara wakaziba kuti Leza Wakujulu ngu Mwami Uulela ncobeni mubwami bwabasyaansi.

20, 21. (a) Ino kugwisigwa kwazyaanzyo zyalubulo kucisiko cacisamu camuciloto kweelene buti acakacitika kuli Nebukadinezara? (b) Ncinzi ncaakazumina Nebukadinezara, alimwi sena kucita boobu kwakamupa kuti abe mukombi wa Jehova?

20 Nebukadinezara naakapiluka acuuno cakwe cabwami, cakali mbuli kuti izyaanzyo zyansimbi zyakabikkidwe kucisiko cacisamu camuciloto zyagwisigwa. Ikujatikizya kupilusigwa kwakwe wakati: “Lino kuciindi eco nciconya busongo bwangu bwakandiboolela, abwalo bulemu bwabwami bwangu, bupati bwangu akumweka kwangu zyoonse zyakandiboolela. Basinkuta bangu abapati bangu bakandiyandaula, aboobo ndakaimikwa nji mubwami bwangu akuyungizizigwa bulemu bunji.” (Daniele 4:36) Ikuti naa kuli silutwe wamunkuta iwakali kunyansya mwami sincinko, lino ‘bakali kumuyandaula’ cakulibombya.

21 Elo wakacita ‘zitondezyo amaleele’ kaka Leza Wakujulu! Taceelede kutugambya kuti mwami wa Babuloni iwakaponesegwa wakaamba kuti: “Lino sunu mebo nde-Nebukadinezara ndalemeka akutembaula akulumba Mwami wakujulu, nkaambo milimo yakwe yoonse njakasimpe, anzila zyakwe zililulume, abaabo beenda cakulisumpula ulakonzya kubafwiinsya.” (Daniele 4:2, 37) Nokuba boobo, ikuzumina kuli boobo kunyina nokwakapa kuti Nebukadinezara abe mukombi Wamasi wa Jehova.

SENA KULI BUMBONI BWANYIKA?

22. Ino ncinko ya Nebukadinezara bayaamba kuti mbulwazi nzi bamwi, pele ncinzi ncotweelede kuyeeya kujatikizya cakaletelezya ncinko yakwe?

22 Bamwi baamba kuti ncinko ya Nebukandinezara bwakali bulwazi bwa lycanthropy (ibulwazi bwakucinca kuba munyama uukozyanyaa umpe). Ibbuku limwi lipandulula majwi aabusilisi lyaamba kuti: “LYCANTHROPY . . . lizwa kubbala lya [lyʹkos], lupus, munyama uukozyanyaa umpe; alimwi alya [anʹthro·pos], homo, muntu. Eli zina lyakapegwa kubulwazi bucisa bantu balo basyoma kuti balacincwa kuba munyama akutobelezya jwi naa kalizyo, iciimo naa zilengwa zyamunyama oyo. Kanjikanji bantu bali boobu beezeezya kuti bacincwa kuba munyama uukozyanyaa umpe, mubwa naa kaaze; zimwi ziindi kuba musune mbuli mbucakacitika kuli Nebukadinezara.” (Dictionnaire des sciences médicales, par une société de médicins et de chirurgiens, Paris, 1818, Volume 29, peeji 246) Izitondezyo zyabulwazi obu zilakozyanya azyeezyo zyancinko ya Nebukadinezara. Nokuba boobo, mbwaanga ncinko yakwe yakaletwaa Leza, tayikonzyi kukozyanisigwaa bulwazi bwancinko buzibidwe.

23. Mbumboni nzi bwanyika ibuliko kujatikizya ncinko ya Nebukadinezara?

23 Haabumpu John E. Goldingay waamba zintu zili mbuzibede izikozyanya anciko ya Nebukadinezara alimwi akuponesyegwa kwakwe. Mucikozyanyo ulaamba: “Icibalo cilembedwe abbwe lya cuneiform ilikomokede caamba makani aakusondoka kwa Nebukadinezara alimwi akutabikkila maanu kwakwe kucisi ca Babuloni antoomwe akuzwa mu Babuloni.” Goldingay wazubulula pepa liitwa kuti “The Babylonian Job” akwaamba kuti “lipa bumboni bwacisubulo ca Leza, ibulwazi, masampu, ikuyandaula bupanduluzi bwaciloto ciyoosya, ikuwaalwa mbuli cisamu, ikutandwa kuzwa kubantu, ikulya bwizu, ikusondoka, ikuba mbuli musune, ikuugwa a Marduki, ikusofwaazigwa kwamala, ikulampa kwamasusu alimwi akwaangwa mpoonya akuponesyegwa calo cakapa kuti amutembaule leza.”

IMYAKA IILI MUSANU AIBILI IITUJATIKIZYA

24. (a) Ino cisamu cipati camuciloto ciiminina nzi? (b) Ncinzi cakalesyedwe kwamyaka iili musanu aibili, alimwi eco cakaboola-boola buti?

24 Nebukadinezara iwakali kwiimininwaa cisamu cipati, wakali kwiiminina bulelo bwanyika yoonse. Pele amuyeeye kuti icisamu, ciiminina bweendelezi abulelo ibwiinda ali boobo bwamwami wa Babuloni. Ciiminina bulelo bwakujulu aansi bwa Jehova “Mwami wakujulu,” ikapati kumakani aakweendelezya nyika. Katananyonyoonwa Jerusalemu kubana Babuloni, ibwami bwakali mumunzi oyo Davida abaminyina mubakakkede “acuuno cabwami bwa-Jehova,” bwakali kwiiminina bulelo bwa Leza aanyika. (1 Makani 29:23) Leza lwakwe nguwakabugonka bulelo obu akubwaanga mu 607 B.C.E. ciindi naakabelesya Nebukadinezara kuti anyonyoone Jerusalemu. Ikweendelezya kwabulelo bwa Leza anyika kwiinda mubwami bwamazyalani aa Davida kwakalesyegwa kwa “myaka iili musanu aibili.” Ino ‘myaka eyi iili musanu aibili’ yabusinsimi cakali ciindi cilamfwu buti? Ino yakatalika lili, alimwi ncizi cakatondezya kuti yasika kumamanino?

25, 26. (a) Kumakani aa Nebukadinezara, ino “myaka iili musanu aibili” yakatola ciindi cilamfwu buti, alimwi nkaambo nzi ncomwainguda boobo? (b) Mukuzuzikizigwa kupati, ndilili noyakatalika “myaka iili musanu aibili” alimwi muunzila nzi?

25 Naakacisondokede Nebukadinezara “masusu aakwe akalampa mbuli milimba yasikwaze, amaala aakwe akaba mbuli maala aabayuni.” (Daniele 4:33) Eci cakatola “myaka iili musanu aibili.” Ibusanduluzi bwaandeene-andeene bwaamba kuti “ziindi zili musanu azibili” alimwi bumwi bubelesyegwa mbwakuti “ziindi zyeelede (zibikkidwe)” naa “ziindi.” (Daniele 4:16, 23, 25, 32) Ibunji bwama (Septuagint) aa Cigiliki aamba kuti “myaka iili musanu aibili.” Ezi ziindi zyakalangwa mbuli kuti “myaka iili musanu aibili” asikwiiya zyaciindi muna Juda wamumwaanda wamyaka wakusaanguna Josifasi. (Antiquities of the Jews, Book 10, Cibalo 10, muncali 6) Alimwi bahaabupampu bamwi bana Hebrayo balikulanga ziindi ezi kuti “myaka.” Ibusanduluzi buli mu An American Translation, Today’s English Version, alimwi amubusanduluzi bwa James Moffatt bwaamba kuti “myaka iili musanu aibili.”

26 Kulibonya kuti iciindi ncaakasondokede Nebukadinezara cakali kujatikizya myaka iili musanu aibili. Mubusinsimi imwaka uuzwide ujisi mazuba aali 360 naa myezi iizwide iili 12, aumwi mwezi kaujisi mazuba aali 30. (Amweezyanisye Ciyubunuzyo 12:6, 14.) Aboobo “myaka iili musanu aibili” yamwami yakali mazuba aali 360 x 7 naa mazuba aali 2,520. Pele ino mbuti ikujatikizya kuzuzikizigwa kupati kwaciloto cakwe? ‘Imyaka iili musanu aibili’ yabusinsimi yakatola ciindi ciinda kumazuba aali 2,520. Eci cakatondezyegwa mumajwi aa Jesu aakuti: “Jerusalemu uyoolyataulwa bamasi mane cikazyulile ciindi cabamasi.” (Luka 21:24) ‘Ikulyataulwa’ oko kwakatalika mu 607 B.C.E. ciindi Jerusalemu naakanyonyoonwa elyo bwami bwa Leza bwacikozyanyo bwakaleka kubeleka mu Juda. Ino kulyataulwa oko kwakeelede kumana lili? ‘Nkuuziindi zyakubukulusya zintu zyoonse’ ibulelo bwa Leza bwaakutondezyegwa alimwi anyika kwiinda muli Jerusalemu wacikozyanyo, Ibwami bwa Leza.—Incito 3:21.

27. Nkaambo nzi ncomunga mwaambila kuti “myaka iili musanu aibili’ iyakatalika mu 607 B.C.E. tiiyakamana nokwakainda mazuba eni aali 2,520?

27 Ikuti naa twabala mazuba eeni buyo aali 2,520 kuzwa ciindi Jerusalemu naakanyonyoonwa mu 607 B.C.E., inga twasika buyo kumwaka wa 600 B.C.E., imwaka uutakwe bupanduluzi pe bwamu Magwalo. Nomuba mumwaka wa 537 B.C.E., bama Juda baangulukide nobakapilukila ku Juda, ibulelo bwa Jehova teebwakalibonya pe anyika. Izintu zyakali boobo akaambo kakuti Zerubabele, simulyazina kucuuno cabwami bwa Davida tanaakaningaba mwami pele wakali buyo mweendelezi wacooko ca Persia mu Juda.

28. (a) Mulawo nzi weelede kubelesyegwa kumazuba aali 2,520 “aamyaka iili musanu aibili” yabusinsimi? (b) Ino “myaka iili musanu aibili” yabusinsimi yakali ciindi cilamfwu buti, alimwi mazuba nzi aatondezya matalikilo alimwi amamanino aanjiyo?

28 Mbwaanga “myaka iili musanu aibili” njabusinsimi, tweelede kubelesya mulawo wamu Magwalo kumazuba aali 2,520 wakuti: “Buzuba nkokuti mwaka omwe.” Oyu mulawo ulaambidwe mubusinsimi bujatikizya kuzundwa kwa Jerusalemu kuli Babuloni. (Ezekieli 4:6, 7; amweezyanisye Myeelwe 14:34.) Aboobo “myaka iili musanu aibili” yakweendelezya kwa Bamasi anyika kakunyinaa kunyonganizigwaa Bwami bwa Leza kwakatola myaka iili 2,520. Eyi myaka yakatalika nowakasaalwa munzi wa Juda a Jerusalemu mumwezi wamusanu aibili (Tishri 15) mu 607 B.C.E. (2 Bami 25: 8, 9, 25, 26) Ikuzwa ciindi eco kusika mu 1 B.C.E. kuli myaka iili 606. Eyi imwi myaka yacaala iili 1,914 ilatalika aciindi awo mane kusika mu 1914 C.E. Aboobo myaka iili 2,520 yakamana mu Tishri 15, naa mu October 4/5, 1914 C.E.

29. Ino nguni “muntu uubombede,” alimwi ncinzi ncaakacita Jehova kutegwa amubikke acuuno cabwami?

29 Mumwaka oyo “ciindi cabamasi” cakazyulila elyo Leza wakapa bulelo ‘kumuntu uubombede’—Jesu Kristo—walo wakali kulangwa kuti uli sampukide abasinkondonyina cakuti mane bakamukankamina acisamu. (Daniele 4:17) Jehova wakaangununa zyaanzyo zyansimbi amukuba zyakali ‘kucisiko cacisamu’ cabulelo bwakwe kutegwa abikke Mwami wabu Mesiya acuuno cabwami. Aboobo Leza Wakujulu wakazumizya kuti “kasamu” kabwami kamene kuli mbubo kutegwa kutondezyegwe kuti bulelo bwa Leza nkobuli anyika kwiinda mu Bwami bwakwe bwakujulu mumaanzaa aa Simulyazina wa Davida imupati, Jesu Kristo. (Isaya 11:1, 2; Jobu 14:7-9; Ezekieli 21:27) Tulamulumba kaka Jehova akaambo kambuli mbuzyacitika zintu alimwi akuyubununa maseseke aacisamu cipati!

NCINZI NCOMWAIYA?

• Ino cisamu cipati camuciloto ca Nebukadinezara cakali kwiiminina nzi?

• Ncinzi cakacitika kuli Nebukadinezara mukuzuzikizigwa kwakusaanguna kwaciloto cakwe cacisamu?

• Naakamana kubona kuzuzikizigwa kwaciloto cakwe, ncinzi ncaakazumina Nebukadinezara?

• Mukuzuzikizigwa kupati kwaciloto cacisamu cabusinsimi, “myaka iili musanu aibili” cakali ciindi cilamfwu buti, alimwi yakatalika lili alimwi akumana?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 83]

[Cifwanikiso icili apeeji 91]