Skip to content

Skip to table of contents

Ikuvwunwa Kuzwa Kumenyo Aabasyuumbwa!

Ikuvwunwa Kuzwa Kumenyo Aabasyuumbwa!

Cibalo 8

Ikuvwunwa Kuzwa Kumenyo Aabasyuumbwa!

1, 2. (a) Ino Dariyo mu Medi wakabweendelezya buti bwami bwakwe bupati? (b) Amupandulule milimo alimwi anguzu nzyobakajisi beendelezi.

ICISI ca Babuloni cakaliwide! Ikusumpuka kwancico kwamwaanda wamyaka kacili cisi ceendelezya nyika kwakazimaazigwa mumawoola masyoonto buyo. Kwakatalika ciindi cipya—caba Medi abana Persia. Dariyo mu Medi lino mbwaakali simulyazina wa Belisazara acuuno cabwami, wakajisi mulimo wakweendelezya bwami bwakwe bupati.

2 Imulimo wakusaanguna ngwaakacita Dariyo ngwakusala beendelezi bazisi ibali 120. Kusyomwa kuti zimwi ziindi abo bakali kubeleka mulimo oyu bakali kusalwa akati kabasazinyinaa mwami. Nokuba boobo mweendelezi omwe-omwe wakali kweendelezya cooko cipati naa cibeela cisyoonto cabwami. (Daniele 6:1) Imulimo wamweendelezi wakali kubikkilizya kubwezelela mutelo alimwi akutuma mali ayo kunkuta yamwami. Imweendelezi wakalijisi nguzu zili mbozibede nokuba kuti wakali kukonzya kulangwa-langwa amwiiminizi wamwami sikuswaya ciindi aciindi. Izina lyakwe lyakali kwaamba kuti “sikukwabilila Bwami.” Mucooko cakwe imweendelezi wakali kulangwa mbuli mwami weendelezyegwa buyo wakajisi bulelo boonse.

3, 4. Ino nkaambo nzi Dariyo ncaakali kumuyandila Daniele, alimwi ncuuno nzi mwami ncaakamupa?

3 Ino Daniele mpali mpaakali kunga weelela mububambe obu bupya? Sena Dariyo mu Medi wakeelede kumulesya milimo oyu musinsimi ucembeede mu Juda walo wakali mumyaka yakwe yakuma 90 lino? Peepe! Dariyo wakalizi kuti Daniele ncaakasinsima kujatikizya kuwa kwa Babuloni cakaliluzi alimwi akuti ikusinsima kuli boobo kwakali kuyandika bupampu bwiinda bwabantunsi. Kunze lyaboobo, Daniele wakeendelezya nkamu zyandeene-andeene zyabazike mu Babuloni kwamyaka minji. Dariyo wakali kanzide kubaaluumuno abalelwa bakwe bakazwaa kuzundwa lino-lino. Aboobo wakali kunooyanda muntu uujisi busongo alimwi aluzibo luli mbuli lwa Daniele kuti abe mulailizi wamwami. Ino wakali kuti abe acuuno nzi?

4 Nkweena kumusala buyo nkwaakali kunoomusala Dariyo kuti Daniele muzike muna Juda abe mweendelezi nokwakagambya. Pele amweezeezye kuŋuŋuna kwakaba ciindi Dariyo naakaambilizya muzeezo wakwe wakubikka Daniele kuti abe akati kabasilutwe botatwe balo banoolanganya beendelezi! Taali waawo alikke pe, pele Daniele “wakaba ampuwo imbotu” ikutondezya kuti wakali kubainda basilutwenyina. Ee, “muuya mubotu loko” wakajanika mulinguwe. Mane Dariyo wakakanzide kumupa cuuno camweendelezi wabili wabwami.—Daniele 6:2, 3.

5. Ino beendelezi bamwi alimwi abasilutwe bakalimvwa buti ciindi naakasalwa Daniele, alimwi nkaambo nzi?

5 Basilutwe bamwi alimwi abeendelezi beelede kuti bakanyema kapati. Wakabakatazya muzeezo wakuti Daniele—uutali mu Medi naa muna Persia naa wamumukwasyi wabwami—abe acuuno cakubeendelezya! Ino Dariyo inga wasumpula buti muzwakule acuuno cili boobu ikuleka basicisinyina mane nouba mukwasyi wakwe? Ntaamu ili boobu yakaboneka kuti tailuzi pe. Kunze lyaboobo, ibeendelezi bakali kulanga kusyomeka kwa Daniele kuti ncintu cimwi cakali kusinkilila micito yabo yalweeno. Pesi basilutwe alimwi abeendelezi kunyina anobakasola kuunka kuya kwaambila Dariyo makani ayo. Kayi Dariyo wakali kumulemeka kapati Daniele.

6. Ino beendelezi abasilutwe bakasoleka buti kubisya zina lya Daniele, alimwi nkaambo nzi kusoleka kwabo ncokwakaba kwabuyo?

6 Aboobo aba basikubandika twaambo twacisi basimunyono bakalivwiya. Bakasoleka “kuyandaula makani kuti babikile Daniele kaambo kumakani aacisi.” Sena kuli cakalubide kumakani aambuli mbwaakali kulanganya mikuli yakwe? Sena tanaakali kusyomeka? Aba basilutwe alimwi abeendelezi tiibakajana kampenda naa kweena munzila njaakali kulanganya milimo yakwe Daniele. Bakati: “Tatukonzyi kujana kaambo nekaba kamwi kakubikila oyu Daniele, cita tumupe kaambo mumakani aankombelo ya-Leza wakwe.” Aboobo, aba baalumi bampelenge mbubakaatalika obu makanze abo. Bakali kuyeeya kuti bacita boobo, balamunyonyweeda limwi Daniele.—Daniele 6:4, 5.

ATALISYIGWA MAKANZE AABUJAYI

7. Ino beendelezi abasilutwe bakali kuyanda kuti mwami abikke mulawo nzi, alimwi bakacicita muciimo nzi eci?

7 Basilutwe abeendelezi bakaunka kuli Dariyo “cakupyopyongana.” Ibbala lya Ciaramu awa lyaamba kuyobana kunji. Aba baalumi bakacibikka mbuli kuti bakajisi makani aakali kuyandika kulanganya kufwambaana kuli Dariyo. Bakayeeya kuti kunyina nanga wazidooneka pe zintu nzyobayanda ikuti naa bazyaamba cakusinizya mbuli kuti ncintu cakali kuyandika kulanganya kufwambaana. Aboobo bakakagama buya kaambo balaamba: “Basilutwe abangambela abeendelezi boonse bazisi, abalo basinkuta abami, boonse buyo bazuminana kuti mwami uleelede kubika mulao akuyuminisya mulazyo wakuti, kufumbwa muntu uukumbila lukumbilo kulileza naba omwe nekuba kumuntu naba omwe, cita kulinduwe olike, mumazuba aali makumi otatwe, uleelede kuwaalwa mubulyango bwabalavu.” *Daniele 6:6, 7.

8. (a) Ino nkaambo nzi Dariyo ncaakaubonena kuti mubotu mulawo oyo wakaambwa kuti ubikkwe? (b) Ino makanze eeni-eni abeendelezi abasilutwe akali aamusyobo nzi?

8 Imakani azyaaciindi asinizya kuti cakalidumide kubami bana Mesopotamiya ikulangwa mbuli baleza akukombwa. Aboobo cakutadooneka, Dariyo bakamweena nobakaamba kuti kubikkwe mulawo oyu. Ambweni awalo kuli mbwaakaubona kuti uli kabotu mulawo. Mutalubi kuti, Dariyo wakali muzwakule alimwi wakali mupya kuli baabo bakali kukkala mu Babuloni. Oyu mulawo mupya wakali kunoobeleka kumukkazikizya kuti mmwami alimwi nowakakulwaizya makamu-makamu aabantu bakali kukkala mu Babuloni kuti basinizye kusyomeka kwabo kubulelo bupya. Nokuba boobo, ciindi beendelezi alimwi abasilutwe nobakali kwaamba kuti kubikkwe mulawo oyu, kwiina anobakabikkilide maanu kubukkale bwamwami. Imakanze abo eni-eni akali aakuti bamubikke mukooze Daniele nkaambo bakalizi kuti cakali cilengwa cakwe cakukomba kuli Leza ziindi zyotatwe abuzuba ampulungwido zyakukaanda kakwe kamujulu.

9. Ino nkaambo nzi oyu mulawo mupya ncowatakali kunga waleta penzi kubunji bwabaabo batakali ba Juda?

9 Sena oku kukasigwa kukomba baleza bambi nokwakaleta penzi kubakombi boonse bamu Babuloni? Ipenzi tiilyakali kulangilwa pe, nkaambo kulesyegwa oko kwakeelede buyo kutola mwezi omwe. Kunze lyaboobo, mbasyoonto bantu batakali bama Juda bakali kunoocibona kuti ncintu citeelede kukomba muntu kwakaindi kasyoonto buyo. Sikwiiya Bbaibbele umwi waamba kuti: “Ikukomba mwami tiicakali cintu cigambya pe kubunji bwamasi aakali kukomba mituni; aboobo ibana Babuloni nobakaambilwa kuti balemenezye sikuzunda—Dariyo mu Medi abulemu bweelede leza, tiibakasowa aciindi pe kuzumina. Bama Juda balikke mbibakalengaana kutobela mulawo oyo.”

10. Ino bana Medi abana Persia bakaubona buti mulawo wakabikkwaa mwami wabo?

10 Aboobo, ibeenzu ba Dariyo bakamukulwaizya kuti abikke “mulao akulemba malembo, kuti utacincilulwi, ube mbubonya mbuli mulao waba-Medi aba-Persia uutakonzyi kulobesegwa.” (Daniele 6:8) Kumasi aa Kujwe aansiku, ncaamba mwami cakali kulangwa kuti cilizulide, cilimaninide. Eci cakapa kuti muzeezo wakuti mwami takonzyi kulubizya uzumanane kwaciindi cilamfwu. Nouba mulawo wakali kukonzya kupa kuti bantu banyina mulandu bajayigwe wakali kuzumanana kubeleka!

11. Ino mulawo wa Dariyo wakamujatikizya buti Daniele?

11 Dariyo wakalemba malembo aamulawo kakunyina akuyeeya Daniele. (Daniele 6:9) Cakutaziba, naakacita boobo wakazuminizya lufwu lwasilutwe wakwe uuyandika. Ee, Daniele wakajatikizigwa amulawo oyu.

DARIYO WASINIKIZIGWA KUPA CISUBULO

12. (a) Ncinzi ncaakaacita Daniele naakaumvwa buyo mulawo mupya? (b) Mbaani bakali kulangilila Daniele, alimwi nkaambo nzi?

12 Tiilyakalampa pe, Daniele wakaziba kuti kuli mulawo uukasya kupaila. Ndilyonya wakanjila muŋanda yakwe akuunka kukaanda kakwe kamujulu kwalo mpulungwido nkozyakajulidwe cakulanga ku Jerusalemu. * Okuya Daniele wakatalika kukomba kuli Leza “mbubonya mbwaakali kucita lyoonse mumazuba aakamana.” Daniele ulakonzya wakali kuyeeya kuti uli alikke pele basikumuvwiya bakali kumulangilila. Mpoonya “bakabungana,” muciimo cikozyenye aceeciya ncobakajisi nobakaunka kuli Dariyo. Lino bakali bonena buya ameso—Daniele ‘wakali kukumbila kuli Leza wakwe.’ (Daniele 6:10, 11) Ibeendelezi abasilutwe bakabaa bumboni buzwide lino bwalo mbubakali kuyandika kutegwa bamupe kaambo Daniele kumwami.

13. Ncinzi ncibakaakwaamba basinkondonyinaa Daniele kumwami?

13 Basinkondonyina Daniele bakamubuzya mwami cabucenjezu balaamba: “O Mwami, sa tolembede malembo aakuti kufumbwa muntu uukumbila cintu kulileza naba omwe na kumuntu naba omwe, cita kulinduwe O mwami, mumazuba aali makumi otatwe, uleelede kuwaalwa musenengo lyabalavu?” Dariyo wakaingula ategwa: “Mbukabede! Makani akacitwa obo, ali mbubonya mbuli mulao waba-Medi awaba-Persia uutakonzyi kulobesegwa.” Lino basikuvwiya bakaamba kaambo kabo. “Oyo Daniele, umwi wabana babuzike ba-Juda, tabikide moyo wakwe kulinduwe, O mwami, nekuba kumulao ngowakalemba. Ucikumbila ziindi zyotatwe mubuzuba.”—Daniele 6:12, 13.

14. Kulibonya kuti ncinzi cakapa kuti beendelezi abasilutwe baambe kuti Daniele wakali “umwi wabana babuzike ba-Juda”?

14 Imajwi ngobakabelesya aakuti Daniele ‘ngumwi wabana babuzike ba Juda’ kuli ncaapandulula. Kulibonya kuti bakali kuyanda kukankaizya kuti oyu Daniele walo Dariyo ngwaakasumpula kumubikka acuuno cili boobu wakali muzike buyo muna Juda. Aboobo bakali kusyoma kuti wakeelede kuutobela mulawo—kufwumbwa naa wakali kumulanga buti mwami!

15. (a) Wakalimvwa buti Dariyo kumakani ngobakamuletela beendelezi abasilutwe? (b) Ino beendelezi abasilutwe bakaya buti ambele kutondezya mbuli mbubakali kumunyansya Daniele?

15 Ambweni basilutwe abeendelezi bakali kulangila kuti balalumbulwa kumwami akaambo kakupakamana kwabo mumulimo wakuvwuntauzya. Ikuti kakuli boobo, bakali kulangilwa kugambwa kapati. Makani ngobakamutolela Dariyo akamupenzya kapati. Muciindi cakunyemena Daniele naa kumutumina kumulindi wabasyuumbwa ndilyonya, Dariyo wakatola buzuba boonse kusola kuti amuvwune. Pele kusoleka kwakwe kwakaba kwabuyo. Muciindi buyo cisyoonto, basikuvwiya bakapiluka, elyo cakutafwa nsoni bakalomba kuti ajaigwe Daniele.—Daniele 6:14, 15.

16. (a) Ino nkaambo nzi Dariyo ncaakali kumulemekela Leza wa Daniele? (b) Mbulangizi nzi mbwaakajisi Dariyo kujatikizya Daniele?

16 Dariyo wakalimvwa kuti kunyina ncaakali kukonzya kucita mumakani aya. Imulawo tiiwakali kukonzya kulobesegwa alimwi cibi ca Daniele tiicakali abulekelele. Ncaakaamba buyo Dariyo kuli Daniele ncakuti “Leza wako ngosyoma lyoonse uyookuvuna.” Dariyo ulibonya kuti wakali kumulemeka Leza wa Daniele. Ngu Jehova wakapa kuti Daniele akonzye kusinsima kuwa kwa Babuloni. Alimwi Leza wakapede Daniele “muuya mubotu loko” walo wakamupa mpuwo imbotu kwiinda basilutwenyina. Ambweni Dariyo wakalizi kuti makumi aamyaka aakainda, nguwenya Leza oyu nguwakafwutula bakubusi bana Hebrayo botatwe kuzwa mubbila lyamulilo wamabangabanga. Kulalangilwa kuti mwami wakali kusyoma kuti Jehova ulavwuna Daniele lino mbwaanga Dariyo wakaalilwa kucinca mulawo ngwaakalemba. Aboobo Daniele wakawaalilwa mumulindi wabasyuumbwa. * Mpoonya “kwakaletwa ibbwe, lyakabikwa amanjililo aasenengo, nkabela mwami wakalinamatika acinamatizyo cakwe acinamatizyo cabasilutwe bakwe, kuti makani aa-Daniele atasandululwi.”—Daniele 6:16, 17.

IKUCINCA KWAZINTU IKUGAMBYA

17, 18. (a) Ncinzi citondezya kuti Dariyo wakatyompwa kapati kujatikizya bukkale bwa Daniele? (b) Ncinzi cakacitika mwami naakaunka kumulindi wabasyuumbwa cifwumofwumo buzuba bwakatobela?

17 Dariyo wakatyompedwe kapati wakapilukila kuŋanda yakwe yabwami. Kunyina naakaletelwa baimbi pe nkaambo tanaakali kuyanda misobano buzuba obu. Pele Dariyo tanaakoona pe busiku boonse, wakaliimya kulya. “Wakaba acilabila.” Buce buyo, Dariyo wakafwambaana kuya kumulindi wabasyuumbwa. Wakoongolola ajwi lyabuumba ategwa: “O Daniele, mulanda wa-Leza muumi, sa Leza wako ngomanina milimo lyoonse, ulakonzya kukuvuna kumilomo yabalavu?” (Daniele 6:18-20) Icakamugambya—alimwi akumukkazika moyo—wakamvwa bwiinguzi!

18 “O mwami, kopona lyoonse.” Kwiinda mukwaanzya oku kwabulemu, Daniele wakatondezya kuti kunyina naakamubikkilila mwami. Wakaziba kuti ikwakazwa mapenzi takuli kuli Dariyo pe, pele nkuuli basilutwe abeendelezi basimunyono. (Amweezyanisye Matayo 5:44; Incito 7:60.) Daniele wakazumanana ategwa: “Leza wangu watuma angelo wakwe, wajala milomo yabalavu, aboobo tabana kundibisizya, nkaambo kwakajanwa kuti nsikwe kaambo kumeso aakwe, alimwi akulinduwe, O mwami, nsikwe ncindakabisya.”—Daniele 6:21, 22.

19. Ino Dariyo wakeenwa buti akubelesyegwa abeendelezi alimwi abasilutwe?

19 Ayo majwi akamukatazya kaka Dariyo mumizeezo! Wakalizi lyoonse kuti Daniele wakanyina cinyonyoono cakali kukonzya kupa kuti awaalilwe mumulindi wabasyuumbwa. Dariyo wakaziba kabotu-kabotu kuti beendelezi abasilutwe bakalivwiya kutegwa Daniele ajayigwe alimwi akuti bakeena mwami kutegwa bazuzikizye makanze aabo mabyaabi. Nobakaamba kuti ‘basilutwe boonse bazisi’ bakazuminizya kuti mulawo ulembwe, bakali kwaamba kuti a Daniele wakabuzigwa kujatikizya makani aya. Dariyo wakeelede kubandika kabotu abaalumi aba bampelenge. Nokuba boobo, ikusaanguna wakalailila kuti Daniele agwisigwe mumulindi wabasyuumbwa. Icamaleele, Daniele kunyina akakwambu nkaakajisi pe!—Daniele 6:23.

20. Ncinzi cakacitika kuli basinkondonyina Daniele bajayi?

20 Mbwaanga lino Daniele wakazwa muntenda, Dariyo wakalanganya milimo imbi. “Mwami wakalailila, nkabela abo bantu ibakabikilide Daniele kaambo bakaletwa akuwaalwa musenengo lyabalavu, balo abana babo abanakazi babo. Lino balavu bakabajata akutyolaula zifuwa zyabo kabatana kusika kunsi esenengo.” *Daniele 6:24.

21. Nkwiindana nzi kwakaliko akati ka Mulawo wa Musa alimwi amilawo yazilengwa zyansiku kujatikizya kweendelezya banamukwasyi babasikubisya?

21 Ikujaya basikuvwiya, banakazi babo antoomwe abana babo kulakonzya kuboneka kuti ndunya. Pele Mulawo ngwaakapede Leza kwiinda mumusinsimi Musa wakali kwaamba kuti: “Bamawisi tabeelede kujayigwa nkaambo kabana, abalo bana tabeelede kujayigwa nkaambo kabamawisi. Muntu umwi aumwi afwide cibi cakwe mwini.” (Deuteronomo 24:16) Nokuba boobo, muzilengwa zimwi zyansiku tiicakali cintu ceenzu pe ikubona banamukwasyi kabajayigwa antoomwe asikubisya ikuti naa wacita mulandu mupati. Ambweni kwakali kucitwa boobo kutegwa banamukwasyi batakakonzyi kupilusya cibi kumbele aamazuba. Pele eci cakacitwa kumikwasyi yabeendelezi abasilutwe tiicakakanzwaa Daniele pe. Kulalangilwa kuti wakatyompwa akaambo kamapenzi ngobakaletela mikwasyi yabo baalumi aba babyaabi.

22. Mulawo nzi mupya ngwaakabikka Dariyo?

22 Ibeendelezi alimwi abasilutwe bampelenge bakafwa. Dariyo wakaambilizya wakati: “Ndabika mulao wakuti, mubwami bwacisi cangu coonse bantu baleelede kuyoowa akulemeka Leza wa-Daniele, nkaambo ngonguwe Leza muumi uuliwo lyoonse. Bwami bwakwe tabukonzyi kunyonyoonwa, abweendelezi bwakwe tabweeli. Ulafutula akuvuna, ulacita zitondezyo amalele koonse koonse, kujulu aansi. Ngonguwe iwakavuna Daniele kumilomo yabalavu.”—Daniele 6:25-27.

AMUBELEKELE LEZA LYOONSE

23. Ncikozyanyo nzi ncaakapa Daniele kujatikizya mulimo wakwe wakumubili, alimwi inga twamwiiya buti?

23 Daniele wakapa cikozyanyo cibotu kubabelesi ba Leza boonse basunu. Ibukkale bwakwe lyoonse tiibwakali kutongookwa pe. Kumulimo wakwe wakumubili, Daniele “wakasyomeka, alimwi katakwe kampenda nekaba kaambo kali buti ikakajanwa mulinguwe.” (Daniele 6:4) Mbubwenya buyo, Munakristo weelede kuba munkutwe kumakani aamulimo wakwe. Eci tacaambi kuba simakwebo silunya walo uuyandisya lubono naa muntu uusulaika bukkale bwabamwi kutegwa asumpule makwebo akwe kukkampani. (1 Timoteo 6:10) Imagwalo atwaambila kuti Munakristo weelede kuzuzikizya nzyayandika kucita kumulimo wakwe wakumubili cakusyomeka alimwi camoyo omwe ‘mbuli mulimo uucitilwa Mwami Jehova.’—Ba-Kolose 3:22, 23; Tito 2:7, 8; Ba-Hebrayo 13:18.

24. Ino Daniele wakalitondezya buti kuti tanaakalibambilide kuzungaana kumakani aabukombi?

24 Daniele kwiina naakali kuzungaana pe kumakani aakukomba kwakwe. Ibantu boonse bakalicizi cilengwa cakwe cakukomba. Kunze lyaboobo, ibeendelezi abasilutwe bakalizi kabotu-kabotu kuti Daniele kunyina naakali kulengaana mubukombi bwakwe. Ee, bakalizi kuti ulazumanana acilengwa ncicena eci nokuba kuti mulawo wakali kukasya. Ncikozyanyo cibotu kaka eci ku Banakristo basunu! Abalo bazibidwe kuti kukomba Leza bakubikka mubusena bwakusaanguna. (Matayo 6:33) Eci taceelede kuti kacidoonekwa buya abasikulangilila nkaambo Jesu wakalailila basikumutobela kuti: “Mumuni wanu umunike kunembo lyabantu, kuti babone milimo yanu mibotu, balemeke Usowanu uuli kujulu.”—Matayo 5:16.

25, 26. (a) Ncinzi ncobanga baamba bamwi kujatikizya nzila njaakatola Daniele? (b) Ino nkaambo nzi Daniele ncaakali kubonena kuti ikucinca cilengwa cakwe kuleelene akuzungaana?

25 Bamwi balakonzya kwaamba kuti Daniele naakaayeleba mapenzi kwiinda mukukomba Jehova cakusisikizya kwamazuba aali 30. Kayi kwiina ciimo buya cigaminide iciyandika kutegwa tumvwugwe a Leza. Mane ulakonzya akuziba miyeeyo yamumoyo. (Intembauzyo 19:14) Pele Daniele wakali kubona kucinca kwacilengwa cakwe kuli koonse kuti kuleelene akuzungaana. Nkaambo nzi?

26 Mbwaanga cilengwa ca Daniele cakukomba cakalizibidwe, ncinzi cakali kunga caambwa ikuti naakaide kucileka buyo? Basikulangilila nobakaamba kuti Daniele wakali kuyoowa muntu alimwi akuti mulawo wamwami wakali mubotu kwiinda mulawo wa Jehova. (Intembauzyo 118:6) Pele kwiinda mumicito yakwe, Daniele wakatondezya kuti ngu Jehova alikke ngwaakali kukomba. (Deuteronomo 6:14, 15; Isaya 42:8) Aino, Daniele kunyina naakanyansya mulawo wamwami naakacita boobo. Pele kunyina naakaba mukandu akuzungaana. Daniele wakazumanana buyo kukomba mukaanda kakwe kamujulu “mbubonya mbwaakali kucita lyoonse” mumazuba kautanabikkwa mulawo wamwami.

27. Ino babelesi ba Leza sunu inga baba buti mbuli Daniele kumakani (a) aakulibombya kumaami aacisi? (b) aakumvwa Leza kwiinda bantu? (c) aakusoleka kupona muluumuno abantu boonse?

27 Sunu ibabelesi ba Leza balakonzya kwiiya ciiyo kuzwa kucikozyanyo ca Daniele. Balazumanana ‘kulibombya kumaami aacisi,’ ikutobela milawo yamucisi mobakkala. (Ba-Roma 13:1) Nokuba boobo, ciindi milawo yabantu noyiteendelani aya Leza, ibantu ba Jehova batobela ciimo cabaapostolo ba Jesu balo bakaamba kuti: “Tuleelede kumvwa Leza kwiinda bantu.” (Incito 5:29) Nobacita boobu Banakristo tabakulwaizyi buzangi pe. Pele makanze abo ngakupona muluumuno abantu boonse kutegwa ‘buumi bwabo bube bwaluumuno akutontola, akukkala kabotu akulemeka Leza.’—1 Timoteo 2:1, 2; Ba-Roma 12:18.

28. Ino Daniele wakamubelekela buti Jehova “lyoonse”?

28 Kwaziindi zyobile, Dariyo wakaamba kuti Daniele wakali kubelekela Leza “lyoonse.” (Daniele 6:16, 20) Ibbala lya Ciaramu ikwakazwa bbala lisandulwidwe kuti “lyoonse” lyaamba “kuzinguluka.” Lipa muzeezo wacintu ciindululwa kucitwa naa icizumanana lyoonse. Ikusyomeka kwa Daniele mbukwakabede obo. Cakali cilengwa cakazibidwe. Tiicakali kudoonekwa ncaakali kulangilwa kucita Daniele naakali kusikilwa masunko, abe mapati naa masyoonto. Wakali kuzumanana munzila njiyonya njaakatondezyede kale makumi aamyaka aakainda—iyakusyomeka kuli Jehova.

29. Ino babelesi ba Jehova sunu inga bagwasigwa buti anzila ya Daniele yakusyomeka?

29 Ibabelesi ba Leza basunu bayanda kutobela nzila ya Daniele. Ee, imwaapostolo Paulo wakakulwaizya Banakristo boonse ikulanga-langa cikozyanyo cabaalumi bansiku bakali kuyoowa Leza. Kulusyomo “bakoonda milimo iiluzi, bakatambula zisyomezyo” alimwi—ambweni kaamba Daniele—“[w]akamuma milomo yandavu.” Mbotuli babelesi ba Jehova sunu, atutondezye lusyomo alimwi akuzumanana kucita boobo lyoonse mbuli Daniele alimwi “tugame kusiana nkotwabikilwa kunembo.”—Ba-Hebrayo 11:32, 33; 12:1.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 7 ‘Ibulyango bwabalavwu’ ibwakali mu Babuloni bulasinizigwa abumboni bwamalembe aansiku aatondezya kuti kanjikanji baleli Bakujwe bakalijisi masena kwakali kuvwubilwa banyama bamusokwe.

^ munc. 12 Ikaanda kamujulu kakali kaanda kakumbali mwalo muntu mwaakali kukonzya kuunka ciindi naakali kulimvwa kuti tayandi kunyonganizigwa.

^ munc. 16 Imulindi wabasyuumbwa ulakonzya bwakali bwina bwakali kunsi anyika ibwakajisi mulyango atala. Kulalangilwa kuti bwakalijisi amilyango yakali kukonzya kujalulwa kutegwa banyama banjile.

^ munc. 20 Imajwi aakuti ‘kubikkila kaambo’ mbusanduluzi bwabbala lya Ciaramu lyalo lyaamba kuti “bakalya zibeela zyanyama yakazwa kumubili wa.” Alimwi lilakonzya kusandululwa kuti “kuvwiya.” Eci citondezya makanze aabujayi aakajisi basinkondonyina Daniele.

NCINZI NCOMWAIYA?

• Nkaambo nzi Dariyo mu Medi ncaakayeeyela kuti abelesye Daniele acuuno cisumpukide?

• Makanze nzi aabumpelenge ngobakacita beendelezi abasilutwe? Ino Jehova wakamuvwuna buti Daniele?

• Ncinzi ncomwaiya kuzwa kukubikkila maanu kucikozyanyo ca Daniele cakusyomeka?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 114]

[Cifwanikiso icili apeeji 121]

[Cifwanikiso icili apeeji 127]

Daniele wakamubelekela Jehova “lyoonse.” Sena andinywe mulacita obo?