Skip to content

Skip to table of contents

Imamanino Aabami Bazwangana Asika Afwaafwi

Imamanino Aabami Bazwangana Asika Afwaafwi

Cibalo 16

Imamanino Aabami Bazwangana Asika Afwaafwi

1, 2. Ino mwami wakunyika wakacinca buti ciimo cakwe noyakainda nkondo yanyika yabili?

MU 1835, sibusongo alimwi sikwiiya zyakaindi waku France, Alexis de Tocqueville naakalanga ciimo ca United States alimwi a Russia ikujatikizya bulelo bwazisi ezi wakalemba kuti: “Cimwi cilaangulukide kucita kufwumbwa ncociyanda; pele cimwi tacaangulukide pe. Inzila . . . zyazyo zilaandeene; pele cimwi acimwi ciboneka kuti cakabikkwaa Leza ikuti buzuba bumwi ibuumi bwacisela cabantu nyika yoonse bukabe mumaanza aaco.” Ino businsimi obu bwakazuzikizigwa buti noyakacitika Nkondo Yanyika Yabili? Sikwiiya zyakaindi J. M. Roberts wakalemba kuti: “Kumamanino aa Nkondo Yanyika yabili ibuumi bwabantu bwakalibonya ncobeni ikuti bwakali mumaanzaa bulelo bobile bupati bwiindene, bumwi mbuboobo bwakali kutegwa Russia, oobu bumbi mbwa United States of America.”

2 Nozyakali kulwa nkondo zyanyika zyoonse zyobile, icisi ca Germany calo cakali kwiimininwaa mwami wakunyika—ncecakali sinkondonyina mupati wamwami wakumusanza iwakali kwiimininwaa cisi ca Britain a Amelika (Anglo-America) iceendelezya nyika. Nokuba boobo, noyakamana Nkondo Yanyika Yabili eco cisi cakaandaana. Icibeela ca Kumbo ca Germany cakaliyanzanyaa mwami wakumusanza elyo cibeela ca Kujwe ca Germany cakaliyanzanyaa cibeela cimwi canguzu kapati icamasi aa Kkomyunizimu alo aakali kusololelwaa cisi ca Soviet Union. Aya masi naa bulelo mbobwakaba mwami wakunyika iwakali sinkondonyinaa bulelo bwa Britain a Amelika (Anglo-America) ibwakayanzene. Elyo ikuzwangana kwakali akati kabami bobile yakazyooba Nkondo Yaamulomo buyo yalo yakatalika mu 1948 mane kusikila mu 1989. Musyule, imwami wakunyika, icisi ca German ‘cakasula cizuminano cisalalisya.’ (Daniele 11:28, 30) Ino masi aya aa Kkomyunizimu akeelede kulilemeka buti kumakani aacizuminano?

IBANAKRISTO BENI-BENI BALEBEZYEGWA PELE BAZWIDILILA

3, 4. Ino mbaani “babisya cizuminano,” alimwi ncilongwe nzi ncobakajisi amwami wakunyika?

3 Imungelo wa Leza wakati: “Lino abo babisya cizuminano, [mwami wakunyika] uyooboongelezya cakuupayika.” Imungelo wakazumanana akuti: “Pele bantu bezi Leza wabo bayooyuma akucita zigambya. Abasongo baakati kabantu bayoozibya bantu banji, nekuba kuti banooyoolebwa mazuba amwi nkaambo kapanga amulilo, buzike akusaalwa.”—Daniele 11:32,33.

4 Abo “babisya cizuminano” bakonzya buyo kuba basololi ba Kristendomu balo balitaminina kuti Mbanakristo pele ibasofwaazya zina lya Bunakristo kwiinda mumicito yabo. Walter Kolarz mubbuku lyakwe litegwa Religion in the Soviet Union, wakaamba kuti: “[Noyakali kulwa nkondo yanyika yabili] Imfwulumende yacisi ca Soviet yakasoleka kulomba lugwasyo lwamali alimwi akusololelwa mubukkale kuzwa ku Zikombelo ikutegwa cisi cikwabililwe.” Noyakamana nkondo basololi bazikombelo bakasoleka kuzumanana mucilongwe eco nokuba kuti lino ibweendelezi bwakali kulela ibwa mwami wakunyika bwakali kutobela nzila yakutasyoma muli Leza. Aboobo Kristendomu wakaindila buya lino ikuliyanzanya anyika—oolu nduleyo lusesemya mumeso a Jehova.—Johane 17:16; Jakobo 4:4.

5, 6. Ino “bantu bezi Leza” mbaani, alimwi bakacita buti nobakali kweendelezyegwaa mwami wakunyika?

5 Ino mbuti kumakani aa Banakristo basinizizye—ibategwa “bantu bezi Leza wabo” alimwi “basongo”? Nokuba kuti ‘bakali kulibombya kumaami aacisi’ Ibanakristo ibakakkede mubweendelezi bwamwami wakunyika tiibakali banyika eyi pe. (Ba-Roma 13:1; Johane 18:36) Akaambo kakuti bakacenjela ‘mukupa Kaisara zintu zya-Kaisara’ bakali kumupa awalo “Leza zintu zya-Leza.” (Matayo 22:21) Akaambo kaboobo, ilusyomo lwabo lwakasunkwa.—2 Timoteo 3:12.

6 Aboobo, Ibanakristo beni-beni ‘bakalebwa’ pele ‘bakazwidilila’ alimwi. Bakalebwa mukuti bakapenzyegwa kapati mane bamwi bakajayigwa. Pele bakazwidilila mukuti ibunji bwabo bakazumanana kusyomeka. Bakaizunda nyika mbubwenya mbuli mbwaakacita Jesu. (Johane 16:33) Kunze lyaboobo, kunyina nobakaleka kukambauka nociba ciindi nobakali kubikkwa muntolongo naa muzilabba zyabuzike. Munzila eyi ‘bakazibya bantu banji.’ Nokuba kuti Bakamboni ba Jehova bakali kupenzyegwa mumasi manji alo aakali kweendelezyegwaa mwami wakunyika, imweelwe wabo wakali kuyabuyungizigwa. Akaambo kakusyomeka kwabaabo “basongo” ikuvwuzyanya ‘kwankamu mpati’ kwalibonya mumasi ayo.—Ciyubunuzyo 7:9-14.

IBANTU BA JEHOVA BASALAZIGWA

7. Ino ‘ndugwasyo nzi luniini’ ndobakatambula Banakristo bananike ibakali kupona mubweendelezi bwamwami wakunyika?

7 Imungelo wakaamba kuti: “Balebwa [bantu ba Leza], bayoogwasigwa buniini.” (Daniele 11:34a) Ikuzwidilila kwamwami wakumusanza munkondo yanyika yabili kwakaleta kukatalukwa ku Banakristo bakali kweendelezyegwaa mwami oyu. (Amweezyanisye Ciyubunuzyo 12:15, 16.) Mbubwenya buyo, abo ibakali kupenzyegwaa mwami wakazikubaa cibaka camwami wakunyika bakali kukatalukwa muziindi ziindi. Inkondo Yaamulomo buyo noyakali kuya kumamanino, ibunji bwabasololi bakaziba kuti Ibanakristo basyomeka tabakonzyi kuleta mapenzi, aboobo bakapegwa lwaanguluko kwiinda mumulawo. Ilugwasyo lumbi lwakali kuzwa kumweelwe wabankamu mpati ibakali kuyabuyungizigwa balo bakateelela kukambauka kwabananike akubagwasya.—Matayo 25:34-40.

8. Mbuti mbubakalisanganya bamwi kubantu ba Leza “cakuupayika”?

8 Akati kabantu bakali kulyaamba kuti balijisi luyandisisyo lwakubelekela Leza mumyaka Yankondo Yaamulomo buyo kwakali bamwi basikuupaupa buyo ameso. Imungelo wakacenjezyede kuti: “Abanji bayooliswanganya abo cakuupayika.” (Daniele 11:34b) Ibanji-banji bakatondezya luyandisisyo lwakwiiya kasimpe pele tiibakalibambide pe kulyaaba kuli Leza. Alimwi bamwi ibakali kulibonya kuti bakaatambula makani mabotu bakali basikutwela babeendelezi. Ilipooti imwi kuzwa kucisi cimwi yaamba kuti: “Bamwi babaaba bantu bampelenge bakali bana Kkomyunizimu bancobeni balo bakasobelede kunjila mumbunga ya Mwami, bakatondezya busungu bwini-bwini alimwi bakasalwa kuti babe muzyuuno zyabweendelezi mumbungano.”

9. Nkaambo nzi Jehova ncaakazumizizya Banakristo basyomeka bamwi kuti ‘balebwe’ akaambo kabasikuupaupa ameso?

9 Imungelo wakazumanana ategwa: “Abamwi basongo bayoolebwa, kuti basalazigwe, babotezegwe akutubisigwa, mane lumwi mamanino asike, nkaambo ayoosika kuciindi ceelede.” (Daniele 11:35) Aba basikuupaupa ameso bakapa kuti bamwi ibasyomeka baangwe kubeendelezi. Jehova wakazumizya zintu zili boobu kuti zicitike kutegwa bantu bakwe basalazigwe akubotezyegwa. Mbubwenya mbuli Jesu ‘mbwaakayiya kumvwa mumapenzi aakwe,’ abalo abo basyomeka bakayiya kuliyumya kwiinda mumasunko aalusyomo lwabo. (Ba-Hebrayo 5:8; Jakobo 1:2, 3; amweezyanisye Malaki 3:3.) Aboobo ‘balasalazigwa, kubotezyegwa alimwi akutubisigwa.’

10. Ino kaambo kakuti “mane lumwi mamanino asike” kaamba nzi?

10 Ibantu ba Jehova bakeelede kulebwa akusalazigwa “mane lumwi mamanino asike.” Aino balangila kupenzyegwa mane kumamanino aabweende obu bubyaabi bwazintu. Nokuba boobo, akaambo kakunyonganizigwa amwami wakunyika, ikubotezyegwa akutubizigwa kwabantu ba Leza kwakali “kwaciindi ceelede.” Aboobo, kubbuku lya Daniele 11:35 ikaambo kakuti “mane lumwi mamanino asike” kaamba kumamanino aaciindi iciyandika kuti bantu ba Leza basalazigwe kumwi kabaliyumya mukupenzegwaa mwami wakunyika. Kulibonya kuti ikulebwa kwakamana kuciindi ceelede ncaakabikkide Jehova.

IMWAMI WALIKOMEZYA

11. Ncinzi ncaakaamba mungelo kumakani aaciimo camwami wakunyika kujatikizya bulelo bwa Jehova?

11 Ikujatikizya mwami wakunyika, imungelo wakayungizya kuti: “Lino mwami uyoocita kufumbwa ncayanda. Uyoolisumpula akulipa bupati kwiinda baleza boonse. [Akaambo kakukaka kuzumina bulelo bwa Jehova] uyooamba malweza aakusampaula Leza wakasimpe. Nkabela uyoobula cimukacila mane lumwi bukali buzuzikizigwe, nkaambo makani aakosokede ayoocitwa ncobeni. Takooyoobika moyo wakwe kulileza wabamawisi naba oyo banakazi ngobayandisya nuuba muzimu uuli woonse, nkaambo uyoolisumpula kwiinda boonse.”—Daniele 11:36, 37.

12, 13. (a) Ino mwami wakunyika wakamukaka buti “leza wabamawisi”? (b) Ino mbaani “banakazi” imwami wakunyika mbaatakabikkila maanu kuzintu ‘nzyobayandisya’? (c) Ino ngu “leza” nzi ngwaakalemeka mwami wakunyika?

12 Mukuzuzikizya majwi aya aabusinsimi, imwami wakunyika wakakaka “leza wabamawisi” mbuli Leza Wabutatu wa Kristendomu. Imasi aa Kkomyunizimu akali kukulwaizya lusyomo lwakuti kunyina Leza. Aboobo imwami wakunyika wakalibamba kuba leza mukamwini, ‘wakalisumpula kwiinda boonse.’ Akaambo kakutabikkila maanu kuzintu nzyobayanda “banakazi”—imwami wakacita “kufumbwa ncayanda” mumasi masyoonto-syoonto mbuli cisi ca North Vietnam alo aakali kubeleka mbuli babelesi babwami bwakwe.

13 Imungelo kacizumanana abusinsimi wakati: “Uyoolemeka Leza wazilwido mucimanga cabaabo; Leza bamawisi ngobatakezi uyoomulemeka angolida ansiliva, mabwe mayandisi azintu ziyandika.” (Daniele 11:38) Atwaambe kuti, imwami wakunyika wakabikka lusyomo loonse mumulimo wabusikalumba bwasunu, “Leza wazilwido.” Wakali kuyandaula lufwutuko kwiinda muli “Leza” oyu, wakali kutuula lubono lunji acipaililo cakwe.

14. Ino mwami wakunyika ‘wakalwisya buti azilwido ziyumu nta’?

14 “Uyoolwisya zilwido ziyumu nta cakugwasigwa leza mweenzu, abaabo bamutambula uyoobayungizizya bulemu. Uyoobika beendelezi banji akwaabanya nyika kulibasimali.” (Daniele 11:39) Akaambo kakuti wakali kusyoma muli “leza mweenzu” walumamba, imwami wakunyika ‘wakalwisya azilwido ziyumu nta’ akutondezya kuti ngusinguzu kapati kumakani aalumamba “kumazuba aakumamanino.” (2 Timoteo 3:1) Abo bakagwasilizya muzeezo wakwe bakali kulumbulwa kwiinda mukugwasilizigwa mutwaambo twacisi, mali alimwi zimwi ziindi munkondo.

‘IKULWISYA’ KUMAMANINO AACIINDI

15. Ino mwami wakumusanza ‘wakalwisyanya’ buti amwami wakunyika?

15 Imungelo wakaambila Daniele kuti: “Lino kumamanino aaciindi mwami wakumusanza uyoomulwisya.” (Daniele 11:40a) Sena mwami wakumusanza ‘walwisya’ mwami wakunyika ‘kuciindi eci camamanino’? (Daniele 12:4, 9) Inzya. Noyakamana nkondo yanyika yakusaanguna, icizuminano caluumuno icalunya icakabambilidwe mwami wakunyika wakaliko ciindi eco—Germany—cakali ‘kulwisya ncobeni,’ cakali kukulwaizya kujokezya cibi. Naakazunda munkondo yanyika yabili, imwami wakumusanza wakagamika zibelesyo ziyoosya zyanyukkiliya kuli sinkondonyina alimwi akumubambila cizuminano cankondo icitegwa North Atlantic Treaty Organization (NATO). Ikujatikizya mulimo wa NATO, sikwiiya zyakaindi muna Britain wakaamba kuti: “Ncecakali cibelesyo cipati icakabelesyegwa ‘kusinkilila’ cisi ca USSR calo lino cakabonwa kuti ncecileta penzi lipati kumakani aaluumuno lwa Europe. Imulimo wancico wakatola myaka iili 40 elyo wakazwidilila kapati.” Mbuyakali kuyabuya myaka ya Nkondo Yaamulomo buyo, ‘ikulwisya’ kwamwami wakumusanza kwakabikkilizya kutwela kusumpukide kapati antoomwe akubelesya bucenjezu alimwi ankondo.

16. Ino mwami wakunyika wakalimvwa buti naakamulwisya mwami wakumusanza?

16 Ino mwami wakunyika wakalimvwa buti? “Pele mwami wakunyika uyooboola mbuli kambizi kuzoomulwisya ankalaki abasimbizi amaato manji. Uzoonjila muzisi mbuli izambangulwe akukukulula.” (Daniele 11:40b) Imazuba aakumamanino atondezya kukomena kwacooko camwami wakunyika. Noyakali kulwa nkondo yanyika yabili, “mwami” waba Nazi wakaiinda minyinza yakwe akunjila mumasi ambi aakali munsi-munsi. Noyakamana nkondo eyo, “mwami” wakazooba acibaka camwami wakunyika wakayaka bwami bupati. Nokwakali Nkondo Yaamulomo buyo imwami wakunyika wakali kulwana sinkondonyina kwiinda mukugwasilizya masi ambi, wali kugwasya nkamu zyabuzangi mu Afulika, Asia alimwi a Latin America. Wakapenzya Banakristo beni-beni, wakabasinkilila—pele kwiina naakabalesya mulimo wabo pe. Elyo kulwana oku kwamulumamba alimwi amutwaambo twacisi kwakapa kuti masi manji atalike kweendelezyegwaa nguwe. Eci ncaakasinsima mungelo ategwa: “Uyoonjila munyika imbotu [inyika yabantu ba Jehova iyakumuuya], elyo makumi aazyuulu zyabantu ayoolebwa.”—Daniele 11:41a.

17. Nzintu nzi zyakali kusinkilila mwami wakunyika kuti asaale masi ambi?

17 Nokuba boobo, imwami wakunyika tanaakaizunda nyika yoonse pe. Imungelo wakasinsima kuti: “Mbaaba bayoovunwa mumaanza aakwe: ba-Edomu, aba-Moabu abana ba-Amoni bacisyeede.” (Daniele 11:41b) Insiku, icisi ca Edomu, Moabu alimwi a Amoni zyakali mubwami bwamwami wakumusanza muna Egepita alimwi amwami wakunyika muna Aramu. Sunu aiminina masi ambunga nzyaakakanzide mwami wakunyika pele nzyaatakakonzya kweendelezya.

ICISI CA EGEPITA TIICAFWUTUKA PE

18, 19. Muunzila nzi mwaakayungwa imwami wakunyika kuli sinkondonyina?

18 Imungelo wa Jehova wakazumanana kuti: “[Mwami wakunyika] uyootandabika ijanza lyakwe kukulwisya zisi, nkabela nyika ya-Egepita ayalo tiikooyoosiigwa. Uyooendelezya ziyobwedo zyangolida azyansiliva azintu ziyandika zyoonse zya-Egepita, abalo ba-Lubi aba-Kusi bayoomutobela.” (Daniele 11:42, 43) Naba “Egepita,” mwami wakumusanza kwiina naakafwutuka kumwami wakunyika naakali kusaala masi ambi. Mucikozyanyo, imwami wakumusanza wakazundwa cakutadooneka ku Vietnam. Alimwi ino mbuti kumakani aa “ba-Lubi aba-Kusi”? Aya masi aakali munsi-munsi a Egepita yansiku alakonzya kaaiminina kabotu masi ayo aakkalene aafwaafwi acisi ca “Egepita” sunu (imwami wakumusanza). Zimwi ziindi bali ‘basikutobela’ mwami wakunyika.

19 Sena mwami wakunyika wakonzya kweendelezya ‘ziyobwedo zya Egepita’? Inzya wali kumweendelezya kapati mwami wakumusanza ikapati munzila njaakabelesya mali akwe. Akaambo kakuyoowa sinkondonyina, imwami wakumusanza wasowa mali manji kapati kutegwa azumanane kubaa basikalumamba banguzu, imaato aankondo alimwi abasikalumamba baulusya ndeke zyankondo. Munzila eyi imwami wakunyika ‘wakeendelezya’ kubelesyegwa kwalubono lwamwami wakumusanza.

IKULWISYANYA KWAMAMANINO

20. Ino mungelo ukupandulula buti kulwisya kwamamanino kwamwami wakunyika?

20 Ikuzwangana kuli akati kamwami wakunyika amwami wakumusanza—kulaafwaafwi kumana—kube kwalumamba, kujatikizya buvwubi naa nzila zimbi. Imungelo wa Jehova naakali kwaamba mbokuyooba kuzwangana kuboola wakati: “Kuyoomvwigwa impuwo kuzwa kujwe akuzwa kunyika, ziyoomupenzya [mwami wakunyika], elyo uyooinka cabukali bupati kuyoonyonyoona akumanisya bantu banji. Nkabela uyooyaka zilao zyakwe zyabwami akatikati kalwizi acilundu cilemu cisalala, nekubaboobo uyooba amamanino aakwe, nkabela takukooyooba naba omwe wakumugwasya.”—Daniele 11:44, 45.

21. Ncinzi ncotuciyandika kwiiya kujatikizya mwami wakunyika?

21 Mu December 1991 imwami wakunyika wakajoka munsi kapati ciindi nocakamanisigwa cisi ca Soviet Union. Ino mwami oyo unooli ni lyaakuzuzikizigwa bbuku lya Daniele 11:44, 45? Sena uyoozibwa kwiinda muli cimwi cazisi zyakali cibeela cacisi cakali ca Soviet Union? Naa sena uyoocinca ciimo cakwe mbubwenya mbuli mbwaali kucita kwaziindi zili mbozibede musyule? Sena ikubambwa kwazilwanyo zyanyukkiliya ikucitwaa masi ambi kuyoopa kuti kube muzundano umbi wazilwanyo akuzibya mwami oyo? Eyi mibuzyo iyooingulwa mukuya kwaciindi. Tatweelede kweezeezya pe. Imwami wakunyika aakutalika kulwisya kwakwe kwamamanino, ikuzuzikizigwa kwabusinsimi kuyoozibwa kabotu-kabotu abaabo boonse ibakonzya kuteelela Bbaibbele.—Amubone “Ibami Bali kuli Daniele Caandaano 11,” apeeji 284.

22. Mibuzyo nzi iibuzigwa kujatikizya kulwana kwamwami wakunyika kwamamanino?

22 Nokuba boobo, tuliizi ntaamu njayakubweza lino-lino mwami wakunyika. Akaambo ‘kampuwo kuzwa kujwe akuzwa kunyika’ uyootalika kulwisya ikutegwa ‘akamanisye banji.’ Ino kulwisya oko kugamikidwe kuli bani? Alimwi ino ‘nimpuwo’ nzi iiyooletelezya kulwana kuli boobu?

WANYONGANIZIGWA AMPUWO MBYAABI

23. (a) Ncintu nzi cipati ceelede kucitika kaitanatalika Amagedoni? (b) Ino “bami bakujwe” mbaani?

23 Amulange ncolyaamba bbuku lya Ciyubunuzyo kujatikizya mamanino aa Babuloni Mupati, bwami bwanyika bwabukombi bwakubeja. Kaitanatalika Amagedoni, “nkondo yabuzuba bupati bwa-Leza Singuzuzyoonse,” sinkondo oyu iwabukombi bwakasimpe “uyooumpisigwa amulilo.” (Ciyubunuzyo 16:14, 16; 18:2-8) Ikunyonyoonwa kwakwe kwiimininwaa kutilwa kwamutiba wacisambomwi wabukali bwa Leza mumulonga wa Ufrate wacikozyanyo. Imulonga wayuminizigwa kutegwa “ibambwe inzila yabami bakujwe.” (Ciyubunuzyo 16:12) Ino bami aba mbaani? Kwiina umbi kunze lya Jehova Leza a Jesu Kristo!—Amweezyanisye Isaya 41:2; 46:10, 11.

24. Ino mucito uli buti wa Jehova uulangilwa kuyoonyonganya mwami wakunyika?

24 Ikunyonyoonwa kwa Babuloni Mupati kulipanduludwe kabotu-kabotu kubbuku lya Ciyubunuzyo lyalo lyaamba kuti: “Ameja aali ikumi ngowabona [bami beendelezya kuciindi cakumamanino] kucinyama [ciinga ca United Nations], aba balamusula mwanakazi sikuvuula, balamusyaazya alike, balamusamununa, balalya mubili wakwe akumuumpa amulilo.” (Ciyubunuzyo 17:16) Ino nkaambo nzi bami ncobayoomunyonyooda Babuloni Mupati? Nkaambo kakuti ‘Leza ulabikka mumyoyo yabo oyu muyeeyo wakulomya bukanze bwakwe.’ (Ciyubunuzyo 17:17) Imwami wakunyika ulibikkilizidwe akati kabeendelezi aba. Imakani ngamvwa “kuzwa kujwe” alakonzya kaali aamucito oyu wa Jehova, ngabikka mumyoyo yabaleli bantunsi kuti banyonyoone sibwaamu mupati wabukombi.

25. (a) Makanze nzi aalibedelede ngajisi mwami wakunyika? (b) Nkuli nkwayooyakila “zilao zyakwe zyabwami” imwami wakunyika?

25 Pele bukali bwamwami wakunyika kuli nkobugaminide buya. Imungelo ulaamba “uyooyaka zilao zyakwe zyabwami akatikati kalwizi acilundu cilemu cisalala.” Kuciindi ca Daniele, ilwizi lupati lwakali lwa Mediterranean elyo cilundu cisalala cakali ca Zioni ikwakaimvwi tempele lya Leza cimwi ciindi. Aboobo, ikutegwa businsimi buzuzikizigwe, imwami wakunyika uunyemede kapati watalika kulwana bantu ba Leza. Munzila yakumuuya, ibusena buli “akatikati kalwizi acilundu cilemu cisalala” bwiiminina ibusena bwakumuuya bwababelesi ba Jehova bananike. Bazwa ‘mulwizi’ lwabantu bazandukide kuli Leza alimwi balijisi bulangizi bwakulela a Cilundu ca Zioni cakujulu antoomwe a Jesu Kristo.—Isaya 57:20; Ba-Hebrayo 12:22; Ciyubunuzyo 14:1.

26. Ikweelana ambobutondezya businsimi bwa Ezekieli, imakani “kuzwa kunyika” azwa kuli ni?

26 Ezekieli imusaanyinaa Daniele awalo wakasinsima kulwisigwa kwabantu ba Leza “kumamanino aaciindi.” Wakaamba kuti ikusulaikwa oku kuyootalisigwaa Gogo waku Magogo nkokwaamba kuti a Saatani Diabolosi. (Ezekieli 38:14, 16) Munzila yacikozyanyo, nkuulubazu nzi nkwazwa Gogo? Jehova ikwiinda muli Ezekieli waamba kuti: ‘Kuzwa kucisi cakumagolelo aakunyika.’ (Ezekieli 38:15) Nokunooli kukali buti, kwiina nokuyoobanyonyoona bantu ba Jehova. Oku kulwana kuyooletelezyegwaa makanze a Jehova aakunyonyoona basilumamba ba Gogo. Aboobo Jehova waamba boobu kuli Saatani: “Njoobika tulobyo mumalakwila aako akukugwisya, webo ampi yako yoonse.” “Njookuleta kuzwa kumagolelo aakunyika, njookusisya kuzilundu zya-Israyeli.” (Ezekieli 38:4; 39:2) Aboobo, imakani ‘aazwa kunyika’ aanyemya mwami wakunyika ayelede kuti azwa kuli Jehova. Icalino tatuzi naa aanooli buti makani ‘mumpuwo ezi kuzwa kujwe alimwi akunyika’ alikke Leza nguuzi ambweni tuyakuziba kumbele aamazuba.

27. (a) Nkaambo nzi Gogo ncaayookulwaizila masi kubikkilizya amwami wakunyika kuti balwane bantu ba Jehova? (b) Ncinzi ciyoocitika mukulwana nkwayoocita Gogo?

27 Ikujatikizya Gogo walibambila kulwana akaambo kakuzwidilila ‘kwaba Israyeli ba Leza’ balo ibatacili banyika antoomwe a “nkamu impati” ‘yambelele zimwi.’ (Ba-Galatiya 6:16; Ciyubunuzyo 7:9; Johane 10:16; 17:15, 16; 1 Johane 5:19) Gogo ulabalanga munzila yalunyasyo ‘ibantu bayobolwedwe kuzwa kuli bamasi, nkobajene iŋombe ambono zyakumuuya.’ (Ezekieli 38:12) Akaambo kakulanga busena bwakumuuya bwa Banakristo kuti “minzi iitajisi mabaya” yalo iitakatazyi kuzunda, Gogo wasolekesya kuzwisya cisinkilizyo eco icimulesya kweendelezya bantu cakumaninina. Pele waalilwa. (Ezekieli 38:11, 18; 39:4) Ibami baanyika kubikkilizya amwami wakunyika baakulwana bantu ba Jehova ‘boonse bayoonyonyoonwa.’

‘IMWAMI UYOONYONYOONWA’

28. Ncinzi ncotuzi kujatikizya ciyoocitikila mwami wakunyika amwami wakumusanza?

28 Ikulwisya kwamamanino kwamwami wakunyika takugamikidwe kumwami wakumusanza. Aboobo imwami wakunyika tanyonyoonwi asinkondonyina mupati pe. Awalo imwami wakumusanza tanyonyoonwi amwami wakunyika pe. Imwami wakumusanza tanyonyoonwi “kumaanza aabantu” pele a Bwami bwa Leza. * (Daniele 8:25) Atwaambe kuti, kunkondo ya Amagedoni ibami baanyika boonse beelede kugwisigwaa Bwami bwa Leza, aboobo kulibonya kuti eci nceciyoocitika kumwami wakunyika. (Daniele 2:44) Ibbuku lya Daniele 11:44, 45 lilazipandulula zintu iziyoopa kuti nkondo yamamanino italike. Anu ‘ncokutakabi naba omwe uuyoomugwasya’ mwami wakunyika nayakunyonyoonwa!

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 28 Amubone Cibalo 10 mubbuku eli.

NCINZI NCOMWAIYA?

• Ino cakacinca buti ciimo camwami wakunyika noyakamana nkondo yanyika yakusaanguna?

• Ncinzi ciyoocitikila mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza kumbele?

• Ino mwagwasigwa buti kwiinda mukubikkila maanu kubusinsimi bwa Daniele kujatikizya mazwanga aakati kabami bobile?

[[Mibuzyo yaciiyo]]

[Ccaati/Cifwanikiso icili apeeji 284]

IBAMI BALI KULI DANIELE CAANDAANO 11

Imwami Imwami

Wakunyika Wakumusanza

Daniele11:5 Seleucus I Nicator Ptolemy I

Daniele 11:6 Antiochus II Ptolemy II

(mukaintu Laodice) (mwanaakwe musimbi Berenice)

Daniele 11:7-9 Seleucus II Ptolemy III

Daniele 11:10-12 Antiochus III Ptolemy IV

Daniele 11:13-19 Antiochus III Ptolemy V

(mwanaakwe musimbi Cleopatra I) Simulyazina: Ptolemy VI

Basimulyazina:

Seleucus IV alimwi a

Antiochus IV

Daniele 11:20 Augusto

Daniele 11:21-24 Tiberiyo

Daniele 11:25, 26 Aurelian Mwami mukaintu Zenobia

Bwami bwa Roma

bwaman

Daniele 11:27-30a Bwami bwa German Britain, yatobelwaa

(Nkondo Yanyika I) Bwami Bweendelezya

Nyika bwa Anglo-America

Daniele 11:30b, 31 Ibwami Bwatatu bwa Bwami Bweendelezya bwa

Hitler (Nkondo Yanyika II) Nyika bwa Anglo-America

Daniele 11:32-43 Masi aa Kkomyunizimu Bwami Bweendelezya

(Nkondo Yaamulomobuyo) Nyika bwa Anglo-America

Daniele 11:44, 45 Ucilangilwa kubuka * Bwami Bweendelezya

Nyika bwa Anglo-America

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 83 Ibusinsimi buli kuli Daniele caandaano ca 11 tabwaambi mazina aabeendelezi balo ibaimininwaa mwami wakunyika amwami wakumusanza aziindi zyaandeene-andeene. Bazibwa buyo izintu zyatalika kucitika. Kunze lyaboobo, mbwaanga mazwanga acitika muzibeela-beela, kuli ziindi zimwi nokutakwe mazwanga—imwami umwi uleendelezya kakuli umwi ukkede buyo.

[Cifwanikiso icili apeeji 271]

[Zifwanikiso izili apeeji 279]

‘Ikulwisya’ kwamwami wakumusanza kwakali kubikkilizya kutwela kucitwa munzila iisumpukide kapati alimwi ankondo