Skip to content

Skip to table of contents

‘Atubuzyanye Makani’

‘Atubuzyanye Makani’

Cibalo 3

‘Atubuzyanye Makani’

Isaya 1:10-31

1, 2. Ino Jehova wabeelanya anzi ibeendelezi alimwi abantu bamu Jerusalemu amu Juda, alimwi nkaambo nzi ncoceelede kucita boobu?

IBANTU bakkala mu Jerusalemu balakonzya kulimvwa kuti baleelede kulivwunya mulomo ikapati bamana kuteelela makani aakusinganya aali kuli Isaya 1:1-9. Icakutadooneka balayanda kwaamba makani aajatikizya zituuzyo nzyobatuula kuli Jehova. Nokuba boobo, akaambo kaciimo cili boobu, Jehova wapa bwiinguzi bwalunyonyooko mutupango 10 kusikila ku 15. Butalika boobu: “Amuswiilile majwi aa-Jehova nubeendelezi ba-Sodoma! Amuteelele mulao wa-Leza wesu nubantu ba-Gomora!”—Isaya 1:10.

2 Tabuli buyo bwaamu bwiindilide ibwakapa kuti minzi ya Sodoma a Gomora inyonyoonwe pele muminzi eeyi bantu bakali bayumu myoyo alimwi bakali kulisumpula kapati. (Matalikilo 18:20, 21; 19:4, 5, 23-25; Ezekieli 16:49, 50) Ibaswiilizi ba Isaya bagambwa kapati kumvwa kuti beelanisyigwa abantu bamuminzi eeyi iisinganizyidwe. * Pele Jehova ubona bantu aba kweelana ambobabede bwini-bwini, aboobo Isaya taakwe naaubya-ubya mulumbe wa Leza ikutegwa ‘babotelwe kumumvwa.’—2 Timoteo 4:3.

3. Ino upandulula nzi Jehova naamba kuti ‘ulizwide’ zituuzyo zyabantu aaba, alimwi nkaambo nzi ncocili boobu?

3 Amuteelele mbwalimvwa Jehova akaambo kabukombi oobu bwakulicengeezya ibucita bantu bakwe. “Zipaizyo zyanu zinji zili amilimonzi kulindime? mbwaamba Jehova. Ndizwide zituuzyo zyabagutu amafuta aabanyama baneneede. Nsiyandi bulowa bwabacende na bwatubelele na bwampongo.” (Isaya 1:11) Aba bantu baluba kuti Jehova kwiina nalibalizya zituuzyo zyabo. (Intembauzyo 50:8-13) Taziyandi pe zintu zili zyoonse nzyobakonzya kutuula bantu kulinguwe. Aboobo ibantu balilubizide ikuti kabayeeya kuti bamugwasya buya Jehova kwiinda mukupa zituuzyo amyoyo yobile. Aawa Jehova wabelesya masendekela. Ijwi lyakuti ‘ndizwide’ lilakonzya kwaambwa amumajwi aambi mbuli akuti “ndasesemwa” naa lyakuti “kuvwulisya.” Sena mulizi imuntu mbwalimvwa ikuti naa wakkutisya icakuti taciyandi pe akubona cakulya cimbi? Mbwaakalimvwa oobo Jehova ikujatikizya zituuzyo eezyo—ikusesemwa kapati!

4. Ino ibbuku lya Isaya 1:12 lyatondezya buti kuti ikujanika nkubajanika bantu kutempele lyaku Jerusalemu nkwabuyo?

4 Wazumanana Jehova ulaamba: “Ciindi nimusika kuboneka kubusyu bwangu, ino nguni wamulailila kuti mulyataule obo lubanza lwangu?” (Isaya 1:12) Sena tauli mulawo wa Jehova iwaamba kuti bantu ‘kabasika akuboneka kubusyu bwakwe,’ nkokwaamba kuti kabajanika kutempele lyakwe ku Jerusalemu? (Kulonga 34:23, 24) Inzya pele bantu aaba balaboola akaambo kakuti ncilengwa, ikwiinzya buyo mulawo wabukombi busalala pele mizeezo yabo kaitasalali pe. Ikweelana ambwabalanga Jehova, inyendo zinji nzyobacita ikuunka kutempele zili buyo mbuli ‘kulyatauka’ kakunyina acijanwa pe kunze lyakutubaanya buyo cibuye.

5. Mmicito nzi imwi yabukombi iicitwa abama Juda, alimwi nkaambo nzi imicito eeyi ‘ncoyamukatazya’ Jehova?

5 Anu Jehova ncaabelesya majwi aacisa ncobeni eno! “Mutaleti limbi zipaizyo zyabuyo. Tununkilizyo tulandisesemya. Mapobwe aamwezi mupya amasabata ambungano nzimubunganya! We! Nsikonzyi kubotelwa bubi ambungano zisalala-salala. Mapobwe aanu aamwezi mupya amapobwe amwi aabikidwe, moyo wangu ulaasula. Alandikataazya, ndacimwa kulemenwa ngao.” (Isaya 1:13, 14) Izipaizyo, tununkilizyo, Masabata alimwi amapobwe zyoonse ncibeela ca Mulawo Leza ngwapede bana Israyeli. Ikujatikizya “mwezi mupya,” Mulawo waamba kuti weelede kusekelelwa pele izilengwa zimwi zyatalisyigwa buce-buce zyalo zicitwa kuciindi nciconya eeci. (Myeelwe 10:10; 28:11) Imwezi mupya ubonwa kuti ninsabata yamwezi amwezi lyalo bantu nobalyookezya akuyoobungana kutegwa bajane lulayo kubasinsimi alimwi akubapaizi. (2 Bami 4:23; Ezekieli 46:3; Amosi 8:5) Ikusekelela kuli boobu takulubide pe. Ipenzi buyo ndyakusekelela kwiinda mumambonwa buyo. Kunze lyaboobo, iba Juda bagama kubikkila maanu ‘kububi,’ ikusyoma mizimu kumwi kabasekelela cilengwa icaambidwe mu Mulawo wa Leza. * Aboobo imicito yabo yabukombi kuli Jehova ‘ilamukataazya.’

6. Ino muunzila nzi Jehova ‘mwaalema’?

6 Ino ‘zyakamulemya’ buti eezyi Jehova? Kayi walo ‘ulijisi bupati bugambya, tawizuki, takatali pe.’ (Isaya 40:26, 28) Jehova wabelesya mwaambo walo uukonzya kutugwasya kuzyiba mbwaliteelela. Sena mwakayumuna kale mukuli uulema kapati kwaciindi cilamfwu cakuti mwakakatala kapati eelyo mwakali kuyeeya buyo kuusowa mukuli ooyo? Mbwalimvwa oobo Jehova ikujatikizya micito yabukombi yabantu bakwe yakuupa-upa ameso.

7. Ino nkaambo nzi Jehova ncaaleka kuswiilila mipailo yabantu bakwe?

7 Lino Jehova waamba bukombi bumugeme akati kabukombi boonse. “Na mwatandabika maanza aanu, njoofwinya meso aangu cakutamubona. Nekuba kuti mwakomba zikombyo zinji, nsikooyooswiilila. Maanza aanu alizwide bulowa.” (Isaya 1:15) Ikutandabika maanza, akunyamuna maanza mujulu citondezya kuti muntu ulakombelezya. Icilengwa eeci caba cabuyo kuli Jehova nkaambo maanza aabantu aaba azwide buyo bulowa. Ikulwana kulizwide munyika eeyi. Ikudyaaminina bakompeme ncintu cicitwa lyoonse. Cilasesemya kapati ikuti bantu basikasampusampu boobu ibaliyanda kabalomba zilongezyo kuli Jehova. Jehova ncaambila kuti “nsikooyooswiilila”!

8. Nkulubizya nzi ikwacitwa a Bukombi bwanyika sunu, alimwi ino muunzila nzi Ibanakristo bamwi mobawida mukakole kakozyenye akaaka?

8 Iba Bukombi bwanyika abalo sunu baalilwa kumukkomanisya Leza kwiinda mumipailo yabo yabuyo iitamani antoomwe a “milimo” yabo imbi yabukombi. (Matayo 7:21-23) Kulayandika kapati kuti tutawidi mukakole nkakonya. Imunakristo ulajokelela kukucita cintu cibyaabi ciindi aciindi mpoonya akuyeeya kuti, ikuti wasisa ceeco ncaacita akuyungizya buyo mulimo ngwacita mumbungano ya Bunakristo, nkokuti imicito yakwe eeyo iyoovwumbilila cibi cakwe. Imilimo yakucengeezya iili boobu taikkomanini pe Jehova. Ikweelana ambotwaamba tupango tutobela itwabbuku lya Isaya, kuli buyo busilisi bomwe kumuntu uuciswa kumuuya.

Ibusilisi bwa Muntu Uuciswa Kumuuya

9, 10. Ino ikusalala kuyandika kapati buti kumakani aabukombi bwesu kuli Jehova?

9 Lino Jehova walo uuli ngu Leza mutete moyo waambaula munzila mbotu alimwi yakukombelezya. “Amusambe, mulisalazye. Amugwisye bubi bwamilimo yanu kumeso aangu. Amuleke kucita bubi, amwiiye kucita kabotu. Amuyandaule imbeta ziluleme, amugwasye bapengede, amubeteke makani aabamusyaala, amukazizyanye bamukabafu.” (Isaya 1:16, 17) Aawa twajana mulongo wamilawo iili fwuka. Yone yakusaanguna ijatikizya iceelede kucitwa ikutegwa kuzwisigwe cibi; eelyo yamamanino iili musanu ijatikizya ntaamu zibotu izyeelede kubwezyegwa zyalo izisololela kukujana zilongezyo zya Jehova.

10 Ikusamba alimwi abulondo zyali zibeela ziyandika kapati kumakani aabukombi busalala. (Kulonga 19:10, 11; 30:20; 2 Ba-Korinto 7:1) Pele Jehova uyanda kuti ikusalala ooku kwiinde aawa mane kunjile mumyoyo yabakombi bakwe. Jehova aawa waamba kusalala kuyandika kapati, nkokuti kusalala kwabukkale alimwi akwakumuuya. Imilawo yobile iili mukapango ka 16 tayiindulukidwe buyo pe. Umwi muna Hebrayo uucibwene kapati kumwaambo ooyu waamba kuti, ibbala lyakusaanguna lyakwaamba kuti “amusambe” lyaamba mucito wakusaanguna mukutalika kulisalazya, pele ilyabili lyakuti “mulisalazye” lyaamba cilengwa cizumanana ikutegwa muntu kasalala lyoonse.

11. Ncinzi ncotweelede kucita kutegwa tuzwisye bubi, alimwi ncinzi ncotuteelede kusoleka kucita?

11 Kunyina ncotukonzya kusisa pe kuli Jehova. (Jobu 34:22; Tusimpi 15:3; Ba-Hebrayo 4:13) Aboobo imulawo wakuti, “Amugwisye bubi bwamilimo yanu kumeso aangu” waamba buyo cintu comwe—waamba kuleka kucita bubi. Eeci caamba kuti tatweelede kusola kusisa cibi ncotwacita nkaambo twacita boobo nkokuti twacita cibi. Ibbuku lya Tusimpi 28:13 lilatucenjezya ategwa: “Uusisa milandu yakwe takooyooba acoolwe pe, pele oyo uulyaambawida akuleka ulafwidwa luzyalo.”

12. (a) Ino nkaambo nzi ncociyandika kapati ‘ikwiiya kucita kabotu’? (b) Ino baalu inga baubelesya buti mulawo wakuti “amuyandaule imbeta ziluleme” alimwi awakuti “amugwasye bapengede”?

12 Kubbuku lya Isaya caandaano 1 kapango ka 17, nzinji zintu nzyotukonzya kwiiya kuzwa kuntaamu zibotu nzyotweelede kubweza zyalo nzyalailila Jehova. Amubone kwaamba kuti taambi buyo kuti “amucite bubotu” pele waamba kuti “amwiiye kucita kabotu.” Ikutegwa tuzyibe zintu zibotu mumeso aa Leza alimwi akuyanda kuzicita kuyandika kulibalila Jwi lya Leza tobeni. Kunze lyaboobo, Jehova taambi buyo kuti “amucite mbeta ziluleme” pele waamba kuti “amuyandaule mbeta ziluleme.” Ikutegwa bajane nzila ziluleme zyakubamba twaambo tumwi tukatazyide, nobaba baalu ibali aluzibo bayandika kuyandaula Jwi lya Leza kabotu-kabotu. Aboobo kweelana ambwalailila Jehova, imukuli wabaalu aaba ‘ngwakugwasya bapengede.’ Aaya malailile alayandika kapati kubeembezi Banakristo nkaambo bayanda kukwabilila butanga kuli “baumpe babutambo.”—Incito 20:28-30.

13. Ino mbuti mbotukonzya kubelesya milawo eeyi sunu kujatikizya bamusyaala abamukabafwu?

13 Imilawo yobile yamamanino ijatikizya bantu ba Leza ibatajisi bukwabilizi buli boonse bwakumubili—bamusyaala abamukabafwu. Aaba mbabantu mboiyanda kapati kupenzya nyika eeyi, pele taceelede kuba boobo pe akati kabantu ba Leza. Ibaalu basiluyando ‘balabeteka makani’ aabamusyaala ibamumbungano, ikubagwasya kujana bululami alimwi abukwabilizi munyika yalo iiyanda kubapenzya akubadyaaminina. Baalu ‘balabayiminina bamukabafwu’ naa ‘ikubakazizya’ ikweelana abupanduluzi bwabbala eelyo mu Chihebrayo. Ee, Banakristo boonse beelede kuba mayubilo, basikuumbulizya alimwi ibeendelezya bantu bapengede akati kesu munzila iiluleme nkaambo mbayandisi kuli Jehova.—Mika 6:8; Jakobo 1:27.

14. Mmulumbe nzi mubotu uujanwa kubbuku lya Isaya 1:16, 17?

14 Mmubotu kapati mulumbe ngwapa Jehova mumilawo eeyi iili fwuka! Aabo ibacita zibi basyoma kuti tabacikonzyi pe ikucita ziluleme zimwi ziindi. Imizeezo iili boobu ilatyompya. Alimwi kunze lyaboobo, tabaluzi pe. Jehova ulizyi alimwi ulayanda kuti tuzyibe kuti sizibi uli woonse ulakonzya kwiileka nzila yakwe yabubi akusanduka kutalika kucita zintu ziluzi ikwiinda mulugwasyo lwakwe.

Ikukombelezya Kwalweetelelo Alimwi Kululeme

15. Ino mbuti mbokatamvwigwi kabotu zimwi ziindi ikaambo kakuti ‘atubuzyanye makani,’ alimwi ncinzi cini ncokaamba?

15 Ijwi lya Jehova lino lyaindila buya kuba lyalweetelelo. “Amuboole, tubuzyanye makani, mbwaamba Jehova. Nekuba kuti zibi zyanu zyasalala pyu, ziyootuba buu mbuli lukobo. Nekuba kuti zili mbuli zisani zisalalisya ziyooba mbuli boya bwambelele.” (Isaya 1:18) Ikanji-kanji imajwi aaya aakondelezya aatalisya kapango aaka tabaamvwisyi kabotu bantu. Mucikozyanyo mu The New English Bible aaka kaambo kalembedwe kuti, “Atukazyanye”—mbuli kuti Jehova abantu beelede kusika aciimo mpobatiizuminane. Pele tabuli boobo pe! Jehova takwe mulandu pe kumakani ambwabeendelezya bantu bakwe aaba bazangi alimwi basikuupa-upa ameso. (Deuteronomo 32:4, 5) Ikapango aaka takapandululi mubandi uucitwa akati kabantu ibayanda kujana bwiinguzi bumwi naa ibayanda kumvwana akaambo kamwi, pele kapandulula lubeta ilweelede kuleta bululami. Cili mbuli kuti Jehova wabikka bana Israyeli munkuta.

16, 17. Ino tuzyi buti kuti Jehova ulilisungwide ikulekelela noziba zibi zipati kapati?

16 Imuzeezo ooyo wakubetekwa inga ulayoosya, pele Jehova mmubetesi uuyinda lweetelelo abuuya. Ikulekelela kwakwe takweelanisyigwi akwamuntu uuli woonse pe. (Intembauzyo 86:5) Alikke buyo nguukonzya kuzwisya zibi zyabana Israyeli zyalo zili mbuli “zisani zisalalisya” akuzisalazya zibe mbuli “boya bwambelele.” Kunyina nguzu zyamuntu naa milimo naa zituuzyo naa mipailo iikonzya kuzwisya cibi. Ikulekelelwa a Jehova kulikke nkokukonzya kucizwisya cibi. Jehova ulakonzya kulekelela munzila eeyi ikweelana amilawo njabikkide mwini yalo iibikkilizya kweempwa kwini-kwini.

17 Aaka kaambo nkapati cakuti Jehova ulakayindulula mukweema kwakwe—ulaamba izibi izili mbuli “zisani zisalala” ziyooba mbuli boya bupya ibutakwe tombe. Jehova uyanda kuti tuzyibe kuti Ngusikulekelela zibi ncobeni, nozyiba zeezyo izipati kapati kufwumbwa buyo kuti wajana kuti tweempwa ncobeni. Aabo ibatasyomi kuti aaka kaambo nkamasimpe beelede kulanga-langa zikozyanyo mbuli ca Manase. Wakabisya kapati kwamyaka iili mbwiibede. Pele wakeempwa eelyo wakalekelelwa. (2 Makani 33:9-16) Jehova uyanda kuti toonse tuzyibe kuti takuli kumuka pe kuti ‘tubuzyanye makani’ anguwe ikubikkilizya abaabo ibabisyide kapati.

18. Nkulisalila nzi nkwaababikkila Jehova ibantu bakwe bazangi?

18 Jehova uyeezya bantu bakwe kuti balakonzya kulisalila. “Na mwazumina kuswiilila, muyoolya bubotu bwanyika, pele na mwakaka akupapila, muyooligwa ipanga, nkaambo mbuboobo mbwiiamba milomo ya-Jehova.” (Isaya 1:19, 20) Jehova aawa ukankaizya bube alimwi wabelesya aambi masendekela ikutegwa aiyase nondo muliso. Nceeci ncobalisalila bana Juda: Ikulya naa ikuligwa. Ikuti naa ciimo cabo ncakulisungula kuteelela akumvwida Jehova, nkokuti bayoolya bubotu bwanyika. Pele ikuti bazumanana aciimo cabo cabuzangi, bayooligwa apanga lyabasinkondonyina! Cilakatazya ikusyoma kuti ibantu balakonzya kusala ipanga lyabasinkondonyina muciindi calubomba alimwi akulekelela kwa Leza ikuteeli. Nokuba boobo, oobu mbwaalisalila Jerusalemu ikweelana ambotwaamba tupango tutobela itwa Isaya.

Ikulila Ikujatikizya Munzi Muyandisi

19, 20. (a) Ino Jehova watondezya buti kuti walimvwa kuti waabwa? (b) Ino muunzila nzi ‘ibululami mobwakkala mu Jerusalemu’?

19 Kubbuku lya Isaya 1:21-23 tubona bubi bwini ibujisi Jerusalemu kuciindi eeci. Lino Isaya watalika kweema kwakwe mbuli kuti ulila buya ulaamba: “Maawe! Munzi musyomesi wasanduka buti kuba simamambe! Kuuzwide imbeta, abululami bwakalikede mulinguwo, anu sunu mobali bajayi buyo.”—Isaya 1:21.

20 Eelyo wawa kaka munzi wa Jerusalemu! Wakali mukaintu uusyomeka pele lino waba simamambe. Ino ncinzi cimbi icikonzya kutondezya mbwaalimvwa Jehova kuti waabwa alimwi akutyompokelwa? “Bululami bwakalikede” mumunzi ooyu. Ilili? Kuciindi ca Abrahamu, Israyeli katanaba, imunzi ooyo wakali kwiitwa kuti Salema. Iwakali kulela munzi wakali mwami alimwi aciindi mpoonya kali mupaizi. Izina lyakwe lya Melkisideke lyaamba “Mwami wabululami,” eelyo lyakali kumweelela kapati. (Ba-Hebrayo 7:2; Matalikilo 14:18-20) Nokwakainda myaka iitandila ku 1,000 kuzwa ciindi naakali kulela Melkisideke, imunzi wa Jerusalemu wakaba aluumuno lwini-lwini nowakali kulelwa a Davida alimwi a Solomoni. “Bululami bwakalikede mulinguwo” ikapati ibami bakali kulela nobakali kupa cikozyanyo cibotu kubantu kwiinda mukweenda munzila zya Jehova. Nokuba boobo, ikuzyoosika kuciindi ca Isaya, ibukkale buli boobu tabuciyeeyegwi akuyeeyegwa.

21, 22. Ino mankwisilili alimwi abukoko bwavwelwa meenda bwiiminina nzi, alimwi nkaambo nzi basololi ba Juda ncobeelela kwaambwa boobu?

21 Kuboneka kuti aabo ibasololela bantu mbebajisi penzi lipati. Isaya wazumanana akulila kwakwe ulaamba: “Insiliva yako yasanduka, yabija. Waini wako ulivwelene amaanzi. Basilutwe bako mbasicinguni, mbeenzinyina ababbi. Boonse balayandisya makulo, balabika myoyo yabo kumalumbu. Tababeteki makani aabamusyaala, aalo makani aamukamufu taamvwigwi kulimbabo.” (Isaya 1:22, 23) Imabala obile aatobelene atondezya iceelede kucitika lino. Mufwuzi nali kumfwulilo yakwe ulagwisya makwisilili ngatayandi akwaasowa. Ibami alimwi ababetesi bana Israyeli bali mbuli mankwisilili aaya ikutali mbuli nsiliva. Beelede kusowegwa. Tabaciyandiki pe mbubwenya mbuli bukoko bwavwelwa meenda eelyo bwacileka kulweela. Ibukoko buli boobu buyandika buyo kutila kakunyina cimbi pe!

22 Ikapango ka 23 kalatondezya ncobaambilwa boobu basololi aaba. Mulawo wa Musa wakali kusumpula bantu ba Leza akubaandaanya kuzisi zimbi zyoonse. Mucikozyanyo, Imulawo wakacita oobu kwiinda mukubikka mulawo uukwabilila bamusyaala abamukabafwu. (Kulonga 22:22-24) Pele kuciindi ca Isaya, bamusyaala tabalangili mbeta zibotu pe. Ikujatikizya mukamufwu, takonzyi akujana uuswiilila mapenzi aakwe nokuba kujana uumwiiminina. Aaba babetesi abasololi bajisi bubi ikujana nzyobayanda—ikuyandaula makulo, bulumbu alimwi akubelekela antoomwe ababbi, mubwini kabakwabilila basimilandu kakuli bantu babbidwa balabalekela kupenga. Kunze lyaboobo “mba[a]sicinguni” naa mbantu bayumu myoyo kukubisya kwabo. Buleetezya kaka bukkale oobu!

Jehova Uyoobasalazya Bantu Bakwe

23. Nkulimvwa kwamusyobo nzi nkwaatondezya Jehova kuli basinkondonyina?

23 Ikutabelesya kabotu nguzu munzila iili boobu takakulekeli kuzumanana Jehova kusikila kutamani. Isaya wazumanana ulaamba: “Nkaambo kamakani aya, mbuboobu mbwaamba Jehova, Mwami wamakamu, mupati wa-Israyeli. Wati, Maawe! Nzoolilemununa makataazyo aabaabo bandikazya, nzooliya inkoto kulibasinkondoma.” (Isaya 1:24) Jehova wapegwa milimo yotatwe aawa kakankaizya kuti nguuyelede kuba mwami alimwi akuti ulijisi nguzu zitaambiki. Ikugambwa kwakuti “Maawe!” ambweni kutondezya kweetela nkwaayetela Jehova kwalo ikusangene amakanze aakwe aakutola ntaamu akaambo kabukali bwakwe. Masimpe kuli kaambo ncayandila kucita boobu.

24. Nkusalazya kwamusyobo nzi nkwakanza kucita Jehova kubantu bakwe?

24 Ibantu bakwe Jehova balicita kuba basinkondonyina. Inzya bayandika cisubulo ca Leza. Jehova ‘uyoolilemununa’ naa kuzwa kulimbabo. Sena eeci caamba kubazimaazizya limwi buya bantu aaba baiminina zina lyakwe? Peepe, nkaambo Jehova wazumanana kwaamba kuti: “Alimwi njooboozya ijanza lyangu kulinduwe, kuti nsalazye mankwisilili aako akugwisya mundalila wako.” (Isaya 1:25) Lino Jehova wabelesya cikozyanyo cakusalazya. Imufwuzi wansiku wakali kusanganya nsipa kanji-kanji ikutegwa aandaanye mankwisilili ngatayandi kulubulo luyandisi. Awalo Jehova uutaboni bantu bakwe kuti mbaasizibi bamaninide ‘uyoobauma muciyanza ceelede buyo.’ Uyoogwisya buyo “mundalila” naa mudibwi-dibwi akati kabo—basicinguni, ibatayandiki balo bakaka kwiiya akumvwa. * (Jeremiya 46:28) Akaambo kamajwi aaya, Isaya waba acoolwe cakwaalembela limwi makani aaciindi.

25. (a) Ino Jehova wakabalasazya buti bantu bakwe mu 607 B.C.E.? (b) Ino ndilili naakasalazya bantu bakwe Jehova kuciindi cesu cino?

25 Inzya Jehova wakabasalazya ncobeni bantu bakwe nkaambo wakagwisya basololi alimwi abazangi bamwi basilweeno balo bali mbuli mankwisilili. Kakwiindide ciindi cilamfwu kuzwa ciindi cakali kupona Isaya, Jerusalemu wakanyonyoonwa mu 607 B.C.E., eelyo ibakali kukkala mulinguwe bakatolwa buzike ku Babuloni kwamyaka iili 70. Icakacitika aawa cilakozyanya antaamu imwi njaakatola Leza kumazuba aakumbele. Ibusinsimi ibuli kubbuku lya Malaki 3:1-5 bwalo bwakalembwa kabucitikide kale buzike bwaku Babuloni bwakatondezya kuti Leza uyooucita alimwi mulimo wakwe wakusalazya. Bwaamba ciindi Jehova Leza naakali kuyooboola kutempele lyakwe lyakumuuya kali a Jesu Kristo “mutumwa wacizuminano.” Kuboneka kuti eeci cakacitika kumamanino aa Nkondo Yanyika Yakusaanguna. Jehova wakabalingula boonse aabo ibakali kulyaamba kuti Mbanakristo, wakabaandaanya ibakasimpe abakubeja. Ino ncinzi cakatobela?

26-28. (a) Ino ibbuku lya Isaya 1:26 lyakazuzikizyigwa buti mucibeela cakusaanguna? (b) Ino businsimi oobu bwazuzikizyigwa buti kuciindi cesu cino? (c) Ino mbuti mbobukonzya kubagwasya baalu sunu ibusinsimi oobu?

26 Jehova ulaingula ategwa: “Elyo njooboozya babetesi bako babe mbuli bataanzi, abalo basinkuta bako mbubonya mbuli kumatalikilo. Nkabela kusule lyayaaya uyooambwa munzi wabululami, munzi musyomesi. Ziyoni uyoonununwa alubeta, abasanduki babo abululami.” (Isaya 1:26, 27) Jerusalemu wansiku wakakubona kuzuzikizyigwa kwakusaanguna kwabusinsimi oobu. Ibaange nobakajokela kumunzi wabo muyandisi mu 537 B.C.E., bakaba babetesi basyomeka abasikulaya mbubwenya mbuli bakaliko kaindi. Ibasinsimi ba Hagai alimwi a Zekariya, imupaizi Joshua, imulembi Ezara alimwi amweendelezi Zerubabeli boonse aaba bakali kweendelezya alimwi akusololela baabo basyomeka ibakapiluka kuti beende munzila ya Leza. Pele ikuzuzikizyigwa kupati kwakacitika mumwaanda wamyaka wa 20.

27 Ibantu ba Jehova ibasunu bakazwa muciindi ciya cakusunkwa mu 1919. Bakanununwa kuzwa mubuzike bwakumuuya bwa Babuloni Mupati, ibulelo bwanyika yoonse bwabukombi bwakubeja. Ilwaandaano iluli akati kabananike basyeede ibasyomeka alimwi abasololi ba Bukombi bwanyika bazangi lwakalibonya caantangalala. Leza wakalongezya bantu bakwe alimwi ‘wakaboozya babetesi abasikulailila’ ibaalumi basyomeka balo balailila bantu ba Leza kweelana a Jwi lyakwe ikutali kweelana azilengwa zyabantu. Sunu kuli zyuulu-zyuulu zyabaalumi bali boobu akati kamweelwe uuyaabuceya wa “katanga kaniini” antoomwe atuulunzuma twa “mbelele zimwi” ziyaabuyungizyigwa.—Luka 12:32; Johane 10:16; Isaya 32:1, 2; 60:17; 61:3, 4.

28 Iciindi aciindi ibaalu balayeeya kuti balabeleka mbuli “babetesi” mumbungano ikutegwa kaisalala munzila yakumubili alimwi ayakumuuya akululamika basikulubizya. Balayandisya kucita zintu munzila ya Leza, ikwiiya bululami bwakwe mbwacita munzila yalweetelelo alimwi yakutaciindizya. Nokuba boobo mutwaambo tunji balabeleka kabali ‘basikulailila.’ Ee, imulimo ooyu ulaandeene kapati awa bami naa wabeendelezi basilunya alimwi balasoleka kapati kuti batabaciti ‘kamikami aabo ibeembelwa ambabo.’—1 Petro 5:3.

29, 30. (a) Ino Jehova wabasinganya buti aabo ibakaka kugwasyigwa akusalazya nkwacita? (b) Ino muunzila nzi mubafwa “insoni” bantu akaambo kamasamu alimwi amyuunda yabo?

29 Ino mbuti kujatikizya “mankwisilili” aambidwe mubusinsimi bwa Isaya? Ncinzi cicitika kulibaabo ibakaka kugwasyigwa akusalazyigwa nkwacita Leza? Isaya wazumanana ulaamba: “Pele basimilandu abasizibi bayoonyonyoonwa antoomwe, abaabo baleka Jehova bayoomanisigwa. Nkaambo bayoofwa insoni kumibanga njimwakayandisya. Muyoousa insoni kumyuunda njimwakasala.” (Isaya 1:28, 29) Aabo ibazanga akubisizya Jehova kabatabikkili maanu kumilumbe yakucenjezya iizwa kubasinsimi bakwe kusikila mane ciindi camana ‘banyonyoonwa’ ncobeni alimwi ‘balamanisigwa.’ Eeci cacitika mu 607 B.C.E. Ino ono imibanga eeyi yaambwa alimwi amyuunda zipandulula nzi?

30 Iba Juda bali apenzi lipati kujatikizya kukomba mituni. Imasamu, imyuunda alimwi amyuunda yamaolifa kanji-kanji ziiminina bukkale bwabo busofweede. Mucikozyanyo, ibakombi ba Baala amukaintu wakwe Astoreti basyoma kuti baleza aaba bobile balafwa akuzikkwa ciindi cacilimo. Eelyo ikutegwa babagwasye kubuka akoonana kutegwa nyika ibe ambolezi, aaba basikukomba mituni balabungana antoomwe ikucita bwaamu butaambiki munsi aamasamu amaolifa naa mumyuunda “iisalala.” Aaba basikukomba mituni balaasyoma malende aabo akulumbaizya baleza aaba bakubeja ciindi noyawa mvwula akupa kuti nyika ibe ambolezi. Pele Jehova naleta lunyonyooko kuli basikukomba mituni aaba bazangi, imituni yabo tayibagwasyi pe. Ibazangi aaba balafwa “insoni” akaambo kamasamu alimwi amyuunda eeyi iitakonzyi kubakwabilila.

31. Ino basikukomba mituni balangila nzi calo iciinda kubija kunsoni?

31 Pele aaba basikukomba mituni bana Juda balangila cintu ciinda kubija kunsoni. Lino Jehova wasandula cikozyanyo cakwe akukozyanisya sikukomba mituni ooyu kumusamu. Ulaamba: “Nkaambo muyooba mbuli mubanga uufwidwa matu aawo, ambuli muunda uubula maanzi.” (Isaya 1:30) Icikozyanyo eeci cileelela kapati ku Middle East kwalo ikupya kapati akuyuma ciindi cacilimo. Kunyina cisamu naa muunda izikonzya kubako kakunyina meenda. Imasamu aayuma boobu alakonzya kupya kumulilo. Aboobo icikozyanyo icitobela icili mukapango ka 31 cileelela.

32. (a) Ino “muntu muyumu” iwaambwa kukapango ka 31 nguni? (b) Ino mmuunzila nzi mmwayooba “butonge” alimwi ‘ninsasi’ nzi iiyooyasya mulilo, alimwi ncinzi ciyoocitika?

32 “Muntu muyumu uyooba mbuli butonge, amilimo yabo iyooba mbuli insasi yamulilo. Boonse bayoopya antoomwe, nkabela takukooyooba muntu wakubazimya.” (Isaya 1:31) Ino ooyu “muntu muyumu” nguni? Mu Chihebrayo aaya majwi aamba muntu uujisi nguzu alimwi muvwubi. Kulangilwa kuti kwaambwa basikutobela baleza bakubeja ibavwubi alimwi ibalisyoma. Mbubwenya mbuli sunu, kuciindi ca Isaya kwakali bantu ibakali kukaka Jehova antoomwe abukombi bwakwe busalala. Mane bamwi balibonya kuzwidilila kapati. Pele Jehova ulabacenjezya bantu bali boobu kuti bali mbuli “butonge” intambo nguba-uba alimwi iyakayuma cakuti ilakonzya kudunsuka yaampa buyo mulilo. (Babetesi 16:8, 9) Imilimo yasikukomba mituni, ababe baleza bakwe bakubeja, ibuvwubi bwakwe naa eeco ncakomba kunze lya Jehova ciyooba mbuli ‘nsasi yamulilo.’ Insasi abutonge zyoonse ziyoonyonyoonwa, ziyoopya mumulilo uutakonzyi kuzimwa amuntu uumbi pe. Kunyina icikonzya kuzunda mbeta zya Jehova iziluleme kujulu aansi.

33. (a) Ino incenjezyo zya Leza izijatikizya lubeta luboola zilutondezya buti lweetelelo lwakwe? (b) Ino ncoolwe nzi lino ncaapa bantu Jehova, alimwi eeci cimujatikizya buti umwi aumwi wesu?

33 Sena imulumbe ooyu wamamanino uleendelana amulumbe walweetelelo akulekelela uuli mukapango ka 18? Inzya! Jehova wakacita kuti incenjezyo zili boobu zilembwe akwaambwa ababelesi bakwe nkaambo walo ngusilweetelelo. Kayi “tayandi kuti bantu bafwidilile, ulayanda kuti boonse bajane ciindi cakweempwa.” (2 Petro 3:9) Ncoolwe cijisi Munakristo woonse sunu icakwaambilizya milumbe ya Leza yakucenjezya kubantu ikutegwa aabo ibeempwa bakonzye kugwasyigwa akulekelelwa kwakwe akupona kusikila kutamani. Ngusilubomba kaka Jehova nkaambo wapa bantu icoolwe ‘cakubuzyanya makani’ anguwe iciindi nociciliko!

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 2 Imwami mubyaabi Manase nguwakajaya Isaya akumukosola akati ikweelana acilengwa cansiku cabama Juda. (Amweezyanisye a Ba-Hebrayo 11:37.) Ikweelana abwaamba bbuku limwi, imusinsimi wakubeja wakazalikizya Isaya mulandu ooyu ikutegwa ajayigwe ulaamba: “Wayita munzi wa Jerusalemu kuti ngu Sodoma alimwi ibami ba Juda a Jerusalemu wabaamba kuti mbantu bamu Gomora.”

^ munc. 5 Ibbala lya Chihebrayo ilyaamba “bubi” lilakonzya kubelesyegwa amumabala mbuli “icintu cibyaabi,” alimwi alyakuti “bulubizi.” Ikweelana ambolyaamba bbuku litegwa Theological Dictionary of the Old Testament, ibasinsimi ba Chihebrayo bakali kubelesya bbala eeli ikusinganya “bubi bwakali kuletwa kwiinda mukutazibelesya kabotu nguzu nzyajisi muntu.”

^ munc. 24 Ikaambo kakuti “njooboozya ijanza lyangu kulinduwe” kaamba kuti Jehova uyooleka kugwasyilizya bantu bakwe akutalika kubasubula lino.

[Mibuzyo yaciiyo]