Skip to content

Skip to table of contents

“Babuloni Wawa!”

“Babuloni Wawa!”

Cibalo 17

“Babuloni Wawa!”

Isaya 21:1-17

1, 2. (a) Ino Ibbaibbele lijisi mutwe wamakani nzi mupati, pele ino mmutwe nzi uujisi twaambo tugwasya uujanika kuli Isaya? (b) Ino Bbaibbele lyuubandika buti mutwe wakuwa kwa Babuloni?

IBBAIBBELE lilakonzya kukozyanisyigwa kulwiimbo lujisi mutwe mupati alimwi amitwe misyoonto-syoonto iiyungizyigwa ikutegwa nyimbo yoonse ibote. Munzila njiyonya, Ibbaibbele lilijisi mutwe wamakani mupati—ikusinizyigwa kwabulelo bwa Jehova kwiinda mumfwulumende ya Bwami bwa Mesiya. Alimwi lilijisi ayimbi mitwe yiindulukwa-indulukwa iiyandika kapati. Umwi wamitwe eeyi nkuwa kwa Babuloni.

2 Ooyo mutwe ulatalisyigwa kuli Isaya caandaano 13 alimwi a 14. Ulayindululwa kwaambwa mucaandaano 21 alimwi amuzyaandaano 44 a 45. Nokwakainda mwaanda wamyaka, Jeremiya wakapandulula makani aayungizyidwe kujatikizya mutwe nguwenya ooyo, alimwi ibbuku lya Ciyubunuzyo lyaamba mamanino aazintu ziyoosya zyaambwa mumutwe ooyo. (Jeremiya 51:60-64; Ciyubunuzyo 18:1–19:4) Sikwiiya Bbaibbele uuli woonse uusinizyide weelede kuubikkila maanu mutwe ooyu iwa Jwi lya Leza uujisi twaambo tugwasya. Icaandaano 21 cabbuku lya Isaya cilatugwasya kumakani aaya nkaambo citupa twaambo tukondelezya itujatikizya kuwa kwabwami oobu bupati ikwakasinsimwa. Kumbele, tulabona kuti icaandaano 21 ca Isaya cikankaizya mutwe uumbi wa Bbaibbele uuyandika uutugwasya kulilanga-langa mbotupakamene katuli Banakristo sunu.

“Makani Mayumu”

3. Nkaambo nzi Babuloni ncayitwa kuti “nkanda yalwizi,” alimwi ino zina eelyo lyaamba nzi kujatikizya ciyoomucitikila kumbele?

3 Icaandaano 21 ca Isaya citalika amakani aayoosya ategwa: “Ngaaya makani aakasinsimwa aankanda yalwizi. Mbuli tumbizi mbutuya bufwempula munyika yakumusanza, mbubonya obo cintu eci mbucili mukuza kuzwa kunkanda, kuzwa kunyika iiyoosya.” (Isaya 21:1) Babuloni uli akati ka Mulonga wa Firate, icisela cakwe cimwi cakujwe cili akati kamilonga mipati yobile, iwa Firate alimwi a Tigrisi. Kuli musinzo mulamfwu ikuzwa kulwizi lwini. Aboobo ino nkaambo nzi ncayitilwa kuti “nkanda yalwizi”? Nkaambo kakuti ibusena aakali Babuloni bwakali kupaya maanzi amwaka akubamba “lwizi” lwamankanda lupati. Pele ibana Babuloni balimana penzi eeli lyamankanda aameenda kwiinda mukubamba mibunda, tugelo atulonga-longa twiinda maanzi. Icabusongo maanzi aaya balaabelesya kacili cibeela cabukwabilizi bwamunzi. Pele, kunyina mulimo wamuntu uuyoofwutula Babuloni kulubeta lwa Leza. Wakali nkanda eelyo uyooba nkanda alimwi. Mapenzi alamusikila, alavwuuma mbuli guwo limwi lyamaguwo aayoosya aawunga-unga mu Israyeli ikuzwa munkanda iiyoosya iili kumusanza.—Amweezyanisye a Zekariya 9:14.

4. Ino cilengaano ca “Babuloni Mupati” icili ku Ciyubunuzyo caabikkilizya buti makani aajatikizya “maanzi” alimwi a “nkanda,” alimwi ino “maanzi” aamba nzi?

4 Mbubwenya mbotwakayiya mucaandaano 14 cabbuku eeli, Babuloni wansiku ulijisi muselinyina sunu, “Babuloni Mupati,” ibwami bwanyika bwabukombi bwakubeja. Akwalo kubbuku lya Ciyubunuzyo, Babuloni Mupati ulaambwa kaswaanganizyigwa ku “nkanda” alimwi “amaanzi.” Imwaapostolo Johane watolwa kunkanda kuti akatondezyegwe Babuloni Mupati. Waambilwa kuti “ukede atala amaanzi manjimanji” aayiminina ‘misyobo yabantu, makamu-makamu aamasi amyaambo.’ (Ciyubunuzyo 17:1-3, 5, 15) Ilugwasyo iluzwa kubuleya ndolwagwasya kapati kuti bukombi bwakubeja buzumanane, pele “maanzi” aaya taakwe naayoomugwasya pe kumamanino. Mbubwenya mbuli mweenzinyina wansiku, uyoosyaala buyo, uyoolekelezyegwa akuba tongo.

5. Ino Babuloni waba buti ampuwo yakuba “sikweena” a “sikusaala”?

5 Kuciindi ca Isaya, Babuloni tanaba cisi ceendelezya nyika yoonse pe, pele Jehova wabona kale kuti caakusika ciindi cakuba boobo, bweendelezi bwakwe bunooli bwalunya. Isaya wazumanana ategwa: “Ndayubunwidwa makani mayumu. Sikweena uleena, alakwe sikusaala ulasaala.” (Isaya 21:2a) Ee, Babuloni uyoosaala akweena masi ngazunda kubikkilizya a Juda. Ibana Babuloni bayoosaala Jerusalemu, bakanyonyoone tempele lyakwe akutola bantu mubuzike ku Babuloni. Baakusika ooko, bazike aaba bayooenwa, bayoofwubaazyigwa akaambo kalusyomo lwabo akubula bulangizi bwakupilukila kumunzi wabo.—2 Makani 36:17-21; Intembauzyo 137:1-4.

6. (a) Nkulila nzi nkwayoolesya Jehova? (b) Mmasi nzi aakasinsimwa kuti ngaayoolwana Babuloni, alimwi ino eeci cazuzikizyigwa buti?

6 Inzya, alimweelede “makani mayumu” aaya Babuloni alo aayoomuletela mapenzi mapati. Isaya wazumanana ulaamba: “Koya ukabalwisye, O Elamu; kobasinkinizya, O Media. Kulila kwabo koonse ndakulesya.” (Isaya 21:2b) Bayoolyookezya aabo badyaamininwa abwami oobu bwabasikweena. Kumamanino, ikulila kwabo kuyoomana! (Intembauzyo 79:11, 12) Ino kulyookezya ooku kuyooboola buti? Isaya wabanda masi obile aayoolwana Babuloni: Elamu a Mediya. Imyaanda yamyaka yobile kumbele, mu 539 B.C.E., Koresi muna Persia uyoosololela basikalumamba bana Persia abana Mediya kuti balwane Babuloni. Kujatikizya Elamu, unoozundidwe kale abami bana Persia kautanasika mwaka wa 539 B.C.E. * Aboobo basikalumamba bana Persia banoosangene abana Elamu.

7. Ino amujatikizya buti makani aakwe Isaya, alimwi eeco ciiminina nzi?

7 Amubone mbwapandulula mbwaakamujatikizya makani aaya Isaya nati: “Nkaambo kamakani aya mala aangu alizwide kuseta, ndajatwa inzunto mbuli inzunto zyamwanakazi uuminsi. Kuciswa kwangu kwandikasya kuswiilila; kukankama kwandikasya kubona. Moyo wangu ulipilingene; kuyoowa kwandijaya. Ciindi calubundubundu ncindakali kusukama candibeda cintu ciyoosya.” (Isaya 21:3, 4) Kulibonya kuti musinsimi ulaciyanda kapati ciindi cakulubundubundu, iciindi cibotu cakuzinzibala kuyeeya. Pele ciindi cakulubundubundu caleka kubota lino, cimuletela buyo bukandu, macise alimwi akukankama. Ujatwa nzunto mbuli zyamwanakazi uuyanda kutumbuka alimwi moyo wakwe “ulipilingene.” Akaambo kakuzyiba kuti ikaambo aako kaamba “kuduntauka kwamoyo canguzu akaambo kakuyoowa,” sikwiiya umwi upandulula kaambo aaka kuti, “moyo wangu uladuntaana kapati.” Ino nkaambo nzi ncaatyompwa boobu? Kulibonya kuti ikulimvwa kwa Isaya nkwabusinsimi. Ibana Babuloni bayooyoowa mbubonya oobo mubusiku bwa October 5/6, 539 B.C.E.

8. Ikweelana ambukwakasinsimwa, ino bana Babuloni ncinzi ncobacita nokuba kuti basinkondonyina bali kunze aamalambo?

8 Ibana Babuloni kunyina anobayoowede pe mubusiku oobu bwamapenzi. Kakucisyeede myaanda yamyaka yobile kuti zicitike eezyi, Isaya wasinsima kuti: “Balabamba intafule, balabika balindizi, balalya akunywa.” (Isaya 21:5a) Inzya, Imwami Belisazara sikulidunda wabamba pobwe. Izyuuno zyabambwa zyabasilutwe bali cuulu antoomwe abamakaintu abasimamambe bakwe banji. (Daniele 5:1, 2) Basipobwe aaba balizyi kuti kuli basikalumamba kunze aamalambo, pele basyoma kuti imunzi wabo taunjiliki pe. Imalambo aakwe mapati alimwi aciziba zyapa kuti alibonye mbuli kuti takonzyi kuzundwa; baleza bakwe banji bapa lusyomo lwakuti tacikonzyeki eeco. Aboobo kwategwa akube ‘kulya akunywa!’ Belisazara wakolwa alimwi kulangilwa kuti abamwi boonse bakolwa. Ikubusyigwa nkobayandika basilutwe kutondezya kuti balikoledwe mbubwenya mbwaatondezya majwi aabusinsimi aatobela ngaamba Isaya.

9. Nkaambo nzi ncokwayandika ‘ikunanika intobo’?

9 “Amubuke nubasilutwe, mukananike intobo.” (Isaya 21:5b) Ipobwe lyamana aciindi mpolitayeeyelwi. Basilutwe beelede kubuka! Imudaala Daniele waitwa ooko ikuli pobwe, eelyo wabona mbwaayoosyegwa kapati Mwami Belisazara kuli Jehova mbubwenya mbwaakapandulula Isaya. Basilutwe bamwami banyongana ciindi basilumamba ba Mediya, bana Persia abana Elamu nobapwaya zisinkilizyo zyamunzi. Babuloni wawa cakufwambaana! Pele ino caamba nzi ‘ikunanika ntobo’? Zimwi ziindi Ibbaibbele lyaamba mwami wacisi kuti nintobo nkaambo walo nguukwabilila cisi. * (Intembauzyo 89:18) Aboobo aaka kapango kuli Isaya kalangilwa kuti kasinsima mbokuyandika kuba amwami mupya. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti Belisazara wajayigwa “masiku ayo ngaonya.” Aboobo kuyandika ‘kunanika ntobo’ naa kusala mwami mupya.—Daniele 5:1-9, 30.

10. Nkuumbulizyigwa kuli buti nkobakonzya kujana bakombi ba Jehova kubusinsimi bwa Isaya buzuzikizyidwe kujatikizya sikweena?

10 Boonse ibabuyanda bukombi bwakasimpe balaumbulizyigwa acibalo eeci. Awalo Babuloni wasunu, Babuloni Mupati ngusilweeno alimwi ngusikusaala mbubwenya mbuli yooyo wansiku. Ikusikila sunu ibasololi bazikombelo balavwiya mbobanga balesya mulimo wa Bakamboni ba Jehova, kuti bapenzyegwe naa kubbadalesyegwa mutelo mupati. Pele mbubwenya mbubwatuyeezya businsimi oobu, Jehova ulalubona lweeno loonse oolu alimwi takaumuni buyo pe kakunyina kupa cisubulo. Uyoonyonyoona zikombelo zyoonse izyalweeno alimwi izitundulula bantu bakwe. (Ciyubunuzyo 18:8) Sena cilakonzyeka eeco? Ikuti katuyanda kuyumya lusyomo lwesu, tuyandika buyo kubona mbokuzuzikizyidwe kale ikucenjezya kwakuwa kwa Babuloni wansiku alimwi amuselinyina wasunu.

“Wawa!”

11. (a) Ino mulindizi ubeleka mulimo nzi, alimwi nguni uubeleka mbuli mulindizi sunu? (b) Ino nkalaki zyambongolo ankamele ziiminina nzi?

11 Lino Jehova waambila musinsimi. Isaya waluula ategwa: “Mbuboobu Mwami mbwaandaambila. Wati, Koya ukabike mulindizi, lino kufumbwa ncabona acaambe.” (Isaya 21:6) Aaya majwi atalika mutwe umbi uuyandika kapati wacaandaano eeci, nkokuti wamulindizi. Aaya makani mmabotu ku Banakristo boonse sunu nkaambo Jesu wakakulwaizya basikumutobela boonse kuti ‘balangile lyoonse.’ “Muzike musyomesi uucenjede” kunyina nalekede ikwaamba ncabona ikujatikizya mbubwaswena afwaafwi buzuba bwalubeta bwa Leza alimwi amapenzi aayoosikila nyika eeyi yalweeno. (Matayo 24:42, 45-47) Ino mulindizi wamucilengaano ca Isaya wabona nzi? [W]abona inkamu yabantu batantide, beenda bobile bobile amabbiza, na batantide ambongolo, na batantide ankamele, [elyo waswiililisya] amatwi oonse obile.” (Isaya 21:7) Ambweni nkalaki eezyi ziiminina mulongo wazimwi izigama kunkondo aluno lwamabbiza aayiisyidwe. Inkalaki zyambongolo alimwi azyankamele ziiminina masi obile aayendelezya, Mediya a Persia aayookamantana kuti alwane nkondo eeyi. Kunze lyaboobo, imakani aaciindi atondezya kuti basikalumamba bana Persia bakali kubelesya mbongolo ankamele munkondo.

12. Mbube nzi mbwatondezya mulindizi wamucilengaano ca Isaya, alimwi mbaani bayandika bube buli boobu sunu?

12 Mpoonya mulindizi wasinikizyigwa kuti aluule. “Wakaita mbuli mulavu, wati, O Mwami, ndiliimvwi acilangilo cangu lyoonse ciindi casikati, amasiku oonse ndalindila angazi yangu. Lino bona! Njeeyi inkamu yabantu, baleenda bobile bobile amabbiza.” (Isaya 21:8, 9a) Ooyu mulindizi wamucikozyanyo waamba cabusicamba “mbuli mulavu.” Kuyandika busicamba kapati ikwaamba mulumbe walubeta kucisi canguzu kapati mbuli ca Babuloni. Pele kuli acimbi ciyandika—ikuliyumya. Imulindizi ulakkala acilangilo cakwe masikati amasiku kapakamene lyoonse. Abalo baciinga camulindizi kumazubaano aakumamanino bayandika busicamba akuliyumya. (Ciyubunuzyo 14:12) Banakristo beni-beni boonse bayandika bube buli boobu.

13, 14. (a) Ino zyamweendela buti zintu Babuloni wansiku, alimwi zyapwayigwa buti zikozyanyo zyakwe? (b) Ndiilili alimwi muunzila nzi mwaakawa boobu awalo Babuloni Mupati?

13 Imulindizi wamucilengaano ca Isaya wabona baalumi batantide amabbiza kababoola. Ino ujisi mulumbe nzi lino? “Mpawo wakavuwa kuti, Wawa! Wawa Babuloni! Zikozyano zyoonse zyamizimu yawo zyapwayigwa ansi.” (Isaya 21:9b) Alakondelezya kaka makani aayo! Kumamanino, wawa ooyu silweeno uusaala bantu ba Leza! * Ino mmuunzila nzi mozyapwayigwa zikozyanyo zyamizimu zya Babuloni? Sena basikalumamba bana Mediya a Persia bayoonjila buya mumatempele aa Babuloni akupwaya zikozyanyo zitalivwulili? Peepe, takuyandiki kucita boobo. Baleza ba Babuloni bayoopwayigwa mukuti bayootondezyegwa kuti tabakwe nguzu zyakuvwuna munzi. Alimwi Babuloni uyoowa aakwaalilwa kuzumanana kudyaaminina bantu ba Leza.

14 Ino mbuti kujatikizya Babuloni Mupati? Ikwiinda mukutalisya kudyaaminina kwakali kucitwa kubantu ba Leza mu Nkondo Yanyika Yakusaanguna, wakababikka mubuzike kwaciindi cili mbocibede. Imulimo wabo wakukambauka wakasyeede afwaafwi kwiimikwa. Imweendelezi wa Watch Tower Society antoomwe abalupati-pati bamwi bakaangwa akupegwa milandu yakubeja. Pele mu 1919 zintu zyakacinca munzila iigambya. Aaba balupati-pati bakazwisyigwa muntolongo, ofesi lipati lyakajulwa alimwi amulimo wakukambauka wakatalikwa alimwi. Aboobo Babuloni Mupati wakawa mukuti bantu ba Leza mbaakajisi buzike bakaangululwa. * Ikuwa ooku kulaambilizyigwa amungelo ziindi zyobile kubbuku lya Ciyubunuzyo kabelesya majwi aali kubbuku lya Isaya 21:9.—Ciyubunuzyo 14:8, 18:2.

15, 16. Ino mmuunzila nzi bantu ba Isaya mobali “maila aakucipolelo,” alimwi ino twiiya nzi kujatikizya mbwaakababona Isaya?

15 Isaya wamanizya mulumbe ooyu wabusinsimi munzila yalweetelelo kubantu bakwe. Waamba kuti: “Maawe! Kupola kwangu! Maila aakucipolelo cangu! Eco ncindakamvwa kuli-Jehova wamakamu Leza wa-Israyeli ndamulwiida ncico.” (Isaya 21:10) Ikanji-kanji mu Bbaibbele, ikupola kwiiminina cisubulo akusalazyigwa ikucitwa kubantu ba Leza. Ibantu ba Leza bacizuminano bayooba “maila aakucipolelo” kwalo maila nkwaandaanizyigwa abuungu akusiya buyo maila mabotu aasalade. Isaya tasekeleli cisubulo eeci pe. Pele ulabafwida luse aaba bantu bayooba “maila aakucipolelo,” bamwi akati kabo ibayooba bazike lyoonse mucisi cimbi.

16 Eeci cilakonzya kuba ciyeekezyo cibotu kulindiswe toonse. Bamwi mumbungano ya Bunakristo sunu balakonzya kuleka kubafwida luse basimucita zibi. Alimwi aabo bapegwa cisubulo balakonzya kucisulaika. Nokuba boobo, ikuti katuzyi kuti Jehova ulabasubula bantu bakwe ikutegwa basalazyigwe, kunyina notuyoonyansya cisubulo eeco abaabo basubulwa naa ikucikaka swebo naa twasubulwa. Atucitambule cisubulo ca Leza akucibona kuti nenzila Leza mbwatondezya luyando ndwajisi kulindiswe.—Ba-Hebrayo 12:6.

Ikubuzya zya Mulindizi

17. Ino nkaambo nzi cakweelela Edomu ncayitwa kuti “Duma”?

17 Imulumbe wabili wabusinsimi bwa Isaya caandaano 21 ubandika kapati makani aamulindizi wacikozyanyo. Utalika boobu: “Ngaaya makani aasinsimwa aa-Duma. Kuli muntu uundiita kuzwa ku-Seiri, ulabuzya kuti, Mulindizi, kwaambwanzi ano masiku? Mulindizi, kwaambwanzi ano masiku?” (Isaya 21:11) Ino Duma ooyu uli kuli? Kuboneka kuti yakali minji minzi yakali kwiitwa zina eelyo kuciindi ca Bbaibbele, pele kunyina uukanzidwe kubandikwa akati kayeeyo minzi. Imunzi wa Duma taujanwi mu Seiri, lyalo lili ndizina limbi lya Edomu. Nokuba boobo izina lyakuti “Duma” lyaamba “Kuumuna.” Aboobo kulibonya kuti ooyu mmunzi wazina ilipandulula ciyooucitikila kumbele mbubwenya mbuli mubusinsimi bwamusyule. Edomu walo wali sinkondonyina abantu ba Leza kwaciindi cilamfwu uyooumuna, ikuumuzyigwa mulufwu. Pele kacitanacitika eeco, bamwi bayooyanda kuzyiba zyakumbele.

18. Ino bwazuzikizyigwa buti kuli Edomu yansiku ibusinsimi bwakuti, “Cifumo cilasika, aalo masiku”?

18 Kuciindi nolyakali kulembwa bbuku lya Isaya, Edomu wakali munzila mwakali kwiinda basikalumamba basinguzu bana Asuri. Bamwi mu Edomu balombozya kuzyiba nobuyoomana busiku bwakudyaamininwa kwabo. Mbwiinguzi nzi mbubapegwa? “Mulindizi wati, Cifumo cilasika, aalo masiku.” (Isaya 21:12a) Izintu tiizyamweendela kabotu pe Edomu. Imumuni wabucedo uyoolibonya kumaswaanganino aajulu anyika, pele unooli waciindi buyo cisyoonto, wakucengeezya buyo. Masiku, iciindi cimbi camudima wakudyaamininwa ciyootobelana cakufwaambaana abucedo. Elo mbupanduluzi bweelela kapati kaka oobu kujatikizya zilangilwa kucitikila Edomu kumbele! Ikudyaaminina kwa Asuri kuyoomana, pele Babuloni nguuyoolya busena bwa Asuri akuba cisi ceendelezya nyika, eelyo uyoonyonyoona Edomu. (Jeremiya 25:17, 21; 27:2-8) Eeci ciyooyindulukwa alimwi. Ikudyaaminina kwa Babuloni kuyootobelwa akwabana Persia mpoonya akwaba Giliki. Nkabela kuya ‘kuca’ ciindi cisyoonto buyo mubweendelezi bwabana Roma, ciindi bami ibana Edomu baitwa amazina aabulemu aakuti Heroda banooyendelezya Jerusalemu. Pele ‘ikuca’ ooko takukazumanani pe. Kumamanino Edomu uyooumunina limwi, tacinooyeyeegwi limbi pe. Kumamanino izina lya Duma liyoomupandulula cakweelela.

19. Ino mulindizi ulangilwa kuti waamba nzi nati, “Na mwayanda kubuzya, amubuzye. Amuboole, amupiluke”?

19 Imulindizi wamanizya mulumbe ooyu mufwaafwi amajwi aaya aakuti: “Na mwayanda kubuzya, amubuzye. Amuboole, mupiluke.” (Isaya 21:12b) Ikaambo kakuti “Amuboole, mupiluke” kalakonzya kakali kwaamba kuti “masiku” akali kuyoozumanana kuli Edomu. Kunze lyaboobo, imusinsimi ulakonzya wakali kwaamba kuti ikuti kuli muna Edomu wakali kuyanda kuloboka mapenzi aakali kuyoosikila cisi, wakeelede kweempwa ‘akupiluka’ kuli Jehova. Kufwumbwa naa kali abupanduluzi nzi kaambo aaka, imulindizi waamba kuti inga babuzya kuti kabayanda.

20. Ino nkaambo nzi ikwaambilizya kulembedwe kuli Isaya 21:11, 12 ncokuyandika kapati kubantu ba Jehova sunu?

20 Ooku kwaambilizya kufwaafwi kupandulula zintu zinji kapati kubantu ba Jehova sunu. * Tulizyi kuti bantu bali mumudima uusiya mbi wakutabona munzila yakumuuya alimwi akuzanduka kuli Leza calo ciyoopa kuti bukkale oobu bunyonyoonwe. (Ba-Roma 13:12; 2 Ba-Korinto 4:4) Kuciindi eeci camasiku, imumuni wabulangizi uli woonse wakuti muntu ulakonzya kuleta luumuno akuliiba uli mbuli mumuni wakubucedo wakucengeezya uutobelwa aziindi zimbi zyamudima usiisya. Ibucedo bwini-bwini bulasika, ibucedo bwa Bulelo bwa Kristo bwa Myaka iili Cuulu ibuyooyendelezya nyika yoonse. Kufwumbwa kuti mudima kauciliko, iswebo tweelede kutobela busolozi bwaciinga camulindizi kwiinda mukuzumanana kupakamana munzila yakumuuya akwaambilizya cabusicamba kujatikizya mbwaaswena afwaafwi mamanino aabukkale oobu busofweede.—1 Ba-Tesalonika 5:6.

Mudima Wasikila Arabiya

21. (a) Ino kaambo kakuti “makani aasinsimwa aa-Arabiya” kapilinganizyigwa buti? (b) Ino nyendo zyabaalumi bana Dedani ninzi?

21 Ikwaambilizya kwamamanino ikwa Isaya caandaano 21 kugamikidwe kuli “Arabiya.” Kutalika boobu: “Ngaaya makani aasinsimwa aa-Arabiya. Mulusaka mu-Arabiya momuyoona masiku inywe nubasilweendo ba-Dedani.” (Isaya 21:13) Ibusinsimi oobu bugamikidwe kumikowa iili mbwiibede yamu Arabiya. Izina lyakuti Arabiya zimwi ziindi lisandululwa kuti “mangolezya,” ibbala likozyene kapati mu Chihebrayo. Bamwi baamba kuti ooku nkwaapilinganya caali mabala mbuli kuti mudima wamangolezya, ikwaamba ciindi camapenzi, cilaafwi kusikila cooko eeci. Ooku kwaambilizya kwatalika alweendo lwamasiku lwabaalumi bana Dedani, imukowa mupati wabana Arabiya. Inyendo zili boobu inga zitobela migwagwa yamakwebo kuzwa kubusena bumwi kujanika maanzi munkanda kuya kuli bumbi kabajisi misamu iinunkilila, ingale alimwi azintu zimbi ziyandisi. Pele aawa twabona kuti basinikizyigwa kusiya migwagwa iili kabotu akweenda cakuyubayila masiku. Nkaambo nzi?

22, 23. (a) Mmapenzi nzi mapati aayanda kusikila mikowa yabana Arabiya, alimwi cabajatikizya buti eeci? (b) Ino mapenzi aaya ali afwaafwi buti kusika, alimwi nguni uuyoobalwana?

22 Isaya upandulula kuti: “Oyo iwakafwa nyota bakamutekela maanzi. Bantu ibakakede munyika ya-Tema bakafwambaana kuletela bacijide insima. Nkaambo bakacija mapanga, ipanga lisomwedwe, abuta butalamikidwe, amapenzi aankondo.” (Isaya 21:14, 15) Inzya, imapenzi aankondo ayoosikila mikowa eeyi yabana Arabiya. Tema walo uuli mubusena imuli maziba aameenda uyooleta meenda ansima kuli basikutija nkondo. Ino mapenzi aaya ayooba lili?

23 Isaya wazumanana ategwa: “Mbuboobu Mwami mbwaakandaambila. Kwasyaala mwaka, mbuli myaka yasimilimo, lino bulemu boonse bwa-Kedari buyoomana. Abasimata bacisyeede, basilumamba babana ba-Kedari, bayooceya, nkaambo mbubonya obo Jehova Leza wa-Israyeli mbwaambide.” (Isaya 21:16, 17) Imukowa wa Kedari mmupati cakuti zimwi ziindi ulabelesyegwa kwiiminina Arabiya yoonse. Jehova wakanza kuti imweelwe wabasimata alimwi abasinguzu bamukowa ooyu bakaceye kapati akusyaala buyo ikakamu kasyoonto. Ilili? Kautanamana “mwaka” mbubwenya mbuli simugwazo mbwataindilizyi ciindi cacipangano cakwe cakubbadalwa. Takuzyibidwe pe bwini zyoonse eezyi mbuzyakazuzikizyigwa. Ibeendelezi bobile ba Asuri Sarigoni Wabili alimwi a Senakeribu bakaamba kuti mbebakazunda Arabiya. Umwi akati kabo ulakonzya nguwakanyonyoona mikowa eeyi yabana Arabiya iilisumpula mbuli mbukwakasinsimwa.

24. Ino inga twasinizya buti kuti businsimi bwa Isaya bujatikizya Arabiya bwakazuzikizyigwa?

24 Nokuba boobo, tulasyoma kuti oobu businsimi bwakazuzikizyigwa kweelana ambubwakaambwa. Kunyina cimbi cikonzya kusinizya kaambo aako kunze lyamajwi aamamanino aabusinsimi aakuti: “Jehova Leza wa-Israyeli mbwaambide.” Kubantu bakali kupona kuciindi ca Isaya, tiibakali kulangila kuti Babuloni wakali kuyoomwiinda Asuri mubweendelezi mpoonya akuzwisyigwa mubweendelezi mubusiku oobo bwapobwe lyakulitakaanya. Alimwi tiibakali kusyoma kuti icisi ca Edomu ciyooumuzyigwa naa kuti imasiku aamapenzi ayoosikila mikowa yabana Arabiya iivwubide. Pele Jehova waamba kuti ziyoocitika, aboobo zyacitika ncobeni. Sunu Jehova utwaambila kuti bwami bwanyika bwabukombi bwakubeja buyoomana. Eeci ciyoocitika ncobeni, tacili cintu cakweezyeezya buyo pe. Jehova mwini mbwaambide!

25. Ino inga twamwiiya buti mulindizi?

25 Aboobo atube mbuli mulindizi. Atuzumanane kupakamana mbuli kuti tuli angazi ndamfwu, ikulanga citondezyo cili coonse cantenda iinga yaboola. Atulikumbatizye kuciinga camulindizi cisyomeka, ibasyeede akati ka Banakristo bananike anyika sunu. Atubasangane kwaambilizya cabusicamba kujatikizya nzyotubona, ibumboni buzwide bwakuti Kristo uleendelezya kujulu; ikuti lino-lino uyoomanizya mudima wakuzanduka kwabantu kuzwa kuli Leza alimwi akuti uyooleta bucedo bwini-bwini, Bulelo Bwacuulu Camyaka munyika ya paradaiso!

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 6 Zimwi ziindi, Imwami Koresi wa Persia wakali kwiitwa kuti “Mwami wa Anshan,” Anshan mmunzi uuli mu Elamu. Ibana Israyeli bakuciindi ca Isaya, nkokwaamba kuti mumwaanda wamyaka walusele B.C.E., balangilwa kuti teebakamuzyi pe Persia, pele balangilwa kuti Elamu walo bakalimuzyi. Eeci ncecilangilwa kuti nkekaambo Isaya aawa ncaambila kuti Elamu muciindi ca Persia.

^ munc. 9 Ibunji bwabasikubandika makani aamu Bbaibbele bayeeya kuti majwi aakuti “mukananike intobo” aamba cilengwa cakali kucitwa nsiku icakunanika mafwuta kuntobo zyacikutu kabatanaunka kunkondo ikutegwa imasumo kaatezemuka buyo. Nokuba kuti oobu bupanduluzi inga kabuluzi, tweelede kuyeeya kuti mubusiku oobo bwakawa munzi, ibana Babuloni tiibakajisi ciindi cakulwana nokuba kulibambila kulwana kwiinda mukunanika mafwuta kuntobo zyabo!

^ munc. 13 Ibusinsimi bwa Isaya bujatikizya kuwa kwa Babuloni buliluzi kapati cakuti basikukazya Bbaibbele bamwi baamba kuti bwakalembwa makani aaya kaacitikide kale. Pele sikwiiya mu Hebrayo F. Delitzsch waamba kuti ikwaamba boobu takuyandiki pe ikuti katuzumina kuti musinsimi ulakonzya kusololelwa kusinsima zintu kakucili myaanda yamyaka kumbele kuti zicitike.

^ munc. 14 Amubone bbuku lya Revelation—Its Grand Climax At Hand!, mapeeji 164-9.

^ munc. 20 Mumyaka iili 59 yakusaanguna kiimwayigwa, imagazini ya Ngazi Yamulindizi yakalembedwe zili kubbuku lya Isaya 21:11 atala. Ibbuku ndilyona eelyo ngowakali mutwe wamamanino mumakani ngaakalemba Charles T. Russell, imweendelezi wakusaanguna wa Watch Tower Society. (Amubone cifwanikiso cili apeeji lili musyule.)

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 219]

‘Atulye akunywa!’

[Cifwanikiso icili apeeji 220]

Imulindizi “wakaita mbuli mulavu”

[Cifwanikiso icili apeeji 222]

“Ndiliimvwi . . . lyoonse ciindi casikati, amasiku oonse”