Skip to content

Skip to table of contents

Icisyomezyo ca Mwami Waluumuno

Icisyomezyo ca Mwami Waluumuno

Cibalo 10

Icisyomezyo ca Mwami Waluumuno

Isaya 8:19–9:7

1. Ncinzi ncobalibonena ameso bantu ikuzwa kuciindi ca Kaini?

IMWANA wakusaanguna wakazyalwa imyaka iibalilwa ku 6,000 yainda. Izina lyakwe wakali Kaini, alimwi ikuzyalwa kwakwe kwakali libedelede kapati. Kunyina iwakabwene kale mwana amuntu muvwanda, babe bazyali bakwe, ibangelo naba Mulengi lwakwe. Ooyu mwana muvwanda wakazyalwa wakali kuyoopa bulangizi kubantunsi ibakasinganizyidwe. Pele cakatyompya kapati kaka ikujana kuti naakakomena wakazyooba mujayi! (1 Johane 3:12) Ikuzwa kuciindi eeco ibantu balibonena ameso ikujayana ikutalivwulili. Mbwaanga bantu bajisi miyeeyo mibyaabi lyoonse, kunyina nobeendelana mulicabo naa a Leza pe.—Matalikilo 6:5; Isaya 48:22.

2, 3. Mbulangizi nzi ibwakaba kwiinda muli Jesu Kristo, alimwi ncinzi ncotweelede kucita ikutegwa tutambule zilongezyo zili boobu?

2 Nokwakainda zyuulu zyone zyamyaka kuzwa naakazyalwa Kaini, kwakazyalwa aumbi mwana. Izina lyakwe wakali Jesu, eelyo awalo ikuzyalwa kwakwe kwakali libedelede kapati. Banyina bakali banakalindu balo bakamumita kwiinda munguzu zyamuuya uusalala—ikuzyalwa kwamusyobo ooyu nkokuliko kulikke kuzwa kaindi. Naakazyalwa, makamu makamu aabangelo bakaimbila Leza intembauzyo ategwa: “Akube bulemu kuli-Leza kujulu lyamajulu, aalo ansi akube luumuno kubantu mbakondwa.” (Luka 2:13, 14) Muciindi cakuba mujayi, Jesu wakaba nzila yakuti bantu babe aluumuno a Leza akujana buumi butamani.—Johane 3:16; 1 Ba-Korinto 15:55.

3 Isaya wakasinsima kuti Jesu wakali kuyooyitwa kuti “Mwami waluumuno.” (Isaya 9:6) Wakali kuyoowaba buumi bwakwe akaambo kabantu, ikutegwa cikonzyeke ikulekelelwa zibi. (Isaya 53:11) Iluumuno a Leza alimwi akulekelelwa zibi zilakonzyeka sunu kufwumbwa kuti muntu wasyoma muli Jesu Kristo. Pele izilongezyo zili boobu tazilibooleli buya pe. (Ba-Kolose 1:21-23) Aabo ibaziyanda zilongezyo eezyi beelede kwiiya kutobela nzyaamba Jehova Leza. (1 Petro 3:11; amweezyanisye a Ba-Hebrayo 5:8, 9.) Kuciindi ca Isaya, ibana Israyeli abana Juda bacita zintu zyaandeene kapati aceeci.

Ikusyoma Madaimona

4, 5. Ino bukkale buli buti kuciindi ca Isaya, alimwi nguni ngobasyoma bamwi?

4 Ibasaanyina a Isaya balimukucita micito mibyaabi kapati, mumusinze wini-wini wakumuuya akaambo kakutamvwa. Nomuba mubwami bwa Juda ibwakumusanza kwalo ikuli tempele lya Leza munyina luumuno pe. Ibana Juda bayanda kusaalwa abana Asuri akaambo kakutasyomeka, alimwi kuli mapenzi mapati ngobalangila kumbele. Ino nkuuli ni nkobalomba lugwasyo? Cilausisya kujana kuti ibunji bwabo basyoma Saatani muciindi ca Jehova. Ee, kunyina nobamwiita zina buya Saatani kuti abagwasye. Pele mbubwenya bwakacita Mwami Saulo wansiku, batalika kusyoma mizimu akuyandaula bwiinguzi kumapenzi ngobajisi kwiinda mukusoleka kubandika abantu bafwide.—1 Samuele 28:1-20.

5 Mane bamwi bakulwaizya cilengwa eeci. Wabwaamba buzangi buli boobu Isaya naati: “Kufumbwa ciindi nibamwaambila kuti, Amuyandaule basibusangu abasondi balizya inkakata akuvuluvuta—sa bantu tabeelede kuyandaula Leza wabo? Sa ncibotu kuyandaula bafu kukugwasya baumi?” (Isaya 8:19) Basibusangu balabeena bantu kwiinda ‘mukulizya nkakata akuvuluvuta.’ Ikwaambaula kuli boobu kwalo ikuswaangene amizimu yabafwide kulakonzya kucitwa amuntu uupona waambauda mucintu citaponi. Pele zimwi ziindi imadaimona alakonzya kujatikizyigwa cacigaminina akuba muciimo camuntu uufwide mbubwenya mbucakacitika ciindi Saulo naakali kusonda kuli sibusangu waku Endori.—1 Samuele 28:8-19.

6. Ino nkaambo nzi ncobeelede kupegwa mulandu ibana Israyeli batalika kusyoma mizimu?

6 Izintu zyoonse eezyi zilacitika mu Juda nokuba kuti Jehova ulikukasyide ikusyoma mizimu. Ikweelana acaambwa mu Mulawo wa Musa, ikucita boobo mmulandu walufwu. (Levitiko 19:31; 20:6, 27; Deuteronomo 18:9-12) Ino nkaambo nzi ibantu mbasalide Jehova ncobacita cibi cipati boobu? Nkaambo kakuti bafwutatila Mulawo wa Jehova alimwi alulayo, eelyo ‘bayumya moyo kukucengwa acibi.’ (Ba-Hebrayo 3:13) “Moyo wabo ulizwide mafuta” eelyo balizandula kuli Leza wabo.—Intembauzyo 119:70. *

7. Ino mbuti bantu banji sunu mbobayiya bukkale bwabana Israyeli bakuciindi ca Isaya, alimwi ncinzi ciyoobacitikila bantu aaba ikuti tiibeempwa?

7 Ambweni balalyaambauzya ategwa: ‘Ino Mulawo wa Jehova ulatugwasya nzi kakuli lino bana Asuri bayanda kutulwana?’ Bayanda nzila nguba-uba alimwi yakufwambaana yakumana penzi lyabo, aboobo tabalibambilide pe ikulindila Jehova kuti acite kuyanda kwakwe. Akwalo kuciindi cesu cino, ibanji tabaubikkili maanu pe mulawo wa Jehova, eelyo batalika kubuzya basibusangu, basikwiiya nyenyeezi alimwi akubelesya nzila zimbi zyamizimu ikutegwa bamanizye mapenzi aabo. Pele tacili camaanu pe sunu ikuti bantu baumi kabayandaula bwiinguzi kubantu bafwide mbubwenya mbucatakali camaanu kuciindi camusyule. Ibuumi bwakumbele bwabantu aabo ibajatikizyidwe mumicito iili boobu cakuteempwa bunooli mbuli ‘bwabajayi abasibwaamu abakomba mituni ababeji boonse.’ Tabakwe bulangizi bwabuumi kumbele pe.—Ciyubunuzyo 21:8.

‘Mulawo wa Leza Abukamboni’

8. Ino ‘mulawo’ alimwi ‘abukamboni’ nkotweelede kulanga swebo sunu kutegwa tujane busolozi ninzi?

8 Imulawo wa Jehova uukasya kusyoma mizimu antoomwe amilawo iimbi tacili cintu cisisikizyigwa buya pe mu Juda. Iliyobodwe kiilembedwe buya. Sunu Ijwi lyakwe tulilijisi lyoonse mbolizulwa kalilembedwe. Eeli ndi Bbaibbele lyalo ilijisi milawo ya Leza mipati-pati alimwi amisyoonto kubikkilizya amakani aajatikizya mbwaakali kweendelezya bantu bakwe Leza. Imakani aamu Bbaibbele aajatikizya kweendelezya kwa Jehova atupa bumboni butuyiisya mbwabede Jehova alimwi abube mbwajisi. Ino nkuukuli nkobeelede kulomba busolozi bana Israyeli muciindi cakubuzya bantu bafwide? Isaya waingula ulaamba: “Kumulao akubukamboni!” (Isaya 8:20a) Ee, aabo ibayandaula mumuni wini-wini beelede kulanga-langa Jwi lya Leza lilembedwe.

9. Sena ikuzubulula Bbaibbele ciindi aciindi kulabagwasya basizibi bateempwi?

9 Ibana Israyeli bamwi bajatikizyidwe mumakani aamizimu balakonzya kulyaamba kuti balalilemeka Ijwi lya Leza. Pele ikulitaminina kuli boobo nkwabuyo alimwi nkwakuupaupa buyo ameso. Isaya ulaamba: “Na tabaambi mbuli ijwi eli, nkukuti tamukwe mumuni mulimbabo.” (Isaya 8:20b) Ino ndijwi nzi ndyaamba aawa Isaya? Ambweni nkuumajwi aakuti: “Kumulao akubukamboni!” Ambweni basiluleyo bamwi ibana Israyeli babelesya Jwi lya Leza mbubwenya mbubazubulula Magwalo basiluleyo abantu bamwi sunu. Pele aaya mmajwi buyo. Ikuzubulula Magwalo takusololeli kukuba ‘amumuni’ naa kukujana busolozi kuzwa kuli Jehova kufwumbwa kuti kakutaswaangene akucita kuyanda kwa Jehova alimwi akufwutatila micito iitasalali. *

‘Inzala Iitali ya Nsima’

10. Ino mmapenzi nzi ngocijisi cisi ca Juda akaambo kakufwutatila Jehova?

10 Ikutamvwida Jehova kupa kuti bantu babe mumusinze mumiyeeyo. (Ba-Efeso 4:17, 18) Ibana Juda babaya naa koofwaala kumuuya alimwi tabateelelesyi pe. (1 Ba-Korinto 2:14) Isaya ulacipandulula ciimo cabo ategwa: “Balainda akati kanyika balipengede akufwa inzala.” (Isaya 8:21a) Akaambo kakubula lusyomo, ikufwutuka kwabwami bwa Juda nkwakudooneka buya ikapati kuciindi cabweendelezi bwa Mwami Ahazi. Icisi cilizingulukidwe abasinkondonyina. Basikalumamba bana Asuri bayaabulwana munzi omwe-omwe wa Juda. Basinkondo basaala nyika eeyi iilimwa akupa kuti zyakulya zikatazye. Ibunji bwabo “balipengede akufwa inzala.” Pele kuli nzala yamusyobo umbi iili munyika eeyi. Makumi aamyaka aali mbwaabede musyule, imusinsimi Amosi wakasinsima kuti: “Amubone! Mazuba aleza, mbwaamba Mwami Jehova, ngensi tumine nyika inzala. Teensi kwaamba kuti ninzala yansima nanka nyota yamaanzi pe. Ninzala yakuswiilila majwi aa-Jehova.” (Amosi 8:11) Lino icisi ca Juda cijisi nzala eeyi yakumuuya!

11. Sena cisubulo icipegwa cisi ca Juda ciyoopa kuti cisi eeci cicince?

11 Sena cisi ca Juda cilasubuka akupilukila kuli Jehova? Sena bantu bamumo bayooleka kusyoma mizimu akukomba mituni akupilukila “kumulao akubukamboni”? Jehova waibona kale mizeezo yabo ulaamba: “Kuyooba kuti, ciindi eco nibayoofwa inzala, bayoocimwa, bayootukila mwami wabo a-Leza wabo, akupungula ajulu.” (Isaya 8:21b) Ee, ibunji bwabantu babapa mulandu baleli babo bantunsi kuti mbebapa kuti banjile mumapenzi aaya. Mane bamwi cakutayeeya balapa Jehova mulandu akaambo kamapenzi ngobajisi! (Amweezyanisye a Jeremiya 44:15-18.) Ibunji bwabantu sunu mbobacita oobo, bapa Leza mulandu akaambo kamapenzi aaboola akaambo kakubija kwabantu.

12. (a) Ino kufwutatila nkubamufwutatila Leza bana Juda kwaletelezya nzi? (b) Mmibuzyo nzi iiyandika kapati iibuzyigwa?

12 Sena ikusinganya Leza kuyooleta luumuno kubantu bakkala mu Juda? Peepe. Isaya wasinsima kuti: “Nibalanga ansi, bayoobona mapenzi amudima. Kulasia mbi nkaambo kamafwabi. Nkabela bayootandwa oko kumudima.” (Isaya 8:22) Nobamana kulanga kujulu akumupa mulandu Leza, balanga ansi kubulangizi bwabo butakwe mpindu. Ikumufwutatila nkobamufwutatila Leza kwapa kuti babe mumapenzi. (Tusimpi 19:3) Pele ino mbuti kujatikizya zisyomezyo nzyaakacita Leza kuli Abrahamu, Izaka alimwi a Jakobo? (Matalikilo 22:15-18; 28:14, 15) Sena Jehova uyakwaalilwa kuzizuzikizya? Sena ibana Asuri alimwi abasilumamba bamwi bayoonyonyoona mulongo wabwami wabana Juda alimwi awa Davida? (Matalikilo 49:8-10; 2 Samuele 7:11-16) Sena ibana Israyeli bayoozumanana mumudima kukabe kutamani?

Inyika ‘Iisampawidwe’

13. Ino “Galilaya wabamasi” ninzi, alimwi mbuti ‘mbwaasampaulwa’?

13 Lino Isaya waamba cintu cili akati kazintu ziinda kubija cacitikila mazyalani aa Abrahamu ulaamba: “Takukooyooba mudima kuliyooyo iwakapengede. Kumatalikilo wakacita kuti nyika ya-Zebuloni aya-Nafitali isampaulwe, pele kumamanino wakailetela bulemu, nkukuti cisi cakulwizi, kutala lya-Jordano, Galilaya wabamasi.” (Isaya 9:1) Galilaya ncooko icili mubwami bwa Israyeli bwakunyika. Mubusinsimi bwa Isaya cilabikkilizya a “nyika ya-Zebuloni aya-Nafitali” alimwi ‘acisi cakulwizi,’ inzila yansiku iyakali kwiinda ku Lwizi lwa Galilaya akugama ku Lwizi lwa Mediterranean. Oobu busena bwiitwa kuti “Galilaya wabamasi” kuciindi ca Isaya ambweni akaambo kakuti minzi minji ikkedwe bantu ibatali bana Israyeli. * Ino eeci cisi ‘casampaulwa’ buti? Ibana Asuri ibatamuzyi Leza bacisaala, batola bana Israyeli mubuzike, eelyo mucisi coonse babikka bantu batakombi Leza alimwi ibatali bazyalani lya Abrahamu. Aboobo ibwami bwakunyika bwamikowa iili kkumi bwamana, bwazita!—2 Bami 17:5, 6, 18, 23, 24.

14. Ino nkwiimpana kuli buti kuyooba akati “[ka]mudima” wa Juda alimwi ayooyo wabwami bwamikowa iili kkumi?

14 Acalo cisi ca Juda cili mumapenzi kubana Asuri. Sena ciyoozita ‘mumudima’ mbubwenya bwakacita bwami bwamikowa iili kkumi yakali kwiimininwa a Zebuloni alimwi a Nafitali? Peepe. “Kumamanino” Jehova uyoolongezya bwami bwakumusanza bwa Juda antoomwe anyika iyakali kweendelezyegwa abwami bwakunyika. Munzila nzi?

15, 16. (a) Ino ‘nkuumamanino’ kuli noziyoocinca zintu ‘kunyika ya-Zebuloni aya-Nafatali’? (b) Ino icisi cakasampawidwe cakazyoolemekwa buti?

15 Imwaapostolo Matayo ulawiingula mubuzyo ooyu mumakani aakwe aajatikizya mulimo wa Jesu waanyika. Kapandulula mazuba aakusaanguna aamulimo ooyo, Matayo waamba kuti: “Nkabela [Jesu] wakalonga kuzwa ku-Nazareta, wakaakukala ku-Kapernauma kumbali lyalwizi muzisi zya-Zabuloni azya-Nafatali, kuti akacitwe aakaambwa kuli-Isaya musinsimi kuti, Cisi ca-Zabuloni acisi ca-Nafatali, inzila yalwizi, mutala lya-Jordano, Galilaya wabamasi, bantu ibakede mumudima balibwene bbalabala, abalo ibakede munyika yalufu, amucimvule calo, balipasukidwe mumuni.”—Matayo 4:13-16.

16 Ee, “kumamanino” ikwakasinsimwa a Isaya nciindi Kristo naakali kucita mulimo wakwe anyika. Ibusena nkwaakakkala kapati Jesu naakali anyika nkuu Galilaya. Mwakali mucilikiti ca Galilaya mmwaakatalikila mulimo wakwe akutalika kwaambilizya kuti: “Bwami bwakujulu buli afwiifwi.” (Matayo 4:17) Ku Galilaya nkwaakabandikila Mulumbe wakwe waa Cilundu uutalubiki, ikusala baapostolo, ikucita maleele aakwe aakusaanguna alimwi akulibonya kuli basikumutobela ibatandila ku 500 naakazwa akubusyigwa. (Matayo 5:1–7:27; 28:16-20; Marko 3:13, 14; Johane 2:8-11; 1 Ba-Korinto 15:6) Jesu wakazuzikizya businsimi bwa Isaya munzila eeyi kwiinda mukulemeka “nyika ya-Zebuloni aya-Nafatali.” Pele Jesu tanaakagamika mulimo wakwe kubantu bamu Galilaya balikke. Jesu ‘wakaciletela bulemu’ cisi ca Israyeli kubikkilizya a Juda kwiinda mukukambauka makani mabotu munyika eeyo yoonse.

“Mumuni Mupati”

17. Ino “mumuni mupati” wamunika buti mu Israyeli?

17 Ino mbuti kujatikizya makani ‘aamumuni mupati’ mu Galilaya ngaakaamba Matayo? Aalo aaya makani akazubululwa kubusinsimi bwa Isaya. Isaya wakalemba kuti: “Bantu ibakeenda mumudima babona mumuni mupati. Abo ibakakede munyika yalufu iisia mbi bapasukilwa mumuni.” (Isaya 9:2) Ikuzyoosika mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., imumuni wakasimpe wakalivwumbilidwe anjiisyo zyakubeja zyabantu batakombi. Bakakomezya penzi basololi bazikombelo ibana Juda kwiinda mukuzumanana kutobela ziyanza zyabukombi izyakapa kuti ‘mulawo wa Leza ulobe.’ (Matayo 15:6) Ibabombe myoyo bakali kudyaamininwa akunyonganizyigwa akaambo kakutobela “beenzyi boofu.” (Matayo 23:2-4, 16) Jesu Mesiya naakasika, imeso aabantu banji ibabombe myoyo akatalika kubona bweelede. (Johane 1:9, 12) Imulimo ngwaakacita Jesu naakali anyika alimwi azilongezyo zyakaba akaambo kakulyaaba kwakwe cakweelela zyaambwa kuti “mumuni mupati” mubusinsimi bwa Isaya.—Johane 8:12.

18, 19. Nkaambo nzi ncobakeelede kukondwa kapati aabo ibakatobela mumuni?

18 Aabo ibakautobela mumuni bakaleelede kukondwa. Isaya wakazumanana ategwa: “Wavuzya bantu bacisi, wabayungizizya busekelezi. Balasekelela kubusyu bwako mbubonya mbubasekelela basikutebula, mbuli mbubakondwa bantu baabana lusaalo.” (Isaya 9:3) Akaambo kamulimo wakukambauka ngwaakacita Jesu abasikumutobela, ibabombe myoyo bakalyaaba beni akulitondezya kuti balayandisya ikukomba Jehova mumuuya amubwini. (Johane 4:24) Imakamu-makamu aabantu bakabuzumina Bunakristo mumyaka iitasiki kuli yone. Ibasika ku 3,000 bakabbapatizyigwa mubuzuba bwa Pentekoste mu 33 C.E. Nokwakainda buyo ciindi cisyoonto, “mweelwe wabaalumi basyomi wakatisike kuzyuulu zyosanwe.” (Milimo ya Batumwa 2:41; 4:4, Ci) Mbobakali kuya butobela mumuni cabusungu basikwiiya, “mweelwe wabasyomi wakali kuya buvula akukomena mu Jelusalemu. Abalo bapaizi banji bakasyoma.”—Milimo ya Batumwa 6:7, Ci.

19 Basikutobela Jesu bakakukkomanina kuyungizyigwa ooko mbubwenya mbuli baabo ibakkomanina butebuzi bunji naa aabo ibasekelela kwaabana mbono zibotu nobazunda munkondo. (Incito 2:46, 47) Muciindi Jehova wakacita kuti mumuni upasuke akati kabamasi. (Incito 14:27) Aboobo ibantu bamisyobo yoonse bakakondwa kuti bakajulilwa nzila yakusikila kuli Leza.—Incito 13:48.

“Mbuli Mubuzuba Bwakuzundwa kwa-Midyani”

20. (a) Ino mmuunzila nzi ba Midyani mobakaba basinkondonyina abana Israyeli, alimwi mbuti Jehova mbwaakakumanizya kukonga nkobakali kucita? (b) Ino Jesu uyookumanizya buti kukonga ikucita basinkondonyina babantu ba Leza “mubuzuba bwakuzundwa kwa-Midyani” bwakumbele?

20 Izintu zyakacitika akaambo kamulimo wa Mesiya nzyalyoonse alyoonse mbubwenya mbotubona mumajwi aa Isaya aatobela aakuti: “Ijoko lyamukuli wakwe amusako wakucifunzi cakwe ankoli yayooyo iwakamupenzya, zyoonse wazipwaya mbuli mubuzuba bwakuzundwa kwa-Midyani.” (Isaya 9:4) Kakucili myaanda yamyaka minji Isaya katanabako, ibana Midyani bakamvwana abana Moabu kuti boongelezye Israyeli kucita bubi. (Myeelwe 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Kumbele, iba Midyani bakalwana bana Israyeli kwiinda mukusaala akunyonyoona minzi alimwi amyuunda yabo kwamyaka iili ciloba. (Babetesi 6:1-6) Pele Jehova ikwiinda mumubelesi wakwe Gideoni wakasaala basikalumamba bana Midyani. Ikuzwa “mubuzuba bwakuzundwa kwa-Midyani” oobo, kunyina bumboni bumbi buli boonse ibutondezya kuti ibantu ba Jehova bakazundwa alimwi abana Midyani. (Babetesi 6:7-16; 8:28) Jesu Kristo, Gideoni mupati uyoojaya basinkondo babantu ba Leza bamazuba aano lino-lino. (Ciyubunuzyo 17:14; 19:11-21) Mpoonya mbubwenya mbuli “mubuzuba bwakuzundwa kwa-Midyani,” kuyooba kuzunda kwini-kwini alimwi ikutamani kwiinda munguzu zya Leza ikutali kwiinda munguzu zyabantu. (Babetesi 7:2-22) Kunyina nobayoodyaamininwa limbi pe ibantu ba Leza!

21. Ino businsimi bwa Isaya butondezya nzi kujatikizya nkondo kumbele aamazuba?

21 Inguzu zya Leza izitondezyegwa tazili zyakusumpula nkondo pe. Jesu wakabusyigwa Mmwami Waluumuno, eelyo uyooleta luumuno lutamani kwiinda mukujaya basinkondonyina. Lino Isaya waamba kujatikizya zibelesyo zyankondo zyalo iziyoonyonyoonwa amulilo cakumaninina ategwa: “Insangu zyoonse zyabasilumamba ziya bundindima munkondo, azyakusama zyoonse zikandidwe mubulowa, zyoonse buyo ziyooba zyakutenta, ziyooba inkuni zyamulilo.” (Isaya 9:5) Ikundindima ikuba akaambo kakulyataula kwansangu zyabasikalumamba ibayaabulifwoola takukamvwigwi limbi pe. Izyakusama zikandidwe mubulowa izyabasikalumamba tazikabonwi limbi pe. Takukabi limbi nkondo!—Intembauzyo 46:9.

“Sinkuta Uugambya”

22. Ndizina nzi lyabusinsimi lijisi bupanduluzi bunjaanji ndyapedwe Jesu mubbuku lya Isaya?

22 Naakazyalwa munzila yamaleele, ooyo iwakazyalwa kuti abe Mesiya wakapegwa zina lyakuti Jesu, lyalo ilyaamba kuti “Jehova Ndolufwutuko.” Pele ulijisi amazina aambi, imazina aabusinsimi alo aapandulula mulimo wakwe mupati alimwi acuuno cakwe caatala. Limwi lyamazina aaya ndyakuti Imanueli lyalo lyaamba kuti “Leza Uli Aswe.” (Isaya 7:14) Lino Isaya wapandulula zina alimbi lyabusinsimi ategwa: “Iswe twazyalilwa mwana, twapegwa mwana mulombe. Bweendelezi buyookala azifunzi zyakwe. Nkabela izina lyakwe liyooambwa kuti, Sinkuta uugambya, Leza Singuzu, Tateesu Uuteeli, Mwami waluumuno.” (Isaya 9:6) Amubone bupanduluzi bunjaanji bwazina eeli lyabusinsimi.

23, 24. (a) Ino mmuunzila nzi Jesu mwali “Sinkuta Uugambya”? (b) Ino basikupa lulayo Banakristo sunu beelede kumwiiya buti Jesu?

23 Sinkuta mmuntu uupa lulayo. Jesu wakapa lulayo lubotu ciindi naakali anyika. Mu Bbaibbele tubala kuti “makamu aabantu akakankamana kukwiisya kwakwe.” (Matayo 7:28) Ngusinkuta simaanu alimwi silubomba walo uubuteelela kabotu bube bwabantu. Ilulayo lwakwe talugami buyo akulaya naa kusubula pe. Ibunji bwaziindi, buli mbuli malailile alimwi alulayo lupegwa munzila yaluyando. Ilulayo lwa Jesu ndubotu nkaambo ciindi coonse ndwamaanu, lulilondokede alimwi talukwe butongo. Ikuti naa lwatobelwa, lusololela kubuumi butamani.—Johane 6:68.

24 Ilulayo lwa Jesu taluyeeme aabusongo bwakwe pe. Pele waamba kuti: “Kwiisya kwangu takuli kwangu ndemwini, nkukwakwe uwakandituma.” (Johane 7:16) Jehova Leza Nguwakapa Jesu busongo mbubwenya mbucakacitika kuli Solomoni. (1 Bami 3:7-14; Matayo 12:42) Icikozyanyo ca Jesu ceelede kukulwaizya bamayi alimwi abasikupa lulayo mumbungano ya Bunakristo kuti lyoonse lulayo lwabo lweelede kuba loolo lujanika mu Jwi lya Leza.—Tusimpi 21:30.

“Leza Singuzu” Alimwi “Tateesu Uuteeli”

25. Ino izina lyakuti “Leza Singuzu” litwaambila nzi kujatikizya Jesu kujulu?

25 Alimwi Jesu ngu “Leza Singuzu” alimwi a “Tateesu Uuteeli.” Eeci tacaambi kuti ubweza bweendelezi alimwi abusena bwa Jehova walo uuli ngu “Leza Taateesu.” (2 Ba-Korinto 1:2) “Walo [Jesu] . . . taakayeeya kuti alikakatizye kuba mbuli Leza.” (Bafilipi 2:6, Ci) Waambwa kuti ngu Leza Singuzu ikutali Leza Singuzuzyoonse. Jesu kunyina naakali kulibona kuti ngu Leza Singuzuzyoonse nkaambo Wisi wakamwaamba kuti ‘ngu Leza mwini-mwini uuli alikke,’ nkokwaamba kuti ngo Leza alikke weelede kukombwa. (Johane 17:3; Ciyubunuzyo 4:11) Mu Magwalo ibbala lyakuti “leza” lilakonzya kwaamba “singuzu.” (Kulonga 12:12; Intembauzyo 8:5; 2 Ba-Korinto 4:4) Katanaboola anyika Jesu, wakali “leza” wakali “aciimo ca-Leza.” Naakabusyigwa wakapilukila akuyookkala acuuno caatala kwiinda waawo kujulu. (Johane 1:1; Ba-Filipi 2:6-11) Kunze lyaboobo, ibbala lyakuti “leza” lilijisi bupanduluzi abumbi. Ibabetesi bamu Israyeli ciindi cimwi Jesu lwakwe wakabaita kuti ‘baleza.’ (Intembauzyo 82:6; Johane 10:35) Jesu Mmubetesi ngwabikkide Jehova “uuyoobeteka baumi abakafwa.” (2 Timoteo 4:1; Johane 5:30) Nkakaambo kaako uleelede kwiitwa kuti ngu Leza Singuzu.

26. Ino nkaambo nzi Jesu ncanga waitwa kuti ngu “Tateesu Uuteeli”?

26 Izina lyabulemu lyakuti “Tateesu Uuteeli” lyaamba nguzu alimwi abweendelezi bwa Mwami Mesiya izyakupa bulangizi bwabuumi butamani kubantu anyika. (Johane 11:25, 26) Icikono ncaakatupa muzyali wesu wakusaanguna Adamu ndufwu. Adamu wamamanino Jesu “wakaba muuya uupa buumi.” (1 Ba-Korinto 15:22, 45; Ba-Roma 5:12, 18) Mbubwenya Jesu Taateesu Uuteeli mbwayoopona kusikila kutamani, abalo bantu ibamuteelela bayoobukkomanina bubotu bwabuzyali bwakwe kusikila kutamani.—Ba-Roma 6:9.

“Mwami Waluumuno”

27, 28. Mbubotu nzi mbobajisi lino alimwi mbobanoojisi akumbele aamazuba balelwa ba “Mwami waluumuno”?

27 Kunze lyakuyanda buumi butamani, imuntu alimwi uyandika kuba siluumuno kuli Leza alimwi akubantunyina. Noliba sunu aabo ibatobela bweendelezi bwa “Mwami waluumuno” ‘bafula mapanga aabo kuti abe maamba aakulimya amasumo aabo kuti abe zizibyo zyamisamu.’ (Isaya 2:2-4) Kunyina nobajisi lusulo akaambo kakwaandaana mumakani aacisi, cooko, musyobo naa buvwubi. Balikamantene mukukomba Leza wakasimpe omwe buyo Jehova, alimwi balasolekesya kuba aluumuno abasimukobonyina mumbungano akubantu buyo.—Ba-Galatiya 6:10; Ba-Efeso 4:2, 3; 2 Timoteo 2:24.

28 Kuciindi ncabikkide Leza mwini, Kristo uyooleta luumuno anyika lwalo lunooli lwanyika yoonse, iluyookkalilila alimwi ilutakamani. (Incito 1:7) “Bwami bwakwe buyookomenesya, alwalo luumuno talukooyoomana, acuuno cabwami ca-Davida abweendelezi bwakwe. Uyoobubusya akubwiimya nji alubeta abululami kuzwa kuciindi ecino mazuba oonse mane kukabe kutamani.” (Isaya 9:7a) Mubweendelezi bwakwe Jesu kali Mwami Waluumuno, kunyina nayoobelesya lunya pe. Balelwa bakwe tabakanyangwi lwaanguluko lwabo lwakulisalila cakuti bakatalike kusinikizyigwa buya. Pele zyoonse nzyayoocita ziyoocitwa kwiinda ‘mulubeta abululami.’ Kulakkazyika moyo kaka kucinca ooku!

29. Ncinzi ncotweelede kucita ikuti katuyanda kutambula cilongezyo caluumuno lutamani?

29 Akaambo kabupanduluzi bubotu bwazina lya Jesu lyabusinsimi, inzila mbwaakamanizya cibeela eeci cabusinsimi Isaya ilakkomanisya kapati. Wakalemba kuti: “Busungu bwa-Jehova wamakamu mbobuti cite aya makani oonse.” (Isaya 9:7b) Inzya, Jehova ucita zintu munzila yabusungu. Kunyina cintu ncacita amyoyo yobile pe. Tuli masimpe kuti zyoonse nzyasyomezya uyoozizuzikizya ncobeni. Aboobo, ikuti naa muntu ulombozya kuyoojana luumuno lutamani, weelede kubelekela Jehova camoyo woonse. Ibabelesi ba Leza boonse ‘ababe bankutwe mukucita milimo mibotu’ mbubwenya mbuli Jehova Leza alimwi a Jesu Kristo Mwami Waluumuno.—Tito 2:14.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 6 Ibunji bwabantu basyoma kuti Intembauzyo 119 yakalembwa a Hezekiya katanaba mwami. Ikuti kakuli boobo, kulalangilwa kuti yakalembwa ciindi Isaya naakali kusinsima.

^ munc. 9 Ikaambo kakuti “ijwi eli” ikajanwa kuli Isaya 8:20 kalakonzya kakaamba kaambo kajatikizya mizimu ikazubuludwe kuli Isaya 8:19. Ikuti kakuli boobo, nkokuti Isaya waamba kuti aabo bakulwaizya kusyoma mizimu mu Juda bayoozumanana kukulwaizya bamwi kuti kabasyoma basibusangu, eelyo kunyina pe nobayootambula mumuni kuzwa kuli Jehova.

^ munc. 13 Bamwi baamba kuti iminzi iili 20 yamu Galilaya Mwami Solomoni njaakaabila Hiramu imwami wa Turo yakali minzi yakakkede bantu batali bana Israyeli.—1 Bami 9:10-13.

[Mibuzyo yaciiyo]

[Maapu/Cifwanikiso icili apeeji 122]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

Korazini

Kapernauma

Betsaida

Gundu lya Genesarete

Lwizi lwa Galilaya

Magada

Tiberiya

Mulonga wa Jordano

GADARA

Gadara

[Zifwanikiso izili apeeji 118]

Ikuzyalwa kwa Kaini alimwi a Jesu kwakalilibedelede kapati. Ikuzyalwa kwa Jesu kulikke nkokwakajisi mpindu zibotu

[Cifwanikiso icili apeeji 121]

Kuyooba nzala yiinda anzala yansima alimwi anyota yameenda

[Cifwanikiso icili apeeji 126]

Jesu wakali mumuni munyika