Skip to content

Skip to table of contents

Ilulayo lwa Jehova Kujatikizya Masi

Ilulayo lwa Jehova Kujatikizya Masi

Cibalo 15

Ilulayo lwa Jehova Kujatikizya Masi

Isaya 14:24–19:25

1. Ndubeta nzi ndwaambilizya Isaya kuli Asuri?

JEHOVA ulakonzya kubelesya masi ikusubula bantu bakwe akaambo kabubi bwabo. Nokuba boobo, taalekeleli masi aayo akaambo kalunya, kulisumpula alimwi alusulo ndwaatondezya kubukombi bwini-bwini. Aboobo, kakucisyeede ciindi cilamfwu, Jehova wasololela Isaya ikulemba “makani aa-Babuloni.” (Isaya 13:1) Pele Babuloni uyooba sinkondonyina kumbele aamazuba. Asuri ulabadyaaminina bantu Leza mbaakapangana cizuminano kuciindi ca Isaya. Asuri wasaala bwami bwakunyika bwa Israyeli akunyonyoona cibeela cipati ca Juda. Pele ikuzwidilila kwa Asuri nkwaciindi buyo cisyoonto. Isaya walemba kuti: “Jehova wamakamu wakonka kuti, Ncobeni ciyooba mbubonya mbundiyeeyede. . . . Njoopwaya mu Asuri mucisi cangu akumulyataula azilundu zyangu. Elyo ijoko lyakwe liyoozwa kulimbabo, amukuli wakwe uyoogwisigwa kumakuko aabo.” (Isaya 14:24, 25) Kakutanainda ciindi cilamfwu kuzwa nobwakaambwa businsimi oobu, ikukonga Juda kwa Asuri kwalesyegwa akutamvwigwa limbi.—2 Bami 19:35-37.

2, 3. (a) Mumazuba aansiku, nkuuli bani nkwaakatandabika janza lyakwe Jehova? (b) Ino caamba nzi kuti Jehova utandabika janza lyakwe kuli “bamasi boonse”?

2 Pele ino mbuti kujatikizya masi ambi aalwana bantu Leza mbaakapangana cizuminano? Aalo ayelede kubetekwa. Isaya waamba kuti: “Ngaaya makani aakanzwa aanyika yoonse. Ndeeli ijanza litandabikidwe kukulwisya bamasi boonse. Nkaambo Jehova wamakamu nguwakosola makani. Nguni uukonzya kwaalobya? Ijanza lyakwe lilitandabikidwe. Nguni uukonzya kulibweedezya?” (Isaya 14:26, 27) “Makani” aa Jehova taluli lulayo buyo pe. Mmakanze aakwe aasinizyide, imulawo wakwe. (Jeremiya 49:20, 30) “Ijanza” lya Leza ninguzu zyakwe nzyabelesya. Mutupango twamamanino twa Isaya caandaano 14 alimwi amuzyaandaano 15 kusikila ku 19, ilulayo lwa Jehova lugamide Filistiya, Moabu, Damasko, Etiopiya alimwi a Egepita.

3 Nokuba boobo, Isaya waamba kuti ijanza lya Jehova lilitandabikidwe kukulwisya “bamasi boonse.” Aboobo, nokuba kuti businsimi oobu bwa Isaya bwakazuzikizyigwa kusaanguna mumazuba aansiku, bulabeleka ‘akuciindi ecino cakumamanino’ lyalo Jehova natandabikide janza lyakwe kumami oonse aamunyika. (Daniele 2:44; 12:9; Ba-Roma 15:4; Ciyubunuzyo 19:11, 19-21) Jehova Leza Singuzuzyoonse wayubulula makani aakwe kakucisyeede ciindi cilamfwu. Kunyina uukonzya kulibweedezya janza lyakwe litandabikidwe.—Intembauzyo 33:11; Isaya 46:10.

“Inzoka Inkali Iiuluka” Kulwisya Filistiya

4. Ntwaambo nzi tumwi Jehova ntwaambila Filistiya?

4 Ibana Filistiya mbebasaanguna kubikkilwa maanu. “Cilengaano eci cakabonwa mumwaka ulya naakafwa mwami Ahazi. Utasekeleli, O cisi coonse ca-Filistiya, nkaambo kakuti inkoli iyakakuuma yatyoka, nkaambo kuzwa kumiyanda yanzoka kulazwa cipile, nkabela micelo yakwe iyooba inzoka inkali iiuluka.”—Isaya 14:28, 29.

5, 6. (a) Mmuunzila nzi Uziya mmwaakali mbuli nzoka kubana Filistiya? (b) Ino Hezekiya walitondezya kuba nzi kuli Filistiya?

5 Imwami Uziya wakali singuzu cakuti wakali kukonzya kulesya kukonga kwabana Filistiya. (2 Makani 26:6-8) Wakali mbuli nzoka kuli mbabo, alimwi inkoli yakwe yakali kuuma simukobonyina ooyo mubyaabi. Naakafwa Uziya, ‘inkoli yakwe yakatyoka,’ eelyo Jotamu uusyomeka ngowakatalika kulela, pele “bantu bakacili kubisya-bisya.” Mpoonya Ahazi nguwakatobela kuba mwami. Izintu zyakacinca, eelyo bana Filisti bakazwidilila kulwana Juda. (2 Makani 27:2; 28:17, 18) Nokuba boobo, lino izintu zyacinca alimwi. Mu 746 B.C.E., Mwami Ahazi wafwa eelyo Hezekiya mwana-mwana ngowabweza cuuno cabwami. Ikuti naa ba Filisti bayeeya kuti zintu zilazumanana kubeendela kabotu, balalicenga. Hezekiya waba sinkondonyina mubyaabi kapati. Hezekiya imuzyukulu wa Uziya (‘imucelo’ uuzwa ‘kumuyanda’ wakwe) uli mbuli “nzoka inkali iiuluka” iifwambaana kusweemuka kuya kulwana, ikujaya cakufwambaana mbuli lulabo akusiya ziwaalwa zipati, mbuli kuti ubikka buyo busungu bwanzoka bujaya muli basinkondonyina.

6 Oobu mbobupanduluzi bweelede bwamwami mupya. “[Hezekiya ngo]wakazunda ba-Filisti koonse akusikila ku-Gaza atunzuunzi twawo.” (2 Bami 18:8) Ikweelana amakani aalembwa amwaka aa Mwami wa Asuri, Sanakeribu, iba Filisti bakazyooba balelwa ba Hezekiya. “Batengwana,” ibwami butakwe nguzu bwa Juda bwaliiba lino alimwi bwavwuba kakuli Filistiya uli munzala mpati.—Amubale Isaya 14:30, 31.

7. Ino Hezekiya weelede kubaambila nzi baiminizi ibali mu Jerusalemu kutegwa atondezye lusyomo ndwajisi?

7 Kuboneka kuti mu Juda kuli baiminizi ambweni bayanda kubamba cilongwe kutegwa balwane Asuri. Ino beelede kwaambilwa nzi? “Batumwa babamasi bayoovwiilwa nzi?” Sena Hezekiya weelede kulomba lugwasyo kuzwa kumasi aambi? Peepe! Weelede kwaambila batumwa kuti: “Jehova nguwakatalisya Ziyoni, nkabela mumonya mu-Ziyoni bacete babantu mobayoojana macijilo.” (Isaya 14:32) Imwami weelede kusyoma Jehova cakumaninina. Intalisyo ya Ziyoni ninjumu. Imunzi uyoozumanana kuuli mayubilo kukukonga kwa Asuri.—Intembauzyo 46:1-7.

8. (a) Ino masi amwi sunu akozyanya buti a Filistiya? (b) Ncinzi ncaacita Jehova ikutegwa agwasye bantu bakwe icikozyenye ancaakacita lyansiku?

8 Imasi amwi sunu alabakazya kapati bakombi ba Leza mbubwenya bwakacita Filistiya. Ibanakristo Bakamboni ba Jehova baangwa muntolongo akubikkwa munkambi zyakupenzezya. Imilimo yabo yalesyegwa. Ibanji bajayigwa. Basikukazya bazumanana “kubisizya balulami.” (Intembauzyo 94:21) Eeyi nkamu ya Banakristo ilakonzya kulibonya kuti ‘njabatengwana’ ‘abacete’ kuli basinkondonyina. Nokuba boobo, balivwubide kumuuya kwiinda mulugwasyo lwa Jehova kakuli basinkondonyina balafwa nzala. (Isaya 65:13, 14; Amosi 8:11) Jehova aakutandabika janza lyakwe kuba Filisti basunu, aaba “batengwana” banooliibide. Ikuli? Mukubelekela amwi “aciinga ca-Leza” Jesu mmwali bbwe lyakuciswi caŋanda. (Ba-Efeso 2:19, 20) Alimwi “Jerusalemu wakujulu,” Ibwami bwa Jehova bwakujulu Jesu Kristo mmwali Mwami bunoobakwabilide.—Ba-Hebrayo 12:22; Ciyubunuzyo 14:1.

Moabu Waumuzyigwa

9. Ino makani aatobela akali kwaambilwa ni, alimwi aaba bantu bakalitondezya buti kuti mbaasinkondonyina abantu ba Leza?

9 Kujwe aa Lwizi Lunyina Zilenge Zyuumi kuli umbi munzi ngobabambene aa Israyeli, imunzi wa Moabu. Mukwiindana aba Filisti, ibana Moabu mbamukowa a Israyeli nkaambo mbazyukulu ba Loti imuntu wa Abrahamu. (Matalikilo 19:37) Nokuba kuti baliswaangene munzila eeyi, Moabu uzyibidwe kuti ngusinkondonyina a Israyeli. Mucikozyanyo, kuciindi ca Musa, imwami wa Moabu wakaita Balamu kuti asinganye bana Israyeli. Nocakaala eeco, Moabu wakabelesya bwaamu alimwi abukombi bwa Baala ikweena bana Israyeli. (Myeelwe 22:4-6; 25:1-5) Anu Jehova ncaasololela Isaya lino kulemba “makani aakasinsimwa aa-Moabu”!—Isaya 15:1a.

10, 11. Ino ncinzi iciyoocitikila Moabu?

10 Ibusinsimi bwa Isaya bugamikidwe kuminzi minji alimwi azibaka zijanwa mu Moabu kubikkilizya Ari, Kiri (naa Kirihareseti) alimwi a Diboni. (Isaya 15:1b, 2a) Ibana Moabu bayoomulila Kirihareseti akaambo kazibunge zyamicelo, ambweni ncecakulya cisyomwa kapati mumunzi ooyu. (Isaya 16:6, 7) Sibima alimwi a Jazeri, izyibidwe kubulimi bwamisaansa iyoolwanwa. (Isaya 16:8-10) Egilati watatu, izina likonzya kwaamba “Imoombe Wamyaka Yotatwe,” uyooba mbuli moombe mubotu pee wiide kutongela. (Isaya 15:5) Imani aamucisi ayooyuma kakuli “meenda aa-Dimoni” azula bulowa akaambo kakujayigwa kwabana Moabu. “Maanzi aa-Nimirimi ayooyuminina” munzila yacikozyanyo alimwi amubwini ambweni akaambo kakuti basinkondo baya kwaajalila meenda mutulonga.Isaya 15:6-9.

11 Ibana Moabu bayoosama zisani zyamasaka izisamwa kuti muntu kali mukulila. Bayoogela minkulu ikutondezya kuusa akulila. Izilezu zyabo ‘zinoonyooledwe’ ikutondezya kuzyingwa akusampuka. (Isaya 15:2b-4) Amuusisya kapati makani aaya Isaya akaambo kakuzyiba kuti zintu zyoonse eezyi ziyoozuzikizyigwa ncobeni. Imala akwe alalila mbuli tutambo twakantimbwa akaambo kamulumbe wamapenzi ngwaambila ba Moabu.Isaya 16:11, 12.

12. Ino akazuzikizyigwa buti majwi aa Isaya ngaakaambila Moabu?

12 Ino businsimi oobu buyoozuzikizyigwa lili? Lino-lino. “Ngaayo makani Jehova ngaakaamba aa-Moabu kalekale. Lino sunu Jehova waamba kuti, Kwamana myaka yotatwe, mbuli myaka yasimilimo, bulemu bwa-Moabu buyoosampaulwa, amakamu makamu aakwe oonse. Abaabo bayoosyaala bayooba bace buyo, tabakooyooba amakani pe.” (Isaya 16:13, 14) Kweendelana amakani aaya, basikufwumba zintu zyakasiigwa nsiku bakajana bumboni bwakuti mumwaanda wamyaka walusele B.C.E., Moabu wakapenga ceetezya, aboobo ibantu bakaceya kapati muminzi yakwe minji. Tigilati-Pilesere Watatu wakabanda Salamanu waku Moabu kuti wakali akati kabaleli bakabbadela mutelo kulinguwe. Sanakeribu wakatambula mutelo kuli Kammusunadbi, imwami wa Moabu. Ibami ba Asuri ba Esari-hadoni a Ashurbanipal bakaamba kuti bakali kweendelezya Bami ba Moabu ba Musuri a Kamashaltu. Ibana Moabu bakazita imyaanda yamyaka iili mbwiibede musyule. Imatongo akajanwa aayeeyelwa kuti njeminzi yakali yabana Moabu, pele mbusyoonto kapati bumboni bwakavwukkulwa ibwacisi eeci musyule icakali anguzu alimwi cakalwana Israyeli.

Wanyonyoonwa “Moabu” Wasunu

13. Nimbunga nzi sunu iikonzya kukozyanisyigwa a Moabu?

13 Kuli mbunga yanyika yoonse sunu iikozyenye a Moabu wansiku. Mbunga eeyi Mbunakristo bwanyika ibuli ncecibeela cipati ca “BABULONI MUPATI.” (Ciyubunuzyo 17:5) Icisi ca Moabu aca Israyeli zyakazwa kuli Tera bausyi Abrahamu. Munzila njiyonya, Bunakristo bwanyika bulitaminina kuti bwakatalikila mumbungano ya Bunakristo yamumwaanda wamyaka wakusaanguna mbubwenya bucita mbungano ya Banakristo bananike sunu. (Ba-Galatiya 6:16) Nokuba boobo, Bunakristo bwanyika mbubwenya mbuli Moabu bulisofweede, bukulwaizya bwaamu bwakumuuya akukomba baleza bambi muciindi ca Leza mwini-mwini Jehova. (Jakobo 4:4; 1 Johane 5:21) Ibasololi ba Bunakristo bwanyika kabali nkamu, bakazya baabo ibakambauka makani mabotu aa Bwami.—Matayo 24:9, 14.

14. Nokuba kuti Jehova wamucenjezya “Moabu” wasunu kuti uya kumunyonyoona, ino mbulangizi nzi mbobajisi bantu ibali mumbunga eeyo?

14 Moabu wakaumuzyigwa kumbele aamazuba. Nciciyoocitika aku Bunakristo bwanyika. Jehova uyoobona kuti wasaalwa kwiinda mukubelesya cisi casunu cikozyene a Asuri. (Ciyubunuzyo 17:16, 17) Nokuba boobo, ibantu bakkede muli “Moabu” wasunu balijisi bulangizi. Kacisinsima makani aakunyonyoonwa kwa Moabu Isaya waamba kuti: “Cuuno cabwami ciyooimikwa aluzyalo, nkabela kuyooba uukala alincico calusyomo mucilao ca-Davida. Ulabeteka akubamba imbeta akufwanzya bululami.” (Isaya 16:5) Mu 1914 Jehova wakakkazyika cuuno cabwami ca Jesu, Imweendelezi uuzwa mumulongo wa Mwami Davida. Ibwami bwa Jesu ncitondezyo caluyando ndwajisi Jehova alimwi buyookkalilila ikutegwa akazuzikizye cizuminano cakwe Leza ku Mwami Davida. (Intembauzyo 72:2; 85:10, 11; 89:3, 4; Luka 1:32) Ibanji akati kababombe myoyo bazwa muli “Moabu” wasunu eelyo balibombya kuli Jesu ikutegwa bajane buumi. (Ciyubunuzyo 18:4) Cilabakkazyika moyo kaka aaba ikuzyiba kuti Jesu ‘uyoosalazya bwini mbobubede bululami kuli bamasi’!—Matayo 12:18; Jeremiya 33:15.

Damasko Waba Matongo

15, 16. (a) Nintaamu nzi zyabulwani zyabweza cisi ca Damasko alimwi a Israyeli kulwisya Juda, alimwi ncinzi cacitikila Damasko? (b) Ino nguni wabikkilizyigwa mumakani aasinsimwa kujatikizya Damasko? (c) Ncinzi ncobakonzya kwiiya Banakristo sunu kucikozyanyo ca Israyeli?

15 Lino Isaya walemba “makani aasinsimwa aa-Damasko.” (Amubale Isaya 17:1-6.) Damasko uuli kunyika kwa Israyeli, “[ngo]mutwe wa-Aramu.” (Isaya 7:8) Mubulelo bwa Mwami Ahazi wa Juda, Rezini waku Damasko waswaangana a Peka wa Israyeli akusaala Juda. Nokuba boobo, Tigilati-Pilesere Watatu naalombwa kuli Ahazi, walwana Damasko akumuzunda alimwi banji basimunzi batolwa buzike. Aboobo Damasko waleka kuba cisi ciyoosya kuli Israyeli.—2 Bami 16:5-9; 2 Makani 28:5, 16.

16 Ambweni akaambo kacilongwe icili akati ka Israyeli a Damasko, imakani aa Jehova kuli Damasko alabikkilizya alubeta lwabwami bwakunyika butasyomeki. (Isaya 17:3-6) Israyeli uyooba mbuli muunda ciindi litebulwa uujisi buyo maila masyoonto aayimvwi naa mbuli cisamu camaolifa icatekaanisyilwa mitabi minji iijisi micelo. (Isaya 17:4-6) Elo kaka cikozyanyo eeci cibapa kukkala aansi akuyeeyesya aabo balyaabide kuli Jehova! Uyanda kuti kakukombwa nguwe buyo alikke alimwi uyanda buyo kuti kabelekelwa camoyo woonse. Alimwi ulabasula aabo ibasulaika banabakwabo.—Kulonga 20:5; Isaya 17:10, 11; Matayo 24:48-50.

Ikusyoma Jehova Cakumaninina

17, 18. (a) Ino bana Israyeli bamwi balimvwa buti kujatikizya kucenjezya kwa Jehova, pele ino bunji bwabantu bacita buti? (b) Ino zintu zicitika sunu zikozyenye buti azyakali kucitika kuciindi ca Hezekiya?

17 Lino Isaya waamba kuti: “Mubuzuba obo muntu uyoolangila Mubambi wakwe, ameso aakwe ayootongomwena Musalazi wa Israyeli. Takooyoolangila zipaililo nzyaakapanga maanza aakwe, nikuba kutongomwena zintu nziyakacita minwe yakwe, zikozyano zyamisamu azikozyano zyazuba.” (Isaya 17:7, 8) Ee, ibana Israyeli bamwi bakutobela kucenjezya kwa Jehova. Mucikozyanyo, Hezekiya naatamba bana Israyeli kuti bakasekelele pobwe lya Pasika abana Juda, iba Israyeli bamwi beenda kuya kumusanza kuyoosangana abanabakwabo mubukombi busalala. (2 Makani 30:1-12) Pele, ibunji bwabana Israyeli babafwubaazya batumwa bajisi mulumbe ooyu. Icisi cilizangide kapati cakuzwa munzila. Aboobo ikucenjezya kwa Jehova kujatikizya nguwe kwazuzikizyigwa. Icisi ca Asuri canyonyoona bunji bwaminzi ya Israyeli, inyika yaba matongo, imyuunda yasampuka.—Amubale Isaya 17:9-11.

18 Ino mbuti kujatikizya sunu? Icisi ca Israyeli cakali cizangi. Aboobo ikusoleka nkwaakasoleka Hezekiya ikugwasya bantu bamucisi eeco kuti bapiluke kubukombi bwini-bwini kutuyeezya mbobasoleka Banakristo bakasimpe sunu ikugwasya bantu ibali mumbunga iizangide ya Bunakristo bwanyika. Ikuzwa mu 1919, batumwa akati ka “Israyeli wa-Leza” babunjilauka Bunakristo bwanyika, kabatamba bantu kuti batole lubazu mubukombi bwini-bwini. Ibunji bwabo bakaka. Ibanji babafwubaazya batumwa. Pele bamwi bautambula mulumbe. Mweelwe wabo lino usika kutuulunzuma, eelyo balakondwa ‘kutongomwena Musalazi wa-Israyeli,’ ikuyiisyigwa anguwe. (Isaya 54:13) Baleka kukombela kuzipaililo zitasalali, ikulyaaba akusyoma baleza babambwa abantu, eelyo muciindi caboobo babelekela Jehova cabusungu. (Intembauzyo 146:3, 4) Mbubwenya mbuli Mika ngubakali kupona kuciindi comwe a Isaya, umwi aumwi wabo waamba kuti: “Mebo njoolangila Jehova, njoolindila Leza walufutuko lwangu. Leza wangu uyoondiswiilila.”—Mika 7:7.

19. Ino mbaani mbayootapatila Jehova, alimwi ino eeci ciya kwaamba nzi kuli mbabo?

19 Elo kuli kwiindana kaka abaabo ibasyoma muntu uulya maila! Iziindi zyakulwana alupyopyongano zilibajisi bantu kumazuba aano aakumamanino. “Maanzi aalwizi” aabantu bazangi aataleki kuyuwaana aleta kutakkomana alupyopyongano. (Isaya 57:20; Ciyubunuzyo 8:8, 9; 13:1) Jehova ‘uyootapatila’ nkamu eeyi iiyobeka. Ibwami bwakwe bwakujulu buyoonyonyoona mbunga yabantu iili yoonse naa bantu baleta mapenzi, alimwi aaba “bayoocijila kule . . . mbuli lusuko lulundumuka nilyuungisya iguwo.”—Isaya 17:12, 13; Ciyubunuzyo 16:14, 16.

20. Nokuba kuti Banakristo beni-beni ‘banyangwa lubono’ azisi, ndusyomo nzi ndobajisi?

20 Ncinzi ciyoocitika? Isaya waamba kuti: “Ciindi camangolezya kulaboneka makani aayoosya, lino kabutana kuca, tabakoonoociliwo. Nceeci caabilo cabaabo batusaala amakani ngebayoosikilwa abo batunyanzya imbono.” (Isaya 17:14) Ibunji bwabantu banyanga bantu ba Jehova lubono, mbaasilunya kuli mbabo alimwi tababalemeki pe. Akaambo kakuti tabali cibeela cazikombelo zyanyika alimwi kunyina nobakanza kucita boobo, basikukazya banyongene mumizeezo babona Banakristo beni-beni kuti tabakatazyi kulwana. Pele bantu ba Leza basyoma kuti ‘ibucedo’ buli mukufwambaana kusika, eelyo mapenzi aabo naayoomana.—2 Ba-Tesalonika 1:6-9; 1 Petro 5:6-11.

Etiopiya Waleta Cipego Kuli Jehova

21, 22. Ncisi nzi lino caambilwa makani aalubeta, alimwi azuzikizyigwa buti majwi aa Isaya aabusinsimi?

21 Etiopiya walo uuli kumusanza a Egepita wajatikizyigwa mumakani aakulwana Juda ziindi zyobile. (2 Makani 12:2, 3; 14:1, 9-15; 16:8) Lino Isaya wasinsima lubeta kucisi eeco ulaamba: “Maawe! Nyika yakusokonya kwamababa iili kutala lyamilonga ya-Etiopiya!” (Amubale Isaya 18:1-6.) * Jehova walailila kuti Etiopiya ‘uyoogonkwa, kugwisyigwa alimwi akusowegwa.’

22 Imakani aakaindi atwaambila kuti Etiopiya wakazyoozunda Egepita akumweendelezya kwamyaka iibalilwa ku 60 mucibeela camamanino camwaanda wamyaka walusele B.C.E. Mpoonya Ibami ba Asuri ba Esari-hadoni alimwi a Ashurbanipal bakazyoomusaala awalo. Ashurbanipal naakanyonyoona Thebes, Asuri wakazunda Egepita aboobo bwakamana ibweendelezi bwa Etiopiya bwaku Kkuti lya Nile. (Amubone a Isaya 20:3-6.) Ino mbuti sunu?

23. Ncibeela nzi ncajisi “Etiopiya” wasunu, alimwi nkaambo nzi ncayoonyonyoodwa?

23 Mubusinsimi bwa Daniele bujatikizya “kumamanino aciindi,” “mwami wakunyika” uukalede kapati waambwa kuti utobelwa acisi ca Etiopiya aca Lubi, nkokwaamba kuti zilabutobela bweendelezi bwakwe. (Daniele 11:40-43) Alimwi Etiopiya waambwa kuti uli mumpi yabasikalumamba ya “Gogo wakunyika ya-Magogo.” (Ezekieli 38:2-5, 8) Impi ya Gogo ikubikkilizya amwami wakunyika bayoonyonyoonwa baakulwana cisi ca Jehova cisalala. Aboobo ijanza lya Jehova liyootandabikwa aku “Etiopiya” wasunu nkaambo kakukazya bweendelezi bwa Jehova nkwacita.—Ezekieli 38:21-23; Daniele 11:45.

24. Muunzila nzi Jehova mmwaatambula ‘zituuzyo’ kuzwa kumasi?

24 Pele ibusinsimi alimwi bwaamba kuti: “Kuciindi eco Jehova wamakamu uyooletelelwa mutelo kuzwa kumusyobo wabantu balamfu banjelema, bantu ibakali kuyoosya lyoonse kuzwa kumatalikilo . . . Uyooletwa kubusena bwazina lya-Jehova wamakamu, kucilundu ca-Ziyoni.” (Isaya 18:7) Nokuba kuti bamasi tababulemeki bweendelezi bwa Jehova, zimwi ziindi bali kucita zintu izigwasya bantu ba Jehova. Mumasi amwi ibeendelezi babikka milawo akuzuminizya kusala kwankuta ikupa kuti bakombi ba Jehova basyomeka bazumizyigwe mumulawo. (Incito 5:29; Ciyubunuzyo 12:15, 16) Alimwi kuli azimbi zipego. “Bami balakuletela zipo. . . . Kuyoozwa batabilizi kuzwa ku-Egepita, nyika ya-Kusi [Etiopiya] iyootambika maanza kuli-Leza.” (Intembauzyo 68:29-31) Sunu ituulunzuma twabana “Etiopiya” ibamuyoowa Jehova baleta “cituuzyo” cabo nobamukomba. (Malaki 1:11) Balatola lubazu mumulimo mupati wakukambauka makani mabotu aa Bwami nyika yoonse mbwiizulwa. (Matayo 24:14; Ciyubunuzyo 14:6, 7) Taciliboteli kaka cituuzyo eeci cakupa Jehova!—Ba-Hebrayo 13:15.

Weenzemuka Moyo wa Egepita

25. Ikuzuzikizya Isaya 19:1-11, ncinzi cacitikila Egepita wansiku?

25 Simukobonyina a Juda kumusanza ngu Egepita walo wali sinkondonyina abantu Leza mbaakapangana cizuminano ikuzwa kaindi. Isaya caandaano 19 ciluula makani aajatikizya kutakkalikila kwazintu mu Egepita kuciindi ca Isaya. Mu Egepita kuli nkondo yamucisi, ‘munzi ulwisya munzinyina, acisi cilwisya cisinyina.’ (Isaya 19:2, 13, 14) Basikwiiya zyakaindi bapa bumboni bwabami balwani ibakali kulela aciindi nciconya muzibeela zyaandeene zyamucisi. Ibusongo bwakulidunda bwa Egepita antoomwe ‘amituni abasondi’ bakwe kunyina nozyamufwutula pe “mumaanza aamwami muyumu.” (Isaya 19:3, 4) Egepita wazundwa cakutobelanya a Asuri, Babuloni, Persia, Gilisi alimwi a Roma. Izintu zyoonse eezi zizuzikizya businsimi ibuli kuli Isaya 19:1-11.

26. Ino bantu bakkede mu “Egepita” wasunu bayoocita buti baakubona lubeta lwa Jehova kaluzuzikizyigwa mucibeela cipati?

26 Nokuba boobo, ikanji-kanji mu Bbaibbele, Egepita wiiminina nyika ya Saatani. (Ezekieli 29:3; Joeli 3:19; Ciyubunuzyo 11:8) Aboobo sena “makani aasinsimwa aa-Egepita” ngaakasinsima Isaya alazuzikizyigwa amucibeela cipati? Inzya! Imakani aamatalikilo aabusinsimi ayelede kupa umwi aumwi kuti aabikkile maanu: “Amubone! Jehova uleza ulitantide ajoba lyaluno, ulanjila mu-Egepita, elyo zikozyano zyamituni zya-Egepita ziyookankama kubusyu bwakwe, nkabela moyo wa-Egepita uyooenzunuka mukati kaco.” (Isaya 19:1) Lino-lino Jehova uyoolwana mbunga ya Saatani. Baleza babukkale oobu bayoobonwa kuti tabagwasyi pe kuciindi eeco. (Intembauzyo 96:5; 97:7) Akaambo kakuyoowa, “moyo wa-Egepita uyooenzunuka.” Jesu wakasinsima makani aajatikizya ciindi eeco naakati: “Kuyooba . . . mapenzi kuzisi, akukataazigwa nkaambo kamivuumo yalwizi amayuwe, abantu bayoomana nguzu nkaambo kakuyoowa, akulangila zintu iziciza ansi.”—Luka 21:25, 26.

27. Ino mmapenzi nzi aamucisi mumona aakasinsimwa kujatikizya “Egepita,” alimwi ino eeci cizuzikizyigwa buti sunu?

27 Ikujatikizya ciindi cisololela kulubeta lwakwe, munzila yabusinsimi Jehova waamba kuti: “Njoobusya ba-Egepita kuti balwisye ba-Egepitanyina. Bayoolwana, umwi aumwi amuzyalwenyina, umwi aumwi amweenzinyina. Munzi uyoolwisya munzinyina, acisi ciyoolwisya cisinyina.” (Isaya 19:2) Ikuzwa nobwakatalisyigwa Bwami bwa Leza mu 1914, “citondezyo cakuboola [kwa Jesu]” cabonwa kwiinda mukubukilana kwacisi acisinyina alimwi abwami abwaminyina. Nkondo zyakumana musyobo alimwi ankondo zyacijaye-jaye zyajaya tuulunzuma twabantu kuciindi ecino cakumamanino. “Mapenzi” aali boobu anooyabwiindila mbwaayaabuswena mamanino.—Matayo 24:3, 7, 8.

28. Mubuzuba bwalubeta, ncinzi ncobuyoocita bukombi bwakubeja ikutegwa bufwutule bukkale oobu?

28 “Moyo wa-Egepita uyooata mucamba cakwe, amakanze aakwe oonse njooapilinganya. Elyo bayoobika myoyo yabo kumituni akubasondi akubasibusangu akubalozi.” (Isaya 19:3) Musa naakasika kuli Farao, ibapaizi bana Egepita bakagunwa, teebakeelana pe nguzu a Jehova. (Kulonga 8:18, 19; Incito 13:8; 2 Timoteo 3:8) Mbubwenya buyo, mubuzuba bwalubeta, ibukombi bwakubeja buya kwaalilwa kufwutula bukkale oobu busofweede.—Amweezyanisye a Isaya 47:1, 11-13.

29. Ino basololi bazisi bayoogwasya nzi bwaakusika buzuba bwa Jehova?

29 Ino mbuti kujatikizya basololi bazisi? Sena balakonzya kugwasya? “Basilutwe ba-Zoani mbafubafuba buyo. Basinkuta bacenjede ba-Farao, lulayo lwabo lwasampuka.” (Amubale Isaya 19:5-11.) Tacigwasyi kaka kusyoma kuti lulayo lwabantu luyoogwasya mubuzuba bwalubeta! Nokuba kuti balijisi luzibo lwanyika lunji, tabajisi busongo bwabunaleza. (1 Ba-Korinto 3:19) Bamukaka Jehova eelyo basyoma sayaansi, busongo bwabantu, mali, kulikondelezya alimwi abaleza bambi. Aboobo tabakwe luzibo pe kujatikizya makanze aa Leza. Baleenedwe alimwi balinyongene. Imilimo yabo njabuyo. (Amubale Isaya 19:12-15.) “Basongo bafwa insoni, bayoowa, bacegwa. Ncobeni ijwi lya-Jehova balilikakide, lino mbusongonzi mbubajisi?”—Jeremiya 8:9.

Citondezyo Abumboni Kuli Jehova

30. Muunzila nzi ‘nyika ya Juda moiyoobeda ba Egepita ciyoosya’?

30 Pele, nokuba kuti basololi ba “Egepita” bayoowa akubula lugwasyo “mbuli banakazi,” nkobali bamwi ibasyoma mubusongo bwa Leza. Ibananike ba Jehova abeenzinyina ‘balatondezya milimo ya Leza iitembaulika.’ (Isaya 19:16; 1 Petro 2:9) Balasolekesya kucenjezya bantu kujatikizya mamanino aambunga ya Saatani. Kaamba zyabukkale oobu, Isaya waamba kuti: “Nyika ya-Juda iyoobeda ba-Egepita ciyoosya. Kufumbwa muntu uuambilwa izina lyayo uyooyoowa, nkaambo kamakanze aa-Jehova wamakamu ngaakanzide kulinjiyo.” (Isaya 19:17) Batumwa ba Jehova ibasyomeka baambila bantu kasimpe kubikkilizya amapenzi ngaakasinsima Jehova. (Ciyubunuzyo 8:7-12; 16:2-12) Aaya makani abanyonganya basololi bazikombelo zyanyika.

31. Ikukananwa ‘kwamwaambo wa Kanana’ muminzi ya Egepita kwakazuzikizyigwa buti (a) insiku? (b) sunu?

31 Ncintu nzi ciyoocitika icigambya akaambo kamulimo ooyu wakwaambilizya? “Mubuzuba obo kuyooba minzi yosanwe munyika ya-Egepita ilaamba mwaambo wa-Kanana akukonka muzina lya-Jehova wamakamu. Umwi uyooambwa kuti Munzi wazuba.” (Isaya 19:18) Insiku, ibusinsimi oobu bwakazuzikizyigwa ciindi mwaambo wa Chihebrayo nowakali kukananwa muminzi ya Egepita abama Juda bakatijilide nkuko. (Jeremiya 24:1, 8-10; 41:1-3; 42:9–43:7; 44:1) Sunu, kuli bantu ibali mu “Egepita” wasunu balo bayiya kwaambaula “mwaambo uusalala” wakasimpe kamu Bbaibbele. (Zefaniya 3:9) Umwi waminzi yacikozyanyo wiitwa kuti “Munzi wazuba,” icaamba kuti cibeela eeco ca “mwaambo uusalala” ciliswaangene akuyubununa mbunga ya Saatani.

32. (a) Ino ‘ncipaililo’ nzi icili mukati kanyika ya Egepita? (b) Ino mmuunzila nzi ibananike mobali mbuli “musemu” kumugano wa Egepita?

32 Akaambo kamulimo wakwaambilizya uucitwa abantu ba Jehova, izina lyakwe lilemu liyoozyibwa mubukkale oobu. “Mubuzuba obo kuyooba cipaililo ca-Jehova mukati kanyika ya-Egepita, akwalo kumugaano wayo kuyooyakilwa Jehova musemu.” (Isaya 19:19) Aaya majwi aamba ciimo ca Banakristo bananike, balo ibali mucizuminano cabulongwe a Leza. (Intembauzyo 50:5) Mbubali “cipaililo” balatuula zipaizyo zyabo; alimwi mbubali ‘musemu alimwi acisiko calusinizyo,’ bacitila Jehova bukamboni. (1 Timoteo 3:15; Ba-Roma 12:1; Ba-Hebrayo 13:15, 16) Bali “mukati kanyika,” mbwaanga bali akati kabeenzinyina ‘bambelele zimwi’ mumasi aayinda ku 230 ansumbu zyamulwizi. Pele “tabali banyika.” (Johane 10:16; 17:15, 16) Cili mbuli kuti baimvwi kumugano wanyika ino alimwi awa Bwami bwa Leza, kabalibambilide kulanduka mugano ooyo akutambula bulumbu bwabo bwakujulu.

33. Ino mmuunzila nzi bananike mobali “citondezyo abukamboni” mu “Egepita”?

33 Isaya wazumanana ategwa: “Ciyoobeda Jehova wamakamu citondezyo abukamboni mucisi ca-Egepita, nkaambo bayookwiilila Jehova nkaambo kabasikupenzya, elyo uyoobatumina mufutuli, muvuni, uyoobafutula.” (Isaya 19:20) Mbubali “citondezyo abukamboni,” ibananike mbabali kumbele mumulimo wakukambauka, eelyo basumpula zina lya Jehova mubukkale oobu. (Isaya 8:18; Ba-Hebrayo 2:13) Ikulila kwabaabo badyaaminidwe kulamvwigwa munyika yoonse, pele imfwulumende zyabantu tazikonzyi kubagwasya pe. Pele Jehova uyootuma Mufwutuli Mupati, Mwami Jesu Kristo kuti abaangulule boonse babombe myoyo. Aakugola mazuba aaya aakumamanino munkondo ya Harmagedoni, uyooleta lwaanguluko azilongezyo zitamani kubantu bamuyoowa Leza.—Intembauzyo 72:2, 4, 7, 12-14.

34. (a) Ino Jehova uyoozyibwa buti aba “Egepita,” alimwi nzipaizyo nzi azituuzyo nzyobayoomupa? (b) Ino ndiilili Jehova nayoouma “Egepita,” alimwi nkuponesyegwa kuli buti kuyootobela?

34 Calino, nkuyanda kwa Leza kuti bantu boonse babe aluzibo lwini-lwini akufwutulwa. (1 Timoteo 2:4) Aboobo Isaya walemba kuti: “Jehova uyoozibwa kuba-Egepita, abalo ba-Egepita bayooziba Jehova mubuzuba obo. Bayookomba akuleta cipaizyo acituuzyo. Bayoolumbila Jehova cilumbizyo, alimwi balacicita mbubonya. Nkabela Jehova uyoouma Egepita, uyoouma akuponya. Bayoopiluka kuli-Jehova, elyo uyookombelezegwa kulimbabo akubaponya.” (Isaya 19:21, 22) Ibantu bamisyobo yoonse yamunyika ya Saatani, umwi aumwi wabana “Egepita” balamuzyiba Jehova akutola zipaizyo, “micelo yamilomo iilumba izina lyakwe.” (Ba-Hebrayo 13:15) Balalumbila kuli Jehova kwiinda mukulyaaba kulinguwe alimwi balacita oobo kwiinda mukuzumanana kumubelekela cakusyomeka. Caakwiinda ‘cuumo’ Jehova ncayooumya bukkale oobu lya Harmagedoni, uyoobelesya Bwami bwakwe kuponya bantu. Mu Bulelo bwa Jesu bwa Myaka iili Cuulu, ibantu bayoolondoka munzila yakumuuya, mumizeezo, mubukkale alimwi akumubili—bayooponesyegwa ncobeni!—Ciyubunuzyo 22:1, 2.

“Babe Acoolwe Bantu Bangu”

35, 36. Mukuzuzikizya Isaya 19:23-25, nzinzi zyakaswaanganya Egepita, Asuri alimwi a Israyeli lyansiku?

35 Mpoonya lino musinsimi wabona cintu cibotu icili mukucitika: “Mubuzuba obo kuyooba mugwagwa uuzwa ku-Egepita kuya ku-Asuri. Ba-Asuri bayoosika ku-Egepita, abalo ba-Egepita bayoosika ku-Asuri, nkabela ba-Egepita bayookomba antoomwe aba-Asuri. Mubuzuba obo musyobo wa-Israyeli uyooba watatu a-Egepita a-Asuri. Bayooba coolwe mukati kanyika, nkaambo kakuti Jehova wamakamu wabapa coolwe, wati, Babe acoolwe bantu bangu ba-Egepita, aba-Asuri milimo yamaanza aangu, aba-Israyeli lukono lwangu.” (Isaya 19:23-25) Ee, ibuzuba bumwi kuyooba cilongwe cibotu akati ka Egepita a Asuri. Munzila nzi?

36 Jehova naakafwutula bantu bakwe kuzwa kumasi lyansiku, munzila yacikozyanyo wakababambila migwagwa yalwaanguluko. (Isaya 11:16; 35:8-10; 49:11-13; Jeremiya 31:21) Ikuzuzikizyigwa kwabusinsimi oobu kusyoonto kwakacitika naakazundwa Babuloni ciindi baange bakali ku Asuri aku Egepita kubikkilizya abakali ku Babuloni nobakapilusyigwa kuboola ku Nyika Yakasyomezyegwa. (Isaya 11:11) Pele ino mbuti kujatikizya sunu?

37. Ino ituulunzuma twabantu sunu bapona buti mbuli kuti kuli mugwagwa akati ka “Asuri” alimwi a “Egepita”?

37 Sunu, ibananike basyeede akati kaba Israyeli bakumuuya ‘ncoolwe mukati kanyika.’ Basumpula bukombi bwini-bwini alimwi baambilizya mulumbe wa Bwami kubantu bamumasi oonse. Imasi aali boobu amwi ali mbuli Asuri, ajisi nguzu kapati kumakani aabusilumamba. Pele amwi alazyuubya-ubya zintu ambweni mbuli Egepita walo kuciindi cimwi wakali “mwami wakumusanza” mubusinsimi bwa Daniele. (Daniele 11:5, 8) Ituulunzuma twabantu ibazwa mumasi aanguzu kapati kumakani aabusilumamba alimwi ayaayo aaubya-ubya zintu baba cibeela cabukombi bwini-bwini. Aboobo bantu bazwa mumasi oonse balikamantene ‘mukukomba.’ Akati kabo kunyina kwaandaana pe akaambo kamasi. Balayandana aboobo cileelela kwaamba kuti ‘Asuri wasika ku Egepita awalo Egepita wasika ku Asuri.’ Cili mbuli kuti kuli mugwagwa kuzwa kucisi cimwi kuya kuli cimbi.—1 Petro 2:17.

38. (a) Ino Israyeli uyooba buti “watatu a-Egepita a-Asuri”? (b) Ino nkaambo nzi Jehova ncaambila kuti “Babe acoolwe bantu bangu”?

38 Ino mbuti Israyeli mwaba “watatu a-Egepita a-Asuri”? Kumatalikilo ‘aaciindi cakumamanino,’ ibunji bwabaabo ibakali kubelekela Jehova anyika bakali bankamu yaba “Israyeli ba-Leza.” (Daniele 12:9; Ba-Galatiya 6:16) Ikuzwa kuma 1930, inkamu mpati ‘yambelele zimwi’ balo bajisi bulangizi bwakupona anyika balibonya. (Johane 10:16a; Ciyubunuzyo 7:9) Kabazwa mumasi alo aayimininwa a Egepita a Asuri, balayoboloka kugama kuŋanda ya Jehova yakukombela akutamba bamwi kuti babasangane. (Isaya 2:2-4) Balabeleka mulimo wabukambausi mbubwenya mbuli banabakwabo ibananike, balaliyumya mumasunko aakozyene, batondezya lusyomo ndulwenya alimwi balida antoomwe cakulya cakumuuya. Mmasimpe, ibananike ‘ambelele zimwi’ ‘mbutanga bomwe asikweembela omwe.’ (Johane 10:16b) Sena kuli uukonzya kudooneka kuti Jehova ulaukkomanina mulimo wabo alanga busungu bwabo alimwi akuliyumya? Anu ncaabalongezya nati: “Babe acoolwe bantu bangu”!

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 21 Basikwiiya bamwi baamba kuti ikaambo kakuti “nyika yakusokonya kwamababa” kaamba cisozi cakali kukatazya mu Etiopiya ciindi aciindi. Bamwi baamba kuti ibbala lya Chihebrayo lya “kusokonya” ilyakuti tsela·tsal’, lilakozyanya mbolyaambwa azina lyaluuka ilya tsaltsalya ilibelesyegwa aba Galla, ibantu baambaula Cihamiti bakkala mu Etiopiya sunu.

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 191]

Basikalumamba ba Filisti balwana basinkondonyina (icifwanikiso cibezyedwe cabana Egepita camumwaanda wamyaka wa 12 B.C.E.)

[Cifwanikiso icili apeeji 192]

Icifwanikiso caabbwe casilumamba naa leza muna Moabu (akati kamwaanda wamyaka wa 11 alimwi awa 8 B.C.E.)

[Cifwanikiso icili apeeji 196]

Silumamba muna Aramu ukkwelede nkamela (mwaanda wamyaka wafwuka B.C.E.)

[Cifwanikiso icili apeeji 198]

“Maanzi aalwizi” aabantu bazangi aleta kutakkomana alupyopyongano

[Cifwanikiso icili apeeji 203]

Ibapaizi bana Egepita bakakakilwa kweelana a Jehova kunguzu