Skip to content

Skip to table of contents

Ilusyomo lwa Mwami Lwalumbulwa

Ilusyomo lwa Mwami Lwalumbulwa

Cibalo 29

Ilusyomo lwa Mwami Lwalumbulwa

Isaya 36:1–39:8

1, 2. Ino mbuti Hezekiya mbwaakatondezya kuti wakali mwami mubotu kwiinda Ahazi?

HEZEKIYA wakajisi myaka iili 25 naakaba mwami wa Juda. Ino wakali kuyooba mwami uuli buti? Sena wakali kuyootobela mikondo yabausyi, Imwami Ahazi akukulwaizya balelwa bakwe kukomba baleza bakubeja? Naa sena wakali kuyoosololela bantu mukukomba Jehova mbuli bwakacita bakaapanyina, Imwami Davida?—2 Bami 16:2.

2 Mbwaakakkalila buyo acuuno cabwami Hezikiya, cakasalala kuti wakakanzide kucita “ziluleme mumeso aa-Jehova.” (2 Bami 18:2, 3) Mumwaka wakwe wakusaanguna, wakalailila kuti tempele lya Jehova libambululwe alimwi akuti imilimo yakutempele italikwe. (2 Makani 29:3, 7, 11) Mpoonya wakabamba pobwe Lyakwiindilila nkwaakatamba cisi coonse kubikkilizya amikowa ya Israyeli yakunyika iili kkumi. Elo lyakali bbotu kaka pobwe eelyo! Kuzwa kuciindi ca Mwami Solomoni, taakwe nikwakacitikide pobwe lili boobo.—2 Makani 30:1, 25, 26.

3. (a) Nintaamo nzi njobakatola bana Israyeli alimwi abama Juda ibakajanika kupobwe Lyakwiindilila ndyaakabamba Hezekiya? (b) Ncinzi ncobayiya Banakristo sunu kuntaamo njobakabweza aabo bakajanika kupobwe Lyakwiindilila?

3 Kumamanino aapobwe Lyakwiindilila, boonse bakajanika bakakulwaizyigwa kumwaya zipaililo, ikugonka zisamu zyakukombela akunyonyoona malende azipaililo zyabaleza bakubeja, eelyo bakapilukila kuminzi yabo kabakanzide kuyoobelekela Leza wakasimpe. (2 Makani 31:1) Cakaindana kapati kaka eeco aciimo cabukombi ncobakajisi musyule! Sunu Ibanakristo balakonzya kwiiya kuzwa kucikozyanyo eeci kuti ncintu ciyandika kapati ‘kutaleka cilengwa cakuswaangana antoomwe.’ Ikuswaangana kuli boobu mumbungano naa kumiswaangano mipati kulagwasya kapati mukubakulwaizya alimwi akubayumya bakwesu alimwi akwiinda mumuuya wa Leza kuti “katubusyanya-busyanya mukuyandana akucita milimo mibotu.”—Ba-Hebrayo 10:23-25.

Basunkwa Kukusyomeka

4, 5. (a) Ino Hezekiya watondezya buti kuti taciswaangene a Asuri? (b) Nintaamu nzi yakulwana Juda njaatola Sanakeribu, alimwi nzyinzi nzyaacita Hezekiya ikutegwa akwabilile Jerusalemu kukulwanwa kulangilwa? (c) Nkulibambila kuli buti nkwaacita Hezekiya kutegwa akwabilile Jerusalemu kubana Asuri?

4 Jerusalemu ulangilwa kunjila mumasunko mapati. Hezekiya wazangila bana Asuri, icilongwe ncaakabambide usyi Ahazi wakanyina lusyomo. Mane wabazunda ba Filisti batangene cilongwe a Asuri. (2 Bami 18:7, 8) Eeci camunyemya kapati mwami wa Asuri. Aboobo tubala kuti: “Mumwaka wakumi aine wabwami bwa-Hezekiya, Sanakeribu mwami wa-Asuri wakeza kuzoolwisya minzi yoonse ya-Juda iili ambaya, waizunda.” (Isaya 36:1) Ambweni kayeeya kuti uyoovwuna Jerusalemu kuti atalwanwi abasikalumamba bana Asuri, Hezekiya wazumina kutela kuli Sanakeribu mweelwe mupati wamatalenta aansiliva aali myaanda yotatwe amatalenta aangolida aali makumi otatwe. *2 Bami 18:14.

5 Mbwaanga tazyikkwani ingolida alimwi ansiliva nzyajisi muziyobwedo zyaŋanda yamwami, Hezekiya wabweza mabwe mayandisi oonse ngaajana mutempele. Alimwi wagwedula zitendele zyatempele izyizilulwidwe ngolida akuzitumizya kuli Sanakeribu. Eeci camukkomanisya imwami wa Asuri, nokuba kuti kwaciindi cisyoonto buyo. (2 Bami 18:15, 16) Kulibonya kuti Hezekiya wazyiba kuti talikoolampa pe, ibana Asuri balamulwana alimwi Jerusalemu. Aboobo weelede kulibambila. Ibantu basinkila tusensa twamaanzi tupa maanzi kubana Asuri basikusaala. Alimwi Hezekiya wayumya malambo aa Jerusalemu akupanga zilwanyo zinji zibikkilizya ‘masumo antobo zinji loko.’—2 Makani 32:4, 5.

6. Ino nguni ngwasyoma Hezekiya?

6 Nokuba boobo, Hezekiya wasyoma Jehova wamakamu ikutali mubusongo bwabusilumamba naa mumalambo. Waambila basilutwe bakwe bankondo ategwa: “Amuliyumye akuba basinguzu. Mutayoowi nikuba kukankama kubusyu bwamwami wa Asuri abantu banji mbali abo, nkaambo mbotuli abo mbanji kwiinda mbajisi walo. Walo ulijisi kuboko kwanyama buyo, anukuti iswe, Jehova Leza wesu nguutugwasya akulwa munkondo zyesu.” Eelyo bantu “bakasyoma majwi aa-Hezekiya mwami wa-Juda.” (2 Makani 32:7, 8) Amweezyeezye zintu ziya bucitika mbozyizubululwa mubusinsimi bwa Isaya muzyaandaano 36 kusikila ku 39.

Rabisake Waamba Kaambo Kakwe

7. Ino Rabisake nguni, alimwi nkaambo nzi ncaatumwa ku Jerusalemu?

7 Sanakeribu watuma Rabisake (izina lyabulemu ilipandulula mulimo ngwajisi wabusilumamba) antoomwe abasilutwe bamwi bobile kuya ku Jerusalemu kuti bakaambile bantu bamumunzi kuti balyaabe mumaanza aabo. (2 Bami 18:17) Ibaiminizi ba Hezekiya ba Eliyakimu, imupati wabasiŋanda ya Hezekiya, Sebina imulembi, alimwi a Joa imwana wa Asafu sikuyobola makani aalembwa mbibakabacinga kunze aabulambo bwamunzi.Isaya 36:2, 3.

8. Ncinzi ncaacita Rabisake kutegwa azule bantu bamu Jerusalemu?

8 Imakanze aa Rabisake taakatazyi pe—ikuzula bana Jerusalemu kuti balyaabe kakunyina kulwana. Kakanana mu Chihebrayo, wasaanguna kukwiila ulaamba: “Ncinzi cikutunzizye? . . . Nguni uukupede ntunda yakuti undizangile?” (Izaya 36:4, 5, BT) Mpoonya Rabisake wasampaula bama Juda bayoowede kapati akubayeezya kuti balizandukide kapati. Ino nkuuli ni nkobakonzya kujana lugwasyo? Sena nkuuli Egepita, eelyo “itete liti fukide”? (Isaya 36:6) Egepita uli mbuli tete litifwukide kuciindi eeci nkaambo eeci cisi cakali kweendelezya nyika cilizundidwe acisi ca Etiopiya alimwi Farao uulela Egepita lino, Imwami Tirihaka tali muna Egepita pe, pele mmuna Etiopiya. Alimwi ulaafwi kuzundwa a Asuri. (2 Bami 19:8, 9) Aboobo mbwaanga Egepita takonzyi kuligwasya lwakwe, kunyina lugwasyo lwini ndwanga wapa Juda.

9. Ncinzi capa kuti Rabisake aambe kuti Jehova uyoobalekelezya bantu bakwe, pele ino ncinzi cakacitika?

9 Lino Rabisake watalika kukazya kuti kunyina nayoobalwanina bantu bakwe Jehova nkaambo tabamukondede pe. Rabisake waamba kuti: “Na wandaambila kuti, Tulasyoma Jehova Leza wesu, sa teensi nguwe Hezekiya ngwaakagwisizya tukombelo twakuzilundu azipaililo?” (Isaya 36:7) Ee, bama Juda bakapilukila buya kuli Jehova muciindi cakukakwa anguwe kwiinda mukumwaya tukombelo alimwi azipaililo.

10. Ino nkaambo nzi ncocitakwe makani naa basikulwisya Juda mbanji naa mbasyoonto?

10 Mpoonya Rabisake wayeezya bama Juda kuti balaindwa kulamfwu kumakani aabusikalumamba. Walidunda kubakazya ulaamba: “Njookupa mabbiza aali zyuulu zyobile na uwe ulakonzya kujana basikwaatanta.” (Isaya 36:8) Nokuba boobo, sena mubwini cili amakani naa Juda ujisi basikalumamba bacibwene basikutanta mabbiza banji naa basyoonto buyo? Peepe, nkaambo lufwutuko lwa Juda taluyeeme aabupampu kumakani aabusikalumamba. Ibbuku lya Tusimpi 21:31 lipandulula makani aaya ategwa: “Ibbiza lilabambilwa buzuba bwankondo, pele Jehova nguupa lufutuko.” Mpoonya Rabisake wataminina kuti Jehova ulongezya bana Asuri ikutali bama Juda. Ulaamba, ibuyo-buyo ibana Asuri nobatacikonzya kunjila kapati munyika yaba Juda mbuli mbubanjide.Isaya 36:9, 10.

11, 12. (a) Nkaambo nzi ncaazumanana kukanana “muci-Juda” Rabisake, alimwi wasoleka buti kubasunka bama Juda baswiilila? (b) Ino majwi aa Rabisake alangilwa kubajatikizya buti bama Juda?

11 Ibaiminizi ba Hezekiya balibilika mbotutibajatikizye twaambo itwaamba Rabisake baalumi ibaswiilila ibakkede atala abulambo bwamunzi. Aaba basilutwe ba Juda balomba balaamba: “Utwaambile tubalanda bako muci-Aramu, nkaambo tulamvwa. Utatwaambili muci-Juda mumatwi aabantu bali kubulambo.” (Isaya 36:11) Pele Rabisake tayandide abuniini kubelesya ci Aramu. Uyanda kuti bama Juda badooneke alimwi akuyoowa ikutegwa balyaabe eelyo Jerusalemu azundwe kakunyina nkondo! (Isaya 36:12) Aboobo ooyu muna Aramu wakanana alimwi “muci-Juda.” Wabacenjezya bana Jerusalemu ulaamba: “Hezekiya atamweeni, nkaambo takooyookonzya kumuvuna.” Naamana waawo wasoleka kusunka bamuswiilila kwiinda mukwaamba mbobuyooba buumi bwabama Juda mubweendelezi bwabana Asuri ulaamba: “Amutangane ambebo luumuno akuzwa kumunzi kuza okuno kulindime, elyo muyoolya umwi aumwi micelo yamusaansa wakwe mwini amicelo yamukuyu wakwe mwini akunywa umwi aumwi maanzi aamukalo wakwe mwini, mane nkaze kuzoomutola kunyika iikozyene anyika yanu, nyika yamaila ayawaini, nyika yazinkwa ayamyuunda yamisaansa.”Isaya 36:13-17.

12 Kunoonyina kutebula uno mwaka nkaambo kakuti ikusaala kwabana Asuri kwapa kuti batasyangi bama Juda. Imakani aakulya misaansa iizwide maanzi alimwi akunywa maanzi aatontola kulangilwa kuti kwabanyomenezya kapati baalumi baswiilila abulambo. Pele Rabisake tanamanizya pe kubatyompya bama Juda.

13, 14. Nokuba kuti Rabisake wakali kukazya, nkaambo nzi eezyo zyakacitikila Samariya ncozyitakwe mulimo kubukkale bwa Juda?

13 Rabisake wazwisya acimbi cilwanyo mutwaambo twakwe twamanjaka. Wacenjezya bama Juda kuti batasoli kumumvwida Hezekiya ikuti naa abaambile kuti: “Jehova uyootuvuna.” Rabisake wayeezya bama Juda kuti baleza baku Samariya bakakakilwa kuvwuna mikowa iili kkumi nobakalwanwa abana Asuri. Alimwi ino mbuti baleza bamumasi aambi ngaakazunda Asuri? Wabuzya ategwa: “Bali kuli ba-Leza ba-Hamati aba-Aripadi? Bali kuli ba-Leza ba-Safaravaimu? Sa bakavuna Samariya mumaanza aangu?”Isaya 36:18-20.

14 Ee, mbwaanga Rabisake mmukombi wabaleza bakubeja, tazyi pe ikuti kuli kwiimpana kupati akati ka Samariya uuzangide a Jerusalemu mubweendelezi bwa Hezekiya. Baleza bakubeja baba Samariya bakanyina nguzu zyakufwutula bwami bwamikowa iili kkumi. (2 Bami 17:7, 17, 18) Pele ibana Jerusalemu balo ibeendelezyegwa a Hezekiya babafwutatila baleza bakubeja akutalika kukomba Jehova alimwi. Nokuba boobo, ibaiminizi bana Juda botatwe kunyina nobalipenzya kupandulwida Rabisake makani aaya. “Bantu bakaumuna buyo, teebakamuvwiila ijwi niliba lyomwe, nkaambo mwami wakalilailide kuti, Mutakamuvwiili pe.” (Isaya 36:21) Eelyo Eliyakimu, Sebina alimwi a Joa bapilukila kuli Hezekiya akumulwiida majwi woonse ngaakabandika Rabisake.Isaya 36:22.

Wasala Cakucita Hezekiya

15. (a) Mmizeezo nzi yamukatazya Hezekiya lino? (b) Ino Jehova wabasyomezya buti bantu bakwe?

15 Lino Mwami Hezekiya weelede kusala cakucita. Sena Jerusalemu akalyaabe kubana Asuri? naa akasangane basikalumamba bana Egepita? naa akaliyumye-yumye buyo akulwana? Wapengana kapati Hezekiya. Naamana kutuma Eliyakimu a Sebina antoomwe abapaizi bapati kuyoobuzya Jehova kwiinda mumusinsimi Isaya, waunka kutempele lya Jehova. (Isaya 37:1, 2) Kabasamide zisani zyamasaka, aaba babelesi bamwami basika kuli Isaya akumwaambila kuti: “Sunu mbuzuba bwamapenzi abwakutapatilwa abwabweeme . . . Ambweni Jehova Leza wako wamvwa majwi aa-Rabisake, mwami wa-Asuri simalelo wakwe ngwaakatuma kuti asampaule Leza muumi. Ambweni Jehova Leza wako uyootapatila majwi ngaamvwide.” (Isaya 37:3-5) Ee, ibana Asuri basoka Leza muumi! Sena Jehova uyookubikkila maanu kusampaula kwabo? Jehova wasyomezya bama Juda kwiinda muli Isaya ulaamba: “Utayoowi nkaambo kamajwi ngomvwide, balanda bamwami wa-Asuri ngebasampauzya ndime. Amubone! Ndamubikila muuya, nkabela uyoomvwa impuwo akupiluka kucisi cakwe. Omo mucisi cakwe mwini njoomujazya ipanga.”—Isaya 37:6, 7.

16. Mmagwalo aali buti ngaatuma Sanakeribu?

16 Pele aciindi mpoonya aawa, Rabisake waitwa kuti atobele mwami Sanakeribu uulwisya Libina. Sanakeribu uyoomulwisya aakale Jerusalemu. (Isaya 37:8) Pele ikuunka kwa Rabisake tiikwaacesya pe mapenzi aamujisi Hezekiya. Sanakeribu watuma magwalo aakukonga bantu bamu Jerusalemu aapandulula zintu zikonzya kubacitikila naa bakaka kulyaaba ategwa: “Ulimvwide bami ba-Asuri ncibacitila zisi zyoonse, mbubazinyonyoona. Lino uwe uyoovunwa buti? Elyo zisi bamatata nzibakanyonyoona, sa ba-Leza bazyo bakazivuna? . . . Uli kuli mwami wa-Hamati, amwami wa-Aripadi, amwami wamunzi wa-Safaravaimu, awa-Hena, awa-Iva?” (Isaya 37:9-13) Ooyu muna Asuri ncaamba cini ncakuti tacili camaanu pe ikukaka kulyaaba mumaanza aakwe nkaambo kucita boobo kuyoovwuzya buyo mapenzi!

17, 18. (a) Ncinzi cakulwaizya Hezekiya kulomba lukwabililo kuli Jehova? (b) Ino Jehova wamwiingula buti muna Asuri ikwiinda muli Isaya?

17 Hezekiya kalibilikide kapati kujatikizya iziyoocitika akaambo kakusala nkwayelede kucita, imagwalo ngaatambula kuzwa kuli Sanakeribu waavwungulwida Jehova mutempele. (Isaya 37:14) Ikwiinda mumupailo wamoyo woonse waambila Jehova kuti akubikkile maanu kukonga kwamuna Asuri, kamanizya mupailo wakwe amajwi aakuti: “O Jehova Leza wesu, utuvune kumaanza aakwe, kuti zisi zyoonse zyaansi zizibe kuti nduwe Jehova olike.” (Isaya 37:15-20) Imajwi aaya atondezya kuti cipati ncalibilikide Hezekiya teensyi lufwutuko lwakwe mwini pe, pele uyoowa masampu aayoobikkwa aazina lya Jehova ikuti naa Asuri wazunda Jerusalemu.

18 Jehova waingula mupailo wa Hezekiya kwiinda muli Isaya. Ulaamba Jerusalemu tayelede kulyaaba mumaanza aa Asuri; pele weelede kuliyumya buyo. Kaambaula mbuli kuti waambila Sanakeribu, cabusicamba Isaya waamba mulumbe wa Jehova kumuna Asuri ategwa: “Mwana musimbi nakalindu wa-Zioni wakusampaula, wakudika. Mwana musimbi wa-Jerusalemu waguna-guna mutwe kusule lyako [cakufwubaazya].(Isaya 37:21, 22) Mpoonya Jehova wayungizya ategwa, ‘Nduweni iwe oolipeekezya kusoka Uusalala wa Israyeli? Ndiliizyi milimo yako. Imakanze aako mmapati; ulalidunda kapati. Wazisyoma kapati nguzu zyako zyabusikalumamba alimwi nimpati nyika njowazunda. Pele toli bbwe litakonzyi kuzundwa pe. Njootyompya makanze aako. Njookuzunda. Mpoonya njookucita mbooli kucita bamwi. Njoobikka kalobyo mumpemo zyako akukupilusya ku Asuri!’Isaya 37:23-29.

“Eci Ciyookubeda Citondezyo”

19. Ncitondezyo nzi Jehova ncaapa Hezekiya, alimwi ino caamba nzi?

19 Ino ncinzi capa kuti Hezekiya asyome kuti majwi aa Isaya ayoozuzikizyigwa? Jehova waingula ategwa: “Eci ciyookubeda citondezyo. Mwaka uno muyoolya izyakalimeneka zilike, amumwaka wabili muyoolya zizwa mulinzizyo, elyo mumwaka watatu muyoobyala akutebula, muyoobyala myuunda yamisaansa akulya micelo kulinjiyo.” (Isaya 37:30) Jehova uyoobapa cakulya iba Juda baangidwe. Nokuba kuti tabakakonzyi kubyala akaambo kabana Asuri, banoolya kwiinda mukubwezelela zyakasyeede mubutebuzi bwamwakali. Imwaka uutobela, imwaka wasabata, tabeelede kwiilima pe myuunda yabo nokuba kuti bali mubukkale bukatazya. (Kulonga 23:11) Jehova wasyomezya kuti, ikuti naa bantu bakwe basyoma nzyabaambila, uyoomeneka zilyo zinji mumyuunda yabo kutegwa bakalye. Mpoonya mumwaka uutobela, ibantu bayoobyala mbewu mbuli lyoonse akulya micelo yamilimo yabo.

20. Ino aabo ibayoosyaala kunkondo yabana Asuri bayookonzya buti “kusimpa miyanda ansi akuzyala micelo ajulu”?

20 Lino Jehova wakozyanisya bantu bakwe kucisyango cikatazya kunonkola ategwa: “Cipanzi caluzubo lwa-Juda . . . ciyooboola kusimpa miyanda ansi akuzyala micelo ajulu.” (Isaya 37:31, 32) Ee, aabo bamusyoma Jehova kunyina ncobayoowa pe. Balo abana babo bayoozumanana kukkala munyika yabo.

21, 22. (a) Ncinzi casinsimwa kujatikizya Sanakeribu? (b) Muunzila nzi alimwi ndiilili naazuzikizyigwa majwi aa Jehova kujatikizya Sanakeribu?

21 Ino mbuti kujatikizya ikukonga Jerusalemu kwamuna Asuri? Jehova wiingula kuti: “Takooyoonjila mumunzi uno, nikuba kufusa muvwi mulinguwo, nikuba kulibonya kunembo lyawo antobo, nikuba kuyaka citantilo cavu kulinguwo. Inzila eyo njiyonya njaakaleta ulapiluka mulinjiyo. Takoozoonjila mumunzi uno pe.” (Isaya 37:33, 34) Mubwini, kunoonyina nkondo akati ka Asuri a Jerusalemu. Icigambya ncakuti, bana Asuri mbebayoozundwa kakunyina nkondo ikutali bama Juda.

22 Ikuzuzikizya jwi lyakwe, Jehova watuma mungelo iwajaya basikalumamba ba Sanakeribu basyomwa ibali 185,000. Kuboneka kuti eeci cacitikila ku Libina, aboobo naabuka Sanakeribu wajana basololi, basilutwe alimwi abaalumi basinguzu bamunkamu yabasikalumamba yakwe boonse bafwa. Kagunidwe kapati, wapilukila ku Nineve, pele nokuba kuti wazundwa ceetezya, wazumanana kukomba leza wakwe wakubeja Nisiroki. Kwiinde myaka iili mbwiibede, Sanakeribu bamujaya bana bakwe basankwa bobile nakomba mutempele lya Nisiroki. Alimwi Nisiroki uutaponi wakakilwa kumuvwuna.Isaya 37:35-38.

Ilusyomo lwa Hezekiya Lwayumizyigwa Alimwi

23. Mmapenzi nzi ngaanjililwa Hezekiya ciindi Sanakeribu naalwana Juda lwakusaanguna, alimwi ino mapenzi aaya alaamba nzi?

23 Iciindi Sanakeribu naaboola lwakusaanguna kuzyoolwana Juda, Hezekiya waciswa kapati. Isaya wamwaambila kuti ulafwa. (Isaya 38:1) Ooyu mwami wamyaka iili 39 wanyongana kapati. Ikulibilika kwakwe takujatikizyi buyo buzumi bwakwe, pele aciyoocitikila bantu bakwe kumbele. Imunzi wa Jerusalemu alimwi a Juda uli muntenda yakusaalwa kubana Asuri. Ikuti Hezekiya afwe, nguni uuyooba kumbele kulwana? Kuciindi eeci Hezekiya tajisi mwana uunga watalika kweendelezya afwa walo. Mumupailo wakukombelezya camoyo woonse, Hezekiya walomba Jehova kuti amufwide luse.Isaya 38:2, 3.

24, 25. (a) Ino Jehova cabuuya wawiingula buti mupailo wa Hezekiya? (b) Mmaleele nzi ngaacita Jehova ikweelana acaambidwe kuli Isaya 38:7, 8?

24 Katanazwa Isaya mumbuwa zyaŋanda yamwami, Jehova wamupilusya kumwami mulwazi kuti atole umbi mulumbe wakuti: “Ndamvwa mupailo wako, ndabona misozi yako, lino njooyungizizya buumi bwako myaka iili ikumi amusanu. Alimwi njookuvuna, webo amunzi uno, kumaanza aamwami wa-Asuri.” (Isaya 38:4-6; 2 Bami 20:4, 5) Jehova uyoosinizya cisyomezyo cakwe kwiinda mucitondezyo cigambya: “Bona! Ndapilusya cenzule intaamu ezyo nzicatola kunembo mucipimyo ca-Ahazi. Izuba lilapiluka intaamu zili ikumi.”—Isaya 38:7, 8a.

25 Ikweelana asikulemba zyakaindi Josephus imu Juda, kwakali matantilo muŋanda yamwami ambweni amusemu munsi-munsi angawo. Izuba lyabala amusemu ooyo, icimvwule cilalibonya mumatantilo. Imuntu wakali kukonzya kuzyiba ciindi ikwiinda mukulanga cimvwule mbociya buya amatantilo. Lino Jehova uyoocita maleele. Icimvwule caakuswena amatantilo mbuli lyoonse, ciyoopiluka musyule intaamu zili kkumi. Nguni wakaamvwa kale makani aali boobu? Ibbaibbele lyaamba kuti: “Nkabela izuba lyakapiluka ncobeni intaamu zili ikumi, nzenzizyo nzyaakatolede kunembo.” (Isaya 38:8b) Tiikwainda aciindi kuzwa leelyo, Hezekiya wapona. Aaya makani asakana akumvwigwa mane aku Bbabuloni. Imwami wa Bbabuloni naamvwa makani aaya, watuma bantu ku Jerusalemu kuti bakaasinizye.

26. Ncinzi cimwi cakacitika nobwalansyigwa buumi bwa Hezekiya?

26 Nokwakainda myaka iitandila kwiitatu kuzwa ciindi naakaponesyegwa Hezekiya munzila yamaleele, imwanaakwe musankwa wakusaanguna Manase, wazyalwa. Naakomena Manase kunyina naatondezya kuti ulaluyandisya luzyalo lwa Jehova ilwakapa kuti azyalwe! Pele, icibeela cipati cabuumi bwakwe, Manase wacita bubi bupati mumeso aa Jehova.—2 Makani 32:24; 33:1-6.

Ikulezya Mukuyeeya

27. Ino Hezekiya wakutondezya buti kulumba kwakwe kuli Jehova?

27 Mbubwenya mbuli kaapanyina Davida, Hezekiya awalo mmwaalumi silusyomo. Ulaliyandisya Jwi lya Leza. Ikweelana abbuku lya Tusimpi 25:1, nguwakagwasyilizya kuti makani lino aajanwa kuzyaandano 25 kusikila ku 29 zyabbuku lya Tusimpi abikkwe antoomwe. Bamwi basyoma kuti nguwakalemba Intembauzyo 119. Ilwiimbo lweetezya ndwaakaimba Hezekiya naakapona kubulwazi bwakwe lutondezya kuti mmwaalumi uulumba kapati. Wamanizya akwaamba kuti icintu ciyandika kapati mubuumi nkutembaula Jehova kutempele lyakwe “mubuumi bwesu boonse.” (Izaya 38:9-20, BT) Toonse atulimvwe mbuli nguwe kujatikizya bukombi busalala!

28. Walezya buti mukuyeeya kwakwe Hezekiya nokwainda buyo ciindi cisyoonto kuzwa naaponesyegwa munzila yamaleele?

28 Nokuba kuti Hezekiya mmuntu uusyomeka, talondokede pe. Walubizya kapati mukuyeeya kumbele naakazwa akumuponya Jehova. Isaya wapandulula ulaamba: “Kuciindi eco Berodaki Baladani mwana wa-Baladani mwami wa-Babuloni wakatumina Hezekiya magwalo acipo, nkaambo wakamvwa makani aakwe mbwaakacisidwe ambwaakapona. Nkabela Hezekiya wakatambula batumwa cakukondwa, wabatondezya iŋanda yazilondwedo zyakwe ansiliva angolida azisyu amafuta mabotu aŋanda yazilwisyo zyakwe azintu zyoonse izyakajanwa muzilondwedo zyakwe. Katakwe cintu niciba cimwi muŋanda yakwe nimuba mubwami bwakwe boonse Hezekiya ncaatakabatondezya.”—Isaya 39:1, 2. *

29. (a) Ncinzi cilangilwa kuti ncecamukulwaizya Hezekiya ikutondezya lubono lwakwe kubatumwa bana Bbabuloni? (b) Ncinzi ciyoocitikila Hezekiya akaambo kakulezya mukuyeeya kwakwe?

29 Asuri wazumanana kukonga masi manji kubikkilizya a Bbabuloni nokuba kuti wazwa akuzundwa ceetezya amungelo wa Jehova. Ambweni Hezekiya wakali kuyanda kuti akkomanisye mwami wa Bbabuloni akutondezya kuti nguwakali kweelela kuba mulongwe wakwe kumbele aamazuba. Nokuba boobo, Jehova uyanda kuti bana Juda bamusyome ikutali kutalika kulikumbatizya kuli basinkondonyina! Ikwiinda mumusinsimi Isaya, Jehova wazyibya Hezekiya izyiyoomucitikila kumbele aamazuba ulaamba: “Mazuba aleza, zintu zyoonse zili muŋanda yako azintu zyoonse bamauso nzibakalondola mane kusikila kubuzuba obuno niziyootolwa ku-Babuloni. Takukooyoosyaala cintu niciba cimwi . . . Abalo bana bako bazyalwa kulinduwe, bayootolwa kuti bakabe bazike muŋanda yabwami yamwami wa-Babuloni.” (Isaya 39:3-7) Ee, nciconya cisi ncaakali kuyanda kukkomanisya Hezekiya, ciyoosaala lubono lwa Jerusalemu kumbele aamazuba akubacita buzike bantu bakwe. Ikulutondezya bana Bbabuloni lubono lwakwe nkwaakacita Hezekiya kwakaile kupa kuti baindile buya ikuyandisya kumusaala.

30. Ino Hezekiya wakatondezya buti ciimo cibotu?

30 Ibbuku lya 2 Makani 32:26 ililangilwa kuti lyaamba makani aakutondezya bana Bbabuloni lubono lwakwe nkwaakacita Hezekiya lyaamba kuti: “Hezekiya wakalibombya kukulisumpula kwakwe, walo abantu ibakakede mu Jerusalemu, aboobo bukali bwa-Jehova teebwakabasikila Hezekiya naakacili kupona.”

31. Ino zintu zyakamweendela buti Hezekiya, alimwi ino eeci cituyiisya nzi?

31 Nokuba kuti Hezekiya tanaakalondokede, wakali muntu silusyomo. Wakalizyi kuti Leza wakwe Jehova, mmuntu wini-wini uubikkila maanu. Naakali mumapenzi, Hezekiya wakapaila cakukombelezya amoyo woonse kuli Jehova, eelyo Jehova wakamwiingula. Jehova Leza wakamupa luumuno mubuumi bwakwe boonse, eelyo akaambo kaceeco, wakalumba kapati Hezekiya. (Isaya 39:8) Aswebo tweelede kumubona kuti mmwini-mwini kulindiswe Jehova sunu. Notucitikilwa mapenzi, atusyome busongo bwa Jehova alimwi akuti ulatutondezya cakucita mbubwenya bwakacita Hezekiya ‘nkaambo ulabaabila boonse cabuuya acakutatongauka.’ (Jakobo 1:5) Ikuti naa twazumanana kuliyumya alimwi akusyoma Jehova, inga twasinizya kuti uyooba ‘sikupa cilumbo kuli baabo bamuyandaula camoyo woonse’ lino alimwi akumbele.—Ba-Hebrayo 11:6.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 4 Aayo mali alayinda kutuulunzuma tuli $9.5 twamali aaku America sunu.

^ munc. 28 Naakazundwa Sanakeribu, imasi aali munsi-munsi akaleta zipego zyangolida, insiliva alimwi azintu zimbi ziyandisi kuli Hezekiya. Kubbuku lya 2 Makani 32:22, 23, 27, tubala kuti “Hezekiya kajisi buvubi abulemu bunji loko” alimwi akuti “wakasumpulwa mumeso aabamasi boonse.” Eezyi zipego zyakapa kuti azuzye ziyobwedo zyamali zyaŋanda yakwe alimwi izyatakajisi cintu niciba comwe akaambo kamutelo ngwaakali kubbadela kubana Asuri.

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 383]

Nalwanwa Asuri singuzu, Mwami Hezekiya wasyoma Jehova

[Cifwanikiso icili apeeji 384]

[Cifwanikiso icili apeeji 389]

Imwami watuma babelesi bakwe kuli Isaya kutegwa aambilwe lulayo lwa Jehova

[Cifwanikiso icili apeeji 390]

Hezekiya wapaila kuti izina lya Jehova lisumpulwe akaambo kakuzunda Asuri

[Cifwanikiso icili apeeji 393]

Imungelo wa Jehova wajaya bana Asuri ibali 185,000