Skip to content

Skip to table of contents

Jehova Wabombya Munzi Uulisumpula

Jehova Wabombya Munzi Uulisumpula

Cibalo 14

Jehova Wabombya Munzi Uulisumpula

Isaya 13:1–14:23

1. Nkuuciindi cili cakumbele nkulyagama lino bbuku lya Isaya?

IBBUKU lyabusinsimi lya Isaya lyakalembwa mumwaanda wamyaka walusele B.C.E. kalisinganya bukkale bwabana Asuri ciindi nobakasaala Nyika Yakasyomezyegwa. Mbubwenya mbukwabonwa kale muzibalo zyamusyule zyabbuku lyakwe, Isaya usinsima mbwaayoocitika makani aaya cakugaminina kapati. Nokuba boobo, eeli bbuku talyaambi buyo makani aajatikizya kusumpuka kwa Asuri. Lilasinsima kujatikizya kupiluka kwabantu ba Jehova bacizuminano ikuzwa mubuzike mumasi manji kubikkilizya a Sinara, ikujanika Babuloni. (Isaya 11:11) Kuli Isaya caandaano 13, tujana businsimi bubotu ibuyoojula nzila yakupiluka kuli boobo mbobuyoozuzikizyilwa buyo. Ibusinsimi oobu butalika amajwi aaya: “Ngaaya makani aa-Babuloni, cilengano ncaakabona Isaya mwana wa-Amozi.”—Isaya 13:1.

‘Njoofwiinsya Basikulikankaizya’

2. (a) Ino Hezekiya wajatikizyigwa buti a Babuloni? (b) Ino ‘citondezyo’ ciyooimikwa ninzi?

2 Juda waba mulongwe wa Babuloni kuciindi ca Isaya. Mwami Hezekiya waciswa kapati, pele wapona. Bangambela baboola kuzwa ku Babuloni kuti bazyoomulumbaizye akaambo kakuti wapona alimwi kulalangilwa kuti bajisi makanze aamaseseke aakuti Hezekiya abe mulongwe wabo munkondo njobalwana a Asuri. Cabufwubafwuba Mwami Hezekiya wabatondezya lubono lwakwe loonse. Akaambo kaceeco, Isaya waambila Hezekiya kuti aakufwa mwami, ilubono loonse oolo luyootolwa ku Babuloni. (Isaya 39:1-7) Aaya makani azuzikizyigwa mu 607 B.C.E. ciindi Jerusalemu naanyonyoonwa akutolwa kwabasicisi mubuzike. Nokuba boobo, ibantu ba Leza basale tabakakkalilili pe mu Babuloni. Jehova wansinsima kujatikizya mbwayoobamba nzila yakuti bapiluke kumunzi wabo. Watalika ulaamba: “Amusimpike citondezyo atala acilundu cikukwidwe muuwo. Kolizya loko ijwi lyako lyakubaita. Koboobola ajanza lyako kuti banjile mumilyango yabasilutwe.” (Isaya 13:2) “Citondezyo” ncisi ceendelezya nyika yoonse iciyoobuka calo ciyoogwisya Babuloni acuuno cakwe caatala. Ciyoosimpikwa “atala acilundu cikukwidwe muuwo” icilibonya antangalala nokulampa nkwabede muntu. Eeco cisi cinooyendelezya nyika kuciindi eeco ciyoosolekesya kunjila “mumilyango yabasilutwe,” imilyango yamunzi ooyo mupati, eelyo ciyoouzunda.

3. (a) Ino “basalazi” mbayoobelesya Jehova mbaani? (b) Ino muunzila nzi ‘mbwaasalala’ masi aatamuzyi Leza?

3 Lino Jehova ulaamba: “Ndalailila basalazi bangu, ndaita basinguzu bangu, balemu bangu basekelela, kuti bazuzikizye bukali bwangu. Amuswiilile! Lyamvwigwa ijwi lyalupyopyongano akati kazilundu mbuli ijwi lyabantu banji. Amuswiilile! Ndijwi lyamakamu makamu aabantu bamami aabamasi, balibungene. Jehova wamakamu ulabunganya impi yabasilumamba bakulwisya.” (Isaya 13:3, 4) Ino aaba “basalazi” mbaani balo bapedwe mulimo wakuwisya Babuloni sikulikankaizya? Eeyi ninkamu yabasikalumamba bamasi manji, ‘imasi aabungene.’ Baselukila Babuloni kuzwa kuzilundu zili kulaale. “Balazwa kucisi cili kule loko, kumagolelo aakujulu.” (Isaya 13:5) Ino muunzila nzi mobasalede? Icakutadooneka aawa takwaambwi kuti balisetekene pe. Mmakamu aatamuzyi Jehova alimwi aatakwe luyandisisyo lwakumubelekela. Nokuba boobo, mumagwalo aa Chihebrayo ibbala lyakuti ‘kusalala’ lyaamba “kuzandulwa kubelesyegwa a Leza.” Jehova ulakonzya kuzandula makamu aabamasi akubelesya makanze aabo aakuliyanda ikutegwa atondezye bukali bwakwe. Asuri wakamubelesya munzila eeyi. Awalo Babuloni uyoomubelesya munzila njiyonya. (Isaya 10:5; Jeremiya 25:9) Alimwi uyoobelesya masi aambi ikusubula Babuloni.

4, 5. (a) Ncinzi ncaasinsima Jehova kujatikizya Babuloni? (b) Ino ncinzi ncobeelede kulibambila kucita aabo ibayoolwana Babuloni?

4 Babuloni tanaba mweendelezi wanyika yoonse pe. Pele Jehova naambilizya kwiinda muli Isaya waamba ciindi eeco nayooba mweendelezi alimwi wakusinsima akuwa kwakwe. Ulaamba: “Amulile, nkaambo buzuba bwa-Jehova buli afwaafwi. Buyoosika mbuli lunyonyooko luzwa kuli-Syaatwakwe.” (Isaya 13:6) Ee, ikulidunda kwa Babuloni kuyoonjililwa busena akulila. Nkaambo nzi? Nkaambo ‘kabuzuba bwa Jehova,’ ibuzuba Jehova mbwayoomubeteka.

5 Pele ino kusaalwa kwa Babuloni kuyookonzyeka buti? Caakusika ciindi ncabikkide Jehova cakucita boobo, imunzi ooyu uyoolibonya mbuli kuti taukonzyi kunyonyoonwa pe. Basikuusaala bayoosaanguna kunyonyoona zilikwabilizyo zyawo izibambwa a Mulonga wa Firate walo wiinda akati kamunzi alimwi uunyonedwe ikutegwa uzuzye meenda mumugelo mupati uukwabilila alimwi akupa meenda aakunywa kumunzi ooyu. Mpoonya kunooli malambo mapati obile aa Babuloni aalibonya mbuli kuti taanjiliki pe. Kunze lyaboobo, kuyooyobolwa zyakulya zinji mumunzi. Ibbuku litegwa Daily Bible Illustrations lyaamba kuti imwami wamamanino wa Babuloni wazina lya Nabonidus “wakasoleka canguzu ikuyobola zyakulya mumunzi ooyu eelyo kwakaambwa kuti wakalijisi zyakulya zinji kapati izyakali kukonzya kubelesyegwa abasimunzi kwamyaka iili makumi obile.”

6. Ino ncinzi ciyoocitika cakutayeeyelwa bwaakuzuzikizyigwa businsimi bujatikizya kusaalwa kwa Babuloni?

6 Nokuba boobo, ciwa cileena. Isaya waamba kuti: “Nkaambo kako maanza oonse ayookompama, amyoyo yoonse yabantu iyoowizuka. Bayookankama. Kuciswa akuzunta kuyoobajata mbubonya mbuli inzunto zyamwanakazi uumisi. Bayoogamba kukulangana umwi aumwi mweenzinyina. Masyu aabo ayooba mbuli mulilo.” (Isaya 13:7, 8) Baakuwoola munzi basikusaala, ikuliiba kwabasimunzi kuyoocinca cakufwambaana akuba macise mapati kapati aali mbuli aamukaintu uutumbuka. Imyoyo yabo iyoowizuka akaambo kakuyoowa. Imaanza aabo ayoolebukilwa, eelyo tabakakonzyi akulikwabilila pe. Imasyu aabo ‘ayoosyulungana’ akaambo kakuyoowa akupenga. Bayoolangana cakugambwa kapati kabeezyeezya mbucakali kukonzyeka kuti munzi wabo mupati uwe.

7. Ino ‘mbuzuba bwa Jehova’ ibuli buboola, alimwi ncinzi ciyoocitikila Babuloni?

7 Pele Babuloni uyoowa ncobeni. “Buzuba bwa-Jehova” bwalubeta buyoosikila Babuloni, nkabela buzuba oobo bunooli bubyaabi kapati. Imubetesi mupati uyootondezya bukali bwakwe akupa cisubulo ceelede kubana Babuloni basizibi. Ibusinsimi bwaamba kuti: “Amubone! Buzuba bwa-Jehova buleza. Mbuzuba buyumu, bulijisi lunyemo abukali bunji. Bulasaala nyika cakugambya akunyonyoona basizibi bali mulinjiyo.” (Isaya 13:9) Zilayoosya zintu ziyoocitikila Babuloni. Ciyooba mbuli kuti izuba, mwezi alimwi anyenyeezi zyaleka kumunika. “Nkaambo inyenyeezi zyakujulu abandakutema zilaleka kumunika. Izuba liyoosizigwa ciindi cakupasula; awalo mwezi uyookasya mumuni wawo.”—Isaya 13:10.

8. Ino nkaambo nzi Jehova ncaalailila kuti Babuloni awisyigwe?

8 Ino nkaambo nzi ncouyoosubulwa boobu munzi ooyu uulisumpula? Jehova waamba kuti: “Njoobweedezya nyika bulumbu bwabubi bwayo, abasizibi bayoopegwa mulandu ngubeelede. Njoolesya kulisumpula kwabasicinguni akufwiinsya basikupenzya balikankaizya.” (Isaya 13:11) Ibukali bwa Jehova nceciyooba cisubulo ca Babuloni akaambo kalunya ndwaali kucitila bantu ba Leza. Inyika yoonse iyoopenga akaambo kabubi bwabana Babuloni. Tabaciyoomunyansyi limbi pe caantangalala Jehova aaba basilunya balisumpula!

9. Ncinzi ncalangila Babuloni mubuzuba bwa Jehova bwalubeta?

9 Jehova waamba kuti: “Njoocita kuti muntu abe muyandisi mbuli ingolida iisalala. Muntu uulya maila uyooyandika mbuli ingolida yaku-Ofiri.” (Isaya 13:12) Ee, ibantu bayooceya kapati mumunzi ooyu. Jehova wazumanana ategwa: “Nkaambo kako njoozungaanya ijulu, ayalo nyika iyootenkana mpiibede, mubukali bwa-Jehova wamakamu amubuzuba bwalunyemo lwakwe lupati.” (Isaya 13:13) “Ijulu” lya Babuloni, nkokuti baleza bakwe baalumi abanakazi batalivwulili bayoozungaana, tabakakonzyi pe kuugwasya munzi kuciindi eeci nounooyandika ncobeni lugwasyo. Ibwami bwa Babuloni, nkokuti “nyika” iyootenkaana mpiibede akusunzuluzyigwa, inooyeeyegwa buyo mbubwenya mbuli mami aambi aakaloba kale. “Kuyooba kuti, mbubonya mbuli insya iitandidwe ambuli imbelele iitakwe mweembeli, bayoopiluka umwi aumwi kubantu bakwe mwini, bayoocija umwi aumwi kunyika yakwe nkwaakazyalilwa.” (Isaya 13:14) Basikugwasyilizya Babuloni boonse ibamumasi aambi bayoomusiya akumutija kabasyoma kuyoobamba cilongwe cimbi abwami bwanyika ibuyoozunda. Babuloni uyakwaabona mapenzi aapenga munzi wasaalwa alo ngaakali kuleta kubunji bwamasi naakacijisi bulemu walo: “Umwi aumwi uujanwa uyooyaswa; umwi aumwi uujatwa uyoojazigwa ipanga. Atwalo twana twabo tuyoopwayaulwa kumeso aabo. Maanda aabo ayoosaalwa, abanakazi babo bayootizigwa.”—Isaya 13:15, 16.

Icibelesyo ca Leza Cakunyonyoozya

10. Ino nguni ngwayoobelesya Jehova ikuzunda Babuloni?

10 Ino mbwami nzi mbwayoobelesya Jehova ikunyonyoona Babuloni? Jehova wapa bwiinguzi kumubuzyo ooyu kakucisyeede myaka iitandila ku 200 kuti zicitike eezyi ategwa: “Amubone! Ndabusya ba-Medi kuti babalwisye. Aba tabayeeyi insiliva, tabayandi ingolida. Mata aabo ayoopwayaula bakubusi. Tabakooyoofwida bana bamwida luzyalo. Meso aabo taakooyoofwida bana luse. Nkabela Babuloni, uujisi bulemu kwiinda zisi zyoonse, bweebesi ba-Kasidi mbubalikankaizizya, uyooba mbuli Sodoma a-Gomora ciindi eciya Leza naakaimwaya.” (Isaya 13:17-19) Babuloni singuzu uyoowa, eelyo icibelesyo ncayoobelesya Jehova ikucita boobu ninkamu yabasikalumamba bakulaale bacisi cakuzilundu ca Mediya. * Limwi Babuloni uyooba tongo mbubwenya mbuli minzi ya Sodoma a Gomora imwakali bantu batalilemeki cakuzwa munzila.—Matalikilo 13:13; 19:13, 24.

11, 12. (a) Ino cisi ca Mediya cakazyooba buti cisi ceendelezya nyika yoonse? (b) Ncilengwa nzi ceenzu cijatikizya basikalumamba bana Mediya icaambwa mubusinsimi?

11 Kuciindi ca Isaya, icisi ca Asuri nciceendelezya Mediya a Babuloni. Nokwakainda ciindi citandila kumwaanda wamyaka, mu 632 B.C.E. icisi ca Mediya a Babuloni zyakazyoobelekelaamwi kuti zisaale Nineve, imunzi mupati wa Asuri. Eeci cakapa kuti cisi ca Babuloni cibe nciceendelezya nyika yoonse. Tacibwene pe kuti kaitanainda imyaka iili 100 ciyoosaalwa acisi ca Mediya! Kunyina umbi pe kunze lya Jehova Leza iwakali kukonzya kusinsima boobu cabusicamba!

12 Kaamba cibelesyo ncayoobelesya ikuleta lunyonyooko oolo, Jehova waamba kuti basikalumamba bana Mediya “tabayeeyi insiliva, tabayandi ingolida.” Eeci ncintu ceenzu kapati kuli basikalumamba bazyibide kulwana! Sikwiiya Bbaibbele umwi wazina lya Albert Barnes waamba kuti: “Mbasyoonto kapati basikusaala ibatajisi bulangizi bwakubweza lubono yamana nkondo.” Sena basikalumamba bana Mediya bakaazuzikizya majwi aaya ngaakaamba Jehova? Inzya. Amulange kaambo aaka ikajanika mubbuku litegwa The Bible-Work ilyakalembwa a J. Glentworth Butler kakuti: “Mukwiindana abunji bwamasi aali kulwana nkondo, iba Medi, ikwaambisya bana Persia bakabikkila kapati maanu kukuzunda abulemu buboola mukucita boobo muciindi campindu yangolida.” * Akaambo kaceeci, tacigambyi pe kuti Koresi imweendelezi muna Persia naakaangulula bana Israyeli mubuzike ku Babuloni, wakabapilusizya zyuulu-zyuulu zyanongo zyangolida alimwi azyansiliva Nebukadinezara nzyaakabwezede kutempele lyaku Jerusalemu.—Ezara 1:7-11.

13, 14. (a) Nokuba kuti basikalumamba bana Mediya a Persia tababikkilide maanu kulubono, ino mmakanze nzi ngobajisi? (b) Ino Koresi wakazikonzya buti zilikwabilizyo nzyaakali kulidundila Babuloni?

13 Nokuba kuti tabaluyandi kapati lubono basikalumamba bana Mediya a Persia, mbaasimakanze kapati. Tabayandi pe kuzumanana kabali mubusena bwabili mumulongo wamalelo aamunyika. Kunze lyaboobo, Jehova wabikka mizeezo ‘yakunyonyoona’ mumyoyo yabo. (Isaya 13:6) Aboobo, amata aabo aalubulo aakonzya kubelesyegwa kufwusa mivwi yakuyasa akujaya akunyonyoona basikalumamba basinkondonyina, nkokuti ibana babamatumbu bana Babuloni, balikanzide kuzunda Babuloni.

14 Koresi, imweendelezi wankamu yabasikalumamba bana Mediya a Persia, tatyompedwe pe azilikwabilizyo zya Babuloni. Wakalailila kuti meenda aa Mulonga wa Firate anyonwe mubusiku bwa October 5/6, 539 B.C.E. Imeenda naaceya, aaba basikusaala beenda cakuyubilila kuya mumunzi kabeendela mumeenda aatana muzibelo. Ibana Babuloni basikilwa kabatalibambilide, eelyo Babuloni wawa. (Daniele 5:30) Jehova Leza wasololela Isaya kuti asinsime zintu eezyi, katondezya caantangalala kuti Nguweendelezya zintu.

15. Ino ncinzi ciyoocitikila Babuloni?

15 Ino lunyonyooko lwa Babuloni lunooli lupati buti? Amuswiilile mbwaambilizya Jehova: “Taukooyookalwa limbi mane kukabe kutamani. Taakwe uuyookala mulinguwo mumazyalani oonse. Mu-Arabu takooyooliyakila cilao nkuko, abalo beembeli tabakooyoocezya matanga aabo mulinguwo. Pele banoole bayoolala nkuko. Maanda aabo ayoozula bamwaaba. Impowani ziyookala oko, azyalo zyeelo ziyoozyana nkuko. Baumpe bayoolila mumaanda aabo aabwami, abasuntwe mumaanda aabo meebesi. Ciindi cakwe cili afwaafwi. Mazuba aakwe taakooyooyungizizigwa.” (Isaya 13:20-22) Ooyu munzi uyooba tongo lini-lini.

16. Ino ciimo ca Babuloni sunu citupa kusyoma nzi?

16 Eeci tiicakacitika mumwenya mu 539 B.C.E. Pele sunu takudoonekwi pe kuti zyoonse nzyaakasinsima Isaya kujatikizya Babuloni zyakazuzikizyigwa. Sikubandika makani aa Bbaibbele umwi waamba kuti, Babuloni “nditongo sunu mbubwenya mbwaabede kwamyaanda yamyaka iili mbwiibede, nditongo alimwi kusyeede buyo cilwi cazitantaala koonse-koonse.” Ulayungizya akuti: “Tacikonzyeki pe ikulangilila tongo eeli kakunyina kuyeezyegwa mbuli mbubwaazuzikizyigwa cakutasiya kantu nokaceya ibusinsimi bwa Isaya a Jeremiya.” Cakutadooneka, kuciindi ca Isaya kunyina muntu naba omwe wakali kukonzya kusinsima kuwa kwa Babuloni alimwi akusaalwa nkwaakali kuyoosaalwa. Kayi kuzundwa kwa Babuloni kubana Mediya a Persia kwakacitika kakwiindide myaka iitandila ku 200 kuzwa ciindi Isaya naakalemba bbuku lyakwe! Alimwi ikusaalwa kwakwe kwamamanino kwakazyoocitika mumyaanda yamyaka yakumbele. Sena eeci taciyumyi lusyomo ndotujisi mu Bbaibbele kuti ndi Jwi lyakasololelwa a Leza? (2 Timoteo 3:16) Kunze lyaboobo, mbwaanga Jehova wakabuzuzikizya businsimi musyule oomu, tulakonzya kusyoma kuti ibusinsimi ibuli mu Bbaibbele ibutanazuzikizyigwa buyoozuzikizyigwa kuciindi ncabikkide Leza mwini.

‘Amulemununwe Kumacise Aanu’

17, 18. Nzilongezyo nzi ziyooboola kubana Israyeli akaambo kakuzundwa kwa Babuloni?

17 Ikuwa kwa Babuloni kuyoopa kuti balemununwe bana Israyeli. Kuyooleta lwaanguluko kuzwa kubuzike acoolwe cakupilukila ku Nyika Yakasyomezyegwa. Aboobo Isaya lino waamba kuti: “Jehova uyoofwida Jakobo luzyalo, uyoosala limbi ba-Israyeli akubabika munyika yabo beni. Nkabela beenzu bayooliswanaanya abo, bayookakatila kuluzubo lwa-Jakobo. Bantu bayoobabweza akubasisya kubusena bwabo, nkabela bantu baluzubo lwa-Israyeli bayoobavuba munyika ya-Jehova, babe bazike babo abazike basimbi babo. Bayootola mubuzike abo ibakataanguna kubanjizya mubuzike, alimwi bayooendelezya basikubapenzya.” (Isaya 14:1, 2) Izina lya “Jakobo” aawa lyaamba bana Israyeli boonse, imyaambo iili 12 yoonse. Jehova uyoomufwida luse “Jakobo” kwiinda mukuzumizya cisi eeci kupilukila kwabo. Bayoosanganwa azyuulu-zyuulu zyabeenzu ibunji bwabo ibanoobelekela bana Israyeli mutempele. Mane bana Israyeli bamwi bayoobeendelezya aabo ibakabajatide buzike. *

18 Imapenzi aabuzike anooli amana. Muciindi caboobo, Jehova ‘uzoobalemunwida buusu bwabo amapenzi aabo amilimo yabo miyumu njibakabelesyegwa.’ (Isaya 14:3) Mbwaanga baangululwa lino mubuzike, ibana Israyeli tabacinoousi akupenga akaambo kakupona akati kabantu bakomba baleza bakubeja. (Ezara 3:1; Isaya 32:18) Kalibandika makani aaya, ibbuku litegwa Lands and Peoples of the Bible lyaamba kuti: “Baleza babana Babuloni bakalikozyenye buyo abasikubakomba muzibi zyabo zyoonse. Bakali bakandu, bakolwi alimwi zyakali ziyanga.” Elo kwakali kukatalukwa kaka ikuzwa mubusena busofweede boobu kumakani aabukombi!

19. Ino bana Israyeli bayandika kucita nzi kutegwa balekelelwe a Jehova, alimwi ino ncinzi ncotwiiya kuli ceeci?

19 Nokuba boobo, ikutegwa luse lwa Jehova lutondezyegwe, kuli ziyandika kuzuzikizyigwa. Ibantu bakwe beelede kutondezya kuusa akaambo kabubi bwabo bwakapa kuti Leza abasubule kapati. (Jeremiya 3:25) Ikulyaambilila milandu yabo cakutasisa acamoyo woonse kuyoopa kuti Jehova abalekelele. (Amubone Nehemiya 9:6-37; Daniele 9:5.) Injiisyo eeyi icibeleka asunu. Mbwaanga “taakwe muntu naba omwe uutabisya,” toonse tuyandika luse lwa Jehova. (2 Makani 6:36) Jehova, Leza siluse ulatutamba caluyando kuti tulyaambilile zibi zyesu kulinguwe, tweempwe akuleka nzila zili zyoonse zibyaabi ikutegwa tusilikwe. (Deuteronomo 4:31; Isaya 1:18; Jakobo 5:16) Eeyi nzila itugwasya kuba acilongwe anguwe alimwi ilatuumbulizya.—Intembauzyo 51:1; Tusimpi 28:13; 2 Ba-Korinto 2:7.

“Cikozyano . . . Cakusampaula” Babuloni

20, 21. Ino basimukobonyina Babuloni bakkomana buti akaambo kakuwa kwakwe?

20 Isaya wakasinsima kujatikizya mboiyoolimvwa nyika kumakani aakuwa kakucisyeede myaka yiinda ku 100 kuti Babuloni abe cisi ceendelezya nyika yoonse. Kwiinda mubusinsimi walailila bana Israyeli ibakaangululwa kuzwa mubuzike kuti: “Uyoobelesya cikozyano eci cakusampaula mwami wa-Babuloni. Uyooamba kuti, Waleka buti sikupenzya? Waleka buti munzi mulemu? Jehova watyola musako wasizibi, inkoli yabeendelezi, ibakali kuumya bantu zyuumo lyoonse, ibakali kukomya bantu cabukali lukomo lutakasigwi.” (Isaya 14:4-6) Babuloni walijanina mpuwo yakuba sikuzunda alimwi sikudyaaminina uucita buzike bantu baangulukide. Cileelela kaka kuti ikuwa kwakwe kusekelelwe ‘mucikozyano cakusampaula’ kugamide amulongo wabami ba Babuloni—ikutalikila kuli Nebukadinezara mane kusikila kuli Nabonidus a Belisazara ibakali kweendelezya ciindi munzi ooyu mupati nowakali abulemu!

21 Elo kuwa kwakwe kuyooleta kucinca kupati! “Nyika yoonse yaumuna, yatontola. Lino boonzomoka kwiimba. Ayalo misamu yakupresi ilakusekelela, amisamu yakedari yaku-Lebano. Ilati, Kuzwa kuciindi eco niwakafwiinsigwa, takucikwe muntu uuza kutugonka.” (Isaya 14:7, 8) Ibami bamumasi aakazingulukide Babuloni bakali mbuli masamu kubeendelezi ba Babuloni alo aakali kukonzya kugonkwa akubelesyegwa kufwumbwa mbobayanda balo. Pele zyoonse eezyo zyamana. Sikugonka masamu muna Babuloni waloba!

22. Munzila yakweema, ino cuumbwe cajatikizyigwa buti akuwa kwabwami bwa Babuloni?

22 Ikuwa kwa Babuloni kwagambya kapati cakuti acalo cuumbwe cajatikizyigwa: “Cikalilo cabafu cakunsi cakukankamya mbucikutambula. Cilakubusizya basangu, basolozi boonse banyika. Cabusya bami boonse babamasi kuzyuuno zyabo. Boonse balatyabana, balakwaambila kuti, Ma! Sa sunu wakompaama mbuli ndiswe? Sa waba mbubonya mbuli iswe? Kulisumpula kwako kwaselusigwa kucikalilo cabafu, acikwala catuntimbwa twako. Imvunyu zilaya bufumba kunsi lyako, azyalo ziyokansi zilakuvumba.” (Isaya 14:9-11) Elo takuliboteli kaka kweema ooku! Cilimvwisya mbuli kuti cuumbwe ciyoobabusya bami boonse ibakafwa kabatana bami ba Babuloni ikutegwa baanzye mweenzu. Babufwubaazya bweendelezi bwa Babuloni bwalo lino ibwamana nguzu, ibulede amvwunyu muciindi cabulo bwansimbi, ibulo buyalidwe ziyokaansi muciindi camilembo iidula.

“Mbuli Mutunta Uulyatwiidwe”

23, 24. Nkulisumpula kuli buti kwiindilide nkobatondezya bami ba Babuloni?

23 Isaya wazumanana kwaamba cikozyanyo cakusampaula ategwa: “Ma! Waloka buti kuzwa kujulu, O intanda, mwana wabucedo! Wagonkwa buti ansi yebo owakafwiinsya bamasi!” (Isaya 14:12) Ikuliyanda nkokwapa kuti bami ba Babuloni balisumpule kwiinda bamwi boonse. Mbubwenya mbuli ntanda iimunika kubucedo, beendelezya cakulisumpula kapati. Cimwi cakapa kuti batalike kulisumpula nkuzunda Nebukadinezara nkwaakazunda Jerusalemu, icintu ncocakaalilwa kucita cisi ca Asuri. Imajwi aacikozyanyo cakusampaula atondezya bami ba Babuloni balisumpula kabaamba kuti: “Nkatante kujulu. Nkaimike cuuno cangu cabwami kujulu lyanyenyeezi zya-Leza. Nkakale atala lyacilundu cambunganino kumabazu aakumusanza. Nkatante kujulu loko kwiinda mayoba. Nkakozyane a-Leza Mupati.” (Isaya 14:13, 14) Sena kuli cimbi cikonzya kwiinda waawa kubija?

24 Ibami bamumulongo wa Davida bakozyanisyigwa kunyenyeezi mu Bbaibbele. (Myeelwe 24:17) Ikuzwa kuli Davida, eezyi “nyenyeezi” zyakali kweendelezya kazili ku Cilundu ca Ziyoni. Solomoni naakayaka tempele mu Jerusalemu, izina lyakuti Ziyoni lyakatalika kubelesyegwa kwaamba munzi woonse. Imulawo wa Cizuminano wakali kulailila baalumi bana Israyeli boonse kuunka ku Ziyoni ziindi zyotatwe amwaka. Aboobo cakaba “Cilundu cambunganino.” Ikwiinda mukukanza kuzunda bami ba Juda akubagwisya kucilundu ooko, Nebukadinezara waambilizya makanze aakwe aakulibikka atala lya “nyenyeezi” eezyo. Kunyina naalumbaizya Jehova akaambo kakuzunda nkwaakabazunda pe. Pele mubwini cakulisumpula walibikka mubusena bwa Jehova.

25, 26. Ino abasikila buti masampu bami ba Babuloni kumamanino?

25 Ziyoobacincila kaka zintu kumbele aaba bami bana Babuloni basikulisumpula! Babuloni takonzyi kusumpulwa kwiinda nyenyeezi zya Leza. Muciindi caboobo, Jehova waamba kuti: “Uzooselusigwa kucikalilo cabafu, kumagolelo aacilindi. Boonse bakubona bayookweebela, bayookuyeeya kuti, Sa ngooyu muntu iwakazungaanya nyika? Sa ngooyu iwakateketya masi? Sa ngooyu iwakasaala nyika yoonse kuti ibe mbuli inkanda? Sa nguwenya iwakavwinyuna minzi yayo? Sa nguwenya iwakakasya baange bakwe kuzwa muntolongo?” (Isaya 14:15-17) Aaba bami basimakanze bayoounka kucuumbwe mbubwenya mbuli bantu bambi boonse.

26 Aboobo, ino bunooli kuli bwami oobo bwakazunda mami, ibwakanyonyoona nyika mbotu akusaala minzi iitabaliki? Bunooli kuli bwami oobo ibweendelezya nyika ibwakatola baange akutabazumizya kupiluka kuminzi yabo? Aaba Bami bana Babuloni tabakazikkwi munzila yabulemu pe! Jehova waamba kuti: “Bami babamasi boonse buyo baloona cabulemu, umwi aumwi muŋanda yakwe mwini. Pele uwe wasoowegwa kuzwa kukabanda kako mbuli mutabi uusesemya, ulisamide bajayidwe bayasidwe apanga, baseluka kumabwe aamucilindi, mbuli mutunta uulyatwiidwe. Tookooyooswananizigwa abo mukuzikwa, nkaambo nyika yako waibisizya, abalo bantu bako wabajaya. Bana basikucitazibi tabakooyooambwa lyoonse.” (Isaya 14:18-20) Ilyansiku, akali masampu kapati ikuti mwami watazikkwa cabulemu. Ino ono cili buti kujatikizya bami ba Babuloni? Masimpe kuti ibami bamwi bakali kuyobolwa cabulemu, pele ibami ibakalela naakazwa Nebukadinezara bakasowegwa mbuli “mutabi uusesemya.” Cili mbuli kuti aaba bami bakayide kusowegwa aanyina acuumbwe, mbuli kuti ngusikalumamba wajayigwa munkondo. Elo taalikomeneni masampu aayo!

27. Ino muunzila nzi mwaayoopenga mazyalani aakumbele aabana Babuloni akaambo kamilandu yawisaabo?

27 Icikozyanyo cakusampaula camana kwiinda mukulailila basikuzunda bana Mediya a Persia kuti: “Amubambile bana bakwe bujayi nkaambo kamilandu yawisaabo, kuti batabuki kukuvuba nyika akuzuzya nyika yoonse minzi.” (Isaya 14:21) Kuwa kwa Babuloni kuyooba kwalyoonse kukabe kutamani. Ibwami bwa Babuloni buyoomanisyigwa. Kunyina nobuyoobuka alimwi pe. Imazyalani aakumbele aabana Babuloni ayoopenga akaambo “kamilandu yawisaabo.”

28. Ino ncinzi cakaletelezya cibi cabami bana Babuloni, alimwi ncinzi ncotwiiya kuli ceeci?

28 Ilubeta lwakacitwa kubami bana Babuloni lulatuyiisya kapati. Imatalikilo aacibi cabami bana Babuloni mmakanze aabo ngobakajisi aatalivwulili. (Daniele 5:23) Bakali kubuyandisya kapati bweendelezi. Bakali kuyandisya kweendelezya beenzinyina. (Isaya 47:5, 6) Alimwi bakali kulombozya kupegwa bulemu kubantu, ibulemu bwakeelede Leza alikke. (Ciyubunuzyo 4:11) Nincenjezyo kapati eeyi kuli boonse ibali muzyuuno zyabweendelezi nomuba mumbungano ya Bunakristo. Ikuba simakanze akuliyanda nzilengwa nzyatakalekeleli pe Jehova izijanwa mubantu naa mumasi.

29. Ino kulisumpula abusimakanze bwabami bana Babuloni kwakali kutondezya nzi?

29 Ikulisumpula kwabami bana Babuloni kwakali kutondezya muuya ‘wa leza waansi ano,’ Saatani Diabolosi. (2 Ba-Korinto 4:4) Awalo ulabuyandisya bweendelezi alimwi ulombozya kuba acuuno cimwiinda Jehova Leza. Mbubwenya mbucakabede kumwami wa Babuloni abantu mbaakazunda, imakanze aa Saatani aasofweede apa kuti bantu boonse kabapenga.

30. Ngu Babuloni nzi umbi waambwa mu Bbaibbele, alimwi mmuuya nzi ngwatondezya?

30 Kunze lyaboobo, kubbuku lya Ciyubunuzyo tubala makani aa Babuloni uumbi, “Babuloni mupati.” (Ciyubunuzyo 18:2) Imbunga eeyi, ibwami bwanyika bwabukombi bwakubeja abwalo bwatondezya muuya wakulisumpula, wakudyaaminina alimwi walunya. Nkakaambo kaako abwalo bweelede kusikilwa “buzuba bwa-Jehova” akunyonyoonwa kuciindi Leza mwini ncabikkide. (Isaya 13:6) Ikuzwa mu 1919, imulumbe waambilizyigwa nyika yoonse wakuti: “Wawa! Wawa Babuloni, munzi oyo mupati.” (Ciyubunuzyo 14:8) Naakaalilwa kujata bantu ba Leza mubuzike, wakawa. Lino-lino uyoonyonyweedwa limwi. Ikujatikizya Babuloni wansiku, Jehova wakalailila kuti: “Amumubweedezye bulumbu bweelede bwamilimo yakwe. Amumucitile muzintu zyoonse mbubonya mbwaakacita, nkaambo wakalilisumpwide kumeso aa-Jehova, Uusalala wa-Israyeli.” (Jeremiya 50:29; Jakobo 2:13) Awalo Babuloni Mupati uyoobetekwa mbubonya.

31. Ino ncinzi ciyoocitikila Babuloni Mupati lino-lino?

31 Aboobo ikaambo ka Jehova kamamanino mubusinsimi oobu bwamu bbuku lya Isaya takaambi buyo Babuloni wansiku, pele kalamujatikizya a Babuloni Mupati: “Njoobuka kukubalwisya . . . njoonyonyweda Babuloni izina abantu basyaala, abana alun[y]ungu . . . Njooubika kuti ube cikalilo canungu, ube maziba aamaanzi. Njooukukuzya cikukuzyo calunyonyoono.” (Isaya 14:22, 23) Imatongo aa Babuloni wansiku atondezya ncayoomucita Jehova awalo Babuloni Mupati lino-lino. Cilakkazyika moyo kaka eeco kuli baabo bayandisya bukombi bwini-bwini! Cilatukulwaizya kapati kaka kuti tusolekesye kutazumizya tumpenda twabunasaatani twakulisumpula, kulikankaizya naa lunya mubuumi bwesu!

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 10 Isaya wabanda buyo ba Medi, pele izisi zili mbozyibede ziyoojatana a Mediya kuti zilwane Babuloni, izisi mbuli Persia a Elamu azisi zimwi zisyoonto-syoonto. (Jeremiya 50:9; 51:24, 27, 28) Imasi aamunsi-munsi aamba ba Medi abana Persia kuti ‘mba-Medi.’ Kunze lyaboobo, icisi ca Mediya nciceendelezya kuciindi ca Isaya. Icisi ca Persia cakazyootalika kweendelezya buyo ciindi Koresi naakali muleli.

^ munc. 12 Nokuba boobo, kulibonya kuti kumbele aamazuba iba Medi abana Persia bakazyootalika kuyandisya zintu zyakulikondelezya.—Esita 1:1-7.

^ munc. 17 Mucikozyanyo, Daniele wakasalwa kuba sinkuta mu Babuloni mubweendelezi bwaba Medi abana Persia. Alimwi nokwakainda myaka iitandila ku 60, Esita wakaba namalelo wa Mwami Ahasuera iwa Persia eelyo Moodekai wakaba mweendelezi wabili mu Bwami bwa Persia boonse.

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 178]

Babuloni uuwide uyooba busena bwakukkalila banyama bamunkanda

[Cifwanikiso icili apeeji 186]

Mbubwenya mbuli Babuloni wansiku, Babuloni Mupati uyooba cilwi cazitantaala zyamatongo