Skip to content

Skip to table of contents

Jehova Watondezya Bukali Kumasi

Jehova Watondezya Bukali Kumasi

Cibalo 27

Jehova Watondezya Bukali Kumasi

Isaya 34:1-17

1, 2. (a) Ncinzi ncotukonzya kuba masimpe kujatikizya bukali bwa Jehova? (b) Ncinzi ncazuzikizya Leza natondezya bukali bwakwe?

TAKULI kubabelesi bakwe basyomeka balikke nkwakkazyika moyo Jehova Leza, pele ulacita oobo akuli basinkondonyina ikuti kucita boobo kakweendelana amakanze aakwe. (1 Petro 3:19, 20; 2 Petro 3:15) Basinkondonyina balakonzya kabatabwene kuti ulakkazyika moyo alimwi balakonzya kabayeeya kuti waalilwa buya naa ikuti tayandi buyo kutola ntaamu. Pele ikweelana ambocaamba caandaano 34 cabbuku lya Isaya, kumamanino Jehova ulabapa mulandu basinkondonyina. (Zefaniya 3:8) Jehova wakazumizya ba Edomu antoomwe amasi aambi kubakazya bantu bakwe kwaciindi cili mbocibede. Pele Jehova walo wakalicizyi ciindi cakubapa cisubulo mwini. (Deuteronomo 32:35) Mbubwenya buyo, aciindi ncabikkide mwini, Jehova uyootondezya bukali bwakwe kuzibeela zyanyika eeyi mbyaabi zyoonse izikazya bweendelezi bwakwe.

2 Ikaambo kapati nkayooletela bukali bwakwe Leza nkutegwa atondezye bweendelezi bwakwe alimwi akulemeka zina lyakwe. (Intembauzyo 83:13-18) Alimwi icisubulo cakwe cisinizya babelesi bakwe kuti mbaiminizi bakwe ncobeni alimwi akuti ulabafwutula kubukkale bubyaabi. Kunze lyaboobo, ibukali bwa Jehova buleendelana abululami bwakwe lyoonse.—Intembauzyo 58:10, 11.

Amuswiilile Nubamasi

3. Ino Jehova wabakombelezya kucita nzi bamasi ikwiinda muli Isaya?

3 Ikwiinda muli Isaya, Jehova wakombelezya masi katanabikkila maanu kucisubulo ca Edomu ulaamba: “Amuswene kufwaafwi nubamasi, mumvwe. Amuswiilile numisyobo yabantu. Nyika imvwe azyoonse zili mumo. Luwa luswiilile azyoonse zizwa mulindulo.” (Isaya 34:1) Cakwiinduluka-induluka musinsimi wasinsa bamasi batamvwidi Leza. Lino uli afwaafwi kumanizya kwaambilizya milumbe yalunyonyooko ndwayoocita Leza kuli mbabo. Sena ikucenjezya ooku kuli ncokwaamba kulindiswe sunu?

4. (a) Ikweelana acilembedwe kuli Isaya 34:1, ncinzi ncobakulwaizyigwa kucita bamasi? (b) Sena ilubeta ndwacita Jehova kuli bamasi lutondezya kuti ngu Leza silunya? (Amubone kabbokesi apeeji 363.)

4 Inzya. Imwami wakujulu aanyika ulakazyanya azibeela zyoonse zyabukkale oobu bubyaabi. Nkakaambo kaako ‘misyobo yabantu’ antoomwe ‘anyika’ batambwa kuti baswiilile mulumbe uuyeeme a Bbaibbele Jehova ngwaacita kuti waambilizyigwe nyika yoonse mbwiizulwa. Mumwaambo uukozyanya ayooyo uujanika kubbuku lya Intembauzyo 24:1, Isaya waamba kuti nyika yoonse iyoozula mulumbe ooyu—ibusinsimi bwazuzikizyigwa kuciindi ncotupona cino Bakamboni ba Jehova nobakambauka “kusikila kumamanino aanyika.” (Incito 1:8) Nokuba boobo, bamasi kunyina nobaswiilila pe. Kunyina nobabikkila maanu kujatikizya lunyonyooko lwabo lulangilwa. Pele eeci tacikamulesyi Jehova ikuzuzikizya ijwi lyakwe.

5, 6. (a) Mmulandu nzi ngwabapa Leza bamasi? (b) Ino masimpe buti kuti ‘zilundu ziyooenzenuka akaambo kabulowa bwabo’?

5 Lino businsimi bupandulula mapenzi aalangilwa kuli bamasi ibatamumvwidi Leza—iciimpene kapati abulangizi bubotu ibujisi bantu ba Leza ibupandulwidwe kumbele. (Isaya 35:1-10) Imusinsimi waamba kuti: “Jehova wakalalila masi oonse, wanyemena makamu makamu aabo oonse. Wabanyonyoona, wabaabila bujayi. Bajayidwe babo bayoosoowegwa, nkabela mitunta yabo iyoonunka nu. Zilundu ziyooenzunuka kubulowa bwabo.”—Isaya 34:2, 3.

6 Lino mulandu wabulowa wabamasi wabikkilwa maanu. Sunu, ibamasi bali mu Bunakristo bwanyika mbabaindide kumakani aakutila bulowa. Munkondo yanyika yakusaanguna ayabili izyakacitika kubikkilizya amazwanga amwi manji masyoonto, babutila citaambiki bulowa bwabantu. Ino nguni weelede kubona kuti bululami bwacitwa kujatikizya mulandu ooyu wakutila bulowa? Mmulengi alikke, walo uuli Ngosikupa Buumi mupati. (Intembauzyo 36:9) Imulawo wa Jehova ubikkide ceelelo cakuti, icakulunga ceelede kuba: “Buumi kubuuminyina.” (Kulonga 21:23-25, BT; Matalikilo 9:4-6) Ikweelana abwaamba mulawo ooyu, uyootila bulowa bwabamasi, uyoobajaya. Luyooba lufwu lujazya nsoni ncobeni nkaambo kununka kwamitunta yabo iitakooyoozikkwa kuyoogwitila koonse-koonse! (Jeremiya 25:33) Ibulowa bwabo ibuyootilwa akaambo kamilandu yabo buyookonzya kweenzenuna malundu munzila yacikozyanyo. (Zefaniya 1:17) Ibamasi bayoobona kuzundwa kwamfwulumende zyabo zyaakunyonyweedwa limwi impi zyabasikalumamba bazyo bunji bwaziindi mu Bbaibbele izyaambwa kuti nzilundu.—Daniele 2:35, 44, 45; Ciyubunuzyo 17:9.

7. Ino “majulu” ninzi, alimwi aalo “makamu oonse aakujulu” ninzi?

7 Alimwi kabelesya maambila mbali Isaya wazumanana ulaamba: “Makamu oonse aakujulu ayooenzunuka; majulu oonse ayoovungailwa mbuli ibbuku, amakamu aao oonse ayoopusama mbubonya mbuli matu aamisaansa mbwaapusama, ambuli mikuyu mbwiipusama.” (Isaya 34:4) Ikaambo kakuti “makamu oonse aakujulu” takaambi nyenyeezi zini zili mububumbo. Itupango 5 alimwi a 6 twaamba makani aapanga linywa bulowa ‘bwamajulu’ aayo. Aboobo makani aaya ayelede kuti kuli ncaayiminina kujatikizya bantunsi. (1 Ba-Korinto 15:50) Imfwulumende zyabantunsi zikozyanisyigwa amajulu aayendelezya ciinga cabantunsi anyika akaambo kacuuno cabweendelezi cisumpukide ncozijisi. (Ba-Roma 13:1-4) Aboobo, “makamu oonse aakujulu” ayiminina makamu oonse aamfwulumende eezyi zyabantunsi.

8. Ino majulu aacikozyanyo aba buti mbuli “bbuku” alimwi ncinzi cicitika ‘kumakamu’ aangawo?

8 Aaya ‘makamu ayoobola,’ ayoovwunda mbuli zilyo zitakonzyi kuyobolwa ciindi cilamfwu. (Intembauzyo 102:26; Isaya 51:6) Kumuntu uulanga buyo ameso, ijulu lilibonya kuti lilivwungene mbuli bbuku lyansiku lyakali kulembelwa molili mukati. Sikubala amana kubala makani aali mukati kabbuku eelyo, ibbuku lyakali kuvwungwa akuyobolwa. Mbubwenya buyo, aalo “majulu oonse ayoovungailwa mbuli ibbuku” mukuti imfwulumende zyabantunsi ziyoonyonyoonwa. Zyeelede kunyonyoonwa munkondo ya Harmagedoni mbwaanga zyasika lino kumamanino aabukkale bwazyo. ‘Imakamu’ aazyo aayebeka ayooloka mbubonya mbuli matu aamusaansa aayuma naa ‘inkuyu zinyanide.’ Iciindi canzizyo cinooli cainda.—Amukozyanisye a Ciyubunuzyo 6:12-14.

Ibuzuba Bwacisubulo

9. (a) Ino cisi ca Edomu cakazwa kuli, alimwi ncinzi cakacitika akati kacisi ca Israyeli aca Edomu? (b) Ncinzi ncaakanza kucita Jehova kuli Edomu?

9 Lino businsimi bwacigama buya cisi ca Edomu cakuciindi ca Isaya. Ibana Edomu mbaluzubo lwa Esau (Edomu), iwakauzya caabilo cabupati bwakwe kuli simaanganyina Jakobo naakacicincanya acinkwa amusinza wanyangu. (Matalikilo 25:24-34) Akaambo kakuti lino Jakobo wakaba ngomupati, Esau wakamusula kapati mwanaakwabo. Aboobo nokuba kuti icisi ca Edomu aca Israyeli zyakazwa kuli basimaanga, zyakasulana kapati kumbele aamazuba. Icisi ca Edomu canyemenwa a Jehova akaambo kalusulo oolu kubantu ba Leza, eelyo lino waamba kuti: “Ipanga lyangu lyanywa bulowa cakukolwa kujulu. Lino liyooseluka abantu ba-Edomu abantu bamatusi aangu kuti babetekwe. Ipanga lya-Jehova lilizwide bulowa, lyaneneesegwa mafuta, bulowa bwambelele abwampongo, amafuta aansa zyabagutu, nkaambo Jehova ulijisi cipaizyo mu-Bozira abujayi bupati munyika ya-Edomu.”—Isaya 34:5, 6.

10. (a) Mbaani mbaawisya Jehova naabelesya panga lyakwe ‘kujulu’? (b) Nciimo nzi ncaatondezya Edomu ibana Bbabuloni nobalwana cisi ca Juda?

10 Imunzi wa Edomu uli atala munyika yamalundu. (Jeremiya 49:16; Obadiya 8, 9, 19, 21) Nokuba boobo, eezyi zilikwabilizyo zyoonse tazyikagwasyi pe Jehova aakubelesya panga lyakwe lyalubeta ‘kujulu,’ ikuzwisya beendelezi ba Edomu muzyuuno zyabo zyabulemu. Icisi ca Edomu cililibambide kapati kumakani aabusilumamba eelyo basikalumamba baco balalifwoola mumalundu malamfwu ikutegwa bakwabilile cisi cabo. Pele cisi ca Edomu icanguzu kapati taakwe nocamugwasya pe Juda ciindi naalwanwa ampi zyabana Bbabuloni. Pele Edomu wasekelela buya ikubona bwami bwa Juda kabuzundwa, alimwi wabakulwaizya buya basikuzunda aabo kuti bazumanane. (Intembauzyo 137:7) Mane Edomu wabatandila ba Juda bakali kuloboka akubaaba kubana Bbabuloni. (Obadiya 11-14) Ibana Edomu bakanza kubweza cisi caba Israyeli icayide kusyaala, alimwi balabandika cakulidunda kapati munzila yakukazyanya a Jehova.—Ezekieli 35:10-15.

11. Ino ncinzi ncayoocita Jehova kubana Edomu akaambo kalweeno lwabo?

11 Sena Jehova walulanga buyo lunya oolu ndobacita bana Edomu? Peepe. Pele kujatikizya Edomu wasinsima kuti: “Basefu bayoowisigwa abo, basune abacende boonse. Nyika yabo iyookolwa bulowa, abulongo bwabo buyooneneesegwa mafuta.” (Isaya 34:7) Jehova waamba basimpuwo alimwi abantu buyo bamucisi kuti mbasefwu abasune, alimwi akuti mbagutu abasijembwe. Inyika yacisi eeci cijisi mulandu wabulowa yeelede kusalala abulowa bwabantu baco kwiinda mukujayigwa ‘apanga’ lya Jehova.

12. (a) Mbaani mbaabelesya Jehova ikusubula Edomu? (b) Ncinzi ncaasinsima musinsimi Obadiya kujatikizya Edomu?

12 Jehova ukanza kusubula Edomu akaambo kabumpelenge mbwaacita kumbunga yakwe yaanyika iitegwa Zioni. Ibusinsimi bwaamba kuti: “Jehova ulijisi buzuba bwakuliya nkoto, mwaka wakubweedezya milandu yazibi izyakacitilwa Zioni.” (Isaya 34:8) Jehova watalika kutondezya bukali bwakwe bululeme kubana Edomu kwiinde buyo ciindi cisyoonto kuzwa naakanyonyoonwa Jerusalemu mu 607 B.C.E. kwiinda muli Nebukadinezara imwami wa Bbabuloni. (Jeremiya 25:15-17, 21) Basikalumamba bana Bbabuloni baakumulwana Edomu, kunyina ciyoobavwuna pe ibana Edomu! ‘Mmwaka wakubweedezya milandu yazibi’ kunyika eeyo yamumalundu. Ikwiinda mumusinsimi Obadiya, Jehova wasinsima kuti: “Nkaambo kabuvupi mbowavupula munyoko Jakobo, bweeme buyookuvumba. Uyookosolwa cakutabuka limbi. . . . Mbuli mbuwacita, ayebo uyoocitilwa mbubonya. Kubisya kwako kuyoobweeda amutwe wako omwini.”—Obadiya 10, 15; Ezekieli 25:12-14.

Ibulangizi bwa Bunakristo Bwanyika Ibutyompya

13. Ino nguni sunu uuli mbuli Edomu, alimwi ino nkaambo nzi?

13 Kuli mbunga sunu iijisi bukkale ibukozyanya abwa Edomu. Ino nimbunga nzi eeyo? Ino sunu mbabani bali kumbele kusampaula alimwi akupenzya babelesi ba Jehova? Sena tabuli Bunakristo bwanyika kwiinda mubasololi bambubo? Mbombubo! Bunakristo bwanyika bwalisumpula kapati mumakani aabweende bwazintu zyamunyika sunu. Bulyaamba kuti bujisi cuuno caatala mubukkale bwasunu bwabantu, alimwi izikombelo zyambubo nzyezinji mu Bbabuloni Mupati. Pele Jehova waambilizya “mwaka wakubweedezya milandu yazibi” kuli Edomu ooyu wasunu akaambo kakupenzya bantu bakwe, Bakamboni bakwe.

14, 15. (a) Ncinzi ciyoocitikila cisi ca Edomu alimwi a Bunakristo bwanyika? (b) Ino ikuyaka kwabunzuka alimwi akusuntumuka kwabusi lyoonse kukabe kutamani ikwaambwa aawa kupandulula nzi, alimwi ncinzi ncozitapandululi?

14 Aboobo, mbotulanga-langa zibeela zimbi zyasyaala zyabusinsimi bwa Isaya, tweelede kunooyeeya Edomu wansiku antoomwe a Bunakristo bwanyika: “Tulonga twacisi ca-Edomu tuyoosanduka kuba bunzuka, abulongo bwaco buyooba sulufa, anyika yaco yoonse iyooba bunzuka butentesya. Tacikooyoozima abuniini isikati na masiku. Busi bwaco buyoosuntumuka lyoonse mane kukabe kutamani.” (Isaya 34:9, 10a) Inyika ya Edomu yakayuma cakuti ilusuko lwakali mbuli sulufa atwalo tulonga twayo twakazula bunzuka muciindi cameenda. Mpoonya izintu eezyi zitentesya zyadonekwa!—Amukozyanisye a Ciyubunuzyo 17:16.

15 Bamwi bayeeya kuti ikubandaukwa kwamulilo, bunzuka alimwi asulufa nkokuti mbumboni bwakuti helo iingwilima mulilo nkoili ncobeni. Pele cisi ca Edomu taakwe nocawaalwa buya mubusena bumwi buyaka mulilo kutegwa ciyake kusikila kutamani. Muciindi caboobo, canyonyoonwa, taciciko pe anyika mbuli kuti caumpwa buya amulilo asulufa. Icamamanino, mbubwenya mbobuya kumbele kwaamba businsimi, takuli kupenzyegwa kusikila kutamani pe, pele ‘ndupilingano, kutabako akuloba.’ (Isaya 34:11, 12) Ibusi ‘busuntumuka lyoonse kukabe kutamani’ bulacisalazya eeci. Iŋanda noyipya, ibusi bulazumanana kusuntumuka kuzwa mumulota kwaciindi cili mbocibede kakuli mulilo wazima kale, icizyibya basikulangilila kuti kwali mulilo mupati. Oobu busi bucisuntumuka munzila imwi mbwaanga Banakristo sunu baiya ziiyo kulunyonyooko lwa Edomu.

16, 17. Ino cisi ca Edomu ciyooba nzi, alimwi ciyootola ciindi cilamfwu buti kacili muciimo eeco?

16 Ibusinsimi bwa Isaya bwazumanana ikusinsima kuti mubusena bwabana Edomu kuyooba banyama bamusokwe, icaamba kusaalwa kulangilwa ategwa: “Kuzwa kuzyalani limwi kusikila kuzyalani limwi ciyooba matongo. Takukooyooba bantu bainda nkuko mazuba oonse mane kukabe kutamani. Sifundwe anungu mbebayoocivuba, tumba acikwangala mbebayookala nkuko. Uyoovungulula alincico ceelesyo calupilingano azipimyo zyalupilingano. Basilutwe baco, taakwe uucili nkuko bwami nibwaambwa, abapati baco boonse tabacibonwi limbi. Mamvwa ayoomena atala lyamaanda aaco aabwami. Lweemya amikoka ziyoomena mumaanda aaco aakulwisya. Ciyooba cikalilo cabamwaba alubuwa lwampoo. Banyama bamusokwe bayooswanana abaumpe, abalo bagutu bayoolila umwi aumwi kukwiita mweenzinyina. Muzimu wamasiku uyookala-kala mulincico akulijanina cilyokezezyo. Mulala uyooyaka citeente cakwe nkuko, uyoozyala mai.”Isaya 34:10b-15. *

17 Ee, kunyina uuyookkala mucisi ca Edomu. Balikke banyama bamusokwe, bayuni alimwi anzoka nzezyinookkala mumo, liyooba tongo. Inyika eeyi iyoozumanana kuba tongo “lyoonse mane kukabe kutamani” kweelana abwaamba kapango 10. Kunyina noiyoobukulusyigwa pe.—Obadiya 18.

Ikuzuzikizyigwa kwa Jwi lya Jehova Ikutadoonekwi

18, 19. Ino “bbuku lya-Jehova” ninzi, alimwi ncinzi cilembeledwe Bunakristo bwanyika “mubbuku” eeli?

18 Tabulibijili kaka bulangizi oobu bulangila Bunakristo bwanyika, Edomu wasunu! Bwabapenzya kapati Bakamboni, eelyo bwalipa kuba sinkondonyina mwini-mwini wa Jehova Leza. Aboobo takudoonekwi pe kuti Jehova uyoozuzikizya jwi lyakwe. Kufwumbwa unookozyanisya businsimi alimwi akuzuzikizyigwa kwambubo, unoojana kuti zileendelana kapati mbubonya mbwaali masimpe kuti zinyama izinookkala mumatongo aa Edomu zinoojisi “mweenzinyina.” Isaya waambila basikwiiya businsimi bwamu Bbaibbele bakumbele aamazuba ulaamba: “Amuyandaule makani mubbuku lya-Jehova, mwaabale. Akati kabaabo takukooyooba umwi uubulika. Takukooyooba mwanakazi uubula mweenze wakwe. Nkaambo mulomo wangu nguwakalailila obo, amuuya wangu nguwakababunganya. Ngonguwe uwakabawaalila cisolo, ajanza lyakwe ndelyakaceelesya akubaabila. Bayoocivuba lyoonse, bayookala mumonya mazuba oonse amuya mazyalani amazyalani.”—Isaya 34:16, 17.

19 Ilunyonyooko lwa Bunakristo bwanyika iluli afwaafwi lwakasinsimwa “mubbuku lya-Jehova.” Eeli “bbuku lya-Jehova” lipandulula mbwayoomanizya milandu yabasinkondonyina beni-beni Jehova abasikupenzya bantu bakwe ibateempwi. Imakani aakalembwa kujatikizya Edomu akacitika oonse, aboobo eeci ciyumya lusyomo lwesu lwakuti ibusinsimi boonse ibujatikizya Bunakristo bwanyika ibwiiminina Edomu buyoozuzikizyigwa abwalo. Intaamu njatola Jehova, nkokuti “ceelesyo” cakwe cisinizya kuti eeyi mbunga iili mubukkale bubyaabi kapati kumuuya iyookukulwidwa bantu banjiyo boonse.

20. Ncinzi ciyoocitikila Bunakristo bwanyika icakacitika akuli Edomu?

20 Bunakristo bwanyika bwasoleka mbuli mbobukonzya ikunyengelela beenzinyina mbocimvwana limwi mumakani aatwaambo twacisi, pele zyoonse zyaala! Ikweelana abwaamba Ciyubunuzyo zyaandaano 17 alimwi a 18, Jehova Leza Singuzuzyoonse uyoocibikka mumizeezo yabo kuti balwane Bbabuloni Mupati woonse, kubikkilizya a Bunakristo bwanyika. Eeci ciyoozwisya Banakristo bakubeja boonse. Bunakristo bwanyika buyooba muciimo cityompya camatongo icipandululwa kuli Isaya caandaano 34. Mane tabunooliko pe “nkondo yabuzuba bupati bwa-Leza Singuzuzyoonse” yaakulwanwa! (Ciyubunuzyo 16:14) Bunakristo bwanyika buyoozita anyika yoonse mbubwenya mbuli Edomu wansiku “lyoonse mane kukabe kutamani.”

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 16 Oobu businsimi bwakalizuzikizyidwe kale kuciindi ncaakali kupona Malaki. (Malaki 1:3) Malaki wakalemba kuti ibana Edomu bakali kulombozya kucikkala alimwi cisi cabo cakali matongo. (Malaki 1:4) Nokuba boobo, aayo tanaakali makanze aa Jehova pe, aboobo kumbele aamazuba ibantu bambi bategwa ba Nabatiya mbebakakkala abusena aakali cisi ca Edomu.

[Mibuzyo yaciiyo]

[Kabbokesi kali apeeji 363]

Sena Leza Mmukali?

Itwaambo mbuli tooto tujanika kubbuku lya Isaya 34:2-7 twapa bantu bamwi ikuyeeya kuti Jehova, ikweelana ambwapandulwidwe mu Magwalo aa Chihebrayo ngu Leza silunya alimwi mmukali. Sena mmasimpe aayo?

Peepe. Nokuba kuti Leza ulakalala zimwi ziindi, inga kuli ncacitila boobo ciindi coonse. Inga taalilwi kulyeendelezya pe, pele lyoonse inga kuleendelana anjiisyo. Kunze lyaboobo, icipa kucita boobo ninguzu Mulengi nzyajisi izyakuyanda kuti kakukombwa buyo nguwe alikke alimwi akuyandisisya kuti kasimpe katobelwe ciindi coonse. Ibukali bwa Leza bweendelezyegwa aluyando ndwajisi kumakani aabululami alimwi akuli baabo ibatobela ziluleme. Kunyina cisisidwe pe kuli Jehova alimwi ulibuzyi kapati bukkale boonse. (Ba-Hebrayo 4:13) Ulazyiba izili mumoyo wamuntu; ulazizyiba zintu zicitwa cakutazyiba, izicitwa nkaambo kabuyamba naa acaali; alimwi ulatola ntaamu cakutasalulula.—Deuteronomo 10:17, 18; 1 Samuele 16:7; Incito 10:34, 35.

Nokuba boobo, Jehova ‘tafwambi kukalala alimwi ulizwide luse.’ (Kulonga 34:6) Ulabafwida lubomba aabo ibasolekesya kucita bululami nkaambo Singuzuzyoonse ulikuzyi kutalondoka nkwazyedwe ankuko muntu, eelyo akaambo kaceeci ulamufwida lubomba. Leza ulacita oobo sunu akaambo kacituuzyo ca Jesu. (Intembauzyo 103:13, 14) Aciindi ceelede, bukali bwa Jehova bulazwisyigwa kuli baabo bazumina cibi cabo, ibeempwa akumubelekela cakasimpe. (Isaya 12:1) Icipati ncakuti, Jehova tali Leza mukali pe, tayoosyi kusikila, pele ulabatambula ibamusikila, ngusiluumuno alimwi ulabakkazyikila moyo aabo bamusikila munzila yeelede. (1 Timoteo 1:11) Aboobo uliindene kapati abaleza bakubeja ibakombwa abantu batakombi Jehova ibatondezyegwa muzikozyanyo zyabo balo ibatakwe lubomba alimwi basilunya.

[Maapu iili apeeji 362]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

Lwizi Lupati

Damasko

Sidoni

Turo

Dani

ISRAYELI

Dani

Lwizi lwa Galilaya

Mulonga wa Jordano

Megido

Ramoti-Gileadi

Samariya

FILISTIYA

JUDA

Jerusalemu

Libina

Lakisi

Beereseba

Kadesi-Barinea

Lwizi Lwamunyo

AMONI

Raba

MOABU

Kiri-hareseti

EDOMU

Bozira

Temani

[Zifwanikiso izili apeeji 358]

Bunakristo bwanyika bwasalazya nyika yoonse abulowa

[Cifwanikiso icili apeeji 360]

“Majulu oonse ayoovungailwa mbuli ibbuku”