Skip to content

Skip to table of contents

Kunyina Lugwasyo Iluzwa Kunyika Eeyi

Kunyina Lugwasyo Iluzwa Kunyika Eeyi

Cibalo 24

Kunyina Lugwasyo Iluzwa Kunyika Eeyi

Isaya 31:1-9

1, 2. (a) Ino nkaambo nzi ncobayoowa ibana Jerusalemu? (b) Mmibuzyo nzi yeelela kubuzyigwa akaambo kamapenzi aa Jerusalemu?

IBANA Jerusalemu bayoowa alimwi kalamvwugwa kaambo ncobacitila boobo! Ibwami bwa Asuri bwanguzu kapati bwalwisya ‘minzi yoonse ya Juda iili ambaya, akwiizunda.’ Lino basikalumamba ba Asuri bakanza munzi mupati wa Juda. (2 Bami 18:13, 17) Ino ncinzi ncaticite Hezekiya abana Jerusalemu bambi?

2 Hezekiya ulizi kuti Jerusalemu takonzyi kulwana basikalumamba bana Asuri basinguzu, mbwaanga minzi imwi yanyika yakwe yazundwa kale. Kunze lyaboobo, ibana Asuri balizibidwe kuti mbaasilunya alimwi mbalwani. Basikalumamba bacisi eeci balayoosya kapati cakuti zimwi ziindi basinkondonyina baide kulicijila buyo kabatana akulwanwa! Mbwaanga Jerusalemu uli mubukkale bukatazide boobu, nguni uukonzya kubagwasya basicisi? Sena kuli mbobakonzya kubacija basikalumamba bana Asuri? Alimwi ino aaba bantu ba Leza bajanika buti mubukkale buli boobu? Ikutegwa tujane bwiinguzi kumibuzyo eeyi, tweelede kulanga mbuli mbwaakabalanganya ibantu bakwe bamucizuminano Jehova mumyaka yamusyule.

Iluleyo mu Israyeli

3, 4. (a) Ndilili nicakaandaana cisi ca Israyeli kuti abe mami obile alimwi eeco cakacitika buti? (b) Ino Jeroboamu wakabutalisya buti munzila mbyaabi bwami bwakunyika bwamyaambo iili kkumi?

3 Ikuzwa ciindi Israyeli naakazwa mu Egepita mane kusikila ciindi naakafwa Solomoni imwana a Davida, imyaka iinda-inda buyo ku 500, eeyi myaambo iili 12 ya Israyeli yakali kamantene kaili cisi comwe buyo. Naakafwa Solomoni, Jeroboamu wakasololela myaambo iili kkumi yakunyika akuzangila ŋanda ya Davida, aboobo kuzwa ciindi eeco, eeci cisi cakaba mami obile. Oomu mwakali mumwaka wa 997 B.C.E.

4 Jeroboamu nguwakali mwami wakusaanguna wabwami bwakunyika bwa Israyeli, eelyo wakeendelezya bantu bakwe mululeyo ikwiinda mukuzwisya bapaizi bana Aroni abukombi bwa Jehova ibweelede akutalisya bupaizi ibutali mumulawo antoomwe akukomba moombe. (1 Bami 12:25-33) Eeci cakali cisesemyo kuli Jehova. (Jeremiya 32:30, 35) Aboobo akaambo kaceeci alimwi atwaambo tumbi, wakazumizya Asuri kuti azunde Israyeli. (2 Bami 15:29) Imwami Hosea wakasoleka kulesya bweendelezi bwa Asuri kwiinda mukumvwana a Egepita, pele kunyina cakabeleka pe.—2 Bami 17:4.

Israyeli Wasyoma Mayubilo Aatagwasyi

5. Ino nguni ngucasyoma cisi ca Israyeli kuti nguuya kucigwasya?

5 Jehova uyanda kuti baliyeeye bana Israyeli. * Aboobo watuma musinsimi Isaya kuti atole ncenjezyo eeyi: “Maawe kulibaabo bainka ku-Egepita kuti bagwasigwe, akubika myoyo yabo kumabbiza. Balasyoma inkalaki, nkaambo nzinji, abasimabbiza nkaambo mbasinguzu loko, pele tabasyomi Uusalala wa-israyeli nikuba kubika myoyo yabo kuli-Jehova.” (Isaya 31:1) Cilausisya kaka eeco! Icisi ca Israyeli casyoma mabbiza alimwi ankalaki zyankondo muciindi cakusyoma Jehova Leza uupona. Ikweelana akuyeeya kwa Israyeli kwabuntunsi, imabbiza aa Egepita mmanji alimwi alijisi nguzu. Ee, Egepita mulongwe mubotu walo uyoolwana basikalumamba bana Asuri! Nokuba boobo, talikoolampa, ibana Israyeli bayoobona kuti icilongwe cabo a Egepita ncabuyo.

6. Nkaambo nzi ikusyoma Egepita nkwaakacita Israyeli ncokutondezya kuti nkubula lusyomo muli Jehova?

6 Ibana Israyeli alimwi abana Juda balilyaabide kuli Jehova kwiinda mucizuminano ca Mulawo. (Kulonga 24:3-8; 1 Makani 16:15-17) Ikwiinda mukusyoma lugwasyo iluzwa ku Egepita, Israyeli watondezya kwaamba kuti tajisi lusyomo pe muli Jehova alimwi wanyansya milawo yacizuminano cisalala. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti akati kazintu zisyomezedwe mucizuminano, ncisyomezyo ca Jehova icakuti walo uyoobakwabilila bantu bakwe ikuti naa bakomba nguwe alikke. (Levitiko 26:3-8) Ikweelana acisyomezyo eeco, Jehova wabatondezya kwaziindi zili mbozibede kwaamba kuti walo ‘ngamacijilo aabo kuciindi camapenzi.’ (Intembauzyo 37:39; 2 Makani 14:2, 9-12; 17:3-5, 10) Kunze lyaboobo, Jehova wakaambila bami ba Israyeli bakali kuboola kumbele kwiinda muli Musa simwiimaakati wacizuminano ca Mulawo kuti, batakaliyungizizyi mabbiza. (Deuteronomo 17:16) Ikutobela mulawo ooyu cakali kuyootondezya kuti ibami aaba basyoma “Uusalala wa Isayeli” kuti abakwabilile. Pele mukubula coolwe ibana Israyeli tabalujisi lusyomo luli boobo pe.

7. Ncinzi ncobakonzya kwiiya Banakristo sunu kumakani aakubula lusyomo nkwaakacita Israyeli?

7 Ibanakristo sunu balakonzya kwiiya kuzwa kuli ceeci cakacitika. Ibana Israyeli bakasyoma lugwasyo ndobakonzya kubona ikuzwa ku Egepita muciindi calugwasyo lwiinda ndwapa Jehova. Asunu, Ibanakristo balakonzya kuyanda kusyoma lukwabililo ndobakonzya kubona ameso mbuli mali manji kubbanga, imulimo uusumpukide, naa ikuba ampuwo nyika yoonse mbwiizulwa muciindi cakusyoma Jehova. Ee, imitwe yamikwasyi ya Banakristo ilaubikkila maano mulimo wayo wakulanganya mikwasyi yayo munzila yakumubili. (1 Timoteo 5:8) Pele tabasyomi zintu zyakumubili. Alimwi ‘balalilesya kukulikumbuzya koonse.’ (Luka 12:13-21) ‘Imayubilo alikke ngobajisi kuciindi camapenzi,’ ngu Jehova Leza.—Intembauzyo 9:9; 54:7.

8, 9. (a) Nokuba kuti makanze aa Israyeli aboneka kuti mabotu kapati, ncinzi ciyoocitika alimwi nkaambo nzi? (b) Ino zyaandeene buti zisyomezyo zyabantunsi alimwi azya Jehova?

8 Mubwini, Isaya wafwubaazya basololi ba Israyeli balo bakamvwana a Egepita ulaamba: “Ngumusongo alakwe. Uyooleta mapenzi, amajwi aakwe takonzyi kwaaboozya pe. Uyoobuka kukulwisya basizibi abaabo bagwasya basikucitabubi.” (Isaya 31:2) Ibasololi bana Israyeli inga kabayeeya kuti mbasongo. Pele sena imulengi wakujulu aansi tayindi kusongwaala? Ikuti mwatayeeyesya, aaya makanze aakujana lugwasyo kubana Egepita aboneka kuti mabotu kapati. Pele ikubamba cilongwe camusyobo ooyu kubonwa kuti mbumambi bwakumuuya mumeso aa Jehova. (Ezekieli 23:1-10) Aboobo Isaya waamba kuti Jehova “uyooleta mapenzi.”

9 Izisyomezyo zyabantunsi tazisyomwi pe alimwi alukwabililo lwabo mbubwenya talusyomwi. Pele walo Jehova tayandiki ‘akuboozya majwi aakwe.’ Uyoocicita eeco ncaasyomezya. Ijwi lyakwe talikooyoopiluka kulinguwe cabuyo pe.—Isaya 55:10, 11; 14:24.

10. Ncinzi ciyoocitikila Egepita alimwi a Israyeli?

10 Sena ibana Egepita bayoosyomeka kumakani aakukwabilila Israyeli. Peepe. Isaya waambila bana Israyeli ategwa: “Ba-Egepita mbantu buyo, tabali Leza pe. Imbizi zyabo njanyama buyo, tazili zyamuuya pe. Lino Jehova naazootandabika ijanza lyakwe, oyo uugwasya uyoolebwa, ayooyo uugwasigwa uyoowa. Bayooloba boonse antoomwe.” (Isaya 31:3) Sikugwasya (Egepita) alimwi augwasigwa (Israyeli) bayoolebwa, akuwa alimwi bayooloba ciindi Jehova aakutandabika ijanza lyakwe kuti ababeteke kwiinda mukubelesya Asuri.

Ikuwa kwa Samariya

11. Mmakani nzi aabubi aazibidwe kujatikizya Israyeli, alimwi ncinzi cakacitika?

11 Ikwiinda muluse lwakwe, Jehova wazumanana ikutuma basinsimi kuti bakakulwaizye Israyeli kuti ayempwe akupiluka kubukombi bwakasimpe. (2 Bami 17:13) Nokuba kuti zyoonse eezi zyacitwa, ibana Israyeli bayungizya bubi bwabo bwakukomba moombe kwiinda mukutalika kusonda, ikukomba Baala munzila yabumambi alimwi akubelesya cikozyanyo camutuni azipaililo zilamfwu. Mane bana Israyeli ‘batuuzya bana babo balombe abana babo basimbi boonse mumulilo wacipaililo,’ batuuzya micelo yamibili yabo kuli baleza bamadaimona. (2 Bami 17:14-17; Intembauzyo 106:36-39; Amosi 2:8) Ikutegwa bubi boonse oobu bwabana Israyeli bumane, Jehova walailila boobu: “Mwami wa-Samariya wanyonyooka, uli mbuli kafwapu kaibauka atala amaanzi.” (Hosea 10:1, 7) Mumwaka wa 742 B.C.E. basikalumamba ba Asuri balwana munzi mupati wa Israyeli, Samariya. Nokwainda myaka yotatwe kabalwana, Samariya wazundwa eelyo mu 740 B.C.E., ibwami bwamyaambo iili kkumi bwamana.

12. Mmulimo nzi ngwalailide Jehova sunu, alimwi ncinzi ciyoobacitikila aabo batatobeli ncenjezyo eeyo?

12 Kuciindi cesu cino, Jehova watupa mulimo wakukambauka nyika yoonse mbwiizulwa, ikucenjezya “bantu kuti kumasena oonse boonse basanduke.” (Incito 17:30; Matayo 24:14) Aabo ibakaka nzila ya Leza yalufutuko bayooba mbuli “kafwapu,” akunyonyoonwa mbuli cisi ca Israyeli cabasiluleyo. Pele aabo ibasyoma Jehova “bayookona nyika, bayookala mulinjiyo lyoonse.” (Intembauzyo 37:29) Aboobo ncamaanu ikutacita zyeezyo izyakacita bwami bwa Israyeli bwansiku! Atumusyome Jehova cakumaninina ikutegwa tukafwutuke.

Inguzu Zyakufwutula Nzyajisi Jehova

13, 14. Mmakani nzi aaumbulizya ngayanda kwaambila Zioni Jehova?

13 Jerusalemu, imunzi mupati wa Juda uli makkilomita masyoonto buyo ikuzwa kumunyinza wa Israyeli wakumusanza. Ibana Jerusalemu balicibwene kabotu-kabotu icacitikila Samariya. Lino abalo bakongwa asinkondonyina uuyoosya nguwenya wanyonyoona basimukobonyina bakunyika. Sena kuli ciiyo ncobabweza kuli zyeezyo zyacitikila Samariya?

14 Aaya majwi ngaamba lino Isaya alaumbulizya kubana Jerusalemu. Wabasyomezya ulaamba Jehova ucibayanda bantu bakwe bacizuminano ategwa: “Mbuboobu Jehova mbwaandaambila. Mulavu naavuluma, asyuumbwa naandondoma mukulya kwakwe, nekuba kuti beembeli banji loko baitwa kukumulwisya, takonzyi kuyoowa ijwi lyabo nikuba kulibombya nkaambo kakuyobayoba kwabo. Mbubonya obo Jehova wamakamu uyooseluka kuzoolwisya atala lyacilundu ca-Zioni atulundu twaco.” (Isaya 31:4) Mbubwenya mbuli syuumbwa mbwavwulumina munyama, awalo Jehova uyookwabilila munzi wa Zioni uusalala akutauzumizya kuti usaalwe. Kunyina kulisumpula naa kukongwa nokuba kuyobayoba kwabasilumamba bana Asuri ikuyoopa kuti Jehova acince makanze akwe.

15. Ino Jehova wabalanganya buti bana Jerusalemu munzila yalubomba alimwi yaluse?

15 Lino amubone Jehova mbwabalanga caluzyalo aluse ibana Jerusalemu: “Mbuli tuyuni tuuluka-uluka, Jehova wamakamu uyoovuna Jerusalemu. Uyooutabilila akuuvuna, uyooufwida luse akuufutula.” (Isaya 31:5) Imuyuni uulaabana inga ulipakamene kapati ikukwabilila bana bakwe. Kabelesya mababa akwe aatandabikidwe, ulabakwabilila bana bakwe alimwi ulalanga-langa ikubona naa kuli cikonzya kubaluma. Ikuti naa wabona sinkondo, ulavwavwabala cakufwambaana ikukwabilila bana bakwe. Mbubwenya buyo, Jehova uyoobakwabilila calubomba ibana Jerusalemu kuli basikusaala bana Asuri.

“Amupiluke Kulinguwe”

16. (a) Ino Jehova wabakulwaizya kucita nzi bantu bakwe? (b) Ino ndilili nokwakaboneka caantangalala ikuzanga kwabana Juda? Amupandulule.

16 Lino Jehova wayeezya bantu bakwe kuti babisya, eelyo wabakulwaizya kuti bazileke nzila zyabo zyabubi: “Amupiluke kulinguwe ngumwapapila cakwiinda, nubana ba-Israyeli.” (Isaya 31:6) Tabuli bwami bwamyaambo iili kkumi bulikke ibwakazanga. Ibana Juda, alimwi ‘abana ba-Israyeli’ bakamupapila. Aaya makani ayoosalala ciindi Manase imwana wa Hezekiya aakuba mwami mbwayoomanina buyo mulumbe wakwe wabusinsimi Isaya. Ikweelana amakani aali mu Bbaibbele, “Manase wakaleesya ba-Juda abantu baku-Jerusalemu, mane lumwi bakacita bubi kwiinda bamasi Jehova mbaakatandide.” (2 Makani 33:9) Amwaayeeyele makani aayo! Jehova watanda bamasi akaambo kakuti bakali kucita zisesemyo mububi bwabo, pele ibana Juda ibali mucizuminano a Jehova bacita bubi kwiinda bamasi.

17. Muunzila nzi izintu sunu mozyeelene azyakali kucitika mu Juda kuciindi ca Manase?

17 Kumatalikilo aamwaanda wamyaka wa 21, izintu zilikozyenye kapati azyakali kucitika mu Juda kumazuba a Manase. Inyika yazumanana kwaandaana akaambo kakusulana kumakani aabukombi, mubala alimwi amusyobo. Ikujaya, kutundulula, kujata bamakaintu alimwi acijaye-jaye ikutegwa umane musyobo umwi zyapenzya tuulunzuma twabantu. Icakutadooneka ibantu amasi, ikapati aa Bunakristo bwanyika ‘bapapa cakwiinda.’ Nokuba boobo, tuli masimpe kuti Jehova takabulekeli bubi oobu kuti buzumanane pe. Nkaambo nzi? Nkaambo kazintu izyakacitika kuciindi ca Isaya.

Jerusalemu Wafwutulwa

18. Ino Rabisake wamucenjezya buti Hezekiya?

18 Ibami ba Asuri bakalumbaizya baleza babo akaambo kakuzunda munkondo. Ibbuku litegwa Ancient Near Eastern Texts lijisi malembe aa Ashurbanipal imwami wa Asuri walo waamba kuti wakasololelwa a “Ashur, Bel, Nebo, baleza bapati, bami bakwe balo baamweembela (lyoonse) [ciindi naaka]zunda basilumamba bacibwene kumakani aakulwana . . . munkondo mpati.” Kuciindi ca Isaya, Rabisake walo wiiminina Mwami Sanakeribu wa Asuri awalo wakatondezya lusyomo lwakuti baleza balanjilila munkondo zyabantunsi ciindi naakali kubandika a Mwami Hezekiya. Wakacenjezya mwami wa Juda kuti aleke kusyoma kuti Jehova nguukonzya kumufwutula, eelyo wakati baleza bamasi bali kubagwasya kapati bantu babo akubakwabilila kukulwanwa abasikalumamba ba Asuri ibayoosya.—2 Bami 18:33-35.

19. Ino Hezekiya waaingula buti makani aa Rabisake?

19 Ino Hezekiya wakacita buti? Cibalo camu Bbaibbele caamba boobu: “Mwami Hezekiya naakamvwa, wakazapaula zyakusama zyakwe, wasama zisani zyamasaka, akunjila muŋanda ya-Jehova.” (2 Bami 19:1) Hezekiya waziba kuti kuli buyo Omwe uukonzya kumugwasya muciindi eeci ncayoowede kapati. Walibombya akusyoma Jehova kuti amusololele.

20. Mmuunzila nzi Jehova mwayoobalwanina ibana Juda, alimwi ncinzi ncobeelede kwiiya kumakani aaya?

20 Jehova wamupa busolozi mbwaalomba. Waamba boobu kwiinda mumusinsimi Isaya: “Mubuzuba obo muyoosowa umwi aumwi zikozyano zyakwe zyansiliva azikozyano zyakwe zyangolida nzimulicitilide amaanza aanu aabubi.” (Isaya 31:7) Jehova aakubalwanina bantu bakwe, baleza ba Sanakeribu bayoozibwa bwini mbobabede, kuti mbabuyo. Eeci nciiyo ncobeelede kwiiya bana Juda. Nokuba kuti Mwami Hezekiya ulasyomeka, icisi ca Juda cizwide mituni mbubwenya mbuli Israyeli. (Isaya 2:5-8) Ikutegwa bana Juda babe acilongwe cibotu alimwi a Jehova bayooyandika kweempwa zibi zyabo akusowa “umwi aumwi zikozyano zyakwe [naa mituni].”—Amubone Kulonga 34:14.

21. Mbuti Isaya mbwaalupandulula lunyonyooko Jehova ndwaayoocitila Asuri munzila yabusinsimi?

21 Lino Isaya walupandulula lunyonyoko ndwayooleta Jehova kuli sinkondonyina a Juda uuyoosya ikwiinda mubusinsimi ulaamba: “Mu-Asuri uyoowa, pele ipanga liti muwisye talili lyamuntu. Ipanga litali lyamuntunsi ndeliti mujaye. Uyoocija ipanga, nkabela basankwa bakwe bayootolwa kucibbalo.” (Isaya 31:8) Casika ciindi eeci ibana Jerusalemu tabakayandiki mane akubweza mapanga aabo ikuzwa munkomwe zyayo. Basikalumamba bacibwene kapati ibana Asuri bajayigwa apanga lya Jehova ikutali lyamuntu. Walo Mwami wa Asuri Sanakeribu “uyoocija ipanga.” Imungelo wa Jehova naajaya basikalumamba bakwe ibasika ku 185,000, walo wapiluka kumunzi. Mpoonya kafwugeme ikupaila kuli leza wakwe, Nisiroki, wajayigwa abanabakwe bakulizyalila.—2 Bami 19:35-37.

22. Ncinzi ncobakonzya kwiiya Banakristo kuzwa kuzintu zyakacitikila Hezekiya alimwi abasikalumamba bana Asuri?

22 Kunyina iwakalizi mane naba Hezekiya inzila njaakali kuyoobelesya Jehova ikuvwuna Jerusalemu kubana Asuri. Nokuba boobo, inzila njaakabelesya Hezekiya ikulanganya penzi lyakwe ipa cikozyanyo cibotu kapati kulibaabo bali mumasukusyo sunu. (2 Ba-Korinto 4:16-18) Akaambo kakuti ibana Asuri bakali kukonga Jerusalemu ciindi aciindi, Hezekiya wakaleelede kuyoowa. (2 Bami 19:3) Pele wakalijisi lusyomo muli Jehova aboobo wakalomba busolozi bwakwe ikutali bwamuntunsi. Wakabalongezya kapati ibana Jerusalemu! Abalo Banakristo ibamuyoowa Leza sunu balakonzya kupengana kapati kuti kabajisi penzi. Ibunji bwaziindi balayoowa aboobo aako nkaambo kamvwika. Pele ikuti naa ‘makataazyo eesu oonse twaasowela kumaanza aa Jehova’ uyootulanganya. (1 Petro 5:7) Uyootugwasya kuti tutayoowi kapati alimwi uyootuyumya kuti tukonzye kuyumuna mukuli ooyo.

23. Ino mbuti Sanakeribu mbwaayoowa nguwe muciindi ca Hezekiya?

23 Sanakeribu nguwayoowa lino muciindi ca Hezekiya. Nguni uukonzya kumugwasya? Isaya wasinsima ulaamba: “Indomba yakwe iyooinda cakuyoowa, abasilutwe bakwe bayoocija akusia kandembela. Mbuboobo mbwaamba Jehova, angonguwe uujisi mulimo wakwe mu-Zioni aciko cakwe mu-Jerusalemu.” (Isaya 31:9) ‘Indomba,’ imayubilo ngasyoma Sanakeribu aabaleza bakwe bakakilwa kumugwasya lino. ‘Bainda kuyoowa.’ Kunze lyaboobo, nobaba basilutwe bakwe tiibamugwasya pe Sanakeribu. Abalo bayoowa kapati.

24. Mmulumbe nzi uusalede uuyiigwa kuzwa kuzintu zyakacitikila Asuri?

24 Icibeela eeci cabusinsimi bwa Isaya cijisi mulumbe uutadoonekwi kulibasikukazyanya a Leza. Kunyina cikonzya kunyonganya makanze aa Jehova acibe cilwanyo, naa inguzu naa cibelesyo cili coonse. (Isaya 41:11, 12) Alimwi aabo ibaamba kuti babelekela Leza bamana bacileka akutalika kuyandaula bukkale bubotu azintu zyanyika tabakazwidilili pe. Aabo boonse ‘batasyomi Uusalala wa-Israyeli’ bayoomubona ‘kaleta mapenzi.’ (Isaya 31:1, 2) Masimpe, Jehova alikke ngemayubilo eeni-eni alimwi aateeli.—Intembauzyo 37:5.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 5 Kulalangilwa kuti itupango totatwe twakusaanguna twa Isaya caandaano 31 tugamide bana Israyeli. Ituli cisambomwi twamamanino tujatikizya Juda.

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 319]

Aabo ibasyoma zintu zyanyika tabakazwidilili pe

[Cifwanikiso icili apeeji 322]

Mbubwenya mbuli syuumbwa mbwavwulumina munyama, Jehova uyookwabilila munzi wakwe uusalala

[Cifwanikiso icili apeeji 324]

Inyika yazumanana kwaandaana akaambo kakusulana kumakani aabukombi, mubala alimwi amusyobo

[Cifwanikiso icili apeeji 326]

Hezekiya wakaunka kuŋanda ya Jehova kuyandaula lugwasyo