Skip to content

Skip to table of contents

Maawe Kubazangi!

Maawe Kubazangi!

Cibalo 11

Maawe Kubazangi!

Isaya 9:8–10:4

1. Nkulubizya kupati kuli buti nkwaakacita Jeroboamu?

NOBAKAANDAANA bantu bakali mucizuminano a Jehova kuti babe mami obile, ibwami bwakunyika ibwamikowa iili kkumi bwakatalika kweendelezyegwa a Jeroboamu. Imwami mupya wakalilimvwide, kali mweendelezi singuzu. Pele ilusyomo lwini-lwini muli Jehova taakalujisi pe. Akaambo kaceeci, wakacita cintu cakabunyonganya kapati bwami boonse bwakunyika. Imulawo wa Musa wakali kulailila bana Israyeli kuti bakeelede kunoounka kutempele lyaku Jerusalemu iziindi zyotatwe amwaka lyalo lino lyakali kubwami bwakumusanza bwa Juda. (Deuteronomo 16:16) Akaambo kakuyoowa kuti inyendo zili boobu zyakali kunookamantanya bantu bakwe abanabakwabo ibali mubwami bwakumusanza, Jeroboamu “wakapanga boombe bobile bangolida, wakaambila bantu kuti, Camukataazya kuya ku-Jerusalemu. Amubone, noba-Israyeli. Mbaaba ba-Leza banu ibakamugwisya munyika ya-Egepita. Mpawo wakabika umwi ku-Beteli, aumwi wakamubika ku-Dani.”—1 Bami 12:28, 29.

2, 3. Ino kulubizya kwa Jeroboamu kwakabajatikizya buti bana Israyeli?

2 Imakanze aa Jeroboamu akalibonya mbuli kuti abeleka kabotu kwakaindi kasyoonto buyo. Ibantu bakali kuyabuleka kuunka ku Jerusalemu, eelyo bakatalika kukomba boombe aabo bobile. (1 Bami 12:30) Nokuba boobo, eeci cilengwa cabukombi bwabuzangi cakanyonyoona bwami bwamikowa iili kkumi. Kumyaka yakumbele, naba Jehu walo iwakali musungu kumakani aakugwisya bukombi bwa Baala mu Israyeli, wakazumanana ikukotamina boombe aaba bangolida. (2 Bami 10:28, 29) Ino ncinzi cimbi cakacitika akaambo kakuyeeya kwa Jeroboamu ikunyongene? Kwakaba mapenzi kumakani aabulelo alimwi bantu bakatalika kupenga.

3 Akaambo kakuti Jeroboamu wakazanga, Jehova wakaamba kuti lunyungu lwakwe kunyina nolwakali kuyooyendelezya nyika alimwi ibwami bwakunyika bwakali kuyoopenga kapati. (1 Bami 14:14, 15) Ijwi lya Jehova lyakazuzikizyigwa. Ibami ba Israyeli ibali ciloba bakalela buyo kwamyaka yobile naa iitasiki ooko, amane bamwi bakali kulela buyo kwamazuba masyoonto. Umwi mwami wakalijaya, mpoonya bamwi ibali cisambomwe bakajayigwa abantu bamwi ibakaba bami kwiinda mukwaatula bamwi. Icisi ca Israyeli cakaba amapenzi aakutakkalikila, kulwana alimwi akujayana ikapati nobwakamana bulelo bwa Jeroboamu Wabili, bwalo ibwakamana ambweni mu 804 B.C.E. ciindi Uziya naakali kulela ku Juda. Akaambo kabukkale buli boobu, Jehova wakatuma ncenjezyo naa “mulazyo” uugaminina kwiinda muli Isaya kubwami bwakunyika. “Mwami wakatuma mulazyo kuli-Jakobo, wakamvwigwa mucisi ca-Israyeli.”—Isaya 9:8. *

Ikulisumpula a Kulikankaizya Zyamunyemya Leza

4. Ino “[m]mulazyo” nzi Jehova ngwaatumina ba Israyeli, alimwi nkaambo nzi?

4 “Mulazyo” wa Jehova uyoobikkilwa maanu. “Bantu boonse bayoouziba, ba-Efraimu abaabo bakede mu-Samariya. Mukulikankaizya kwabo amukulisumpula kwamyoyo yabo.” (Isaya 9:9) Imazina aakuti “Jakobo,” “Israyeli,” “Efraimu” alimwi a “Samariya” oonse aamba bwami bwakunyika bwa Israyeli, Efraimu kauli ngomusyobo mupati, a Samariya kauli munzi mupati. Imulazyo wa Jehova kubwami oobo ndubeta lupati nkaambo Efraimu wakakatila kuba muzangi alimwi wayuma buya kumakani aakulikankaizya kuli Jehova. Leza kunyina nayookwabilila bantu kumapenzi aaboola nkaambo kamicito yabo mibyaabi. Bayoosinikizyigwa kuteelela naa kubikkila maanu kumulazyo wa Leza.—Ba-Galatiya 6:7.

5. Ino bana Israyeli balitondezya buti kuti kunyina mbulwabajatikizya lubeta lwa Jehova?

5 Mboziyabubijila limwi zintu, ibantu basweekelwa kapati, kubikkilizya amaanda aabo alo bunji bwangawo aayakidwe ancelwa zyabulongo alimwi azisamu zitaduli. Sena myoyo yabantu aaba yabomba akaambo kazintu eezi? Sena bayootobela basinsimi ba Jehova akupilukila kuli Leza wakasimpe? * Isaya walemba kujatikizya mucito wabo wakulikankaizya: “Zitina zyawa, pele tuyooyasya mabwe aabezedwe; mikuyu yagonkwa pele tuyoobika misamu yakedari mucibaka cayo.” (Isaya 9:10) Ibana Israyeli bamukaka Jehova alimwi babakaka abalo basinsimi bakwe balo babaambila ncobajanina mapenzi aali boobu. Atwaambe kuti ibantu baamba kuti: ‘Tuyoonyonyookelwa maanda eesu aabambidwe aancelwa zyabulongo izifwa buyo alimwi azisamu zitaduli, pele ikusweekelwa ooku kuyooceya kapati twaakuyakulula kwiinda mukubelesya zibelesyo ziyumu—imabwe aabezedwe alimwi amakedari!’ (Amweezyanisye a Jobu 4:19.) Aboobo kwakanyina cintu cimbi Jehova ncaakali kukonzya kucita kunze lyakuzumanana kubasubula.—Amweezyanisye a Isaya 48:22.

6. Ino Jehova waamana buti makanze ba Aramu a Israyeli ngobajisi kuli Juda?

6 Isaya wazumanana ulaamba: “Jehova ulababusizya basinkondonyina babo.” (Isaya 9:11a) Imwami Peka wa Israyeli alimwi a Mwami Rezini wa Aramu mbalongwe. Bakanza kuzunda bwami bwamikowa yobile bwa Juda akulibikkila mwami wabo beni, ‘imwana wa-Tabeeli’ umwi acuuno cabwami ca Jehova. (Isaya 7:6) Pele makanze aayo taakwe naabeleka pe. Rezini ulijisi basinkondonyina basinguzu, eelyo Jehova ‘uyoobusizya’ Israyeli basinkondo aaba. Ikaambo kakwaamba kuti ‘kubusizya’ kaamba ikuzumizya kuti nkondo ilwanwe yalo iyoopa kuti oobo bulongwe antoomwe amakanze aabo zimane.

7, 8. Ino ikuzundwa kwa Aramu kubana Asuri kwakaleta nzi kucisi ca Israyeli?

7 Ikumana kwabulongwe oobu kwatalika ciindi bana Asuri nobalwana bana Aramu. “Mwami wa-Asuri wakamuzuminina, wakeza ku-Damasko [munzi mupati wa Aramu], wauzunda akutola bantu bawo mubuzike ku-Kiri. Alakwe Rezini wakamujaya.” (2 Bami 16:9) Mbwaanga Peka wasweekelwa mulongwaakwe singuzu, wabona kuti imakanze aakwe ikujatikizya Juda anyonyoonwa. Atwaambe kuti mbokwaindila buyo ciindi cisyoonto kuzwa naafwa Rezini, Peka wajayigwa awalo kuli Hosea walo wakkala acuuno cabwami mu Samariya.—2 Bami 15:23-25, 30.

8 Iwakali mulongwe wa Israyeli, Aramu, lino watalika kweendelezyegwa a Asuri, icisi canguzu kapati mucooko coonse. Isaya wasinsima kujatikizya mbwayoobelesya bulongwe oobu bupya Jehova: ‘Jehova uyoobinzya basikubalwisya [bana Israyeli ]. Ba-Aramu kunembo aba-Filisti kusule, boonse bayooluma ba-Israyeli cakuvundika. Aaya makani oonse aba, nekubaboobo bukali bwakwe tabuna kumana, ijanza lyakwe licitandabikidwe.’ (Isaya 9:11b, 12) Inzya, icisi ca Aramu caba sinkondonyina a Israyeli lino, aboobo icisi ca Israyeli ceelede kulibambila kulwanwa acisi ca Asuri alimwi aca Aramu. Ikusaala ooku kwazwidilila. Hosea sikulibikka bwami waba mubelesi wa Asuri akuyanda kuti abbadelwe lubono lunji kapati. (Makumi aamyaka masyoonto musyule, Asuri wakatambwide mali manji kuzwa ku Mwami Menahemu waku Israyeli.) Akazuzikizyigwa kaka majwi aamusinsimi Hosea aakuti: “Inguzu zyakwe (Efraimu) bazimanizya beenzu.”—Hosea 7:9; 2 Bami 15:19, 20; 17:1-3.

9. Ino nkaambo nzi ncotukonzya kwaamba kuti iba Filisti balalwana kuzwa “kusule”?

9 Sena tabusyi mbwaamba Isaya awalo kuti iba Filisti bayoomulwana ikuzwa ‘kusule’? Mbombubo. Kacitanasika ciindi cakubelesya mincini iitondezya mabbazu, ibana Hebrayo bakali kutondeka bbazu kweelana ampaimvwi muntu kalangide kujwe. Aboobo ba Aramu bakali “kunembo” kakuli ba Filisti bakali “kusule.” Aciindi aawa “Israyeli” iwaambidwe kuli Isaya 9:12 ulakonzya kabikkilizya a Juda nkaambo kunyina makani aamba kujatikizya kusaala kwabwami bwakunyika aba Filisti. Nokuba boobo, bacikonzya kusaala Juda kuciindi cabulelo bwa Ahazi imusaanyina a Peka, eelyo bazunda akubweza minzi ya Juda iili mbwiibede alimwi amayubilo. Mbuli Efraimu kulubazu lwakunyika, icisi ca Juda ciyandika cisubulo kuzwa kuli Jehova nkaambo acalo cajatikizyigwa kapati mumakani aakuzanga.—2 Makani 28:1-4, 18, 19.

Inyika Yabazangi—Kuzwa ‘Kumutwe Kusikila Kumucila’

10, 11. Ino ncisubulo nzi ncayooletela bana Israyeli Jehova akaambo kakuzumanana kuzanga?

10 Ibwami bwakunyika bwazumanana ikuzangila Jehova nokuba kuti bwapenga kapati alimwi nokuba kuti basinsimi ba Jehova balaambilizya cakusinizya. “Bantu tabana kupiluka kuliyooyo iwakabauma, tabana kubika myoyo yabo kuli-Jehova wamakamu.” (Isaya 9:13) Mpoonya imusinsimi ulaamba: “Jehova uyoogonkela cisi ca-Israyeli mutwe amucila woonse, tukunka amatete oonse, mubuzuba bomwe. Munene amulemu, ngonguwe mutwe; amusinsimi uuiisya zyakubeja, ngonguwe mucila. Basikweenzya bantu aba balabaleesya munzila imbi; abaabo baenzegwa banyonyooka.”—Isaya 9:14-16.

11 “Mutwe” ‘atukunka’ ziiminina beendelezi bacisi, ‘ibanene abalemu.’ ‘Imucila’ “amatete” ziiminina basinsimi babeji balo baamba majwi aakondelezya buyo basololi babo. Sikwiiya Bbaibbele umwi wakalemba kuti: “Ibasinsimi babeji baambwa kuti mucila nkaambo mbobakaindide kutalilemeka akati kabantu alimwi akaambo kakuti bakali basikutobela basikuupaupa ameso babeendelezi babyaabi.” Professor Edward J. Young waamba boobu kujatikizya basinsimi babeji aaba: “Kunyina nobakali beendelezi pe, pele bakali buyo basikutobela busolozi bwabeendelezi, bakali basikuupaupa buyo, mbuli mucila wamubwa wiide kupikinya.”—Amweezyanisye 2 Timoteo 4:3.

Abalo ‘Bamukabafu Abamusyaala’ Mbazangi

12. Ino mbunji buti busofwaazi muciinga cabana Israyeli?

12 Jehova Ngusikukwabilila bamukabafu abamusyaala. (Kulonga 22:22, 23) Pele amuswiilile mbwaamba Isaya lino: “Mwami takooyookondelwa bakubusi babo, abalo bamusyaala babo abamukabafu babo takooyoobafwida luse, nkaambo boonse buyo mbasicinguni, balacita zibi, ayalo milomo yoonse ilaamba bufubafuba. Aya makani oonse aba, nekubaboobo bukali bwakwe tabuna kumana, ijanza lyakwe licitandabikidwe.” (Isaya 9:17) Ibuzangi bwasofwaazya bukkale boonse kubikkilizya abamukabafu abamusyaala! Icakukkazyika moyo, Jehova watuma basinsimi bakwe kasyoma kuti bantu balakonzya kucinca nzila zyabo. Mucikozyanyo, Hosea wakombelezya ulaamba: “O Israyeli, kopiluka kuli-Jehova Leza wako, nkaambo zibi zyako nzezyakulebya.” (Hosea 14:1) Elo camucisa kaka Sikukwabilila bamukabafu abamusyaala cakuti mane abalo wababeteka!

13. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kuzwa kubukkale bwakuciindi ca Isaya?

13 Lino tukkede kuciindi cikatazya mbubwenya mbuli Isaya, calo icili afwaafwi abuzuba bwa Jehova bwakuleta lubeta lwakwe kubantu babyaabi. (2 Timoteo 3:1-5) Aboobo kulayandika kapati kuti Banakristo bakasimpe kufwumbwa naa bali mubukkale buli buti kuti bazumanane kusalala munzila yakumuuya, yakumubili alimwi akumizeezo ikutegwa bazumanane kukondelezya Leza. Umwi aumwi wesu aacijatisye cilongwe cakwe a Jehova. Boonse aabo ibakazwa kale mu “Babuloni mupati” ‘batavwelanizigwi alimwi azibi zyakwe.’—Ciyubunuzyo 18:2, 4.

Ikukomba Kwakubeja Kwaleta Kulwana

14, 15. (a) Ncinzi cacitika akaambo kakukomba madaimona? (b) Mmapenzi nzi ngaasinsima Isaya kuti ayoozumanana kupenzya Israyeli?

14 Ikukomba kwakubeja caamba kukomba madaimona. (1 Ba-Korinto 10:20) Ikweendelezya kwamadaimona kupa kuti kube kulwana naa luuni mbubwenya mbucakacitika kalitanaba Zambangulwe. (Matalikilo 6:11, 12) Aboobo tacigambyi pe kuti icisi ca Israyeli nocalisalila kuzanga alimwi akutalika kukomba madaimona, munyika kwavwula luuni abubi.—Deuteronomo 32:17; Intembauzyo 106:35-38.

15 Isaya wapandulula kabotu-kabotu mumajwi mbubwakavwula bubi alimwi aluuni mu Israyeli ategwa: “Bubi bulapya mbuli mulilo uutenta myuunga amitubetube; ulayaka munsaka zyamusokwe, elyo busi bwazyo bulaya busuka kujulu. Nkaambo kabukali bwa-Jehova wamakmu nyika ilasizigwa. Bantu baba mbuli inkuni zyakukunkya mulilo. Taakwe naba omwe uufwida mweenzinyina luzyalo. Muntu uyoonyanzya zilyo kululyo, pele uciyoofwa inzala; uyoolya kulumwensi, pele takooyookuta. Bayoolya umwi aumwi nyama yamweenzinyina. Manase ulapenzya Efraimu, Efraimu ulapenzya Manase, aboonse bobile balapenzya Juda. Aya makani oonse aba, nekubaboobo bukali bwakwe tabuna kumana, ijanza lyakwe licitandabikidwe.”—Isaya 9:18-21.

16. Ino azuzikizigwa buti majwi aali kuli Isaya 9:18-21?

16 Mbubwenya ibucita mulilo walo uutenta muunga amuunga, iluuni lwavwula kufwambaana akusika “munsaka zyamusokwe” eelyo lwabamba mulilo mupati waluuni. Basikubandika zya Bbaibbele ba Keil alimwi a Delitzsch kuvwula kwaluuni ooku bakupandulula kuti “ncecintu ciinda kubija icakanyonyoona bantu kuciindi cankondo yamucisi. Bakali kujayana kakunyina akukkutila pe akaambo kakubula mizeezo mibotu.” Kuboneka kuti kwabandwa buyo myaambo ya Efraimu alimwi a Manase nkaambo njemipati-pati kubwami bwakunyika alimwi mbobali mumazyalani aabana bobile ba Josefa, mbobasimukowa beni-beni ibamyaambo iili kkumi. Pele nokuba kuti zintu zili boobu, oolu luuni lwamumukowa lwalesyegwa lilikke nobalwana a Juda wabwami bwakumusanza.—2 Makani 28:1-8.

Ibabetesi Basilweeno Babetekwa

17, 18. Mbusofwaazi buli buti ibuliko mubweendelezi bwamilawo mu Israyeli?

17 Mpoonya lino Jehova wabikkila maanu kubabetesi basilweeno alimwi abeendelezi bambi. Aaba tababubelesyi kabotu bweendelezi bwabo kwiinda mukudyaaminina bapengede ibaboola kulomba kuti bakosodwe milandu yabo cabululami. Isaya ulaamba: “Maawe kulibaabo bakosola makani aataluleme, abalembi balemba zyakupenzya, kuti bakasye batengwana kubetekelwa kabotu akunyanzya bacete babantu bangu imbeta zyabo zyeelede, kuti basaale bamukabafu akunyanzya imbono zyabamusyaala.”—Isaya 10:1, 2.

18 Imulawo wa Jehova tauzumizyi nzila zyoonse zijatikizya kutalulama: “Mutaciti zitaluleme mukubeteka kwanu; mutalangi ciimo camucete nekuba kuyoowa basimpuo.” (Levitiko 19:15) Aaba beendelezi ‘balibikkila milawo iitaluleme’ kwiinda mukutatobela mulawo ooyu ikutegwa bazuminizye kubba ikucitwa munzila yalunya kapati kwiinda mukubweza lubono lwabamukabafwu alimwi abamusyaala. Ee, baleza ba Israyeli bakubeja tabakubwene kutalulama ooku pe, pele Jehova ulikubwene. Lino Jehova wabagama aaba babetesi babi kwiinda muli Isaya.

19, 20. Ino ibukkale bwababetesi bana Israyeli basilweeno buyoocincwa buti, alimwi ncinzi ciyoocitika ‘kumbono’ zyabo?

19 “Ino muyoocitanzi mubuzuba bwakuswayigwa, mapenzi naazoosika kuzwa kule? Muyoocijila kulini kuti mugwasigwe? Ambono zyanu muyoozisia kuli? Muyookotama buyo kunsi lyabaabo bajatwa, muyoowa kunsi lyabaabo bajayidwe.” (Isaya 10:3, 4a) Bamukabafwu abamusyaala tabajisi babetesi basyomeka kwalo nkobakonzya kulomba kuti milandu yabo ikosolwe cakululama. Aboobo cileela kuti lino Jehova wabuzya babetesi basilweeno nkobatuunke mbwaanga lino Jehova wabapa mulandu. Ee, balazyiba kuti “cilayoosya kuwida mumaanza aa-Leza muumi.”—Ba-Hebrayo 10:31.

20 ‘Imbono’ zyababetesi babi aaba zyalo zibikkilizya akulisumpula kwanyika, bulemu, inguzu ziboola akaambo kabuvwubi alimwi azyuuno nzyobajisi ziyooba zyaciindi buyo cisyoonto. Bamwi bayooba baange munkondo, ‘bayookotama’ naa kukalaba akati kabaange bambi kakuli bamwi bayoojayigwa eelyo mibili yabo inoovwumbilidwe abaabo ibayoofwa munkondo. Alimwi ‘imbono’ zyabo zibikkilizya buvwubi ibwakajanwa munzila yabumpelenge zyalo iziyoonyonyoonwa abasinkondonyina.

21. Sena bwamana ibukali bwa Jehova kuli Israyeli akaambo kacisubulo ncaabapa?

21 Isaya wamanizya cibeela eeci camamanino akaambo kacenjezya kapati ategwa: “Aya makani oonse aba [aajatikizya mapenzi oonse aali mucisi] nekubaboobo bukali bwakwe tabuna kumana, ijanza lyakwe licitandabikidwe.” (Isaya 10:4b) Inzya, Jehova ucijisi makani aakwaambila bana Israyeli. Ijanza lya Jehova ilicitandabikidwe talikavwungwi pe mane kusikila akape cisubulo camamanino kubwami bwakunyika buzangi.

Mutacegwi pe Kububeji Akuliyanda

22. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kumakani aakacitikila Israyeli?

22 Ijwi ndyaakaamba Jehova kwiinda muli Isaya lyakali anguzu kapati kubana Israyeli, eelyo ‘kwiina nolyakapiluka kulinguwe cabuyo pe.’ (Isaya 55:10, 11) Imakani aaciindi alaamba mbubwakamana bwami bwakunyika munzila yeetezya, aboobo tulakonzya kweezeezya mbuli mbubakapenga ibakali kukkala mumo. Icakutadooneka, ijwi lya Jehova liyoozuzikizyigwa akubukkale oobu bubyaabi ikapati ku Bukombi bwanyika buzangide. Aboobo cilayandika kapati kaka kuti Ibanakristo sunu batabikkili maanu kumakani aakubeja alimwi ayaayo aakazya Leza! Akaambo ka Jwi lya Leza, itukole twa Sataani twakayubununwa kaindi, aboobo tatweelede kucegwa antuto mbuli mbucakacitikila ba Israyeli bansiku. (2 Ba-Korinto 2:11) Tutaleki pe kukomba Jehova toonse “mumuuya amubwini.” (Johane 4:24) Akaambo kaboobo, ijanza lyakwe ilitandabikidwe talikaumi bakombi bakwe pe, mbuli mbulyakacita kuli Efraimu muzangi; pele maboko aakwe ayoobafwukatila alimwi uyoobagwasilizya munzila iitola kubuumi butamani anyika.—Jakobo 4:8.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 3 Ibbuku lya Isaya 9:8–10:4 lilembedwe muzibeela zijisi zibalo zili mbuli kuti ninyimbo, cimwi acimwi cimana amakani aayoosya aakuti: “Aya makani oonse aba, nekubaboobo bukali bwakwe tabuna kumana, ijanza lyakwe licitandabikidwe.” (Isaya 9:12, 17, 21; 10:4) Aaka kaambo nkekakamantanya bbuku lya Isaya 9:8–10:4 kuti ube “mulazyo” omwe. (Isaya 9:8) Alimwi amubone kwaamba kuti ‘ijanza lya Jehova licitandabikidwe’ ikutegwa ababeteke, ikutali kuti batalike kumvwana alimwi pe.—Isaya 9:13.

^ munc. 5 Ibasinsimi ba Jehova ibali mubwami bwakunyika bwa Israyeli babikkilizya Jehu, (ikutali mwami) Eliya, Mikaya, Elisha, Jona, Odedi, Hosea, Amosi alimwi Mika.

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 139]

Ibubi akulwana zyavwula mu Israyeli mbuli mulilo uutenta syaka

[Cifwanikiso icili apeeji 140]

Jehova uyoobapa mulandu aabo ibalida bamwi masuku amutwe