Skip to content

Skip to table of contents

Aaya Ngamazubaa Mamanino!

Aaya Ngamazubaa Mamanino!

Cibalo 11

Aaya Ngamazubaa Mamanino!

1. Nkaambo nzi banji ncobanyongana ciindi nobayeeyela mbuli mbwiibede nyika lino, alimwi nkuli nkobunga bwajanwa bupanduluzi bwazintu zicitika munyika?

INO eeyi nyika yesu iipilingene yakazootaana buti waano? Nkuli nkotutozya? Sena mwalina buzuba mwabuzya mibuzyo iili boobu? Bamwi balanyongana ciindi nobalanga mbwiibede nyika sunu. Zintu zili mbuli nkondo, malwazi, amilandu zipa kuti bantu balibuzye naa kumbele kunooli buti. Basololi bamfwulumende tabapi bulangizi bwini-bwini pe. Pesi bupanduluzi bwamazuba aaya ibusyomeka buzwa mu Jwi lya Leza. Ibbaibbele lilatugwasya kubona naa tuteene ali muciindi. Lilatutondezya kuti tuli mu “mazuba aakumamanino” aabweende oobu bwazintu.—2 Timoteo 3:1.

2. Mmubuzyo nzi Jesu ngwaakabuzigwa abasiciiya bakwe, alimwi mbuti mbwaakaingula?

2 Mucikozyanyo, amuyeeye kwiingula Jesu nkwaakapa kumibuzyo imwi yakabuzigwa abasiciiya bakwe. Mazuba otatwe Jesu katana kufwa, bakamubuzya ategwa: “Ncinzi cizooba citondezyo cakubako kwako acamamanino aabweende oobu bwazintu?” * (Matayo 24:3, NW) Mukwiingula Jesu wakaamba zintu zimwi kuzigama izyakali kuyoocitika munyika ikutondezya munzila iilimvwisya kuti bweende oobu butali bwabuna Leza bwanjila mumazubaa mamanino.

3. Nkaambo nzi bukkale ncobwakaindila kubija anyika ciindi Jesu naakatalika kulela?

3 Mbuli mbokutondezedwe mucibalo cainda, mulongo waziindi wamu Bbaibbele upa kusyoma kwakuti Bwami bwa Leza butalikide kale kulela. Ino inga caba buti boobo? Ede muciindi cakuti zintu zibote, zyalo noziindila buya kubija. Kujanika kuti eeci ncicona ncitondezyo cipati cakuti Bwami bwa Leza bulitalikide kulela. Ibuti ino? Mbobuya, Intembauzyo 110:2 ilatuzibya kuti kwaciindi cili mbocibede Jesu weelede kulela ‘akati kabasinkondonyina.’ Ncobeni ncito yakwe yakusaanguna naakamana buyo kuba Mwami yakali yakuwinsya Saatani abadaimona bakwe kucilawo canyika. (Ciyubunuzyo 12:9) Aboobo ninzi cacitika? Cakaba mbubwena bwakaambilizigwa ku Ciyubunuzyo 12:12 ikuti: “Nywebo nonsi alwizi, muli mumapenzi, ikuti Diabolosi wamuselukila abukali bupati, nkaambo ulizi kuti ciindi ncacijisi nciniini buyo.” Lino tukkede muliceeco icaambwa kuti “ciindi ncacijisi nciniini buyo.”

4. Nzitondezyo nzi zimwi zyamazubaa mamanino, alimwi ninzi ncozitondezya? (Amubone kabbokesi.)

4 Aboobo tacigambyi pe, ikuti Jesu naakabuzigwa kuti ninzi ciyootondezya kubako kwakwe amamanino aabweende oobu bwazintu, ikwiingula kwakwe kwakali kukkazika moyo. Izibeela zyacitondezyo eeco iziindene-indene zilajanika mukabbokesi apeeji 102. Mbuli mbomukonzya kubona, baapostolo Banakristo ba Paulo, Petro, alimwi a Johane balatupa atumbi twaambo tujatikizya buzuba bwamamanino. Masimpe, bunji bwazibeela zyacitondezyo zijatikizya zintu zipenzya. Nokuba boobo, kuzuzikizigwa kwabusinsimi oobu kweelede kutupa kusyoma kuti bweende oobu bubi bulaafwi kusika kumamanino. Atulangisisye zitondezyo zimwi zipati zyamazubaa mamanino.

IZITONDEZYO ZYAMAZUBAA MAMANINO

5, 6. Mbuti businsimi bujatikizya nkondo anzala mbobuzuzikizigwa?

5 “Cisi cizoolwana acisinyina, abwami buzoolwana abwaminyina.” (Matayo 24:7; Ciyubunuzyo 6:4) Mulembi Ernest Hemingway kaamba Inkondo Yanyika ya I wakati: “cakali cijaye-jaye calunya citaambiki, iciinda [nkondo] yoonse yalina buzuba yacitika anyika.” Mbuli bwaamba bbuku lya The World in the Crucible—1914-1919, ikuti “ikulanga zyakajatikizigwa, yakali nkondo mpya, inkondo ikkwene intaanzi kuzibwa bantu. Kulampa kwaciindi ncoyakatola, bukali bwayo ankoyakataana, zyoonse zyakainda aciimo aakafwini kulangilwa nkondo musule.” Kumane kwakazoosika Nkondo Yanyika ya II, eeyo yalo yakanyonyoona kapati kwiinda Nkondo Yanyika ya I. “Imwaanda wa myaka ooyu wamakumi obile wali kweendelezegwa antobolo zyamincini, matanki aankondo, indeke zya B-52, mabbomba aa nyukkiliya, alimwi amabbomba aafwuswa,” mbwaamba haazibwene wazyaciindi Hugh Thomas. “Eeci ciindi cilaa mpuwo yankondo zyatila bulowa bunji akunyonyoona kwiinda nkondo zyakuziindi zimbi.” Mmasimpe, kwakaambwa zinji kujatikizya kucesya zilwanyo noyakamana Nkondo Yakukongana. Nokuba boobo, ipepa limwi lyaamba kuti kwamana kucesyegwa ooko kukanzidwe, kulalangilwa kucaala mabbomba aanyukkiliya aali akati ka 10,000 a 20,000—inguzu zyazilwanyo ziinda ziindi zili 900 ali zeeziya zyakabelesegwa mu Nkondo Yanyika ya II.

6 “Kuzooba inzala.” (Matayo 24:7; Ciyubunuzyo 6:5, 6, 8, Ci) Kuzwa mu 1914 kwaba ziindi zyanzala mpati izisika ku 20. Imasena amwi aajatikizigwa ngu Bangladesh, Burundi, Cambodia, China, Ethiopia, Greece, India, Nigeria, Russia, Rwanda, Somalia, alimwi a Sudan. Pesi nzala talili lyoonse niiletwa akubula zyakulya. “Izyakulya zyanyika zyayungizigwa mumakumi aamyaka aya aazwaakumana kwiinda bwayungizigwa mweelwe wabantu,” mbubakaamba basisayansi yabulimi abahaazibwene mukweendelezya lubono. “Pesi akaambo kakuti bantu basika ku 800 miliyoni mbacete kapati, . . . tabakonzi kuzulizya kuula kuzwa mumaunda-maunda aaya kutegwa bazwe mubukkale bwakutasaninwa kabotu.” Mapolitikisi ngaalileta penzi eli zimwi ziindi. Dr. Abdelgalil Elmekki waku University yaku Toronto wakapa zikozyanyo zyobile mwalo zyuulu zyabantu mozifwa nzala kakuli zisi zyabo zilasambala zyakulya zitalivwulili. Imfwulumende zibaanga zigeme kuyandaula mali aakumbi aakugwasilizya nkondo zyazyo kwiinda kuti kazisanina bantu bazyo. Aboobo wakati nzi Dr. Elmekki mukumanizya? Wakati inzala kanjikanji “ndipenzi lyakwaabanya alimwi abweendelezi bwamfwulumende.”

7. Ninzi cizizilwe kujatikizya zilwazi zyasunu?

7 “Zilwazi.” (Luka 21:11; Ciyubunuzyo 6:8, Ci) Ibulwazi bwa munamakwekwe bwamu 1918-19 bwakajaya bantu basika ku 21 miliyoni. “Inyika taakwe noyakasaalidwe cintu icakafwambaana kujaya bantu banji boobu,” mbwaakalemba A. A. Hoehling mubbuku lyakuti The Great Epidemic. Asunu zilwazi ziluujisi. Mwaka amwaka, kkansa ilajaya mamiliyoni osanwe aabantu, malwazi aakusoomona alobya maumi aabana bavwanda abapati-pati ibainda kumamiliyoni otatwe, kakweekwe akalo kalajaya basika kumamiliyoni otatwe. Malwazi aamucamba, kapati tumanu, alajaya bana bali 3.5 miliyoni mwaka amwaka kabatanasika amwaka wabo wasanu wakuzyalwa. Kwamana kuli mweelwe uugambya kapati uusika ku 2,500 miliyoni—cisela camweelwe wabantu munyika—ibaciswa malwazi aazwa mukutanywa maanzi mabotu akubula bulondo. AIDS itintimene buya munyika ikuyeezya muntu kuti, nokuba kuti ulicikonzezye kapati mukusilika, takonzi kumanizya zilwazi pe.

8. Ino mbuti bantu mbobali “basimuyanda mali”?

8 “Bantu bayooba . . . basimuyanda mali.” (2 Timoteo 3:2) Mumasi aamunyika yoonse mbwiizulwa, bantu babaanga balaa nzala yalubono, tabakonzi kukkuta pe. “Kuzwidilila” kulifwini kupimwa kukuvwola kwamuntu, “kucikonzya” kulapimwa kuzintu nzyajisi muntu. “Ikuyandisya lubono kuyoozumanana kuba cintu ceenzya buleya buna America . . . akuba nguzu iiyaabukomena mumasena ambi mucitwa makwebo,” mbwaakaambilizya uutobela mweendelezi wakabunga kakuzibya zisambalwa. Sena eci cilacitika nkomukkala?

9. Ninzi cinga caambwa kujatikizya kutamvwida bazyali ooko kwakaambilizigwa?

9 “Batamvwi bamawisi.” (2 Timoteo 3:2) Bazyali basunu, bamaiyi abantu bambi mbaasikulibonena ikuti bana banji tabalemeki alimwi tabamvwi. Bamwi aaba bana-bana ambweni bajosezya bazyali kutalilemeka kwabo antela baiya nkuko. Iyabukomena myeelwe yabana batacikwe lusyomo, ibazangila cikolo, mulawo, bukombi, alimwi abazyali babo. “Caba ciyanza buya kuti kabatacilemeki nociba cintu cili buti,” mbwaakaamba mwiiyi wakatalika ciindi. Pesi ncintu cikonda ikuti mbanji bana bamuyoowa Leza ibalilemeka kabotu loko.

10, 11. Nzitondezyo nzi ziliwo zyakuti bantu mbaasitunyetunyetu alimwi mbaasikancimwa?

10 “Basitunyetunyetu.” (2 Timoteo 3:3) Ibbala lyaci Giliki ilisandulwidwe kuti “basitunyetunyetu” lyaamba ‘bukali, bunyama, kubula lweetelelo aluse lwabuntu.’ Eeli bbala libapandulula kabotu banji aabo babusya-busya kulwana kwasunu! Bumwi bupanduluzi bwamakani bwakaamba kuti: “Ibuumi bulinyongene kapati, bulibijide bulowa ciyoosya cakuti kubala makani aabuzuba abuzuba kuyandika kuliyumya-yumya buya.” Imusilikani umwi wamuŋanda yamidadaada wakabona kuti bakubusi banji tabakwe makani azintu ziletwa amicito yabo. Wakati: “Kuli kulimvwa kwakuti, ‘Tandizi mbokuyooba junza. Ndacijana nceyanda ndilyona sunu.’”

11 “Basikancimwa.” (2 Timoteo 3:3) Eeli bbala lisandulwidwe kuzwa mubbala lyaci Giliki ilyaamba “kubula luse, kutaba muntu” alimwi litondezya “kubula luyando lwamumukwasyi ndotuzyalwa alwalo.” (The New International Dictionary of New Testament Theology) Ee, luyando kanjikanji lulibulide mucilawo mumwena molweelede kujanika—mumunzi. Ikuluula kujatikizya kupenzya mukaako, bana, anobaba bazyali bacembeede kwavwula munzila iinyonganya mizeezo. Inkamu imwi yabuvwentauzi yakaamba kuti: “Kulwana kwabantu—zibe mbayi antela kutonkaikana, kuyasana zipeni antela kudubulana—kanjikanji kulacitika mukati mumukwasyi kwiinda mumasena amwi aabuleya bwesu.”

12. Nkaambo nzi ncokunga kwaambwa kuti bantu bajisi buyo ciwa cabukombi?

12 “Balijisi ciwa cabukombi pele inguzu zyambubo balazikazya.” (2 Timoteo 3:5) Ibbaibbele lilijisi nguzu zyakubotya maumi aabantu. (Ba-Efeso 4:22-24) Pele kubantu banji sunu bukombi aba mayubilo aakucitila zintu zitaluleme zimucima Leza. Kubeja, kubba, alimwi akoonana kutaluzi zyoonse nzintu zifwini kulekelelwa abasololi babukombi. Zikombelo zinji zikambauka luyando kakuli kumwi zigwasilizya nkondo. “Muzina lya Sikulenga Mupati, bantu bacita zintu zisesemya kuzilengenyina,” bwaakaambwa mubupanduluzi bwamakani mumagazini ya India Today. Atwaambe kuti, inkondo zyobile zyaino-ino izyakatila bulowa bunji kwiinda—Nkondo Yanyika ya I aya II—zyakatalikila mukati mwini mumalelo aa Kristendomu.

13. Nzitondezyo nzi ziliwo zyakuti nyika ili mukunyonyoonwa?

13 “Banyonyoona nyika.” (Ciyubunuzyo 11:18) Basisayaansi bainda ku 1,600 ibazwa munyika yoonse mbwiizulwa, kubikkilizya abali 104 basikutambula bulumbu bwa Nobel bakasaina pepa lyakucenjezya lyalo lyakapegwa a kabunga kategwa Union of Concerned Scientists (UCS), ilyaamba kuti: “Bantu limwi bayoosika nkobacisana azilengwaleza. . . . Kuceede makumi aamyaka masyoonto buyo kuti ciindi cakuleya ntenda eeyo cimane.” Ipepa eelyo lyakaamba kuti micito yabantu iiyoowegwa kuti inga yanyonyoona buumi “ilakonzya kwiicinca kapati nyika cakuti tiicinookonzi kugwasilizya buumi munzila njotuzi lino.” Ikucesya buyale bwa ozone, kusofwaala kwamaanzi, kugonkaula kwamasaka, kusampuka kwabulongo, alimwi akuloba kwamisyobo minji yabanyama amisamu, nzintu zimwi zyakabandaukwa kuti mmapenzi aayandika kubindila kwaalanga-langa. “Ibutaka mbotucitila bukkale bwazintu zyuumi zyalo ziswaangene bulakonzya kutalisya manyongwe mapati, kubikkilizya akufwa kwabubambe bwazintu zipona oobo bwalo mbotutazi kabotu mbuli mbobubeleka,” mbubakaamba ba UCS.

14. Mbuti mbomunga mwasinizya kuti Matayo 24:14 ilazuzikizigwa muciindi cesu cino?

14 “Aya Makani Mabotu aa-Bwami azookambaukwa munyika yoonse.” (Matayo 24:14) Jesu wakaambilizya kuti makani mabotu aa Bwami ayookambaukwa nyika yoonse, bukabe bukamboni kumasi oonse. Mukugwasigwa akulongezegwa a Leza, mamiliyoni aa Bakamboni ba Jehova alapa zyuulu zyamamiliyoni aamawoola mumulimo ooyu wakukambauka akucita bantu kuti babe basiciiya. (Matayo 28:19, 20) Ee, Bakamboni balizi kuti inga baba amulandu wabulowa kuti babula kwaa ambilizya makani mabotu. (Ezekiele 3:18, 19) Pesi balakondwa kuti mwaka amwaka izyuulu zyabantu zilautambula mulumbe wa Bwami akusala kuba Banakristo beni-beni, nkokwaamba kuti, Bakamboni ba Jehova. Ncoolwe citakwe amboceelekwa ikubelekela Jehova akumwaya luzibo lwa Leza munzila eeyi. Kwaakumana kukambaukwa ooku kwamakani mabotu munyika yoonse, imamanino aanyika mbyaabi eeyi ayoosika.

AMUTOLE NTAAMU KUZITONDEZYO EEZI

15. Mbuti bweende bubi bwalino mbobuyoomana?

15 Ino buyoomana buti bweende oobu? Ibbaibbele lyaambilizya “mapenzi mapati” aayo alo ayootalika ankondo baleli bazisi banyika njobayoolwana “Babuloni Mupati,” ibwami bwanyika bwabukombi bwakubeja. (Matayo 24:21; Ciyubunuzyo 17:5, 16) Jesu wakaamba kuti mukuya kwaciindi eeco “izuba liyoosizigwa, awalo mweezi uyooleka kupa mumuni wawo, azyalo inyenyeezi ziyooloka kuzwa kujulu, nkabela inguzu zyakujulu ziyoozunganisigwa.” (Matayo 24:29) Eeci cilakonzya kacaamba zintu zini-zini ziyoocitika mujulu. Pesi kufwumbwa mbocinga camvwigwa, zyalo nkumekume zyamubukombi ziyooyubununwa akugwisigwa. Mpoona Saatani iwiitwa kuti “Gogo wakunyika ya-Magogo,” uyoobelesya bantu basilweeno mukubaletela nkondo iizwide ibantu ba Jehova. Pesi Saatani takwe nayoozwidilila pe, nkaambo Leza uzoobavwuna. (Ezekiele 38:1, 2, 14-23) “Mapenzi mapati” ayoomanina muli Harmagedoni, “nkondo yabuzuba bupati bwa-Leza Singuzuzyoonse.” Iyookukula nuuba mukondo buyo woonse ucisyeede iwambunga ya Saatani yaanyika, ikujulila zilongezyo zitamani kuti zisike kubantu bafwutukide.—Ciyubunuzyo 7:9, 14; 11:15; 16:14, 16; 21:3, 4.

16. Mbuti mbotuzi kuti zitondezyo eezyo zyakasinsimwa kujatikizya mazubaa mamanino zyaamba ciindi cesu cino?

16 Ikuzilanga zilikke, zimwi zibeela zyabusinsimi bupandulula mazubaa mamanino zilakonzya kubaanga zitondezya ziindi zimbi zyakaindi. Pesi nozibikkwa antoomwe, izitondezyo zyakasinsimwa zicigama buya ciindi cesu cino. Mucikozyanyo: Itweengo twacisimbo camunwe wamuntu tulaa bubambe butakonzi kuba bwaumbi muntu pe. Munzila njiyona, imazubaa mamanino ajisi bubambe bwangawo ibwazitondezyo, antela zicitika. Eezi ziba “cisimbo camunwe” calo citakonzi kuba cakuciindi cimbi pe. Ciindi notweezyanisya zicitika azitondezyo zyamu Bbaibbele izyakuti Bwami bwa Leza bwakujulu bulalela, ibumboni bupa kaambo kapati kakusyoma kuti aaya ncobeni ngamazubaa mamanino. Kuyungizya ali zeezi, kuli zisinizyo zyamu Magwalo zilimvwisya izyakuti bweende oobu bwaino ibubi buyoonyonyoonwa ino-ino.

17. Ino luzibo lwakuti aaya ngamazubaa mamanino lweelede kutupa kuti tucite nzi?

17 Ino muyotola ntaamu nzi azitondezyo zyakuti aaya ngamazubaa mamanino? Amuciyeeye eeci: Kuti kwasizya mvwula iini-ini yakajuzya kacembele, ede tulatola ntaamu cakutamuka. Eeco ncolitwaambila Bbaibbele kujatikizya bweende bwasunu ceelede kutupa kutola ntaamu. (Matayo 16:1-3) Tulakonzya kubona kabotu kuti tukkede mumazubaa mamanino aabweende oobu bwamunyika. Eeci ceelede kutupa kuti tubambulule bukkale bwesu mbuli mbotuyandika kucita kutegwa tujane lubomba lwa Leza. (2 Petro 3:3, 10-12) Kalyaamba mwini kuti nguutumidwe kuleta lufwutuko, Jesu ulaita cakubinzyaanya ategwa: “Amukalilangisye, kuti ambweni myoyo yanu ilalengaala nkaambo kabulyatu, abukolwi, amakataazyo aabuumi buno, abuzuba obuya nobuyoomutilimuna mbuli kooze. Nkaambo buyoobasikila boonse abakala ansi. Pele amulinde lyoonse, mukombe, kuti mukakonzye kuyokoka kuzintu zyoonse ezi iziyoocitika, akwiima kumbele lya-Mwana a-Muntu.”—Luka 21:34-36.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 2 Aambi ma Bbaibbele abelesya bbala lyakuti “nyika” mubusena bwa “bweende oobu bwazintu.” Expository Dictionary of New Testament Words iyakalembwa a W. E. Vine yaamba kuti bbala lyaci Giliki lyakuti ai·onʹ “lyaamba ciindi cilaa bulamfwu bumwi butazizilwe, antela ciindi nocilangwa antoomwe acintu cimwi cicitika muciindi eeco.” Greek and English Lexicon to the New Testament yakalembwa a Parkhurst (apeeji 17) ilabikkilizya akwaamba kuti “bweende oobu bwazintu” ikubelesya bbala lyakuti ai·oʹnes (kuvwuzya) kuba Hebrayo 1:2. Aboobo kusandulula bbala eeli kuti “bweende oobu bwazintu” kuleendelana acibalo caci Giliki cakasandululwa.

AMULISUNKE LUZIBO LWENU

Ninzi Bbaibbele ncolyakaambilizya kujatikizya ziyoocitika anyika kumatalikilo aabulelo bwa Kristo?

Nzitondezyo nzi zimwi zyamazubaa mamanino?

Ninzi cimukulwaizya kuti aaya ngamazubaa mamanino?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Kabbokesi kali apeeji 102]

ZITONDEZYO ZIMWI ZYAMAZUBAA MAMANINO

• Inkondo iitana buzuba yalwanwa.—Matayo 24:7; Ciyubunuzyo 6:4.

• Inzala.—Matayo 24:7; Ciyubunuzyo 6:5, 6, 8.

• Zilwazi.—Luka 21:11; Ciyubunuzyo 6:8.

• Kuvwula kwamilandu.—Matayo 24:12.

• Kunyonyoona nyika.—Ciyubunuzyo 11:18.

• Mizuzumo yanyika.—Matayo 24:7.

• Ziindi zikatazya.—2 Timoteo 3:1.

• Luyando lwamali lwiindilide.—2 Timoteo 3:2.

• Kutamvwida bazyali.—2 Timoteo 3:2.

• Kubula luyando lwamumukwasyi.—2 Timoteo 3:3.

• Kuyanda kulibotezya kwiinda kubotezya Leza.—2 Timoteo 3:4.

• Kutalyeendelezya.—2 Timoteo 3:3.

• Kutayanda bubotu.—2 Timoteo 3:3.

• Kutabikkila maanu kumanyongwe aaza.—Matayo 24:39.

• Basimalabali bazikaka zisinizyo zyamazubaa mamanino.—2 Petro 3:3, 4.

• Kukambauka kwa Bwami bwa Leza nyika yoonse.—Matayo 24:14.

[Cifwanikiso icili apeeji 101]