Skip to content

Sena Jesu ngu Leza?

Sena Jesu ngu Leza?

BANTU banji babona njiisyo ya Butatu kuti “ninjiisyo iiyandika kapati mubukombi bwa Banakristo.” Bantu ibasyoma munjiisyo eeyi baamba kuti, Taata, Mwana alimwi amuuya uusalala mbantu botatwe muli Leza omwe. Mupaizi umwi mupati wa Katolika, John O’Connor wakaamba boobu kujatikizya njiisyo ya Butatu: “Tulizyi kuti eeyi ninjiisyo iikatazya kumvwisya.” Pele nkaambo nzi njiisyo ya Butatu ncoikatazya kumvwisya?

Bbuku litegwa The Illustrated Bible Dictionary lilapa bwiinguzi. Kalyaamba kujatikizya Butatu, bbuku eeli lyakaamba kuti: “Taili njiisyo iizwa mu Bbaibbele akaambo kakuti kunyina magwalo aamu Bbaibbele aamba kujatikizya njiyo.” Akaambo kakuti Butatu taili “njiisyo iizwa mu Bbabbele,” ibasyoma njiisyo eeyi baluujisi kuyandaula magwalo aamu Bbaibbele, nokuba kucinca bupanduluzi bwamagwalo buya kutegwa basumpule njiisyo yabo.

Sena Kuli Magwalo Aayiisya Njiisyo ya Butatu?

Lugwalo lumwi lwamu Bbaibbele kanji-kanji ilutabelesyegwi kabotu ngu Johane 1:1. Mu Bbaibbele lya King James Version, lugwalo oolu lwaamba kuti: “Kumatalikilo Ijwi wakaliko, alimwi Ijwi wakali aa Leza [mu Chigiriki, ton the·onʹ], alimwi Ijwi wakali Leza [the·osʹ].” Mukapango aaka bbala lya Chigiriki lyakuti the·osʹ (leza) lilembedwe munzila zyobilo. Lyakusaanguna lilatalika akakumbatizyo (definite article) kakuti ton (the), mu Chigiriki, aboobo aawa ibbala lyakuti the·onʹ lyaamba Leza Singuzuzyoonse. Pele bbala lyabili lyakuti the·osʹ talijisi kakumbatizyo. Sena kakumbatizyo aaka kakuti ton kakalubwa buya kubikkwa?

Nkaambo nzi njiisyo ya Butatu ncoikatazya kumvwisya?

Bbuku lya Makani Mabotu lya Johane lyakalembwa mumwaaambo wiitwa kuti Koine, nkokuti Chigiriki cakazyibidwe kapati, calo icijisi milawo iigaminide kujatikizya mbotubelesyegwa tukumbatizyo. Syaazibwene umwi uutegwa A. T. Robertson wakaamba kuti, ikuti bbala lyacintu caambwa alimwi aceeco cijatikizyidwe oonse kaajisi tukumbatizyo, nkokuti “alikozyenye alimwi aamba cintu comwe.” Robertson wakaamba kuti cikozyanyo cibotu ncalugwalo lwa Matayo 13:38, lwalo ilwaamba kuti: “Muunda [mu Chigiriki, ho a·grosʹ] ninyika [mu Chigiriki, ho koʹsmos].” Aboobo mbwaanga bbala lyakuti muunda alyakuti ninyika oonse alijisi tukumbatizyo, cilatugwasya kuzyiba kuti nyika ngomuunda.

Pele ino mbuti kuti cintu caambwa kacijisi kakumbatizyo kakuli cintu cijatikizyidwe calo kacitajisi, kweelana ambocibede kulugwalo lwa Johane 1:1? Kabelesya lugwalo oolu kuba cikozyanyo, syaazibwene umwi uutegwa James Allen Hewett wakaamba kuti: “Mundembelo eeyi, cintu caambwa alimwi aceeco cijatikizyidwe tazikozyenye pe alimwi tazyeelene.”

Mucikozyanyo, Hewett wakabelesya lugwalo lwa 1 Johane 1:5, ilwaamba kuti: “Leza mumuni.” Bbala lya Chigiriki lyakuti ho the·osʹ ilyakasandululwa kuti “Leza” lilijisi kakumbatizyo. Pele bbala lyakuti phos ilyakasandululwa kuti “mumuni” talijisi kakumbatizyo kumatalikilo. Aboobo Hewett wakaamba kuti: “Muntu ulakonzya kwaamba . . . Leza kuti ngomumuni; pele takonzyi kwaamba kuti mumuni ngu Leza.” Cikozyanyo cimbi cijanika kulugwalo lwa Johane 4:​24, ilwaamba kuti “Leza muuya,” alimwi alwa 1 Johane 4:​16, ilwaamba kuti “Leza nduyando.” Mumagwalo oonse aaya obilo, mabala aakabelesyegwa kusandulula bbala lyakuti Leza alijisi kakumbatizyo, pele lyakuti “Muuya” alimwi alyakuti ‘luyando,’ taajisi pe. Aboobo cintu caambwa alimwi aceeco cijatikizyidwe ziliindene. Mu Magwalo aaya tatukonzyi kwaamba kuti “Muuya ngu Leza” naa kwaamba kuti “luyando ngu Leza.”

Ino Mubwini “Ijwi” Nguni?

Bunji bwabasyaazibwene ba Giriki alimwi abasanduluzi ba Bbaibbele balazumina kuti lugwalo lwa Johane 1:1 lwaamba, mbwabede ‘Jwi’ kutali ncaiminina. Musanduluzi umwi wa Bbaibbele uutegwa William Barclay wakaamba kuti: “Mbwaanga [mwaapostolo Johane] tanaakabikka kakumbatizyo kumatalikilo aabbala lyakuti theos, nkokuti lyaamba bupanduluzi . . . Aawa Johane tanaakali kwaamba kuti Ijwi ulikozyenye a Leza. Mubufwaafwi, tanaakali kwaamba kuti Jesu ngu Leza.” Syaazibwene uutegwa Jason David BeDuhn awalo wakaamba kuti: “Mu Chigiriki, ikuti mwasiya kakumbatizyo abbala lyakuti theos mulugwalo lwa Johane 1:1c, basikubala inga bayeeya kuti mwaamba ‘leza.’ . . . Mbwaanga bbala lyakuti theos talijisi kakumbatizyo eeci cipa kuti bbala eeli liindane bupanduluzi abbala lyakuti ho theos, mbubwenya mboliindene bupanduluzi mu Chikuwa bbala lyakasandululwa kuti ‘leza’ alimwi alyakuti ‘Leza.’ BeDuhn wakayungizya kwaamba kuti: “Kuli Johane 1:1, Ijwi tali Leza ooyo uuli alikke, pele ngu leza naa muntu wamuuya mbuli Leza.” Alimwi tulakonzya kukamvwisya kaambo aaka ikuti twalanga ncaakaamba syaazibwene umwi uutegwa Joseph Henry Thayer, iwakatola lubazu kusandulula Bbaibbele lya American Standard Version walo iwakaamba kuti: Logos [naa, Ijwi] wakali muntu wamuuya mbuli Leza, ikutali kuti ngu Leza Singuzuzyoonse.”

Jesu wakacisalazya kuti walo a Bausyi tabeelene pe

Sena kuzyiba mbwabede Leza ceelede kuba cintu “cikatazya kapati kumvwisya”? Tiicakali boobo kuli Jesu. Mumupailo wakwe kuli Bausyi, Jesu wakacisalazya kuti walo tabeelene pe a Bausyi ciindi naakaamba kuti: “Eeci caamba buumi butamani, ikuti bakuzyiba yebo O Leza mwini-mwini ooli olikke, ayooyo ngookatuma, Jesu Kristo.” (Johane 17:3) Ikuti katumusyoma Jesu alimwi akumvwisya njiisyo zyamu Bbaibbele, tuyoomulemeka mbwali Mwana wa Leza. Alimwi tunookomba buyo Jehova ‘Leza mwini-mwini uuli alikke.’