Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 21 21

“Ndinyina Mulandu Wabulowa Bwabantu Boonse”

“Ndinyina Mulandu Wabulowa Bwabantu Boonse”

Busungu bwa Paulo mumulimo alimwi alulayo lwakwe kubaalu

Kweelana a Milimo 20:1-38

1-3. (a) Amupandulule cakacitika busiku naakafwa Yutiko. (b) Ncinzi ncaakacita Paulo, alimwi ino bukkale oobu bwakatondezya nzi kujatikizya Paulo?

 PAULO uli muŋanda yamujulu iizwide bantu ku Trowa. Wabandika kwaciindi cilamfwu kubakwesu, kayi aaya masiku aamamanino kuba ambabo. Lino mpaakaandabwe kabusiku. Kwacaala buyo malambe masyoonto aaciyaka, kwagwitila akaambo kakupya alimwi ambweni kuli busi. Awindo imwi kukkede mulombwana wazina lya Yutiko. Kacaambaula Paulo, Yutiko zyamutola ŋonzi mpoonya wawa kuzwa awindo yaŋanda yatatu yamujulu.

2 Mbwali musilisi, Luka ambweni uli akati kabantu bakasaanguna kubalikila anze kuyoolanga-langa mulombwana ooyu. Tacizumbauzyigwi buya icamucitikila mulombwana ooyu. Yutiko ‘wabwezyegwa kafwide.’ (Mil. 20:9) Mpoonya kwacitika maleele. Paulo waliwaala amubili wamulombwana ooyu akwaambila nkamu kuti “Amuumune, nkaambo muumi.” Paulo wamubusya Yutiko.—Mil. 20:10.

3 Eeci icacitika catondezya nguzu zyamuuya uusalala wa Leza. Paulo tali nguwe wakapa kuti Yutiko afwe pe. Nokuba boobo, Paulo tanaakali kuyanda kuti lufwu lwa Yutiko lunyonganye bubambe oobu bubotu naa kufwumpuzya muntu uuli woonse kumuuya. Kwiinda mukumubusya Yutiko, Paulo wakasiya mbungano yaumbulizyigwa alimwi akukulwaizyigwa kuzumanana amulimo wabo. Cilisalede kuti, Paulo walimvwa kuti mukuli wakwe kulanganya buumi bwabantunyina. Eeci cituyeezya majwi aakwe aakuti: “Ndinyina mulandu wabulowa bwabantu boonse.” (Mil. 20:26) Lino atulange-lange cikozyanyo ca Paulo mbocikonzya kutugwasya mumbazu eeyi.

“Wakatalika Lweendo Lwakwe Kuya ku Makedoniya” (Milimo 20:1, 2)

4. Ino muubukkale buli buti mwaakalijana Paulo?

4 Mbubwenya mbokwakabandikwa mucibalo cainda, Paulo wakali mubukkale bubyaabi. Mulimo wakwe wakatalisya lupyopyongano mu Efeso. Mubwini, bafwuzi bansiliva balo ibakali kuponena abukombi bwa Atemi abalo bakatola lubazu mumanyongwe. Milimo 20:1 yaamba kuti: “Lupyopyongano nolwakayozya-yozya, Paulo wakatuma mulomo kuti basikwiiya baboole, eelyo naakamana kubayumya-yumya akubalaya, wakatalika lweendo lwakwe kuya ku Makedoniya.”

5, 6. (a) Ino Paulo wakakkala ciindi cilamfwu buti ku Makedoniya, alimwi ncinzi ncaakabacitila bakwesu okuya? (b) Ino Paulo wakali kubabona buti basyominyina?

5 Naakali kuunka ku Makedoniya, Paulo wakaima acito cili mudolopo lya Trowa akukkala ooko kwaciindi cili mbocibede. Paulo wakali kulombozya kuti ambweni Tito, ooyo iwakatumidwe ku Korinto wakali kuyoomusangana. (2 Kor. 2:12, 13) Nokuba boobo, ciindi nikwakalibonya kuti Tito takooboola, Paulo wakaunka ku Makedoniya, kwalo ambweni nkwaakakkala ciindi citandila kumwaka omwe ‘kayumya-yumya basikwiiya bakali mumo amajwi manji.’ a (Mil. 20:2) Kumane Tito wakamusangana Paulo ku Makedoniya, akumuletela mulumbe mubotu kujatikizya bana Korinto mbobakalutambula lugwalo lwa Paulo lwakusaanguna. (2 Kor. 7:5-7) Eeci cakapa kuti Paulo abalembele lugwalo lumbi, lwalo luzyibidwe kuti 2 Bakorinto.

6 Cilakkomanisya kubona kuti Luka wakabelesya bbala lyakuti “kuyumya-yumya” naakali kupandulula kuswaya kwa Paulo kubakwesu baku Efeso aku Makedoniya. Eelo kaka eeli bbala lyakabupandulula kabotu bube mbwaakajisi Paulo kubasyominyina! Mukwiimpana aba Farisi, balo ibatakali kubalemeka bamwi, Paulo wakali kubona bantu bali mbuli mbelele kuba basimilimonyina. (Joh. 7:47-49; 1 Kor. 3:9) Paulo wakazumanana kubalemeka nociba ciindi naakabapa lulayo lwanguzu.—2 Kor. 2:4.

7. Mbuti balangizi Banakristo mazuba aano mbobakonzya kutobela cikozyanyo ca Paulo?

7 Mazuba aano baalu bamumbungano alimwi abalangizi bamabazu balasolekesya kwiiya cikozyanyo ca Paulo. Nociba ciindi nobapa lulayo inga bajisi makanze aakuyumya-yumya baabo bayandika lugwasyo. Balangizi beelede kuba amakanze aakuyumya-yumya muciindi cakujanina bamwi milandu. Mboobu mbwaakaamba mulangizi wabbazu umwi, wakati: “Bunji bwabakwesu abacizyi balayanda kucita ciluzi, pele kanji-kanji balatyompwa, balayoowa, alimwi akulimvwa kubula nguzu zyakuti baligwasye.” Aboobo balangizi balakonzya kubayumya kapati basyominyina.—Heb. 12:12, 13.

“Bakakanzide Kumujaya” (Milimo 20:3, 4)

8, 9. (a) Ncinzi cakapa kuti Paulo ataunki ku Siriya? (b) Nkaambo nzi ba Juda ncobakamubikkilila Paulo?

8 Naakazwa ku Makedoniya, Paulo wakaunka ku Korinto. b Naakakkala myezi yotatwe okuya, wakali kuyanda kuzumanana alweendo lwakwe kuya ku Kenkreya, kwalo nkwaakali kuyanda kuyootantila bwato buunka ku Siriya. Kuzwa kooko, wakali kuyoocikonzya kuunka ku Jerusalemu akutola zyakusanga zyabakwesu bakokuya babulide. c (Mil. 24:17; Rom. 15:25, 26) Nokuba boobo, zintu zyakacinca cakutayeeyela calo cakapa kuti Paulo aacince makanze aakwe. Milimo 20:3 yaamba kuti: “Ba Juda bakakanzide kumujaya.”

9 Tacigambyi kuti ba Juda bakamubikkilila Paulo, kayi bakali kumubona kuti ngusiluleyo. Kumatalikilo, mulimo wakwe wakapa kuti Krisipo mwaalumi iwakali kulemekwa mucikombelo caku Korinto, asanduke. (Mil. 18:7, 8; 1 Kor. 1:14) Aciindi cimwi, ba Juda bamu Korinto bakatamikizya Paulo twaambo kumbele lya Galiyo, mweendelezi wamu Akaya. Pele, Galiyo wakabakazya nkaambo twaambo twabo kunyina mpotwakayeeme, ikusala nkwaakacita Galiyo kwakapa kuti baindile kunyema basinkondonyina Paulo. (Mil. 18:12-17) Ba Juda bamu Korinto ambweni bakazyiba kuti Paulo wakali kulangilwa kutanta bwato afwaafwi a Kenkreya, aboobo bakamvwana kuti bamuyubilile kutegwa bamujaye. Ino Paulo ulacita buti?

10. Sena bwakali bukandu bwakapa kuti Paulo ataunki ku Kenkreya? Amupandulule.

10 Kutegwa alikwabilile walo alimwi azyakusanga nzyaakajisi, Paulo wakasala kutaunka ku Kenkreya, pele wakapiluka kwiinda ku Makedoniya. Masimpe, kweenda amaulu akwalo kwakali antenda. Babbi bakali kujanika kapati mumigwagwa yakaindi. Amwalo mumaanda aabeenzu tiimwakakwabilidwe pe. Nokuba boobo, Paulo wakasala buyo kweenda amaulu akulibikka muntenda eezyi muciindi cakulibikka muntenda yakujaigwa ankamu mbyaabi iyakali kumulindilila ku Kenkreya. Cikkomanisya ncakuti, tanaakali kweenda alikke pe. Mulweendo lwabumisyinali oolu, Paulo wakali a Arisitarko, Gayo, Sekundu, Sopatero, Timoteyo, Turofimo alimwi a Tukiko.—Mil. 20:3, 4.

11. Mbuti Banakristo mazuba aano mbobasolekesya kulikwabilila, alimwi ino Jesu wakatusiila cikozyanyo cili buti mumakani aaya?

11 Mbubwenya mbuli Paulo, Banakristo mazuba aano balasolekesya kulikwabilila ciindi nobali mumulimo wamumuunda. Mumasena amwi, inga beenda mutubunga naa bobilo-bobilo muciindi cakweenda balikke. Mbuti caboola kukupenzyegwa? Banakristo balizyi kuti kupenzyegwa kulalangilwa. (Joh. 15:20; 2 Tim. 3:12) Nokuba boobo, kunyina nobalibikka muntenda acaali. Amubone cikozyanyo ca Jesu. Aciindi cimwi, basikumukazya mu Jerusalemu nobakabweza mabwe kuti bamupwaye, “Jesu wakayuba akuzwa mutempele.” (Joh. 8:59) Kumbele, ciindi ba Juda nobakali kukanza kumujaya, “Jesu tanaakacili kweenda antangalala akati kaba Juda, pele wakazwa ooko akuunka kubusena bwakali afwaafwi ankanda.” (Joh. 11:54) Jesu wakasolekesya kulikwabilila, ciindi kucita boobo nokwatakali kukazyanya amakanze aa Leza. Abalo Banakristo mazuba aano mbobacita oobo.—Mt. 10:16.

“Bakakkomana Citaambiki” (Milimo 20:5-12)

12, 13. (a) Ino mbungano yakajatikizyigwa buti abubuke bwa Yutiko? (b) Mbulangizi nzi bwamu Bbaibbele bubaumbulizya aabo ibakafwidwa bayandwa babo?

12 Paulo abeenzinyina bakainda mu Makedoniya kabali antoomwe mpoonya kweelede kuti bakaandaana. Kulibonya kuti, aaba bakwesu bakaswaangana alimwi ku Trowa. d Cibalo caamba kuti: “Mumazuba buyo osanwe twakasika ku Trowa nkobakabede.” e (Mil. 20:6) Ooku nkonkuko mulombwana Yutiko nkwaakabusyilwa, kweelana ambokwabandikwa kumatalikilo aacibalo eeci. Amweezyeezye buyo bakwesu mbobakalimvwa ikubona mweenzinyina Yutiko naakabusyigwa! Kweelana ambocaamba cibalo, “bakakkomana citaambiki.”—Mil. 20:12.

13 Masimpe kuti, maleele aamusyobo ooyu taacicitiki mazuba aano. Nokuba boobo, aabo ibakafwidwa bayandwa babo, ‘balakkomana citaambiki’ abulangizi bwamu Bbaibbele bwabubuke. (Joh. 5:28, 29) Amubone kaambo aaka: Mbwaanga Yutiko tanaakalondokede, kumbele wakafwa alimwi. (Rom. 6:23) Pele aabo ibayoobusyigwa munyika mpya ya Leza banoojisi bulangizi bwakupona mane kukabe kutamani. Kuyungizya waawo, aabo ibabusyilwa kuyoolela a Kristo kujulu basama mibili iitafwi. (1 Kor. 15:51-53) Banakristo mazuba aano, kufwumbwa naa mbananike naa ‘mbambelele zimbi’ boonse balijisi twaambo tweelede kubapa ‘kukkomana citaambiki.’—Joh. 10:16.

“Mubuleya Alimwi Akuŋanda Aŋanda” (Milimo 20:13-24)

14. Ncinzi Paulo ncaakaambila baalu baku Efeso ciindi naakaswaangana ambabo ku Melito?

14 Paulo abeenzinyina bakeenda kuzwa ku Trowa kuya ku Aso, mpoonya bakaunka ku Mitilene, Kiyo, Samo alimwi aku Melito. Paulo wakajisi makanze aakuyoosika ku Jerusalemu kalitanatalika Pobwe lya Pentekoste. Kufwambaana kuunka ku Jerusalemu kalitanacitika Pobwe lya Pentekoste nkakaambo kakapa kuti babelesye bwato ibwakali kuwiindilila munzi wa Efeso nobakali kupiluka. Mbwaanga Paulo wakali kuyanda kubandika abaalu baku Efeso, wakabalomba kuti bakaswaangane anguwe ku Melito. (Mil. 20:13-17) Nibakasika, Paulo wakabaambila kuti: “Nyoonse mulizyi kabotu mbondali kucita akati kanu kuzwa mubuzuba bwakusaanguna mbondakasika mucooko ca Asiya, kandibelekela Mwami cakulicesya kapati amisozi, alimwi amapenzi aakandicitikila akaambo kaba Juda bakandikanzide, alimwi tiindakamusisa, ndakamwaambila zintu zyoonse izigwasya akumuyiisya mubuleya alimwi akuŋanda aŋanda. Pele ndakabapa bumboni cakulomya ba Juda aba Giriki kuti beelede kweempwa akusandukila kuli Leza alimwi akusyoma Mwami wesu Jesu.”—Mil. 20:18-21.

15. Mbubotu nzi bwamulimo wakuŋanda-aŋanda?

15 Kuli nzila zinji nzyotubelesya kusikila bantu amakani mabotu mazuba aano. Mbubwenya mbuli Paulo, tulasolekesya kusikila bantu kufwumbwa nkobajanika, muzitisyini zyamabbaasi, mumigwagwa imwiinda bantu banji alimwi amumamaaketi. Nokuba boobo, kukambauka kuŋanda-aŋanda nenzila njobabelesya kapati Bakamboni ba Jehova. Nkaambo nzi? Kaambo kakusaanguna nkakuti, mulimo wakuŋanda-aŋanda upa bantu boonse coolwe cakumvwa mulumbe wa Bwami cakusitikila, calo citondezya kuti Leza tasalululi pe. Kabili, cipa babombe myoyo kugwasyigwa cacigaminina kweelana anzyobayandika. Mpoonya katatu nkakuti, mulimo ooyu ugwasya baabo ibaucita kuliyumya alimwi akuyumya lusyomo lwabo. Mubwini, citondezyo cizyibya Banakristo bakasimpe mazuba aano, mbusungu mbobatondezya mumulimo ‘wakubuleya alimwi akuŋanda-aŋanda.’

16, 17. Mbuti Paulo mbwaakatondezya busicamba, alimwi mbuti Banakristo mazuba aano mbobatobela cikozyanyo cakwe?

16 Paulo wakaambila baalu baku Efeso kuti, tanaakazyi ntenda iyakali kulangilwa kumucitikila apiluka ku Jerusalemu. Wakabaambila kuti: “Nokuba boobo, ibuumi bwangu tandibuboni kuti ncintu ciyandika kapati kulindime, ndiyandisya buyo kuti ndimanizye lweendo lwangu amulimo ooyu ngwaakandipa Mwami Jesu, iwakupa bumboni cakulomya kujatikizya makani mabotu aaluzyalo lwa Leza.” (Mil. 20:24) Cabusicamba, Paulo wakakaka kulekela bukkale buli boonse kumulesya kumanizya mulimo wakwe, kufwumbwa naa nkuciswa naa nkukazyigwa citaambiki.

17 Abalo Banakristo mazuba aano balaliyumya mubukkale bwiindene-indene ibukatazya. Bamwi balakasyigwa amfwulumende alimwi balapenzyegwa. Bamwi cabusicamba balaliyumya kukuciswa-ciswa naa kumalwazi aakutyompwa. Bakubusi Banakristo balayungwa kucita zintu zibyaabi kucikolo. Kufwumbwa mubukkale mobakonzya kulijana, Bakamboni ba Jehova tabazungaani mbubwenya mbuli Paulo. Balikanzide ‘kupa bumboni cakulomya kujatikizya makani mabotu.’

“Kamulibikkila Maano Nobeni Alimwi Abutanga Boonse” (Milimo 20:25-38)

18. Ino Paulo wakacita buti kutegwa atabi amulandu wabulowa, alimwi mbuti baalu baku Efeso mbobakeelede kucita oobo?

18 Kumane Paulo, kwiinda mukubelesya cikozyanyo cakwe, wakapa baalu baku Efeso lulayo lwacigaminina. Kusaanguna wakabaambila kuti ambweni eeci cakali kuyooba ciindi camamanino kubonana anguwe. Mpoonya wakabaambila kuti: “Ndinyina mulandu wabulowa bwabantu boonse, nkaambo tiindakamusisa pe, pele ndakamwaambila zyoonse nzyayanda Leza.” Mbuti baalu baku Efeso mbobakali kukonzya kumwiiya Paulo akutaba amulandu wabulowa? Wakabaambila kuti: “Kamulibikkila maano nobeni alimwi abutanga boonse, oobo muuya uusalala mbowakamubikka kuba balangizi bambubo, kuti mweembele mbungano ya Leza, eeyo njaakaula abulowa bwa Mwanaakwe mwini.” (Mil. 20:26-28) Paulo wakacenjezya kuti “baumpe babutambo” bakali kuyoonjila mubutanga alimwi akwaamba “zintu zipilingene kutegwa balikwelele basikwiiya.” Ino baalu bakeelede kucita nzi? Paulo wakabacenjezya kuti: “Amupakamane lyoonse, alimwi kamuyeeya kuti kwamyaka yotatwe syikati amasiku tiindakaleka kulaya umwi aumwi wanu kumwi kandizwa misozi.”—Mil. 20:29-31.

19. Ino mbusiluleyo nzi ibwakatalika mumwaanda wamyaka wakusaanguna, alimwi ino eeci cakatalisya nzi mumyaanda yamyaka yakatobela?

19 “Baumpe babutambo” bakalibonya kumamanino aamwaanda wamyaka wakusaanguna. Cakuma 98 C.E., mwaapostolo Johane wakalemba kuti: “Kuli basikulwana Kristo banji ibalibonya kale; . . . Bakazwa akati kesu, pele tiibakali bamwi besu; nkaambo ikuti nobakali bamwi besu, nobakazumanana kuba andiswe.” (1 Joh. 2:18, 19) Kuzikusika mumwaanda wamyaka watatu, busiluleyo bwakapa kuti kupangwe kakamu kabasololi ka Bunakristo Bwanyika, mpoonya mumwaanda wamyaka wane, Mwami Constantine wakabuzumizya mumulawo oobu “Bunakristo” bunyongene. Kwiinda mukutalika kutobela zilengwa zyabukombi bwakubeja alimwi akuzisamika cipapa ca “Bunakristo,” basololi babukombi mubwini bakali ‘kuyiisya zintu zipilingene.’ Oobu busiluleyo bulalibonya amazuba aano munjiisyo alimwi azilengwa zya Bunakristo Bwanyika.

20, 21. Mbuti Paulo mbwaakatondezya muuya wakulyaaba, alimwi mbuti baalu Banakristo mbobakonzya kucita oobo mazuba aano?

20 Buumi bwa Paulo bwakaliindene kapati abwabaabo kumbele ibakatalika kulida butanga masuku amutwe. Wakali kubeleka kutegwa kaligwasyilizya akutapa mbungano mukuli uuminya. Milimo njaakali kubelekela bakwesu tiiyakali yakuyanda kulijanina mpindu. Paulo wakakulwaizya baalu baku Efeso kuti bakeelede kuba amuuya wakulyaaba. Wakabaambila kuti: “Mweelede kubagwasya aabo batajisi nguzu, alimwi lyoonse mweelede kuyeeya majwi aa Mwami Jesu, eelyo lwakwe mwini naakaamba kuti: ‘Kupa kulakkomanisya kapati kwiinda kupegwa.’”—Mil. 20:35.

21 Mbubwenya mbuli Paulo, baalu Banakristo mazuba aano balijisi muuya wakulyaaba. Mukwiimpana abasololi ba Bunakristo Bwanyika, balo ibayanda kujana mpindu kuzwa kubutanga, aabo ibapedwe mukuli “wakweembela mbungano ya Leza” balaibeleka mikuli yabo cakulyaaba. Kulisumpula alimwi akuyanda kuba ampuwo tazijisi busena mumbungano ya Bunakristo, nkaambo aabo ‘ibaliyandawida bulemu bwabo beni’ kumamanino tabakazwidilili. (Tus. 25:27) Kuliinganya kusololela kumasampu.—Tus. 11:2.

“Boonse bakalila kapati.”—Milimo 20:37

22. Ncinzi cakapa kuti baalu baku Efeso bamuyande Paulo?

22 Paulo wakali kubayanda kapati bakwesu nkakaambo kaako abalo bakali kumuyanda. Masimpe, nkaambo nicakasika ciindi cakuti aunke “boonse bakalila kapati, alimwi bakamukumbatila Paulo akumumyonta caluyando.” (Mil. 20:37, 38) Banakristo balabalumba kapati aabo ibalyaaba mbubwenya mbuli Paulo kubelesya ciindi cabo, lubono alimwi azintu zyabo ikugwasya butanga. Nitwamana kulanga-langa cikozyanyo ca Paulo cibotu, cakutadooneka mulazumina kuti kunyina naakali kulisumpula naa kuciindizya naakati: “Ndinyina mulandu wabulowa bwabantu boonse.”—Mil. 20:26.

a Amubone kabbokesi kakuti “ Magwalo aa Paulo Kali ku Makedoniya.”

b Kulangilwa kuti cakali ciindi Paulo naakaswaya ku Korinto naakalemba lugwalo lwakwe lwa Baroma.

c Amubone kabbokesi kakuti “ Paulo Utola Mali Aakasangwa.”

d Luka wakalibikkilizya kweelana ambokutondezyedwe ku Milimo 20:5, 6, calo ambweni citondezya kuti wakamusangana Paulo ku Filipi, kwalo Luka nkwaakaceede kwaciindi cili mbocibede.—Mil. 16:10-17, 40.

e Lweendo kuzwa ku Filipi kuya ku Trowa lwakabatolela mazuba osanwe. Kulangilwa kuti kwakali kubbubbula guwo, kayi musyule musinzo ngweenya wakabatolela buyo mazuba obilo.—Mil. 16:11.