Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 2

“Leza Wakazizumina” Zipego Zyabo

“Leza Wakazizumina” Zipego Zyabo

BAHEBRAYO 11:4

MAKANI AALI MUCIBALO: Makani aabubambe bwa Jehova kujatikizya bukombi busalala

1-3. (a) Ino mibuzyo nzi njotutiilange-lange? (b) Ino ntwaambo nzi tone twabukombi busalala ntotutiibandike? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.)

ABELO wakali kulanga-langa butanga bwakwe cakulomya. Nguwakali kweembela banyama aaba caluyando kuzwa nobakazyalwa. Lino, wakasala banyama bamwi, wakabajaya, akubapa kacili cipego kuli Leza. Sena kupa cintu eeci icitondezya bukombi, icakapegwa amuntu uutalondokede, cakali kukonzya kutambulwa a Jehova?

2 Kujatikizya Abelo, mwaapostolo Paulo wakasololelwa kulemba kuti: “Leza wakazizumina zipego zyakwe.” Nokuba boobo, Jehova wakacikaka cituuzyo ca Kaini. (Amubale Bahebrayo 11:4.) Kaambo aaka kaleta mibuzyo njotweelede kulanga-langa. Ino nkaambo nzi Leza ncaakabutambula bukombi bwa Abelo pele ikutali bwa Kaini? Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kucikozyanyo ca Kaini aca Abelo kubikkilizya azikozyanyo zyabamwi ibaambidwe mulugwalo lwa Bahebrayo caandaano 11? Ibwiinguzi bulatugwasya kuzimvwisya kabotu izijatikizyidwe mubukombi busalala.

3 Ciindi notubandika mubufwaafwi zintu izyakacitika kuzwa kuciindi ca Abelo kusika kumazuba aa Ezekieli, amubikkile maano kutwaambo tone antoomwe itupa kuti bukombi butambulwe kuli Leza: Sikutambula weelede kuba Jehova, ibube bweelede kuba cintu ciinda kubota, nzila mbobupegwa yeelede kuzuminwa a Leza, alimwi makanze aamukombi ayelede kusalala.

Ino Nkaambo Nzi Bukombi bwa Kaini Ncobwakakakwa?

4, 5. Ino ncinzi cakapa Kaini kuyeeya kuti sikutambula cipego cakwe wakeelede kuba Jehova?

4 Amubale Matalikilo 4:2-5. Kaini wakilizyi kuti sikutambula cipego cakwe ngu Jehova. Kaini wakalijisi ciindi cinji alimwi acoolwe cakwiiya kujatikizya Jehova. Walo amunyina Abelo beelede kuti bakali amyaka iitandila ku 100 yakuzyalwa ciindi nobakapa zipego zyabo. * Basankwa bobilo aaba bakakomena kabauzyi muunda wa Edeni, ambweni bakali kukonzya kuubona kabali alaale muunda ooyu iwakajisi mbolezi. Alimwi buya bakali kukonzya kubabona bakerubi ibakasinkide nzila yamuunda ooyu. (Matl. 3:24) Cakutadooneka bazyali babana aaba bakabaambila kuti Jehova nguwakalenga zintu zyuumi zyoonse, alimwi akuti makanze aakwe aakumatalikilo kujatikizya bantu akaliindene abuumi mbobakali kupona aciindi eeco, bakaba zyuumbwe zyeenda. (Matl. 1:24-28) Kuzyiba zintu eezyi ambweni nkokwakapa kuti Kaini ayeeye kuti weelede kupa cipego cakwe kuli Leza.

5 Ino ncinzi acimbi cilangilwa kuti ncecakapa kuti Kaini ape cituuzyo cakwe? Jehova wakalaambide kuti “lunyungu” lwakali kuyoobuka, imuntu umwi iwakali kuyoopwayaula mutwe ‘wanzoka’ yalo iyakoongelezya Eva kuti atasali camaano. (Matl. 3:4-6, 14, 15) Mbwaanga Kaini ngowakali mutaanzi kuzyalwa, ambweni wakali kuyeeya kuti ngowakali “lunyungu” ilwakasyomezyegwa. (Matl. 4:1) Kuyungizya waawo, Jehova tanaakalekela limwi kubandika abantu basizibi; noliba leelyo Adamu naakabisya, Leza wakaambaula anguwe, kulangilwa kuti kwiinda mukubelesya mungelo. (Matl. 3:8-10) Alimwi Jehova wakabandika a Kaini naakamana kutuula cipaizyo cakwe. (Matl. 4:6) Cakutadooneka, Kaini wakalizyi kuti Jehova uleelela kukombwa.

6, 7. Sena kuli cimwi cakalubide abube naa nzila yakabelesyegwa kupa cituuzyo ca Kaini? Amupandulule.

6 Aboobo ino nkaambo nzi Jehova ncaatakacikkomanina cituuzyo ca Kaini? Sena kuli cakalubide abube bwacipego eeco? Bbaibbele talyaambi pe. Pele lyaamba buyo kuti Kaini wakaleta “micelo njaakalima mumuunda.” Kumbele Jehova wakatondezya mu Mulawo ngwaakapa Musa kuti musyobo wacituuzyo cili boobu wakali kutambulika. (My. 15:8, 9) Kuyungizya waawo, amulange bukkale mbobwakabede. Aciindi eeco, bantu bakali kulya buyo zisyango. (Matl. 1:29) Alimwi mbwaanga nyika iyakali kunze aa Edeni yakasinganizyigwa a Leza, Kaini wakazwa nkasaalo kutegwa ajane cituuzyo cakwe. (Matl. 3:17-19) Wakatuula cakulya eeco cakali kukonzya kumupa buumi alimwi ncaakabelekela canguzu! Nokuba boobo, Jehova tanaakacizumina cituuzyo ca Kaini.

7 Aboobo sena kuli cimwi cakalubide kujatikizya nzila mbocakapegwa cipego eeco? Sena Kaini wakaalilwa kucituula munzila iitambulika? Eeco cilibonya kuti tacilangilwi pe. Nkaambo nzi ncocili boobo? Akaambo kakuti ciindi Jehova naakacikaka cituuzyo ca Kaini, kunyina naakaitongooka nzila mbocakapegwa. Alimwi buya, kunyina aalembedwe kujatikizya nzila Kaini naa Abelo njobakabelesya kupa zituuzyo zyabo. Aboobo ino mpaali aakali penzi?

Kaini tanaakajisi makanze mabotu (Amubone muncali 8 a 9)

8, 9. (a) Ino nkaambo nzi Jehova ncaatakamukkomanina Kaini alimwi acituuzyo cakwe? (b) Ino ncinzi icimukkomanisya kujatikizya makani aalembedwe mu Bbaibbele kujatikizya Kaini a Abelo?

8 Majwi aa Paulo aakasololelwa amuuya ngaakalembela bana Hebrayo atondezya kuti makanze aa Kaini aakupa cituuzyo tanaakali kabotu. Kaini wakanyina lusyomo. (Heb. 11:4; 1Joh. 3:11, 12) Nkekaambo kaako Jehova ncaatakamukkomanina Kaini kumugama, kutali buyo cituuzyo cakwe. (Matl. 4:5-8) Jehova ngu Taata siluyando, aboobo caluzyalo wakasola kumululamika mwanaakwe. Pele Kaini, wakalukaka lugwasyo lwa Jehova. Moyo wacikozyanyo wa Kaini wakazwide zisusi zyanyama, “businkondo, kuzwangana, munyono.” (Gal. 5:19, 20) Kubija kwamoyo wa Kaini kwakapa kuti zibeela zimbi zibotu zyoonse zyabukombi bwakwe zibule mulimo. Cikozyanyo cakwe cituyiisya kuti bukombi busalala buyanda zintu zinji kutali buyo kutondezya kulyaaba kuli Jehova kutegwa tubonwe.

9 Makani aamu Bbaibbele alatwaambila zintu zinji kujatikizya Kaini alimwi alatwaambila kuti Jehova wakabandika anguwe, tulabala bwiinguzi bwa Kaini alimwi buya tulabala mazina aabana bakwe alimwi azintu zimwi nzyobakacita. (Matl. 4:17-24) Lino kujatikizya Abelo, kunyina mpotubala kuti wakalijisi bana alimwi kunyina ncaakaamba icakalembwa mu Bbaibbele. Nokuba boobo, milimo ya Abelo icaambaula kulindiswe mazuba aano. Munzila nzi?

Abelo Wakasiya Cikozyanyo Cibotu Kujatikizya Bukombi Busalala

10. Ino mbuti Abelo mbwaakasiya cikozyanyo cibotu kujatikizya bukombi busalala?

10 Abelo wakapa cipaizyo cakwe kuli Jehova, kazyi kuti alikke ngonguwe sikutambula weelela. Ibube bwacipego bwakali bubotu kapati, Abelo wakasala “bana bambelele bataanzi.” Nokuba kuti takulembedwe kuti naa wakabatuula acipaililo naa pe, cakutadooneka nzila mbwaakacipa cipego cakwe yakali kutambulika. Pele iciyandika kapati kujatikizya cipego ca Abelo, icikozyanyo ncotucitobela andiswe nokuba kuti kwainda zyuulu zili cisambomwe zyamyaka, makanze ngaakajisi naakali kucipa. Abelo wakakulwaizyigwa alusyomo muli Leza alimwi aluyando ndwaakajisi kuzyeelelo zya Jehova ziluleme. Ino tuzyi buti oobo?

Abelo wakatondezya mbazu zyone ziyandika kubukombi busalala (Amubone muncali 10)

11. Ino nkaambo nzi Jesu ncaakapandulula Abelo kuti muntu mululami?

11 Cakusaanguna, amubone Jesu ncaakaamba kujatikizya Abelo, imwaalumi ngwaakazyi kabotu. Jesu wakaliko kujulu ciindi Abelo naakali kupona anyika. Jesu wakalibikkilide maano kapati kumwana ooyu wa Adamu. (Tus. 8:22, 30, 31; Joh. 8:58; Kol. 1:15, 16) Aboobo Jesu wakali kupa bumboni mbwaakalibonena ameso ciindi naakapandulula Abelo kuti mwaalumi mululami. (Mt. 23:35) Muntu mululami nguyooyo uuzumina kuti Jehova ngonguwe iweelede kubikka zyeelelo zyazintu ziluleme azitaluleme. Pele tagoleli buyo waawo pe, ulasinizya kwiinda mumajwi amumilimo yakwe kuti ulazizumina zyeelelo eezyo. (Amweezyanisye a Luka 1:5, 6.) Citola ciindi kutegwa muntu umwi abe ampuwo yakuti mululami. Aboobo noliba leelyo katanapa cipaizyo cakwe kuli Leza, Abelo weelede kuti wakazyibidwe kale kuti wakali kupona kweelana azyeelelo zya Jehova. Eeci ceelede kuti cakali kukatazya. Mwanookwabo weelede kuti tanaakali cikozyanyo cibotu, moyo wa Kaini wakabija. (1Joh. 3:12) Banyina Abelo tiibakautobela mulawo uugaminide kuzwa kuli Leza, alimwi bausyi bakamuzangila Jehova, bakayanda kunoolisalila cibotu acibi. (Matl. 2:16, 17; 3:6) Eelo kaka Abelo wakatondezya busicamba kwiinda mukusala bukkale bwiindene aboobo bamukwasyi wakwe mbobakasala!

12. Ino nkwiindana nzi kupati ikwakaliko akati ka Kaini a Abelo?

12 Cabili, amubone mwaapostolo Paulo mbwaakabuswaanganya bube bwalusyomo abululami. Paulo wakalemba kuti, “Akaambo kalusyomo Abelo wakatuulila Leza cipaizyo cilaampindu kapati kwiinda ca Kaini, alimwi kwiinda mulusyomo oolo wakacitilwa bumboni bwakuti wakali mululami.” (Heb. 11:4) Majwi aa Paulo atondezya kuti mukwiimpana a Kaini, Abelo wakali kukulwaizyigwa alusyomo iluzwa aansi amoyo ndwaakajisi muli Jehova alimwi ambwaakali kucita zintu Leza.

13. Ino cikozyanyo ca Abelo cituyiisya nzi?

13 Cikozyanyo ca Abelo cituyiisya kuti bukombi busalala bulakonzya kuzwa buyo mumoyo uujisi makanze aasalala, moyo uuzwide lusyomo muli Jehova alimwi iweendelana azyeelelo zyakwe ziluleme. Kuyungizya waawo, twiiya kuti bukombi busalala tabugoleli buyo aakucita cintu comwe citondezya kulyaaba. Bulabujatikizya buumi bwesu boonse, bukkale bwesu boonse.

Bantu Bakaindi Ibakatobela Cikozyanyo Cibotu

14. Ino nkaambo nzi Jehova ncaakazitambwida zipego izyakapegwa a Nowa, Abrahamu, a Jakobo?

14 Abelo ngomuntu iwakali wakusaanguna kupa Jehova bukombi busalala, pele tanaakali wamamanino pe. Mwaapostolo Paulo wakaamba abamwi ibakali kukomba Jehova munzila iitambulika, mbuli Nowa, Abrahamu, alimwi a Jakobo. (Amubale Bahebrayo 11:7, 8, 17-21.) Aciindi cimwi mubuumi bwabo, umwi aumwi wabo bantu aaba bakaindi wakapa Jehova cipaizyo, mpoonya Leza wakazitambula zipego zyabo. Ino nkaambo nzi? Akaambo kakuti aaba bamaalumi tiibakacita milimo yakulyaaba cakwiinzya buyo mulawo, umwi aumwi wabo wakazuzikizya mbazu zyoonse iziyandika kapati mubukombi busalala. Amulange-lange zikozyanyo zyabo.

Zituuzyo zya Nowa zyakatondezya caantangalala kuti Jehova alikke nguweelela kukombwa (Amubone muncali 15 a 16)

15, 16. Ino mbuti Nowa mbwaakazuzikizya mbazu zyone ziyandika kapati mubukombi busalala?

15 Nowa wakazyalwa nokwakainda buyo myaka iili 126 kuzwa Adamu naakafwa; nokuba boobo, wakakomenena munyika iyakazwide bukombi bwakubeja. * (Matl. 6:11) Akati kamikwasyi yoonse iyakali kupona kalitanacitika Zambangulwe, alikke Nowa amukwasyi wakwe mbabakali kubelekela Jehova munzila iitambulika. (2Pet. 2:5) Naakafwutuka lya Zambangulwe, Nowa wakakulwaizyigwa kuyaka cipaililo, eeco caambidwe cacigaminina kwaciindi cakusaanguna mu Bbaibbele alimwi akutuula zituuzyo kuli Jehova. Kwiinda mucintu eeci ncaakacita kuzwa aansi amoyo, Nowa wakatondezya caantangalala kumukwasyi wakwe alimwi akubantu boonse ibakali kuyoozwa mulunyungu lwakwe kuti, Jehova alikke nguweelela kuba sikutambula bukombi. Akati kabanyama boonse mbaakajisi kutegwa ape cituuzyo, Nowa wakasala “banyama bamwi basalala azilenge zimwi zyuuluka.” (Matl. 8:20) Kujatikizya bube bwazituuzyo eezyi, zyakali zibotu kapati nkaambo Jehova kumugama wakazyaamba kuti zyakali kusalala.—Matl. 7:2.

16 Nowa wakatuula zituuzyo zyuumpwa eezyi acipaililo ncaakayaka. Sena nzila eeyi yakukomba yakatambulwa? Inzya. Cibalo caamba kuti Jehova wakamvwa bweema kuzwa kuzituuzyo ibununkilila mpoonya wakalongezya Nowa abana bakwe. (Matl. 8:21; 9:1) Nokuba boobo, ikaambo kapati Jehova ncaakacitambwida cituuzyo, makanze ngaakajisi Nowa mukucipa. Zituuzyo cakali cibeela cimwi citondezya lusyomo luyumu Nowa ndwaakajisi muli Jehova alimwi ambwaakali kucita zintu Leza. Akaambo kakuti Nowa lyoonse wakali kumumvwida Jehova alimwi akusumpula zyeelelo zyakwe, Bbaibbele lyaamba kuti “wakali kweenda a Leza mwini-mwini.” Aboobo, Nowa wakajana mpuwo iitamani yakuti wakali mululami.—Matl. 6:9; Ezk. 14:14; Heb. 11:7.

17, 18. Ino mbuti Abrahamu mbwaakazuzikizya mbazu zyone ziyandika kapati mubukombi busalala?

17 Abrahamu wakazingulukidwe abukombi bwakubeja. Mumunzi wa Uri, mwalo mwaakali kukkala Abrahamu, mwakali tempele lyalo ilyakadumide ilyakali kulemeka Nana leza wamwezi. * Nobaba bausyi Abrahamu aciindi cimwi bakali kukomba baleza bakubeja. (Jos. 24:2) Pele Abrahamu wakasala kukomba Jehova. Kulangilwa kuti wakaiya kujatikizya Leza wakasimpe kuzwa kuli sinsiku Semu, umwi wabana ba Nowa. Bakapona antoomwe kwamyaka iibalilwa ku 150.

18 Mubuumi bwakwe boonse, Abrahamu wakatuula zituuzyo zinji. Pele milimo yabukombi eeyi lyoonse yakali kugamikwa kuli sikutambula weelela alikke, Jehova. (Matl. 12:8; 13:18; 15:8-10) Sena Abrahamu wakalilibambilide kupa Jehova cituuzyo cijisi bube bubotu kapati? Mubuzyo ooyo wakaingulwa cakutadooneka ciindi Abrahamu naakatondezya mbwaakalisungwide kutuula mwanaakwe uyandwa kapati, Izaka. Aciindi eeco, Jehova wakaambila Abrahamu cakusalazya nzila njaakeelede kubelesya kupa cituuzyo. (Matl. 22:1, 2) Alimwi Abrahamu wakalilisungwide kutobela malailile oonse. Ngu Jehova iwakalesya Abrahamu kuti atamujayi ncobeni mwanaakwe. (Matl. 22:9-12) Jehova wakaitambula milimo ya Abrahamu yabukombi akaambo kakuti yakacitwa amuntu iwakajisi makanze mabotu. Paulo wakalemba kuti, “Abrahamu wakasyoma Jehova, eelyo wakabonwa kuti mululami.”—Rom. 4:3.

Jakobo wakapa cikozyanyo cibotu kumukwasyi wakwe (Amubone muncali 19 a 20)

19, 20. Ino mbuti Jakobo mbwaakazuzikizya mbazu zyone ziyandika kapati mubukombi busalala?

19 Jakobo wakakkala kwamyaka minji yabuumi bwakwe mu Kanana, inyika Jehova njaakasyomezya Abrahamu alunyungu lwakwe. (Matl. 17:1, 8) Bwakali busena bantu mobakajatikizyidwe mubukombi busofweede cakuti Jehova wakaamba kuti “bayootandwa kuti bazwe munyika.” (Lev. 18:24, 25) Naakali amyaka iili 77, Jakobo wakausiya munzi wa Kanana, wakakwata, alimwi mukuya kwaciindi wakajokela ku Kanana amukwasyi mupati. (Matl. 28:1, 2; 33:18) Pele, ibamukwasyi wakwe bambi bakayungwa abukombi bwakubeja. Nokuba boobo, ciindi Jehova naakaambila Jakobo kuya ku Beteli akuya kuyaka cipaililo, Jakobo wakacita oobo cakutawayawaya. Cakusaanguna wakaambila bamukwasyi wakwe kuti: “Amusowe baleza boonse bakubeja bali akati kanu alimwi amulisalazye.” Mpoonya cakusyomeka wakaatobela malailile ngaakapegwa.—Matl. 35:1-7.

20 Jakobo wakayaka zipaililo zinji mu Nyika Yakasyomezyedwe, pele sikutambula bukombi bwakwe lyoonse wakali Jehova. (Matl. 35:14; 46:1) Ibube bwazituuzyo zyakwe, nzila mbwaakali kumukomba Leza, alimwi amakanze aakukomba akali mabotu cakuti Bbaibbele lyaamba Jakobo kuti wakali muntu “uutakwe kampenda,” imajwi aapandulula baabo ibazuminwa a Leza. (Matl. 25:27) Mubuumi bwakwe boonse, Jakobo wakasiya cikozyanyo cibotu kubana Israyeli ibakali kuyooboola musyule lyakwe.—Matl. 35:9-12.

21. Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kujatikizya bukombi busalala kuzikozyanyo zyabantu bakaindi?

21 Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kujatikizya bukombi busalala kuzikozyanyo zyabantu bakaindi? Mbubwenya mbuli mbabo, tuzingulukidwe abantu, ambweni bamukwasyi buya, ibakonzya kutunyonganya kutegwa tutamukombi Jehova cakumaninina. Ikutegwa tutanyonganizyigwi munzila iili boobo, tweelede kuba alusyomo luyumu muli Jehova alimwi katusinizyide kuti zilikke zyeelelo zyakwe ziluleme nzezyeelelo zibotu kapati. Tulatondezya lusyomo luli boobo kwiinda mukumumvwida Jehova alimwi akwaaba ciindi cesu, nguzu azintu nzyotujisi kutegwa tumubelekele. (Mt. 22:37-40; 1Kor. 10:31) Eelo kaka cilakulwaizya kuzyiba kuti ciindi notumubelekela Jehova kweelana anguzu zyesu, munzila njayanda alimwi katujisi makanze mabotu, utubona kuti tuliluleme!—Amubale Jakobo 2:18-24.

Cisi Icakalyaabide Kubukombi Busalala

22-24. Ino mbuti Mulawo mbowakakankaizya mbocakali kuyandika kubikkila maano kuli sikutambula zituuzyo, bube bwazituuzyo alimwi anzila mbozyakali kupegwa zituuzyo zyabana Israyeli?

22 Jehova wakapa balunyungu lwa Jakobo Mulawo, kubasalazyila kujatikizya ncaakali kuyanda kuli mbabo. Ikuti nobakamumvwida Jehova, bakali kuyooba ‘bantu bakwe bayandisi’ alimwi “acisi cisalala.” (Kul. 19:5, 6) Amubone Mulawo mbowakakankaizya mbazu zyone ziyandika kapati mubukombi busalala.

23 Cakusalazya Jehova wakatondezya iwakeelede kuba sikutambula bukombi bwabana Israyeli. Jehova wakaamba kuti: “Utabi abaleza bambi kunze lyangu.” (Kul. 20:3-5) Zituuzyo nzyobakeelede kutuula kulinguwe zyakeelede kuba abube bwiinda kubota. Mucikozyanyo, zituuzyo zyabanyama tiizyakeelede kuba akampenda. (Lev. 1:3; Dt. 15:21; amweezyanisye a Malaki 1:6-8.) Ba Levi bakali kugwasyigwa azipego izyakali kupegwa kuli Jehova, pele abalo bakali kupa zituuzyo zyabo. Nzyobakali kupa zyakeelede kuzwa ‘kuzipego zyoonse iziinda kubota izyakali kupegwa’ kuli mbabo. (My. 18:29) Kujatikizya nzila njobakali kubelesya kukomba, bana Israyeli bakalipedwe malailile aacigaminina kujatikizya ncobakeelede kupa, nkobakeelede kucipeda, alimwi ambobakeelede kucipa kuli Jehova. Antoomwe bakapegwa milawo iinda ku 600 kutegwa ibasololele mubukkale bwabo, alimwi bakaambilwa kuti: “Mweelede kucenjela kuti mucite mbubonya Jehova Leza wanu mbwaamulailila. Tamweelede kuleya kululyo naa kulumwensyi.”—Dt. 5:32.

24 Sena akali makani mapati kujatikizya busena nkobakeelede kutuulila zituuzyo zyabo bana Israyeli? Inzya. Jehova wakalailila bantu bakwe kuyaka tente lyakubunganina, alimwi lyakaba mbobusena ikwakali kucitilwa bukombi busalala. (Kul. 40:1-3, 29, 34) Kuciindi eeco, ikuti bana Israyeli bayanda kuti zipaizyo zyabo zitambulwe kuli Leza, bakeelede kuzileta kutente lyakubunganina. *Dt. 12:17, 18.

25. Kujatikizya zituuzyo, ino ncinzi icakali kuyandika kapati? Amupandulule.

25 Nokuba boobo, acimbi cakali kuyandika kapati kwiinda waawo, makanze ngaakajisi muna Israyeli aakupeda cipego cakwe! Wakeelede kukulwaizyigwa aluyando luzwa ansi aamoyo ndwaakajisi kuli Jehova akuzyeelelo zyakwe. (Amubale Deuteronomo 6:4-6.) Ciindi bana Israyeli nobakali kucita bukombi busalala cakwiinzya buyo mulawo, Jehova wakazikaka zituuzyo zyabo. (Is. 1:10-13) Kwiinda mumusinsimi Isaya, Jehova wakaamba kuti tacengwi pe akukombwa kwamambonwa ciindi naakaamba kuti: “Bantu aaba . . . balandilemeka amilomo yabo buyo, pele myoyo yabo iili kule andime.”—Is. 29:13.

Kukomba Kutempele

26. Kumatalikilo, ino mulimo nzi ngolyakajisi tempele ilyakayakwa a Solomoni caboola kubukombi busalala?

26 Myaanda yamyaka kuzwa bana Israyeli nobakakkala mu Nyika Yakasyomezyedwe, Mwami Solomoni wakayaka ŋanda ikwakali kucitilwa bukombi busalala yalo iyakali mbotu kapati kwiinda tente lyakubunganina. (1Bam. 7:51; 2Mak. 3:1, 6, 7) Kumatalikilo, Jehova alikke ngowakali sikutambula zituuzyo izyakali kutuulwa atempele eeli. Solomoni abalelwa bakwe bakatuula zituuzyo zinji izyakajisi bube bubotu kapati munzila iyakalembedwe mu Mulawo wa Leza. (1Bam. 8:63) Nokuba boobo, mweelwe wamali aakabelesyegwa kuyaka ŋanda amweelwe wazituuzyo tazili nzyezintu izyakapa kuti bukombi atempele butambulike kuli Jehova. Icakali kuyandika kapati makanze aabaabo ibakali kupa zipego. Solomoni wakakakankaizya kaambo aaka ciindi tempele nolyakali kwaabwa. Wakaamba kuti: “Myoyo yanu aimaninine kuli Jehova Leza wesu kwiinda mukutobela malailile aakwe akubamba milawo yakwe mbubonya mbomucita sunu.”—1Bam. 8:57-61.

27. Ino ncinzi ncobakacita bami bamu Israyeli alimwi abalelwa babo, alimwi ino Jehova wakacita buti?

27 Mukubula coolwe, bana Israyeli tiibakazumanana kutobela lulayo lwabusongo lwamwami. Bakaalilwa kuzuzikizya mbazu yomwe naa kwiinda waawo akati kambazu ziyandika kapati mubukombi busalala. Bami bamu Israyeli alimwi abalelwa babo bakazumizya myoyo yabo ikunyonganizyigwa, bakacileka kusyoma muli Jehova, alimwi bakacileka kutobela zyeelelo zyakwe ziluleme. Ciindi aciindi, caluyando Jehova wakali kutuma basinsimi kutegwa babalulamike alimwi akubacenjezya kujatikizya zintu zibyaabi izyakali kukonzya kutobela akaambo kamicito yabo. (Jer. 7:13-15, 23-26) Musinsimi umwi ulaampuwo akati kabasinsimi aabo wakali mwaalumi uusyomeka Ezekieli. Wakapona aciindi cikatazya kapati mumakani aabukombi busalala.

Ezekieli Wakabona Bukombi Busalala Kabusofwaazyigwa

28, 29. Ino ncinzi ncotuzyi kujatikizya Ezekieli? (Amubone kabbokesi kakuti “Ezekieli, Buumi Bwakwe Aciindi Ncaakapona.”)

28 Ezekieli wakalibuzyi kabotu bukombi ibwakali kucitwa aatempele lyakayakwa a Solomoni. Bausyi bakali bapaizi alimwi beelede kuti bakali kubeleka aatempele cakasika ciindi cabulizyi bwabo. (Ezk. 1:3) Weelede kuti Ezekieli wakalikkomene kubwana. Cakutadooneka bausyi bakamuyiisya kujatikizya Jehova alimwi a Mulawo. Alimwi buya, kuciindi Ezekieli naakazyalwa, “bbuku lya Mulawo” lyakajanwa mutempele. * Mwami iwakali kulela aciindi eeco, Mwami mubotu Josiya, wakakulwaizyigwa kapati anzyaakamvwa cakuti wakazumanana kubeleka canguzu kusumpula bukombi busalala.—2Bam. 22:8-13.

Cakutadooneka bausyi Ezekieli bakamuyiisya kujatikizya Jehova alimwi a Mulawo (Amubone muncali 28)

29 Mbubwenya mbuli baalumi basyomeka ibakamusaangunina, Ezekieli wakazizuzikizya mbazu zyoonse zyone ziyandika mubukombi busalala. Ciindi notulanga-langa bbuku lya Ezekieli, twiiya kuti wakamubelekela Jehova cakumaninina, wakazumanana kumupa iziinda kubota, alimwi wakamvwida kwiinda mukucita ncaakaambilwa kuli Jehova alimwi munzila njaakali kuyanda Leza. Ezekieli wakazicita eezyi zyoonse akaambo kakuti wakakulwaizyigwa alusyomo luzwa aansi amoyo. Tiicakali boobo kujatikizya bantu banji mbaakali kupona limwi. Ezekieli naakali kukomena wakali kuswiilila kubusinsimi bwa Jeremiya, walo iwakatalika mulimo wakwe mu 647 B.C.E. alimwi iwakaambilizya mulumbe wakucenjezya cabusungu kujatikizya lubeta lwa Jehova ilwakali kulangilwa.

30. (a) Ino businsimi mbwaakalemba Ezekieli buyubununa nzi? (b) Ino businsimi ninzi, alimwi ino mbuti oobo bwakaambwa a Ezekieli mbotukonzya kubumvwisya? (Amubone kabbokesi kakuti “Kumvwisya Businsimi bwa Ezekieli.”)

30 Nzyaakalemba Ezekieli izyakasololelwa amuuya zyakatondezya bantu ba Leza mbobakaleka kumubelekela. (Amubale Ezekieli 8:6.) Ciindi Jehova naakatalika kusubula cisi ca Juda, Ezekieli wakali akati kabaabo ibakatolwa mubuzike ku Babuloni. (2Bam. 24:11-17) Nokuba kuti wakatolwa kali mwaange, Ezekieli kunyina naakali kusubulwa buya. Jehova wakajisi mulimo wakuti akabeleke akati kabantu bakwe baange. Izilengaano zigambya alimwi abusinsimi mbwaakalemba Ezekieli butondezya mbobwakali kuyoobukulusyigwa bukombi busalala mu Jerusalemu. Pele alimwi zilatondezya zinji kwiinda waawo, zilatugwasya kuzyiba bukombi busalala mukuya kwaciindi mbobuyoobukulusyigwa cakumaninina kuli baabo boonse bamuyanda Jehova.

31. Ino bbuku eeli lilatugwasya kucita nzi?

31 Muzibeela zitobela izili mubbuku eeli, tuyooba acoolwe cakuzyiba asyoonto buyo kujulu nkwakkala Jehova, tuyoobona bukombi busalala mbobwakasofwaazyigwa cakumaninina, tuya kwiiya Jehova mbwabukulusya bantu bakwe akubakwabilila, alimwi tuyoobona zili kumbele ciindi muntu woonse uupona nayookomba Jehova. Mucibalo citobela, tuyoolanga-langa cilengaano cakusaanguna Ezekieli ncaakalemba. Ciyootugwasya kweezyeezya kujatikizya Jehova ambocilibonya cibeela cambunga yakwe yakujulu, akukankaizya ikaambo walo alikke ncayelela kukombwa, kupegwa bukombi busalala.

^ munc. 4 Kulibonya kuti Abelo wakazyalwa nokwakainda buyo ciindi cisyoonto kuzwa Adamu alimwi a Eva nobakatandwa mu Edeni. (Matl. 4:1, 2) Lugwalo lwa Matalikilo 4:25 lwaamba kuti Leza wakapa Seti “mubusena bwa Abelo.” Adamu wakajisi myaka yakuzyalwa iili 130 ciindi naakazyala Seti, walo uulibonya kuti wakazyalwa kuzwa Abelo naakajaigwa. (Matl. 5:3) Aboobo Abelo weelede kuti wakajisi myaka iisika ku 100 ciindi naakajaigwa a Kaini.

^ munc. 15 Lugwalo lwa Matalikilo 4:26 lwaamba kuti kuciindi naakali kupona Enosi, muzyukulu wa Adamu, “bantu bakatalika kwiita zina lya Jehova.” Nokuba boobo, beelede kuti bakali kucita boobo munzila iitali yabulemu, ambweni bakali kuswaanganya zina lya Jehova kumituni.

^ munc. 17 Leza mwaalumi uutegwa Nana alimwi wakazyibidwe azina lyakuti Sini. Nokuba kuti bantu ibakali kukkala mumunzi wa Uri bakali kukomba baleza banji, matempele alimwi azipaililo izyakali mumunzi ooyo zyakaabidwe kapati kulinguwe.

^ munc. 24 Bbokesi lyacizuminano lisalala nolyakagusyigwa mutente lyakukombela, kuboneka kuti Jehova wakali kuzitambula zipaizyo izyakali kupegwa mumasena aambi kunze azyeezyo izyakali kutuulwa atente lyakubunganina.—1Sam. 4:3, 11; 7:7-9; 10:8; 11:14, 15; 16:4, 5; 1Mak. 21:26-30.

^ munc. 28 Kuboneka kuti Ezekieli wakali amyaka iili 30 naakatalika kusinsima mumwaka wa 613 B.C.E. Aboobo, kweelede kuti wakazyalwa mumwaka wakuma 643 B.C.E. (Ezk. 1:1) Josiya wakatalika kweendelezya mu 659 B.C.E., mpoonya bbuku lya Mulawo, kuboneka kuti lyakusaanguna, lyakajanwa ambweni afwaafwi amwaka wanamba 18 wabulelo bwakwe, naa andiza mumwaka wa 642-641 B.C.E.