Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 7

Masi ‘Ayoozyiba Kuti Ndime Jehova’

Masi ‘Ayoozyiba Kuti Ndime Jehova’

EZEKIELI 25:17

MAKANI AALI MUCIBALO: Ncotwiiya kuzwa kukuyanzana kwabana Israyeli amasi aakali kusampaula zina lya Jehova

1, 2. (a) Mbuti bana Israyeli mbobakali mbuli mbelele iili yolikke iizingulukidwe abaumpe? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.) (b) Ino ncinzi bana Israyeli alimwi abami babo ncobakazumizya kuti cicitike?

KWAMYAKA minji, bana Israyeli bakali mbuli mbelele iili yolikke iizingulukidwe abaumpe. Bana Amoni, bana Moabu alimwi abana Edomu bakali kukonga bana Israyeli kumunyinza nkowakali kujwe. Ba Filisiti, ibakali basinkondonyina babana Israyeli kwaciindi cilamfwu bakabamba cilawo kumbo. Kunyika kwakali munzi wa Turo, walo wakavwubide alimwi wakadumide kapati akaambo kakuba busena bupati bwakucitila makwebo. Kumusanza kwakali cisi ca Egepita, calo icakali kweendelezyegwa a Farao, mwami wakali kubonwa kuti nguleza.

2 Ciindi bana Israyeli nobakali kusyoma muli Jehova, wakali kubakwabilila kuli basinkondonyina. Nokuba boobo, cakwiinduluka-induluka, bantu bakwe abami babo bakali kuzumina kusofwaazyigwa amasi akabazingulukide. Mwami Ahabu ncikozyanyo comwe buyo camweendelezi iwakayungwa abamwi. Wakapona aciindi ncaakali kupona Mwami Jehosafati wa Juda, wakeendelezya misyobo iili kkumi mubwami bwa Israyeli. Wakakwata mwana musimbi wamwami wabana Sidoni iwakali kweendelezya munzi iwakasumpukide wa Turo. Mukaintu ooyu, uutegwa Jezebeli, wakasumpula bukombi bwa Baala mu Israyeli alimwi wakayunga mulumi wakwe kunyonganya bukombi busalala citaambiki.—1Bam. 16:30-33; 18:4, 19.

3, 4. (a) Ino Ezekieli lino wabikkila maano kuli bani? (b) Ino mibuzyo nzi njotutiilange-lange?

3 Jehova wakalibacenjezyede bantu bakwe kujatikizya zintu zibyaabi zyakali kukonzya kubacitikila akaambo kakutasyomeka kulinguwe. Lino kukkazika moyo kwakwe kwakalimanide. (Jer. 21:7, 10; Ezk. 5:7-9) Mu 609 B.C.E., basikalumamba bana Babuloni bakapiluka ciindi catatu ku Nyika Yakasyomezyedwe. Kwakaindide myaka iitandila kukkumi kuzwa ciindi nobakaunkide nkuko. Aciindi eeci, bakali kukonzya kupwaya bwaanda bwa Jerusalemu alimwi akunyonyoona baabo ibakazangila Nebukadinezara. Ciindi kusaala nokwakatalika alimwi abusinsimi bwa Ezekieli bwakasololelwa amuuya nobwakazuzikizyigwa ceetezya, musinsimi wakabikkila maano kumasi aakazingulukide Nyika Yakasyomezyedwe.

Masi aakasampaula zina lya Jehova tanaakali kuyoozitija zisubulo izyakali kuboola akaambo kamicito yangawo

4 Jehova wakayubunwida Ezekieli kuti basinkondonyina Juda bakali kuyookkomana akaambo kakunyonyoonwa kwa Jerusalemu alimwi akupenzya basikufwutuka. Pele masi aakasampaula zina lya Jehova alimwi akupenzya naa kusofwaazya bantu bakwe tanaakali kuyoozitija zisubulo izyakali kuboola akaambo kamicito yangawo. Ino nziiyo nzi zigwasya nzyotukonzya kwiiya kukuyanzana kwabana Israyeli amasi aayo? Alimwi ino mbuti businsimi bwa Ezekieli kujatikizya masi mbobutupa bulangizi mazuba aano?

Banamukwasyi ‘Ibakabafwubaazya Kapati’ Bana Israyeli

5, 6. Ino bana Amoni alimwi abana Israyeli bakaswaangene buti?

5 Bana Amoni, bana Moabu, alimwi abana Edomu, munzila imwi, bakali banamukwasyi babana Israyeli. Nokuba kuti bakali banamukwasyi alimwi bakapona antoomwe aciindi cimwi, masi aayo tanaakali kubayanda bantu ba Leza alimwi akali ‘kubafwubaazya kapati.’—Ezk. 25:6.

6 Amulange-lange kujatikizya bana Amoni. Bakazwa kulunyungu lwa Loti mwana aamunyina wa Abrahamu kwiinda mumwanaakwe musimbi muniini. (Matl. 19:38) Mwaambo wabo wakalikozyenye kapati amwaambo wa Chihebrayo walo bantu ba Leza ngobakali kukonzya kumvwa. Akaambo kakuba mukwasyi omwe, Jehova wakaambila bana Israyeli kuti tiibakeelede kutalisya nkondo abana Amoni. (Dt. 2:19) Nokuba boobo, mumazuba aa Babetesi, bana Amoni bakasangana Egiloni Mwami wabana Moabu mukupenzya bana Israyeli. (Bab. 3:12-15, 27-30) Nokwakainda ciindi, Saulo naakabikkwa kuba mwami, bana Amoni bakalwana bana Israyeli. (1Sam. 11:1-4) Mumazuba aa Mwami Jehosafati, alimwi bakasangana basikalumamba antoomwe abana Moabu kulwana Nyika Yakasyomezyedwe.—2Mak. 20:1, 2.

7. Ino bana Moabu bakali kubalanganya buti beeninyina, ibalunyungu lwa Israyeli?

7 Bana Moabu abalo bakali balunyungu lwa Loti kwiinda mumwanaakwe musimbi mupati. (Matl. 19:36, 37) Jehova wakaambila bana Israyeli kuti tiibakeelede kulwana abana Moabu. (Dt. 2:9) Pele bana Moabu tiibakatondezya luzyalo pe. Muciindi cakugwasya beeninyina, balo ibakali kutija buzike mu Egepita, bakasola kubakasya kuti batanjili mu Nyika Yakasyomezyedwe. Mwami Balaki wabana Moabu wakabbadela Balamu kutegwa asinganye bana Israyeli, alimwi Balamu wakayiisya Balaki kujatikizya mbwaakali kukonzya koongelezya baalumi bana Israyeli kuti bacite bwaamu alimwi akukomba mituni. (My. 22:1-8; 25:1-9; Ciy. 2:14) Kwamyaanda yamyaka bana Moabu bakazumanana kupenzya banamukwasyi wabo, kusikila kumazuba aa Ezekieli.—2Bam. 24:1, 2.

8. Nkaambo nzi Jehova ncaakaambila kuti Edomu wakali munyina a Israyeli, pele ino mbuti bana Edomu mbobakacita?

8 Bana Edomu bakali balunyungu lwasimaanganyina Jakobo, Esau. Bakaliswaangene kapati cakuti Jehova wakaamba bana Edomu alimwi abana Israyeli kuti bakali banabunyina. (Dt. 2:1-5; 23:7, 8) Nokuba kuti cakali boobo, bana Edomu bakali kubakazya bana Israyeli kuzwa kuciindi ca Kulonga kusikila Jerusalemu naakanyonyoonwa mu 607 B.C.E. (My. 20:14, 18; Ezk. 25:12) Aciindi eeco, bana Edomu tiibakakkomana buyo ciindi bana Israyeli nobakali kupenga, bakaambila bana Babuloni kuti bamulekelezye Jerusalemu, pele alimwi bakabasinkila bana Israyeli bali boonse ibakali kuyanda kutija akubapa kuli basinkondonyina.—Int. 137:7; Ob. 11, 14.

9, 10. (a) Ino ncinzi cakacitikila Amoni, Moabu alimwi a Edomu? (b) Ino nzikozyanyo nzi izitondezya kuti tabali bantu boonse mumasi aayo ibakabasulide bana Israyeli?

9 Jehova wakaapa mulandu masi aayo aakali banamukwasyi babana Israyeli akaambo kanzila njaakabeendelezya bantu bakwe. Mboobu mbwaakaamba: “Ndiyakwaaba . . . bana Amoni kubantu ba Kujwe kuti lube lukono lwabo, kutegwa bana Amoni batakaibalukwi limbi akati kamasi.” Alimwi wakayungizya kuti: “Ndiyoobeteka bana Moabu, eelyo bayoozyiba kuti ndime Jehova.” (Ezk. 25:10, 11) Nokwakainda myaka iisika kuli yosanwe kuzwa ciindi Jerusalemu noyakazundwa, businsimi oobo bwakatalika kuzuzikizyigwa ciindi bana Babuloni nobakazunda bana Amoni abana Moabu. Kujatikizya Edomu, Jehova wakaamba kuti wakali ‘kuyoonyonyoona bantu alimwi abanyama bavwubwa mulinguwe’ alimwi akuti wakali ‘kuyoopa kuti ube matongo.’ (Ezk. 25:13) Kweelana ambokwakasinsimwa, bana Amoni, bana Moabu abana Edomu mukuya kwaciindi bakaloba.—Jer. 9:25, 26; 48:42; 49:17, 18.

10 Nokuba boobo, tabali bantu boonse ibakali mumasi aayo ibakasulide bantu ba Leza. Mucikozyanyo, Zeleki muna Amoni a Itima muna Moabu balaambidwe akati kabasikalumamba basinguzu ba Mwami Davida. (1Mak. 11:26, 39, 46; 12:1) Kuyungizya waawo, Rute muna Moabu wakaba mukombi uusyomeka wa Jehova.—Rut. 1:4, 16, 17.

Tatweelede kulekela kuyungwa asyoonto buyo

11. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kukuyanzana kwabana Israyeli amasi mbuli Amoni, Moabu, alimwi a Edomu?

11 Ino nziiyo nzi nzyotukonzya kwiiya kukuyanzana kwabana Israyeli amasi aayo? Cakusaanguna, ciindi bana Israyeli nobakaleka kupakamana, micito yabusofwaazi yabukombi bwakubeja bwabanamikwasyi yabo yakatalika kunjila akati kabo, mbuli kukomba Baala waku Peori wabana Moabu alimwi a Moleki leza wabana Amoni. (My. 25:1-3; 1Bam. 11:7) Cintu cili boobo cilakonzya kutucitikila. Tulakonzya kusinikizyigwa abanamukwasyi ibatali Bakamboni balo ibatuyunga kuti tusotoke mulawo. Mucikozyanyo, tabakonzyi kumvwisya kaambo ncotutasekeleli Esita, ncotutapani zipego ciindi ca Kkilisimasi, naa kutola lubazu muzilengwa zimwi zidumide zyalo iziswaangene azintu nzyobasyoma mubukombi bwakubeja. Nokuba kuti tabajisi mizeezo mibi, balakonzya kusola kututantamuna nokuba asyoonto buyo kuzyeelelo zyesu. Eelo kaka, cilayandika kapati kutalekela kuyungwa kuli boobo! Kweelana amakani aakaindi aajatikizya bana Israyeli mbwaatondezya, kufwumbwa kulekela kuyungwa asyoonto buyo kulakonzya kunyonganya cilongwe cesu a Jehova.

12, 13. Ino nkukazyigwa kuli buti nkotukonzya kuyaanya, pele ino ncinzi cikonzya kucitika ikuti twazumanana kusyomeka?

12 Tulakonzya kwiiya ciiyo acimwi kuzintu zyakabacitikila bana Israyeli akaambo kakuyanzana abana Amoni, bana Moabu, alimwi abana Edomu. Tulakonzya kukazyigwa kapati abanamukwasyi batasyomi. Jesu wakacenjezya kuti zimwi ziindi mulumbe ngotukambauka ulakonzya “kuleta lwaandaano akati kamwana musankwa abausyi, mwana musimbi abanyina.” (Mt. 10:35, 36) Jehova wakalailila bana Israyeli kuti tiibakeelede kuzwangana abamukwasyi wabo, aswebo tatweelede kuzwangana abanamukwasyi batasyomi. Pele tatweelede kugambwa nobatalika kutukazya.—2Tim. 3:12.

13 Nokuba kuti banamukwasyi tababukazyi cacigaminina bukombi bwesu kuli Jehova, tweelede kuzumizya Jehova kutweendelezya nguwe muciindi cambabo. Ino nkaambo nzi? Akaambo kakuti Jehova nguweelede kuba abusena bwakusaanguna mumyoyo yesu. (Amubale Matayo 10:37.) Kuyungizya waawo, ikuti twazumanana kusyomeka kuli Jehova, banamukwasyi bamwi balakonzya kuba mbuli Zeleki, Itima, alimwi a Rute akutusangana mubukombi busalala. (1Tim. 4:16) Mpoonya abalo bayookkomana kubelekela Leza mwini-mwini uuli alikke alimwi akukkomana aluyando lwakwe alukwabililo.

Basinkondonyina Jehova Bakapegwa “Zisubulo Ziyoosya”

14, 15. Ino ba Filisiti bakali kubeendelezya buti bana Israyeli?

14 Ba Filisiti bakalongede kuzwa kunsumbu ya Krete akuunka kunyika eeyo Jehova njaakasyomezya Abrahamu alimwi alunyungu lwakwe. Boonse bobilo Abrahamu alimwi a Izaka aciindi cimwi bakayanzana abantu aaba. (Matl. 21:29-32; 26:1) Kuzikusika ciindi bana Israyeli nobakanjila mu Nyika Yakasyomezyedwe, ba Filisiti bakaba cisi cijisi nguzu kapati alimwi abasikalumamba basinguzu. Bakali kukomba baleza bakubeja mbuli Baala-zebubi a Dagoni. (1Sam. 5:1-4; 2Bam. 1:2, 3) Zimwi ziindi bana Israyeli bakali kubasangana mukukomba baleza aabo.—Bab. 10:6.

15 Akaambo kakutasyomeka kwabana Israyeli, Jehova wakabazumizya ba Filisiti kuti babadyaaminine bantu bakwe kwamyaka minji. (Bab. 10:7, 8; Ezk. 25:15) Bakabikkila bana Israyeli zisinkilizyo zyakubadyaaminina * alimwi bunji bwabo bakabajaya. (1Sam. 4:10) Nokuba boobo, ciindi bana Israyeli nobakeempwa akupiluka kuli Jehova, wakabafwutula. Leza wakabelesya baalumi mbuli Samusoni, Saulo a Davida ikufwutula bantu bakwe. (Bab. 13:5, 24; 1Sam. 9:15-17; 18:6, 7) Kweelana ambwaakasinsima Ezekieli, ba Filisiti bakacitikilwa “zisubulo ziyoosya” ciindi bana Babuloni alimwi kumbele aba Giriki nobakasaala nyika yabo.—Ezk. 25:15-17.

16, 17. Nziiyo nzi nzyotukonzya kwiiya kukuyanzana kwabana Israyeli aba Filisiti?

16 Ino nziiyo nzi nzyotukonzya kwiiya kukuyanzana kwabana Israyeli aba Filisiti? Bantu ba Jehova bamazuba aano balakazyigwa kumasi amwi aajisi nguzu kapati aadyaaminina bantu. Mukwiimpana a Israyeli, twazumanana kuba ampuwo yakusyomeka cakutazungaana kuli Jehova. Nokuba boobo, zimwi ziindi basinkondonyina babukombi busalala balakonzya kulibonya mbuli kuti bazunda. Mucikozyanyo, kumatalikilo aamwaanda wamyaka wa 20, mfwulumende ya United States yakasola kulesya mulimo wabantu ba Jehova kwiinda mukubaanga kwamyaka minji muntolongo aabo ibakali kusololela mbunga. Ciindi cankondo yabili yanyika yoonse, bulelo bwa Nazi party mu Germany bwakasola kubamana bantu ba Leza, ibabalilwa kuzyuulu bakaangwa mpoonya myaanda-myaanda bakajaigwa. Noyakainda nkondo eeyo, bulelo bwa Soviet Union bwakatalisya makanze aakatola myaka minji aakulwana Bakamboni ba Jehova, kutuma bakwesu kuzilabba zyakupenzyezya naa kubatandila kumasena aakulamfwu mucisi.

17 Mfwulumende zilakonzya kuzumanana kulesya mulimo wakukambauka, kwaanga bantu ba Leza, alimwi nokuba akujaya bamwi akati kesu. Sena zintu eezyi zyeelede kutupa kuyoowa naa kululeka lusyomo lwesu? Peepe! Jehova uyoobavwuna bantu bakwe basyomeka. (Amubale Matayo 10:28-31.) Twakabona kale mfwulumende zijisi nguzu, zyalunya kaziwa, kakuli balo bantu ba Jehova bazumanana kuyaambele. Ino-ino, mfwulumende zyabantu zyoonse ziyoocibona cakacitikila ba Filisiti kumamanino, nozitayandi ziyoomuzyiba Jehova. Mbubwenya mbuli ba Filisiti, ziyooloba!

‘Kuvwula Kwalubono’ Tiikwakabapa Lukwabililo Lutamani

18. Ino mbusena buli buti mbwaakali kweendelezya Turo?

18 Munzi wansiku wa Turo * wakakkede akati kabusena bumwi bupati akati kamasena aamakwebo aakaindi. Turo wakajisi migwagwa yabasimakwebo minji kumbo kusotoka Lwizi lwa Mediterranean. Kujwe, migwagwa yabasimakwebo ya Turo yakali kuyaabuya mane kumigwagwa iimbi yalo yakali kuuswaanganya amasena aakali kulamfwu. Kwamyaanda yamyaka, wakayungizya lubono ndwaakajisi kuzwa kumasena aaya aakali kulamfwu. Basimakwebo abasambazi bakwe bakavwuba kapati cakuti bakali kulibona kuba basilutwe.—Is. 23:8.

19, 20. Nkwiindana nzi ikuliko akati kabantu baku Turo abaku Gibeoni?

19 Mubweendelezi bwa Mwami Davida a Solomoni, bana Israyeli bakasalide kucita makwebo abantu baku Turo, balo ibakali kubapa zibelesyo alimwi abasyaazibwene mumilimo kutegwa bagwasye Davida kuyaka ŋanda yamwami mpoonya mukuya kwaciindi kuyaka tempele lya Solomoni. (2Mak. 2:1, 3, 7-16) Turo wakabona cisi ca Israyeli mbocakali kusyomeka kuli Jehova alimwi ambwaakacilongezya. (1Bam. 3:10-12; 10:4-9) Amuyeeye buyo coolwe ncobakajisi bana Turo banji cakwiiya kujatikizya bukombi busalala, kumuzyiba Jehova, alimwi akulibonena mpindu ziboola akaambo kakubelekela Leza wakasimpe!

20 Pele nokuba kuti bakalijisi coolwe cili boobo, bantu baku Turo bakazumanana kubikkila maano kapati kulubono. Tiibakatobela cikozyanyo camunzi wa Kanana wa Gibeoni iwakajisi nguzu kapati, mwalo bantu bamumo nobakamvwa buyo kujatikizya milimo mipati ya Jehova bakakulwaizyigwa kuba babelesi bakwe. (Jos. 9:2, 3, 22–10:2) Mubwini, bantu baku Turo mukuya kwaciindi bakatalika kubakazya bantu ba Leza mane buya bamwi bakabasambala mubuzike.—Int. 83:2, 7; Joel. 3:4, 6; Am. 1:9.

Tatweelede kubona zintu zyakumubili kuba mbuli lukwabililo lwabwaanda

21, 22. Ino ncinzi cakacitikila Turo, alimwi ino nkaambo nzi?

21 Kwiinda muli Ezekieli, Jehova wakaambila baabo bakali kukazya kuti: “Bona ndilakulwana, yebo Turo, ndilakuletela masi manji kuti akulwane mbubonya mbuli lwizi mboluleta mayuwe aandulo. Bayoonyonyoona malambo aa Turo akumwaya ngazi zyakwe, alimwi mebo ndiyoopala bulongo bwakwe akumupa kuba ndomba iimweka, iinyina cintu.” (Ezk. 26:1-5) Kutegwa balikwabilile, bantu baku Turo bakali kusyoma lubono lwabo, lwalo ndobakali kubona kuti lwakali kubakwabilila mbubwenya mbuli bwaanda bwamunzi wakunsumbu ibwakali kulampa mamita aali 46 kuya mujulu. Bakeelede kukubikkila maano kucenjezya kwa Solomoni kwakuti: “Lubono lwamuntu muvwubi munzi wakwe muyumu; mukuyeeya kwakwe luli mbuli bwaanda bumukwabilila.”—Tus. 18:11.

22 Ciindi bana Babuloni alimwi mukuya kwaciindi abana Giriki nobakabuzuzikizya businsimi bwa Ezekieli, bantu baku Turo bakabona kuti lukwabililo kuzwa kulubono lwamunzi alimwi abwaanda lwakali lwakuyeeyela buyo. Nobakamana kunyonyoona Jerusalemu, bana Babuloni bakatalika kulwana Turo kwamyaka iili 13. (Ezk. 29:17, 18) Mpoonya, mu 332 B.C.E., Alekizanda Mupati wakazuzikizya cibeela ciyandika kapati cabusinsimi bwa Ezekieli. * Basikalumamba bakwe bakakolomona zyakaceede mucibeela cipati camunzi wa Turo alimwi bakawaala mabwe, zintu zyakapangwa amapulanga, abulongo mumaanzi, kutegwa babambe nzila iisika kunsumbu. (Ezk. 26:4, 12) Alekizanda wakabudonkola bwaanda, wakawuumpa munzi, wakajaya zyuulu-zyuulu zyabasikalumamba abasicisi, alimwi banji wakabasambala mubuzike. Bantu baku Turo nobatayandi bakamuzyiba Jehova ciindi nobakazyiba kuti ‘kuvwula kwalubono’ takuleteli lukwabililo lutamani.—Ezk. 27:33, 34.

Nokuba kuti wakali kulibonya kuti ulikwabilidwe cakumaninina, Turo wakanyonyoonwa, mbubwenya mbwaakasinsima Ezekieli (Amubone muncali 22)

23. Nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kubantu baku Turo?

23 Ino nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kubantu baku Turo? Tatweelede kuzumizya “koongelezya kwalubono,” kutupa kusyoma lubono, kulubona mbuli kuti luli mbuli lukwabililo lwabwaanda. (Mt. 13:22) Tatukonzyi “kubelekela Leza alimwi a Lubono.” (Amubale Matayo 6:24.) Balikke aabo ibabelekela Jehova camoyo woonse mbabakwabilidwe ncobeni. (Mt. 6:31-33; Joh. 10:27-29) Businsimi bujatikizya mamanino aabweende bwazintu oobu buyoozuzikizyigwa mumbazu zyoonse mbubwenya mbobwakazuzikizyigwa businsimi bujatikizya Turo. Kuciindi eeco, aabo ibasyoma lubono nobatayandi bayoomuzyiba Jehova ciindi aakunyonyoona bweende bwamakwebo bwanyika eeyi, ibusumpula kuliyanda abulyato.

Bwami Bweendelezya Bwakali Mbuli “Tete”

24-26. (a) Nkaambo nzi Jehova ncaakaambila Egepita kuti uli mbuli “tete”? (b) Ino mbuti Mwami Zedekiya mbwaatakaabikkila maano malailile aa Jehova, alimwi ino ncinzi cakacitika?

24 Kuzwa ciindi katanazyalwa Josefa kusikila kuciindi bana Babuloni nobakalwana Jerusalemu, Egepita wakajisi nguzu zili mbozibede mutwaambo twacisi mucooko ca Nyika Yakasyomezyedwe. Akaambo kakuti Egepita wakaliko kwaciindi cilamfwu, kulibonya kuti wakaba mbuli cisamu cakaindi. Pele kuti weezyanisyigwa a Jehova, tanaakajisi nguzu, tanaakali singuzu kwiinda “tete.”—Ezk. 29:6.

25 Mwami Zedekiya siluleyo tanaakacizyiba eeco kujatikizya Egepita. Kwiinda mumusinsimi Jeremiya, Jehova wakaambila Zedekiya kuti alibombye kumwami wa Babuloni. (Jer. 27:12) Mane buya Zedekiya wakakonka muzina lya Jehova kutazangila Nebukadinezara. Pele tanaakaabikkila maano malailile aa Jehova, wakatyola cikonke cakwe kuli Nebukadinezara, alimwi wakalomba Egepita kuti amugwasye kulwana bana Babuloni. (2Mak. 36:13; Ezk. 17:12-20) Nokuba boobo, bana Israyeli ibakali kusyoma nguzu zya Egepita mutwaambo twacisi bakaliletela buyo mapenzi mapati. (Ezk. 29:7) Caboola kuli Egepita, weelede kuti wakali kulibonya kuba muyumu mbuli “cilenge cipati camulwizi.” (Ezk. 29:3, 4) Pele Jehova wakaamba kuti wakali kuyoomulwana mbubwenya mbuli bavwimi mbobakonzya kujata baciwena bali mumulonga wa Nile, wakali kuyoobikka ngobyo kumulomo wakwe akumunyonyoona. Wakacita oobu ciindi naakatuma bana Babuloni kuyoolwana inyika yansiku eeyo.—Ezk. 29:9-12, 19.

26 Ino ncinzi cakamucitikila Zedekiya iwatakali kusyomeka? Akaambo kakuti wakamuzangila Jehova, Ezekieli wakasinsima kuti ooyu “silutwe mubi” wakali kuyoosweekelwa musini wakwe alimwi akuti bweendelezi bwakwe bwakali kuyoonyonyooka. Pele Ezekieli alimwi wakapa bulangizi. (Ezk. 21:25-27) Jehova wakapa kuti asinsime kuti mwami mumulongo wabami wa Davida, walo ‘iwakazumizyidwe amulawo,’ wakali kuyoopegwa cuuno cabwami. Mucibalo citobela mubbuku eeli, tuyoomubona ooyo iwakapegwa.

27. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kukuyanzana kwabana Israyeli a Egepita?

27 Ino nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kukuyanzana kwabana Israyeli a Egepita? Bantu ba Jehova mazuba aano tabeelede kusyoma mbunga zyatwaambo twacisi izijisi nguzu, kabayeeya kuti mbunga eezyo zilakonzya kuleta lukwabililo lutamani. Nomuba mumizeezo yesu, tweelede kuzumanana ‘kutaba banyika.’ (Joh. 15:19; Jak. 4:4) Bweende bwatwaambo twacisi bulakonzya kulibonya kuba anguzu, pele mbubwenya mbuli Egepita wansiku, buli buyo mbuli tete lipwaika. Eelo kaka inga kwaba kulicenga kusyoma bantu balya maila muciindi cakusyoma Mwami wabubumbo boonse Singuzuzyoonse!—Amubale Intembauzyo 146:3-6.

Nociba ciindi notuli tolikke, tweelede kukweeleba kujatikizyigwa mutwaambo twacisi twamunyika eeyi (Amubone muncali 27)

Masi ‘Ayoozyiba’

28-30. Nkwiindana kuli buti kuliko kujatikizya masi ‘mbwaayoomuzyiba’ Jehova ambotumuzyi swebo?

28 Kwaziindi zinji mubbuku lya Ezekieli, Jehova waamba kuti bamasi ‘bayoozyiba kuti ndime Jehova.’ (Ezk. 25:17) Cakutadooneka, majwi aayo akazuzikizyigwa muziindi zyansiku ciindi Jehova naakaleta lubeta kuli basinkondonyina babantu bakwe. Pele kuzuzikizyigwa kupati kwamajwi aayo kuyoocitika mumazuba eesu. Munzila nzi?

29 Mbubwenya mbuli bantu ba Leza bakaindi, tuzingulukidwe amasi aatubona kuti tatukwabilidwe mbuli mbelele iili ilikke. (Ezk. 38:10-13) Kweelana ambokuyoobandikwa mu Cibalo 17 a 18 mubbuku eeli, ino-ino masi ayoolwana bantu ba Leza calunya. Pele aakucita oobo, ayoocizyiba ncozyaamba nguzu zini-zini. Ayoomuzyiba Jehova naatayandi, ayoobuzyiba bweendelezi bwakwe, ciindi aakwaanyonyoona lyankondo ya Amagedoni.—Ciy. 16:16; 19:17-21.

30 Mukwiimpana, Jehova uyootukwabilila, alimwi uyootulongezya. Nkaambo nzi? Akaambo kakuti twabweza ntaamu lino ikutondezya kuti tulimuzyi Jehova kwiinda mukumusyoma, mukumumvwida, alimwi amukumupa bukombi busalala bumweelede.—Amubale Ezekieli 28:26.

^ munc. 15 Mucikozyanyo, ba Filisiti tiibakali kuzumizya muntu uuli woonse kucita milimo iijatikizya kufwula mu Israyeli. Bana Israyeli bakeelede kuunka kuba Filisiti kutegwa bakakwenge zibelesyo zyabo zyakulimya alimwi bakali kubabbadelesya mali ngakonzya kuvwola muntu kwiinda mukubeleka mazuba manji.—1Sam. 13:19-22.

^ munc. 18 Kuboneka kuti munzi wini wa Turo wakayakidwe atala abbwe kufwaafwi amulonga, ikulampa makkilomita aali 50 kunyika kwa Cilundu ca Karimeli. Nokwakainda ciindi, munzi wakakomezyegwa kucibeela cipati camunzi. Zina lyamunzi lyamumwaambo wa Chihebrayo, Sur, lyaamba “Bbwe.”

^ munc. 22 Isaya, Jeremiya, Joeli, Amosi, alimwi a Zekariya abalo bakaamba businsimi kujatikizya Turo bwalo ibwakazuzikizyigwa mumbazu zyoonse.—Is. 23:1-8; Jer. 25:15, 22, 27; Joel. 3:4; Am. 1:10; Zek. 9:3, 4.