Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 5

“Bona Zintu Zibi, Izisesemya Nzyobacita”

“Bona Zintu Zibi, Izisesemya Nzyobacita”

EZEKIELI 8:9

MAKANI AALI MUCIBALO: Kuyaansi kumuuya amukulilemeka kwa Juda siluleyo

1-3. Ncinzi Jehova ncaakali kuyanda kuti Ezekieli abone mutempele mu Jerusalemu, alimwi ino nkaambo nzi? (Amubone majwi aali kumatalikilo alimwi acifwanikiso icili kumatalikilo aa Cibeela 2.)

MBWAAKALI mwana wamupaizi, musinsimi Ezekieli wakaluuzyi kapati Mulawo wa Musa. Aboobo wakalilizyi tempele lyakali mu Jerusalemu alimwi abukombi busalala bwa Jehova ibwakeelede kucitikila mumo. (Ezk. 1:3; Malk. 2:7) Pele lino, mu 612 B.C.E., icakali kucitika mutempele lya Jehova cakali kukonzya kumutyompya mu Juda uuli woonse uusyomeka, kubikkilizya a Ezekieli.

2 Jehova wakali kuyanda kuti Ezekieli abone bukkale bubyaabi bwakali atempele mpoonya akwaambila “bapati bamu Juda,” ba Juda ibaangenyina bakabungene muŋanda yakwe, ncaakabona. (Amubale Ezekieli 8:1-4; Ezk. 11:24, 25; 20:1-3) Kwiinda mumuuya uusalala, Jehova wakamulonzya Ezekieli (mucilengaano) kuzwa muŋanda yakwe mu Tele-abibu, munsi-munsi amulonga wa Kebara mu Babuloni, ikuli myaanda yamakkilomita kutozya kumbo kuya ku Jerusalemu. Jehova wakamukkazika musinsimi mutempele, kumulyango wakunyika walubuwa lwamukati. Kuzwa waawa, Jehova wakamutondezya tempele kwiinda mucilengaano.

3 Ezekieli lino wakatalika kubona bukkale bone butyompya ibutondezya bukombi busalala mbobwakasofwaazyigwa mucisi. Ino ncinzi cakacitika kubukombi busalala bwa Jehova? Alimwi ino cilengaano eeci caamba nzi kulindiswe mazuba aano? Atumusangane Ezekieli mucilengaano cakwe. Pele cakusaanguna, tweelede kulanga-langa Jehova ncalangila kubakombi bakwe.

“Mebo . .  Ndime Leza Uuyanda Kuti Bantu Kabakomba Buyo Ndime Ndelikke”

4. Ncinzi Jehova ncayanda kubakombi bakwe?

4 Myaanda yamyaka iisika kufwuka katanazyalwa Ezekieli, Jehova wakaamba cakusalazya ncayanda kubakombi bakwe. Mumulawo wabili akati ka Milawo Iili Kkumi, wakaambila bana Israyeli kuti: * “Mebo nde Jehova Leza wako, ndime Leza uuyanda kuti bantu kabakomba buyo ndime ndelikke.” (Kul. 20:5) Kwiinda mukwaamba kuti ‘uuyanda kuti bantu kabakomba buyo nguwe alikke,’ Jehova wakatondezya kuti tanaakali kuyoozumina kukomba leza uuli woonse kunze lyakwe. Kweelana ambotwakabona mu Cibalo 2 cabbuku eeli, cintu cakusaanguna ciyandika kutegwa bukombi busalala butambulike ncakuti sikutambula bukombi bwesu weelede kuba Jehova. Bakombi bakwe beelede kumupa busena bwakusaanguna mumaumi aabo. (Kul. 20:3) Munzila nguba-uba inga twaamba kuti, Jehova uyanda kuti bakombi bakwe bazumanane kusalala kumuuya kwiinda mukutasanganya bukombi bwakasimpe abwakubeja. Mumwaka wa 1513 B.C.E., cakuliyandila bana Israyeli bakanjila mu cizuminano ca Mulawo. Kwiinda mukucita boobo, bakazumina kukomba buyo Jehova alikke. (Kul. 24:3-8) Jehova ulasyomeka kuzizuminano zyakwe, aboobo wakali kuyanda kuti abalo bantu bakwe mbaakapangene limwi cizuminano kabasyomeka mbubwenya.—Dt. 7:9, 10; 2Sam. 22:26.

5, 6. Nkaambo nzi ncocakali kweelela kuti bana Israyeli kabakomba buyo Jehova alikke?

5 Sena cakali kweelela kuli Jehova kwaambila bana Israyeli kuti kabakomba buyo nguwe alikke? Inzya! Ngu Leza Singuzuzyoonse, Mwami Wabubumbo Boonse, ngo Kasensa kabuumi alimwi nguupa kuti katupona. (Int. 36:9; Mil. 17:28) Jehova alimwi ngowakali Muvwuni wabana Israyeli. Ciindi naakali kubapa Milawo Iili Kkumi, wakabayeezya bantu kuti: “Ndime Jehova Leza wako, iwakakugwisya mucisi ca Egepita, muŋanda yabuzike.” (Kul. 20:2) Cilasalala kuti, Jehova alikke ngonguwe ngobakeelede kukomba bana Israyeli.

6 Jehova tacinci pe. (Malk. 3:6) Kunyina naakacincide mukwaamba kuti lyoonse alikke nguweelede kukombwa. Lino amweezyeezye, mbwaakalimvwa kujatikizya bukkale bone bunyonganya mbwaakatondezya Ezekieli mucilengaano.

Bukkale Bwakusaanguna: Cikozyanyo Camutuni Cabuzuba

7. (a) Ncinzi ncobakali kucita ba Juda basiluleyo kumulyango watempele wakunyika, ino kucita boobo kwakapa kuti Jehova alimvwe buti? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.) (b) Ino muubuti Jehova mwaakaba abuzuba? (Amubone bupanduluzi buyungizyidwe 2.)

7 Amubale Ezekieli 8:5, 6Kweelede kuti Ezekieli wakatyompwa kapati! Kumulyango watempele wakunyika, ba Juda basiluleyo bakali kukomba cikozyanyo camutuni, naa cibumbwa. Ambweni wakali musemu wakukomba iwakali kwiiminina Asherah, leza mukaintu wakubeja wabana Kanana ngobakali kubona kuti mukaintu wa Baala. Kufwumbwa mbocakabede, bana Israyeli ibakali kukomba mituni aabo bakasotoka mulawo wacizuminano cabo a Jehova. Kwiinda mukupa bukombi kucibumbwa ibwakeelede buyo kuli Jehova, bakapa kuti Leza abe abuzuba, bakamunyemya kapati. * (Dt. 32:16; Ezk. 5:13) Amuciyeeyele buyo: Kwamyaka iinda ku 400, tempele lyakali kubonwa kuti mbusena nkwakkala Jehova. (1Bam. 8:10-13) Pele lino, akaambo kakukomba mituni ikwakali kucitilwa mwini mutempele, basikukomba mituni aabo bakapa kuti Jehova ‘atantamukile kulamfwu kapati abusena bwakwe busalala.’

8. Ino cilengaano ca Ezekieli cacikozyanyo cabuzuba cijisi bupanduluzi nzi muciindi ecino ncotupona?

8 Ino cilengaano ca Ezekieli cacikozyanyo cabuzuba cijisi bupanduluzi nzi kulindiswe muciindi ecino ncotupona? Cakutadooneka, Juda siluleyo utuyeezya Bunakristo Bwanyika. Kukomba mituni kulidumide muzikombelo zya Bunakristo Bwanyika, calo cipa kuti kukomba kuli koonse nkobalitaminina bantu kupa kuli Leza kube kwabuyo. Mbwaanga Jehova tacinci, tulakonzya kuba masimpe kuti Bunakristo Bwanyika, mbubwenya mbuli Juda siluleyo, bulamunyemya kapati Leza. (Jak. 1:17) Mubwini, Jehova uli kulamfwu kapati kuzwa kumusyobo wa Bunakristo oobu ibunyongene!

9, 10. Ino nciiyo nzi citucenjezya ncotukonzya kwiiya kuli baabo ibakali kukomba mituni mutempele?

9 Ino nciiyo nzi citucenjezya ncotukonzya kwiiya kuli baabo ibakali kukomba mituni mutempele? Ikutegwa tukombe buyo Jehova alikke, tweelede ‘kukutija kukomba mituni.’ (1Kor. 10:14) Tulakonzya kwaamba kuti, ‘Kunyina nondikonzya kubelesya zikozyanyo mubukombi bwangu kuli Jehova!’ Pele mituni ilaboola mumisyobo iindene-indene, imwi tailibonyi kwiinda iimbi. Mboobu bbuku limwi lyaamba zyamu Bbaibbele mbolyaamba: “Muntu ulakonzya kuyeeyela kukomba mituni kuba cikozyanyo cazintu zimwi, cintu cili coonse cijisi mpindu, cilemekwa, naa nguzu, calo cikonzya kuba cintu ncotubikkila maano kapati kutali Leza.” Aboobo, kukomba mituni kulakonzya kubikkilizya alubono, mali, koonana, kulikondelezya, mubwini, cintu cili coonse icikonzya kuba mubusena bwakusaanguna mubuumi bwesu akugusya bukombi ibweelede kupegwa buyo kuli Jehova alikke. (Mt. 6:19-21, 24; Ef. 5:5; Kol. 3:5) Tweelede kwiitantamuka mituni yamisyobo yoonse, akaambo kakuti Jehova alikke ngoweelela kuba mubusena bwakusaanguna mumyoyo yesu akupegwa bukombi bwesu!—1Joh. 5:21.

10 Bukkale bwakusaanguna Jehova mbwaakatondezya Ezekieli bwakali kubikkilizya “zintu zibyaabi kapati, izisesemya.” Pele Jehova wakaambila musinsimi wakwe uusyomeka kuti: “Ulabona zintu azimbi zisesemya kapati kwiinda zyeezyi.” Ino nzintu nzi zibyaabi kapati izyakali kukonzya kwiinda abubi bwakukomba cikozyanyo camutuni cabuzuba mubusena bwatempele?

Bukkale Bwabili: Bapati Bali 70 Baumpa Tununkilizyo Kuli Baleza Bakubeja

11. Nzintu nzi zinyonganya Ezekieli nzyaakabona naakamana kunjila mulubuwa lwamukati afwaafwi acipaililo catempele?

11 Amubale Ezekieli 8:7-12. Kwiinda mukudonkola bwaanda alimwi akunjila mulubuwa lwamukati afwaafwi acipaililo catempele, Ezekieli lino wakabona zyakuzekaula kubwaanda “zyazilenge zikalaba ansi azyabanyama basesemya, alimwi amituni yoonse iisesemya.” * Eezyo izyakazekawidwe kubwaanda zyakali kwiiminina baleza bakubeja. Cintu cakali kunyonganya kapati icakatobela ncaakabona Ezekieli ncakuti: “Bapati bali 70 bamuŋanda ya Israyeli” bakaliimvwi “mumudima” kabaumpa tununkilizyo kuli baleza bakubeja. Kweelana a Mulawo, kuumpa tununkilizyo tununkila kabotu kwakali kwiiminina mipailo iitambulika iyakali kupegwa abakombi basyomeka. (Int. 141:2) Nokuba boobo, tununkilizyo ntobakali kuumpa kuli baleza bakubeja bapati bali 70 aaba tiitwakali kabotu kuli Jehova. Mipailo yabo yakali mbuli bweema bununka kulinguwe. (Tus. 15:8) Bapati aaba bakali kulifwubaazya nobakali kwaamba kuti: “Jehova tatubwene pe.” Pele Jehova wakalibabwene, alimwi wakatondezya Ezekieli cini ncobakali kucita mutempele lyakwe!

Jehova ulazibona zintu zisesemya zili zyoonse izicitwa “mumudima” (Amubone muncali 11)

12. Nkaambo nzi ncotweelede kuzumanana kusyomeka nomuba “mumudima,” alimwi ino mbaani ikapati ibeelede kupa cikozyanyo cibotu mumakani aaya?

12 Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kucibalo ca Ezekieli cabapati bana Israyeli aabo bali 70 ibakali kuumpa tununkilizyo kuli baleza bakubeja? Ikuti katuyanda kuti Leza aswiilile mipailo yesu, alimwi kutegwa bukombi bwesu buzumanane kusalala mumeso aakwe, tweelede kuzumanana kusyomeka nomuba “mumudima.” (Tus. 15:29) Tweelede kuyeeya lyoonse kuti Jehova ulazibona zyoonse nzyotucita. Ikuti Jehova kali mwini-mwini kulindiswe, tatukaciti cintu cili coonse cakusisikizya ncotuzyi kuti tacimukkomanisyi. (Heb. 4:13) Ikapati baalu bamumbungano beelede kupa cikozyanyo cibotu mukupona buumi bwa Bunakristo. (1Pet. 5:2, 3) Cakweelela, bakwesu abacizyi mumbungano balangila kuti mwaalu iwiima kumbele lyabo akubasololela mubukombi kumiswaangano ulazitobela njiisyo zyamu Bbaibbele nomuba “mumudima,” nkokuti, ciindi bamwi nobatakonzyi kumubona.—Int. 101:2, 3.

Bukkale Bwatatu: ‘Bamakaintu . . . Balila Leza Uutegwa Tamuzi’

13. Ncinzi Ezekieli ncaakabona ncobakali kucita bamakaintu basiluleyo kumulyango umwi watempele?

13 Amubale Ezekieli 8:13, 14. Nobwakainda bukkale bobilo bwakusaanguna bwamicito iisesemya, Jehova alimwi wakaambila Ezekieli kuti: “Ulabona zintu azimbi zisesemya kapati kwiinda zyeezyi nzyobacita.” Aboobo, ino ncinzi cakatobela musinsimi ncaakabona? “Kumanjililo aamulyango wakunyika waŋanda ya Jehova,” wakabona “bamakaintu kabakkede akulila leza uutegwa Tamuzi.” Ooyu ngu leza waku Mesopotamiya, Tamuzi wiitwa kuti Dumizi mumalembe aaba Sumeriya alimwi waambwa kuti ngomuyandwa waleza wabuzyazi imukaintu iwiitwa kuti Isthar. * Bamakaintu bana Israyeli bakali kulila kacili cilengwa cabukombi icakaswaangene alufwu lwa Tamuzi. Kwiinda mukulila Tamuzi mutempele lya Jehova, bamakaintu aabo bakali kucita cilengwa cabantu batakombi Leza mubusena bwakali kucitilwa bukombi busalala. Pele cilengwa eeci cabukombi bwakubeja tiicakatambulwa akaambo buyo kakuti cakacitilwa mutempele lya Leza. Kayi, kuli Jehova, aabo bamakaintu basiluleyo bakali kucita ‘zintu zisesemya’!

14. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Jehova kweelana ambwaakali kuzibona nzyobakali kucita bamakaintu basiluleyo?

14 Ino nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kuli Jehova kweelana ambwaakali kuzibona nzyobakali kucita bamakaintu aaba? Kutegwa bukombi bwesu kabusalala lyoonse, tatweelede naaceya kubusanganya azilengwa zitasalali zyabantu batamuzyi Leza. Aboobo, tatweelede kujatikizyigwa muzilengwa zyakatalisyigwa azikombelo zyakubeja. Sena kuli makani kujatikizya mbozyakatalika? Inzya! Mazuba aano mapobwe aaswaangene azilengwa zimwi, mbuli Kkilisimasi alimwi a Isita, alakonzya kulibonya mbuli kuti ali buyo kabotu. Pele tatweelede kuluba kuti Jehova wakalibonena zilengwa zyabantu batamuzyi Leza eezyo mukuya kwaciindi lino zyakaba mapobwe aacitwa mazuba aano. Kweelana a Jehova, zilengwa zyabantu batamuzyi Leza takonzyi kuzitambula akaambo buyo kakuti bantu bali kuzicita kwaciindi cilamfwu naa akaambo kakuti balazisanganya abukombi busalala.—2Kor. 6:17; Ciy. 18:2, 4.

Bukkale Bwane: Baalumi Bali 25 ‘Ibavwuntamina Zuba’

15, 16. Ncinzi baalumi bali 25 ncobakali kucita mulubuwa lwamukati lwatempele, alimwi nkaambo nzi micito yabo ncoyakamunyemya kapati Jehova?

15 Amubale Ezekieli 8:15-18. Jehova wakaatalika makani aajatikizya bukkale bwane alimwi bwamamanino kwiinda mumajwi aaya ngaakali kwiinduluka-induluka aakuti: “Ulabona zintu azimbi zisesemya kapati kwiinda zyeezyi.” Ambweni musinsimi wakeezyeezya kuti: ‘Ino ncinzi cikonzya kwiindila kubija kwiinda zintu nzyondabona kale?’ Lino aawa Ezekieli wakali mulubuwa lwamukati lwatempele. Kali kooko, kumulyango watempele, wakabona baalumi bali 25 ibakavwunteme kuti bakombe “zuba kujwe.” Baalumi aabo bakamukalazya Jehova munzila iitaambiki. Munzila nzi?

16 Amweezyeezye bukkale oobu: Tempele lya Leza lyakayakwa kalijisi mulyango uulangide kujwe. Bakombi nobakali kunjila mutempele bakali kulanga kumbo, akupa syule nkolipaswida zuba kujwe. Pele baalumi bali 25 mucilengaano ‘bakafwutatila tempele’ akulanga kujwe kutegwa bakombe zuba. Kwiinda mukucita boobo, bakafwutatila Jehova nkaambo tempele eelyo yakali “ŋanda ya Jehova.” (1Bam. 8:10-13) Baalumi aabo bali 25 bakali basiluleyo. Tiibakabikkila maano kuli Jehova, alimwi bakatyola mulawo uulembedwe kulugwalo lwa Deuteronomo 4:15-19. Eelo kaka bakamunyemya Leza ooyo alikke iweelela kukombwa!

Bakombi ba Jehova beelede kukomba buyo nguwe alikke

17, 18. (a) Nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kucibalo cabaabo ibakali kukomba zuba mutempele? (b) Ino basiluleyo bana Israyeli bakanyonganya zilongwe nzi, alimwi ino muunzila nzi?

17 Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kucibalo cabaabo ibakali kukomba zuba? Kutegwa bukombi bwesu buzumanane kusalala, tweelede kulanga kuli Jehova kutegwa atumunikile kumuuya. Amuyeeye kuti, “Jehova Leza ndizuba,” alimwi Ijwi lyakwe “mumuni” uumunikila nzila yesu. (Int. 84:11; 119:105) Kwiinda mu Jwi lyakwe alimwi amabbuku aamba zyamu Bbaibbele aazwa kumbunga yakwe, ulamunikila myoyo yesu alimwi amizeezo, kututondezya nzila njotweelede kutobela iisololela kubuumi bupa kukkutila lino alimwi iitola kubuumi butamani kumbele. Pele ikuti twalanga kunyika kutegwa itumunikile mbotweelede kupona, nkokuti inga twafwutatila Jehova. Ikucita boobo inga kwamunyemya kapati, kulakonzya kumucisizya moyo kapati. Inga tiitwayanda kumupa kulimvwa boobo Leza wesu! Cilengaano ca Ezekieli alimwi citucenjezya kubatantamuka aabo ibafwutatila kasimpe, nkokuti basiluleyo.—Tus. 11:9.

18 Kusika waawa, mbubwenya mbotwabona, Ezekieli wakabona bukkale bone bugambya bwakukomba mituni alimwi abukombi bwakubeja bwalo ibwakatondezya bukombi bwa Juda siluleyo mpobwakasikide kusofwaala. Kwiinda mukusofwaala kumuuya, bana Israyeli aabo bakanyonganya cilongwe cabo a Leza. Pele kusofwaala kumuuya alimwi amukulilemeka zyeendela antoomwe. Aboobo, tacigambyi pe kuti basiluleyo bana Israyeli bakacita misyobo yoonse yazibi zyalo izyakanyonganya cilongwe cabo a Leza alimwi acilongwe cabo abantunyina. Lino atubone musinsimi Ezekieli, kwiinda mukusololelwa amuuya mbwaakapandulula kusofwaala mukutalilemeka kwa Juda siluleyo.

Busofwaazi Bwakutalilemeka—‘Micito Iisesemya Mulinduwe’

19. Mbuti Ezekieli mbwaakakupandulula kusofwaala mukulilemeka kwabantu Jehova mbaakapangene limwi cizuminano?

19 Amubale Ezekieli 22:3-12. Cisi cakalisofweede mukutalilemeka kutalikila kubaleli mane kusikila kubantu. ‘Basilutwe,’ naa beendelezi, bakali kubelesya nguzu zyabo kutila bulowa bwabantu banyina mulandu. Cakutadooneka, bantu kanji-kanji bakali kutobela beendelezi babo mukutalemeka Mulawo wa Leza. Mumikwasyi, bana ‘tiibakali kubalemeka’ bazyali, alimwi koonana mubusazinyina kwakalidumide. Mucisi, bana Israyeli bazangi bakali kubbida bamuzwakule, kupenzya bamucaala alimwi abamukabafwu. Baalumi bana Israyeli bakali kujata bamakaintu babeenzinyina akoonana ambabo. Bantu bakaciindizya kuba balyato kwiinda mukuyanda cisinkamulomo, kubbida bamwi mali cabumpelenge, alimwi akaloba. Kweelede kuti cakamucisa kapati Jehova kubona bantu bakwe mbaakapangene limwi cizuminano kabasotoka Mulawo wakwe alimwi akwaalilwa kumvwisya kuti wakabapa milawo eeyi akaambo kakuti wakali kubayanda! Kusofwaala kwabo mukutalilemeka kwakamucisa kapati Jehova. Wakalailila Ezekieli kwaambila bantu ibatakali kulilemeka kuti: ‘Nywebo mwandilubila limwi.’

UKwiinda mukuyungwa a Bunakristo Bwanyika, nyika iyaabwiindilila kubija munkondo alimwi amukulilemeka (Amubone muncali 20)

20. Nkaambo nzi majwi aa Ezekieli aajatikizya kusofwaala mukulilemeka kwa Juda ncaajisi bupanduluzi kulindiswe mazuba aano?

20 Ino nkaambo nzi majwi aa Ezekieli aajatikizya kusofwaala mukutalilemeka kwa Juda ncaajisi bupanduluzi kulindiswe mazuba aano? Kuyaansi mukulilemeka kwa Juda siluleyo kutuyeezya kuyaansi mukulilemeka ikuli munyika njotupona mazuba aano. Baleli bamfwulumende balazibelesya munzila mbyaabi nguzu nzyobajisi akudyaaminina bantu buyo. Beendelezi babukombi, ikapati, basololi ba Bunakristo Bwanyika, bali kuzileleka nkondo zicitika akati kamasi eezyo izyapa kuti bantu banji bajaigwe. Basololi babukombi balazyuubya-ubya zyeelelo zyamu Bbaibbele zibotu alimwi zisalede kujatikizya kutalilemeka mumakani aakoonana. Akaambo kaceeci, zyeelelo zyakulilemeka munyika eeyi iituzingulukide zyazumanana kuyaansi. Cakutadooneka, Jehova uyakwaambila Bunakristo Bwanyika majwi ngaakaambila Juda siluleyo kuti: “Yebo wandilubila limwi.”

21. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kukusofwaala mukulilemeka kwa Juda wansiku?

21 Mbotuli bantu ba Jehova, ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kukusofwaala mukutalilemeka kwa Juda wansiku? Kutegwa Jehova tumukombe munzila iitambulika, tweelede kuzumanana kusalala mukulilemeka mumbazu zyoonse. Eeco tacili cuuba-uba munyika eeyi iisofweede mukulilemeka. (2Tim. 3:1-5) Nokuba boobo, tulizyi Jehova mbwalimvwa kujatikizya misyobo yoonse iisofweede yakulilemeka. (1Kor. 6:9, 10) Tulazitobela zyeelelo zya Jehova zyakulilemeka akaambo kakuti tulamuyanda alimwi amilawo yakwe. (Int. 119:97; 1Joh. 5:3) Kuti twasofwaala mukulilemeka inga catondezya kuti tatumuyandi Leza wesu uusalala. Inga tiitwayanda kupa Jehova kaambo ikakonzya kupa kuti atwaambile kuti: ‘Nywebo mwandilubila limwi.’

22. (a) Nomwamana kulanga-langa mbuli Jehova mbwaakayubununa Juda wansiku, ino mukanzide kucita nzi? (b) Ino ncinzi ciyoolangwa-langwa mucibalo citobela?

22 Twaiya ziiyo zibotu kapati kuzwa mukulanga-langa Jehova mbwaakakuyubununa kuyaansi kumuuya alimwi amukutalilemeka kwa Juda wansiku. Masimpe twayumizyigwa kuba amakanze aakupa buyo Jehova alikke bukombi bwalo ibumweelede ncobeni. Aboobo, tweelede kulikwabilila kuzwa kumisyobo yakukomba mituni iili yoonse alimwi akuzumanana kusalala mukulilemeka. Pele, ino ncinzi Jehova ncaakacita kujatikizya bantu bakwe batakasyomeka? Kumamanino Ezekieli naakatondezyegwa tempele mbolyakabede, Jehova cakutainda mumbali wakaambila musinsimi wakwe kuti: “Ndilacita cabukali kapati.” (Ezk. 8:17, 18) Tuyanda kuzyiba ntaamu njaakabweza Jehova kuba Juda ibatakali kusyomeka, nkaambo mbubwenya mbwaakababeteka mboiyoobetekwa inyika eeyi mbyaabi kapati. Cibalo citobela ciyoolanga-langa lubeta lwa Jehova kuba Juda mbolwakazuzikizyigwa.

^ munc. 4 Mubbuku lya Ezekieli, ibbala lyakuti “Israyeli” kanji-kanji lilabelesyegwa kwaamba bantu ibakali kukkala mu Juda a Jerusalemu.—Ezk. 12:19, 22; 18:2; 21:2, 3.

^ munc. 7 Kubelesyegwa kwabbala ‘lyabuzuba’ kutondezya mbwaali mapati kuli Jehova makani aakusyomeka kulinguwe. Tulakonzya kuyeeya mbwakonzya kunyema mulumi akaambo kabuzuba ikuti mukaintu wakwe tanaasyomeka. (Tus. 6:34) Mbubwenya mbuli mulumi ooyo, cakweelela Jehova wakanyema ciindi bantu mbaakapangene limwi cizuminano nobakatondezya kutasyomeka kwiinda mukukomba cibumbwa. Kweelana ambolyakaamba bbuku limwi ligwasya kuvwuntauzya: “Buzuba bwa Leza . . . buzwa kubusalali bwakwe. Akaambo kakuti walo alikke Ulasalala . . . , takakulekeli kuzundana abaleza bambi.”—Kul. 34:14.

^ munc. 11 Ibbala lya Chihebrayo lyaambwa kuti ‘mituni iisesemya’ liliswaangene abbala lyaamba “bufwumba” alimwi lilabelesyegwa kwaamba cintu cisesemya.

^ munc. 13 Kunyina twaambo tusinizyide itupa kwaamba kuti Tamuzi ndizina limbi lya Nimrodi.