1, 2. Mulimo nzi muyumu ngwaakajisi Eliya, alimwi muunzila nzi walo a Ahabu mobakaindene?

ELIYA wakali kuyanda kuti abe alikke kutegwa apaile kuli Usyi wakujulu. Pele bantu banji ibakabungene aciindi eeco alimwi ibakamubona musinsimi ooyu wancobeni naakaleta mulilo kuzwa kujulu, cakutadooneka bakali kuyanda kulitondezya kuti bali kulubazu lwakwe kutegwa abafwide luse naa kubalongezya. Pele Eliya katanatanta a Cilundu ca Karimeli kutegwa akapaile kuli Jehova Leza kali alikke, wakeelede kucita mulimo muyumu. Wakeelede kubandika a Mwami Ahabu.

² Ahabu a Eliya bakaliindene kapati. Ahabu wakasamide zisani zyabwami alimwi wakali mulyato, alimwi siluleyo iwakali kweendelezyegwa abantu bambi kucita zyintu zibyaabi. Eliya wakasamide zisani zyabusinsimi—zitaduli, izyakabambwa kuzwa kuzipaya naa zyakasumwa aboya bwankamela naa bwampongo. Wakali mwaalumi sicamba alimwi uusyomeka. Zyintu izyakacitika mubuzuba oobo zyakatondezya caantangalala mbobakaindene baalumi aaba bobilo.

3, 4. (a) Nkaambo nzi ncobwakali buzuba bubi kuli Ahabu alimwi abakombi ba Baala bambi? (b) Ino mibuzyo nzi njotutiibandike?

³ Ahabu abakombi ba Baala bakasampuka ibuzuba oobu. Bukombi bwakubeja mbwaakali kusumpula Ahabu amukaintu wakwe, Jezebeli, mubwami bwamisyobo iili kkumi ya Israyeli bwakasikilwa penzi lipati. Bantu bakalibonena kuti bukombi bwa Baala bwakali bwakubeja. Ooyo leza uutaponi wakaalilwa kucita mulimo musyoonto wakuleta mulilo ciindi basinsimi bakwe nobakali kumulomba, kuzyana akulinengaula. Baala wakaalilwa kuvwuna baalumi bali 450 ibakeelede kujaigwa. Pele kuli cintu cimbi ncaakaalilwa kucita leza wakubeja ooyo alimwi kwakasyeede buyo ciindi cisyoonto kuti zyoonse zilibonye. Kwamyaka iinda kuli yotatwe, bakombi ba Baala bakali kumulomba kuti amanizye ciyumayuma cakakatazyide mucisi, pele Baala wakaalilwa kuleta mvwula. Kwakaceede buyo ciindi cisyoonto kuti Jehova atondezye kuti wakali Leza mwini-mwini kwiinda mukumanizya ciyumayuma.—1 Bam. 16:30–17:1; 18:1-40.

⁴ Pele, ino ndilili Jehova naakali kuyakubweza ntaamu eeyi? Ino Eliya wakeelede kucita nzi naakali kulindila kuti Jehova abweze ntaamu? Alimwi ncinzi ncotukonzya kwiiya kumwaalumi ooyu iwakajisi  lusyomo? Atujane bwiinguzi ciindi notulanga-langa cibalo eeci.—Amubale 1 Bami 18:41-46.

5. Ino Eliya wakaambila Ahabu kucita nzi, alimwi sena kulibonya kuti Ahabu wakaiya cimwi cintu kuzyintu izyakacitika buzuba oobo?

⁵ Eliya wakaunka kuli Ahabu akumwaambila kuti: ‘Koya ukalye akunywa, nkaambo ndamvwa kuvwuuma kwamvwula.’ Sena kuli ncaakaiya mwami mubi ooyu kuzyintu zyakacitika buzuba oobo? Kaambo aaka takaambidwe mucibalo eeci, alimwi kunyina majwi aakweempwa ngaakaamba naa aakulomba musinsimi kuti amupailile kuli Jehova akulomba kulekelelwa. Ahabu wakaile ‘kuunka kuyoolya akunywa.’ (1 Bam. 18:41, 42) Ino walo Eliya wakacita nzi?

6, 7. Ino Eliya wakali kupailila nzi, alimwi nkaambo nzi?

⁶ ‘Eliya wakatanta atala aa Karimeli, wakotamina ansi, amutwe wakwe wakasika akati kamazwi aakwe.’ Ahabu naakaunka kuyoolya, Eliya wakabelesya coolwe eeci kupaila kuli Usyi wakujulu. Amulange buyo cibalo mbocaamba mbwaakalicesya musinsimi Eliya naakafwugama akubikka mutwe wakwe akati kamazwi. Ino ncinzi ncaakali kucita Eliya? Tatweelede kuyeeyela buya. Mulugwalo lwa Jakobo 5:18, Ibbaibbele litwaambila kuti Eliya wakali kupailila ciyumayuma kuti  cimane. Kulangilwa kuti ooyo ngomupailo ngwaakali kupaila atala lyacilundu ca Karimeli.

⁷ Kazitanacitika zyintu eezyi, Jehova wakaambide kuti: “Njoowisizya nyika imvula.” (1 Bam. 18:1) Aboobo, Eliya wakali kupailila kuti makanze ngaakaambide Jehova azuzikizyigwe, mbubwenya mbuli Jesu mbwaakayiisya basikumutobela kuti kabapaila nokwakainda myaka iibalilwa ku 1000 kuzwa ciindi ca Eliya.—Mt. 6:9, 10.

8. Ino cikozyanyo ca Eliya cituyiisya nzi kujatikizya mupailo?

⁸ Nzinji nzyotukonzya kwiiya kucikozyano ca Eliya kujatikizya mupailo. Cintu ciyandika kapati Eliya ncaakali kuyanda, nkuzuzikizyigwa kwamakanze aa Leza. Notupaila, tweelede kuyeeya kuti: ‘Kufwumbwa cintu ncotumulomba ceendelana akuyanda kwa Leza, ulatumvwa.’ (1 Jo. 5:14) Aboobo, tweelede kwaazyiba makanze aa Leza kwiinda mukwiiya Bbaibbele abuzuba kutegwa mipailo yesu itambulwe. Masimpe kuti Eliya awalo wakali kuyanda kuti ciyumayuma cimane akaambo kakuti bantu bamucisi cokwabo bakalipengede. Kweelede kuti wakalumba kapati kuzwa ansi aamoyo naakabona maleele Jehova ngaakacita mubuzuba oobo. Andiswe, mipailo yesu yeelede kutondezya kulumba kuzwa ansi aamoyo alimwi akutondezya kuti tulababikkila maano bamwi.—Amubale 2 Bakolinto 1:11; Bafilipi 4:6.

9. Ino Eliya wakaambila mulanda wakwe kucita nzi, alimwi mbube nzi bobilo mbotutiilange-lange?

⁹ Eliya wakali kusyoma kuti Jehova uyakumanizya ciyumayuma, pele taakacizyi ciindi Jehova naakali kuyakucita oobo. Aboobo, ino ncinzi ncaakali kucita musinsimi naakali kulindila? Amubone cibalo mbocaamba: ‘Wakaambila mulanda wakwe kuti, koya ukalange kulubazu lwalwizi. Wakaya, walanga, wati, taakwe pe. Pele ziindi zili musanu azibili wakaindulula kumutuma.’ (1 Bam. 18:43) Cikozyanyo ca Eliya cituyiisya zyintu zyobilo. Cakusaanguna, ncotwiiya ncakuti musinsimi ooyu wakalaalusyomo. Cabili, wakali kulangila.

10, 11. (a) Muunzila nzi Eliya mwaakatondezya lusyomo mucisyomezyo ca Jehova? (b) Nkaambo nzi ncotukonzya kuba alusyomo luli boobo?

¹⁰ Akaambo kakuti Eliya wakali kuzisyoma zisyomezyo zya Jehova, wakazumanana kulangila kutegwa abone citondezyo cakuti Jehova wakali afwaafwi kubweza ntaamu. Aboobo wakatuma mulanda wakwe kuyakutanta acilundu kutegwa akabone naa kuli makumbi aamvwula aali woonse. Mulanda wakwe naakapiluka, wakamuletela  makani aatyompya aakuti: “Taakwe pe.” Kwakanyina makumbi aamvwula aali woonse. Pele amubone kaambo aaka kagambya. Eliya wakaambila Mwami Ahabu kuti: ‘Ndamvwa kuvwuuma kwamvwula.’ Ino nkaambo nzi musinsimi ooyu ncaakaambila boobo kakuli kwakanyina makumbi aamvwula?

¹¹ Eliya wakalicizyi cisyomezyo ca Jehova. Mbwaanga wakali mwiiminizi alimwi amusinsimi wa Jehova, wakali kusyoma kuti Leza wakali kuyakuzuzikizya ncaakasyomezya. Eliya wakalijisi lusyomo luyumu cakuti wakali kumvwa mbuli kuti kuvwuuma mvwula. Eeci cilakonzya kutuyeezya kaambo kali mu Bbaibbele kajatikizya Musa kakuti: “Wakazumanana kuzyandamana mbuli kuti wakali mubwene Ooyo uutalibonyi.” Sena andinywe mbomumubona Leza oobo? Watupa zyintu zinji zikonzya kutugwasya kumusyoma akusyoma zisyomezyo zyakwe.—Heb. 11:1, 27.

12. Mbuti Eliya mbwaakatondezya kuti ulalangila, alimwi ncinzi ncaakacita naakamvwa kuti kuli kakumbi komwe kasyoonto?

¹² Cimbi, amubone Eliya mbwaakali kulangila. Wakatuma mulanda wakwe ikutali buyo ciindi comwe naa zyobilo pele ziindi zili ciloba. Tulakonzya kweezeezya mulanda ooyo mbwaakakatala kutanta akuselemuka cilundu ziindi zinji, pele Eliya wakazumanana kulangila citondezyo. Naakaunka ciindi camamanino, mulanda wakazyikwaamba kuti: ‘Kwaboneka kakumbi kaniini kali mbuli ijanza lyamuntu, kazwa kulwizi.’ Amweezeezye mulanda ooyo katambika janza lyakwe ikutondezya kuceya kwakakumbi kakali kuzwa mu Lwizi Lupati. Kweelede kuti mulanda ooyo wakakanyansya kakumbi aako. Pele kuli Eliya, kakumbi aako kakali kuyandika kapati. Aboobo, cakufwambaana wakalailila mulanda wakwe kuti: “Koya ukaambile Ahabu kuti, kolibambila inkalaki yako, kuti imvula itakukasyi.”—1 Bam. 18:44.

13, 14. (a) Mbuti mbotukonzya kwiiya kulangila kwa Eliya? (b) Ntwaambo nzi ntotujisi itutupa kubeleka cakubikkila maano?

¹³ Kwiinda muzyintu eezyi, Eliya alimwi wakatusiila cikozyanyo cibotu. Andiswe tupona mumazuba Leza nali afwaafwi kubweza ntaamu yakuzuzikizya makanze aakwe. Eliya wakalindila kumana kwaciyumayuma; babelesi ba Leza bamazuba aano balangila kumana kwabweende bwazyintu oobu bubyaabi. (1 Jo. 2:17) Mbubwenya mbuli Eliya, andiswe tweelede kuzumanana kupakamana kusikila ciindi Jehova Leza nayakubweza ntaamu. Mwana wa Leza, Jesu, wakakulwaizya basikumutobela kuti: “Amulangile, nkaambo tamuzyi buzuba Mwami wanu nayooboola.” (Mt. 24:42) Sena Jesu wakali kupandulula kuti basikumutobela kunyina nobakali kukonzya kuzyiba mamanino naayakusika? Peepe, nkaambo wakaamba zyintu zinji zyakali kuyakucitika munyika kaatanasika mamanino. Toonse tulakonzya kucizyiba citondezyo “camamanino aabweende bwazyintu.”—Amubale Matayo 24:3-7.

 ¹⁴ Cibeela cimwi acimwi cacitondezyo ncaakaamba Jesu cipa bumboni bwakuti mamanino alaafwaafwi. Sena bumboni oobo bulakonzya kupa kuti tupakamane mumulimo wesu kuli Jehova? Eliya naakamvwa kuti kuli kakumbi komwe buyo kasyoonto, wakasyoma kuti Jehova wakalaafwaafwi kubweza ntaamu. Sena ncaakali kulangila musinsimi ooyo uusyomeka cakacitika?

15, 16. Ino nzyintu nzi izyakacitika cakufwambaana, alimwi kweelede kuti ncinzi Eliya ncaakali kulangila kujatikizya Ahabu?

¹⁵ Cibalo citwaambila kuti: “Lino nikakaba kaindi, ijulu lyoonse lyakasiya nkaambo kamayoba amuuwo, nkabela imvula yakawa loko. Elyo Ahabu wakatanta munkalaki kuya ku-Jezreeli.” (1 Bam. 18:45) Zyintu zyakacitika cakufwambaana. Mulanda wa Eliya naakali kutola mulumbe kuli Ahabu, kakumbi ikakali kasyoonto kakakomena akupa kuti julu lyoonse lisiye. Iguwo lyakaunga. Lino kakwiindide myaka yotatwe acisela, mvwula yakatalika kuwa alimwi mu Israyeli. Inyika iyakali njumu lino yakabomba. Imvwula noyakawa citaambiki, mulonga wa Kisoni wakapaya aboobo cakutadooneka bulowa bwabasinsimi ba Baala ibakajaigwa bwakaunka amaanzi. Abalo bana Israyeli bakazangide bakapegwa ciindi cakutantamuka bukombi bwa Baala busesemya.

¹⁶ Mubwini, Eliya wakali kucilangila cintu eeci kuti ciyakucitika! Andiza wakali kuyeeya Ahabu ncaakali kuyakucita akaambo kazyintu eezyi izyakacitika. Sena Ahabu wakali kukonzya kweempwa akutantamuka bukombi busofweede bwa Baala? Zyintu izyakacitika ibuzuba oobo zyakeelede kumupa kucinca. Bwini mbwakuti, tatukonzyi kuzyiba ncaakali kuyeeya Ahabu aciindi eeci. Cibalo citwaambila buyo kuti mwami “wakatanta munkalaki kuya ku-Jezreeli.” Sena kuli ncaakaiya? Sena wakalilibambilide kucinca bukkale bwakwe? Zyintu izyakatobela zitondezya kuti tanaakalibambide kucinca pe. Nokuba boobo, kuli zyintu zimbi izyakali kulangilwa kucitikila Ahabu a Eliya buzuba mbubwenya oobo.

17, 18. (a) Ncinzi cakamucitikila Eliya naakali munzila kuya ku Jezreeli? (b) Ncinzi cakali kugambya kujatikizya kubalika kwa Eliya kuzwa ku Karimeli kuya ku Jezreeli? (Amubone amajwi aamunsi.)

¹⁷ Musinsimi wa Jehova wakabweza lweendo kubelesya nzila  njiyona njaakabelesya Ahabu. Wakali musinzo mulamfwu ngwakeelede kweenda masiku alimwi munzila mwakali mankandya. Pele kwakacitika cintu cigambya.

¹⁸ “Ijanza lya-Jehova lyakalijisi Eliya, aboobo wakalyaanga-anga mucikungu, wazuzaana kunembo lya-Ahabu mane wakasika kumanjililo aa-Jezreeli.” (1 Bam. 18:46) Cilisalede kuti “ijanza lya-Jehova” lyakali kugwasyilizya Eliya munzila iigambya. Musinzo wakuya ku Jezreeli wakali kulampa makkilomita aali 30 alimwi Eliya wakalicembeede. * Amweezeezye buyo musinsimi ooyo kakwela cisani cilamfwu cakali kulengeenga akucaanga mucibuno kutegwa citamulebi, akutalika kubalika munzila iyakali kukunka maanzi aamvwula—kabalika cakufwambaana mane wayeenzya nkalaki njaakatantide mwami akuyiindilila!

19. (a) Ino nguzu Leza nzyaakapa Eliya inga zyatuyeezya businsimi buli? (b) Ncinzi ncaakazyi Eliya ciindi naakali kubalika kuya ku Jezreeli?

¹⁹ Eelo kaka eeci cakali cilongezyo cipati kuli Eliya! Kweelede kuti musinsimi ooyu wakakkomana kapati akaambo kakupegwa nguzu alimwi kuzwa kubwana bwakwe taakwe buzuba nobuba bomwe naakalilimvwide boobo. Eeci cilakonzya kutuyeezya businsimi bwakuti aabo basyomeka baya kulondoka akuba anguzu mu Paradaiso anyika. (Amubale Isaya 35:6; Lk. 23:43) Eliya naakali kuyaabubalika munzila eeyo iyakali kukunka maanzi, mubwini wakalizyi kuti wakali kuyandwa a Usyi, Jehova, Leza wakasimpe uuli alikke!

20. Ncinzi ncotweelede kucita kutegwa tulongezyegwe a Jehova?

²⁰ Jehova ulilibambilide kutulongezya. Mbwaanga zilongezyo zyakwe nzibotu loko, tweelede kubeleka canguzu kutegwa tukazitambule. Mbubwenya mbuli Eliya, tweelede kupakamana kwiinda mukubona bumboni butondezya kuti Jehova ulaafwaafwi kubweza ntaamu muziindi eezyi zikatazya zyamamanino. Mbubwenya mbuli Eliya, tulijisi bumboni bunji butondezya kuti tweelede kuzisyoma nzyaakatusyomezya Jehova ‘Leza wakasimpe.’—Int. 31:5.