Skip to content

Skip to table of contents

Bupanduluzi Buyungizyidwe

Bupanduluzi Buyungizyidwe

 1 NJIISYO

Milawo ya Leza iyeeme anjiisyo zyakwe. Njiisyo eezyi nkasimpe kajanika mu Bbaibbele. Zilatugwasya kumvwisya mbwayeeya Leza alimwi ambwalimvwa kujatikizya makani aamwi. Njiisyo zilatugwasya kusala kabotu mubuumi alimwi akucita ziluzi. Zilagwasya kapati kwaambisya mubukkale butaambidwe cacigaminina mumilawo ya Leza.

Cibalo 1, muncali 8

 2 KUMVWIDA

Kumvwida Jehova caamba kutobela ncatwaambila kucita kakunyina kusinikizyigwa buya. Jehova uyanda kuti katumumvwida akaambo kakuti tulamuyanda. (1 Johane 5:3) Ikuti katumuyanda alimwi akumusyoma Leza, tunootobela malailile aakwe mubukkale buli boonse. Tunoomumvwida noliba leelyo nocikatazya kucita boobo. Ncibotu kumvwida Jehova, nkaambo ulatuyiisya mbotukonzya kupona buumi buli kabotu lino alimwi utusyomezya kuti tuyookkomana azilongezyo zinji kumbele.—Isaya 48:17.

Cibalo 1, muncali 10

 3 LWAANGULUKO LWAKULISALILA

Toonse, Jehova wakatupa lwaanguluko lwakulisalila, naa nguzu zyakulisalila zyakucita. Tanaakatulenga mbuli malobboti. (Deuteronomo 30:19; Joshua 24:15) Tulakonzya kubelesya lwaanguluko lwesu lwakulisalila ikusala zyakucita zili kabotu. Pele ikuti tiitwabikkila maano, tulakonzya kusala zintu zitali kabotu. Kuba alwaanguluko lwakulisalila caamba kuti tweelede kusala naa tuyanda kusyomeka kuli Jehova alimwi akutondezya kuti tulamuyanda ncobeni.

Cibalo 1, muncali 12

 4 ZYEELELO ZYAKULILEMEKA

Jehova wabikka zyeelelo zyakulilemeka naa malailile aajatikizya mbotweelede kulilemeka. Mu Bbaibbele, tulakonzya kwiiya zyeelelo eezyi alimwi akuzyiba mbozikonzya kutugwasya kupona buumi buli kabotu. (Tusimpi 6:16-19; 1 Bakorinto 6:9-11) Malailile aaya alatugwasya kuzyiba zintu Leza nzyabona kuti zililuzi naa taziluzi. Alimwi alatugwasya kuzyiba mbotukonzya kuyanda bamwi, mbotukonzya kusala kabotu alimwi ambotukonzya kutondezya luzyalo kuli bamwi. Nokuba kuti zyeelelo zyamunyika ziyaabuya aansi, zyeelelo zya Jehova kunyina nozicinca pe. (Deuteronomo 32:4-6; Malaki 3:6) Ikuti twazitobela zilakonzya kutukwabilila kumubili alimwi akumizeezo.

Cibalo 1, muncali 17

 5 MANJEZYEEZYA

Manjezyeezya eesu nkulimvwa kwamukati nkotulimvwa kujatikizya ciluleme acitaluleme. Toonse, Jehova wakatupa manjezyeezya. (Baroma 2:14, 15) Kutegwa manjezyeezya kaabeleka kabotu, tweelede kwaayiisya kweelana azyeelelo zya Jehova zyakulilemeka. Mpoonya manjezyeezya eesu alakonzya kutugwasya kusala zintu zimukkomanisya Leza. (1 Petro 3:16) Manjezyeezya eesu alakonzya kutucenjezya ciindi notuyanda kusala cintu citali kabotu, naa alakonzya kutupa kulimvwa bubi twamana kucita cintu citali kabotu. Manjezyeezya eesu alakonzya kucileka kubeleka kabotu, pele kwiinda mukugwasyigwa a Jehova, tulakonzya kwaalulamika alimwi. Manjezyeezya mabotu atupa luumuno lwamumizeezo alimwi akutupa kulimvwa kuba aabulemu.

Cibalo 2, muncali 3

 6 KUYOOWA LEZA

Kuyoowa Leza caamba kumuyanda alimwi akumulemeka kapati cakuti tatweelede kucita cintu cili coonse citamukkomanisyi. Kuyoowa Leza kulatugwasya kucita zintu ziluzi alimwi akweeleba kucita zintu zitaluzi. (Intembauzyo 111:10) Kutupa kuswiilila kuzintu zyoonse Jehova nzyatwaambila kucita. Alimwi kulatugwasya kuzuzikizya zisyomezyo zyesu kulinguwe nkaambo tulamulemeka kapati. Kuyoowa Leza kulatujatikizya mbotuyeeya, mbotubeendelezya bamwi alimwi azyakusala nzyotusala buzuba abuzuba.

Cibalo 2, muncali 9

 7 KWEEMPWA

Kweempwa kulabikkilizya akuusa kapati muntu nkwakonzya kuba ankuko akaambo kakuti wacita cibi. Aabo bamuyanda Leza balimvwa bubi ciindi nobazyiba kuti bacita cintu citeendelani azyeelelo zyakwe. Ikuti twacita cintu cibi, tweelede kukombelezya Jehova kutegwa atulekelele kwiinda mucinunuzyo cacipaizyo ca Jesu. (Matayo 26:28; 1 Johane 2:1, 2) Ciindi notweempwa kuzwa ansi aamoyo alimwi akuleka kucita zintu zibi, tulijisi lusyomo lwakuti Jehova ulatulekelela. Aboobo tatweelede kulimvwa bubi kujatikizya zintu nzyotwakacita musyule. (Intembauzyo 103:10-14; 1 Johane 1:9; 3:19-22) Tweelede kubeleka canguzu kwiiya kukulubizya kwesu, kucinca kuyeeya kutali kabotu alimwi akupona kweelana azyeelelo zya Jehova.

Cibalo 2, muncali 18

 8 KUGWISYIGWA MUMBUNGANO

Ikuti muntu iwacita cibi cipati katayandi kweempwa alimwi akukaka kutobela zyeelelo zya Jehova, ulakonzya kuleka kuba cibeela cambungano. Weelede kugwisyigwa mumbungano. Ciindi umwi naagwisyigwa mumbungano, tatweelede kuzumanana kuyanzana amuntu ooyo alimwi tweelede kuleka kubandika anguwe. (1 Bakorinto 5:11; 2 Johane 9-11) Bubambe oobu bwakugwisyigwa mumbungano, bukwabilila zina lya Jehova alimwi ambungano. (1 Bakorinto 5:6) Alimwi kugwisyigwa mumbungano, ndulayo lukonzya kugwasya muntu kweempwa kutegwa apiluke kuli Jehova.—Luka 15:17.

Cibalo 3, muncali 19

 9 MALAILILE, BUSOLOZI ALIMWI ALULAYO

Jehova ulatuyanda alimwi ulayanda kutugwasya. Nkakaambo kaako ulatupa malailile, busolozi alimwi alulayo kwiinda mukubelesya Bbaibbele alimwi abantu ibamuyanda Leza. Mbotuli bantu batalondokede, tuyandika lugwasyo oolu. (Jeremiya 17:9) Ciindi notubaswiilila cabulemu aabo mbabelesya Jehova kutusololela, tutondezya kuti tulamulemeka alimwi tulayanda kumumvwida.—Bahebrayo 13:7.

Cibalo 4, muncali 2

 10 KULISUMPULA ALIMWI AKULICESYA

Mbwaanga tatulondokede, ncuuba-uba kutalika kuliyanda alimwi akulisumpula. Pele Jehova uyanda kuti katulicesya. Kanji-kanji, tulatalika kwiiya kulicesya ciindi notulyeezyanisya a Jehova mpoonya tulazyiba mbotuli basyoonto kulinguwe. (Jobu 38:1-4) Cibeela cimwi ciyandika kapati cakulicesya, nkwiiya kuyeeya kujatikizya bamwi alimwi azintu zikonzya kubakkomanisya kutali buyo zikkomanisya ndiswe. Kanji-kanji kulisumpula kupa muntu kutalika kulimvwa kuti ulayandika kapati kwiinda bamwi. Muntu uulicesya, cakusyomeka ulalilingula akubona zintu nzyakonzya kucita alimwi akubona kulezya kwakwe. Tayoowi kwaamba kuti walubizya, kulilekelela alimwi akutambula mizeezo yabamwi alimwi alulayo. Muntu uulicesya usyoma Jehova muzintu nzyacita alimwi ulabutobela busolozi bwakwe.—1 Petro 5:5.

Cibalo 4, muncali 4

 11 BWEENDELEZI

Bweendelezi nkuba aanguzu zyakupa malailile alimwi akusala zyakucita. Jehova ngomweendelezi mupati kujulu alimwi aanyika. Akaambo kakuti nguwakalenga zintu zyoonse, ngo Muntu wiinda kuba aanguzu mububumbo boonse. Lyoonse bweendelezi bwakwe ulabubelesya kugwasya bamwi. Jehova wapa bantu bamwi mukuli wakutulanganya. Mucikozyanyo, bazyali, baalu bamumbungano alimwi amfwulumende balijisi nguzu zimwi, alimwi Jehova uyanda kuti katubelekela antoomwe ambabo. (Baroma 13:1-5; 1 Timoteyo 5:17) Pele ciindi milawo yabantu noikazyanya amilawo ya Leza, tweelede kumvwida Leza kutali bantu. (Milimo 5:29) Ciindi notuzumina bweendelezi bwabaabo Jehova mbabelesya, tutondezya Jehova kuti tulakulemeka kusala kwakwe.

Cibalo 4, muncali 7

 12 BAALU

Jehova ubelesya baalu, ibakwesu bajisi luzyibo, kulanganya mbungano. (Deuteronomo 1:13; Milimo 20:28) Baalumi aaba balatugwasya kuzumanana kuba acilongwe ciyumu a Jehova alimwi akumukomba muluumuno alimwi amunzila iili kabotu. (1 Bakorinto 14:33, 40) Kutegwa baalu basalwe amuuya uusalala, beelede kusika azyeelelo zijanika mu Bbaibbele. (1 Timoteyo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Petro 5:2, 3) Tulaisyoma alimwi akwiigwasyilizya mbunga ya Leza, nkakaambo kaako calukkomano tubelekela antoomwe abaalu.—Intembauzyo 138:6; Bahebrayo 13:17.

Cibalo 4, muncali 8

 13 SILUTWE WAMUKWASYI

Jehova wakapa bazyali mukuli wakulanganya bana babo alimwi abamuŋanda yabo. Nokuba boobo, Bbaibbele lyaamba kuti mulumi ngosilutwe wamukwasyi. Ikuti naa kakunyina usyi muŋanda, banyina mbababa basilutwe bamukwasyi. Mukuli wasilutwe wamukwasyi ubikkilizya kujanina mukwasyi izyakulya, zyakusama alimwi abusena bwakukkala. Cilayandika kapati kuti silutwe wamukwasyi kali kumbele mukusololela mukwasyi wakwe kukomba Jehova. Mucikozyanyo, weelede kubona masimpe kuti lyoonse balajanika kumiswaangano yambungano, balatola lubazu mumulimo wakukambauka alimwi akwiiya Bbaibbele antoomwe. Kuyungizya waawo, silutwe wamukwasyi nguusala zyakucita. Lyoonse, ulasola kwiiya Jesu kwiinda mukuba muntu siluzyalo alimwi uunyoneka, tali silunya pe. Eeci cipa kuti kakuli luyando mumukwasyi, kutegwa boonse mumukwasyi kabalimvwa kukwabililwa alimwi akuyumya cilongwe cabo a Jehova.

Cibalo 4, muncali 12

 14 KABUNGA KEENDELEZYA

Kabunga Keendelezya nkakamu kabaalumi ibajisi bulangizi bwakujulu balo ibabelesyegwa a Leza kusololela mulimo wabantu bakwe. Mumwaanda wamyaka wakusaanguna, Jehova wakabelesya kabunga keendelezya kusololela mbungano ya Banakristo bakusaanguna mubukombi bwabo alimwi amulimo wabo wakukambauka. (Milimo 15:2) Mazuba aano, kabunga kabakwesu ibali mu Kabunga Keendelezya mbobali kumbele kusololela, kulailila alimwi akukwabilila bantu ba Leza. Ciindi bakwesu aaba nobasala zyakucita, basyoma busolozi bwa Jwi lya Leza alimwi amuuya wakwe uusalala. Kabunga aaka kabaalumi bananikidwe Jesu wakakaita kuti “muzike uusyomeka alimwi uucenjede.”—Matayo 24:45-47.

Cibalo 4, muncali 15

 15 KUSAMA CITAMBALA

Zimwi ziindi mucizyi ulakonzya kulombwa kucita mulimo umwi mumbungano walo weelede kucitwa amukwesu. Ciindi nacita mulimo ooyu, ulatondezya bulemu kububambe bwa Jehova kwiinda mukusama citambala. Pele kusama citambala kubeleka buyo mubukkale bumwi. Mucikozyanyo, mucizyi ulakonzya kusama citambala ciindi nasololela ciiyo ca Bbaibbele ikuti kali amulumaakwe naa mukwesu uubbapatizyidwe.—1 Bakorinto 11:11-15.

Cibalo 4, muncali 17

 16 KUTATOLA LUBAZU MUMAPOLITIKISI

Ikuti katutatoli lubazu mumapolitikisi, nkokuti tukaka kujatikizyigwa munzila iili yoonse mumakani aamapolitikisi. (Johane 17:16) Bantu ba Jehova basumpula Bwami bwakwe. Aboobo tabatoli lubazu mutwaambo twacisi mbubonya mbuli Jesu.

Jehova utulailila ‘kuzimvwida mfwulumende abaabo bajisi nguzu zyabweendelezi.’ (Tito 3:1, 2; Baroma 13:1-7) Pele mulawo wa Leza alimwi waamba kuti tatweelede kujaya pe. Aboobo manjezeezya aa Munakristo taakonzyi kumuzumizya kuunka kunkondo. Ikuti Munakristo kajisi coolwe cakusala kucita mulimo uutali wabusikalumamba muciindi camulimo wabusikalumamba, weelede kubona naa manjezyeezya aakwe alamuzumizya kucita oobo.

Tukomba Jehova alikke nkaambo Ngomulengi wesu. Nokuba kuti tulatondezya bulemu kuzitondezyo zyacisi, tatusalyuti ndembela naa kwiimba lwiimbo lwacisi. (Isaya 43:11; Daniele 3:1-30; 1 Bakorinto 10:14) Alimwi babelesi ba Jehova umwi aumwi ulalisalila kutavwoota nokuli kusala kwamapolitikisi. Eeci cili boobo akaambo kakuti twakasala kale kuba kulubazu lwamfwulumende ya Leza.—Matayo 22:21; Johane 15:19; 18:36.

Cibalo 5, muncali 2

 17 MUUYA WANYIKA

Nyika isumpula mizeezo ya Saatani. Mizeezo iili boobu ilidumide kapati akati kabantu ibatamuyandi alimwi ibatamwiiyi Jehova, aabo ibatatobeli zyeelelo zyakwe. (1 Johane 5:19) Mizeezo iili boobu alimwi azintu nzyobacita bantu akaambo kakuyeeya kuli boobu zyaambwa kuti muuya wanyika. (Baefeso 2:2) Bantu ba Jehova beelede kuba masimpe kuti tabazundwi amuuya uuli boobu. (Baefeso 6:10-18) Muciindi caboobo, swebo tulaziyanda nzila zya Jehova alimwi tulabeleka canguzu kukakatila kumizeezo yakwe.

Cibalo 5, muncali 7

 18 LULEYO

Luleyo caamba kukazya kasimpe kamu Bbaibbele. Basiluleyo bazangila Jehova a Jesu, Mwami uusalidwe wa Bwami bwa Leza, alimwi balasola kuyunga bamwi kuti babasangane. (Baroma 1:25) Inga bayanda kuti aabo bakomba Jehova batalike kudooneka. Bantu bamwi mumbungano ya Bunakristo yakusaanguna bakaba basiluleyo, alimwi buya naaba mazuba aano bamwi balacita mbubonya oobo. (2 Batesalonika 2:3) Aabo basyomeka kuli Jehova tabayanzani abasiluleyo. Tatweelede kulekela luyandisisyo lwakuzyiba zintu zimwi naa kuyungwa abantu bamwi kuti kutupe kutalika kubala, naa kuswiilila kumizeezo yabasiluleyo. Tulasyomeka kuli Jehova alimwi tukomba nguwe alikke.

Cibalo 5, muncali 9

 19 KUMANYA MILANDU

Mu Mulawo wa Musa, bana Israyeli bakali kulomba Jehova kuti abalekelele zibi zyabo. Bakali kuleta zipaizyo zyakumanya milandu izyamaila, mafwuta alimwi abanyama kutempele. Kwiinda mukucita boobu, bana Israyeli bakali kuyeezyegwa kuti Jehova wakalilibambilide kubalekelela zibi zyabo, kabali cisi, alimwi amuntu umwi aumwi kumugama. Kumbele, Jesu naakaaba buumi bwakwe akaambo kazibi zyesu, zipaizyo eezyi zyakumanya milandu zyakabula mulimo. Jesu wakapa cipaizyo cilondokede “ciindi comwe buyo kukabe kutamani.”—Bahebrayo 10:1, 4, 10.

Cibalo 7, muncali 6

 20 KUBALANGANYA KABOTU BANYAMA

Mu Mulawo wa Musa, bantu bakali kuzumizyigwa kulya banyama. Alimwi bakali kulaililwa kupa banyama kazili zipaizyo. (Levitiko 1:5, 6) Pele Jehova kunyina naakazumizya bantu bakwe kubaalunya kubanyama. (Tusimpi 12:10) Masimpe ngakuti, Mulawo wakajisi malailile aakali kukwabilila banyama kulunya. Bana Israyeli bakali kulaililwa kubalanganya kabotu banyama.—Deuteronomo 22:6, 7.

Cibalo 7, muncali 6

 21 TUBEELA TWABULOWA ALIMWI ANZILA ZYABUSILISI

Tubeela Twabulowa. Bulowa bupangwa azibeela zyone—maseelo aapanga bulowa (red cells), maseelo aalwana tuzunda (white cells), cibeela cipa kuti bulowa kabwaangana (platelets) alimwi ameenda aamubulowa (plasma). Zibeela eezyi zyone zipati-pati zyabulowa zilakonzya kwaandaanizyigwa mutubeela tusyoonto kapati, itwiitwa kuti tubeela twabulowa. *

Banakristo balakaka kubikkwa bulowa naa cibeela cimwi akati kazibeela eezyi zipati zyone. Pele sena beelede kuzumina tubeela twabulowa? Bbaibbele talipi busolozi bugaminide mumakani aaya. Aboobo Munakristo umwi aumwi weelede kulisalila kweelana amanjezyeezya aakwe aakayiisyigwa Bbaibbele.

Banakristo bamwi basala kukaka tubeela toonse twabulowa. Balakonzya kuyeeya kuti mu Mulawo wa Leza iwakapedwe kubana Israyeli, bulowa buli boonse ibwakagwisyigwa kuzwa mumunyama bwakeelede ‘kutilwa ansi.’—Deuteronomo 12:22-24.

Bamwi basala nzila iindene. Manjezyeezya aabo alabazumizya kutambula tubeela tumwi twabulowa. Balakonzya kuyeeya kuti tubeela tuniini ootu inga tatuciiminini buumi bwacilenge eeco nkobwakazwa bulowa.

Ciindi nomusala kujatikizya tubeela twabulowa, amulibuzye mibuzyo iitobela:

  • Sena ndilizyi kuti, ikukaka tubeela twabulowa caamba ikutazumina misamu imwi iilwana malwazi naa iikonzya kundigwasya kuleka kuzwa bulowa?

  • Ino inga ndabapandulwida buti badokota kujatikizya kaambo ncondikakila naa kutazumina kubelesya kabeela komwe naa tubeela tunji twabulowa?

Nzila Zyabusilisi. Mbotuli Banakristo, tatusangi bulowa naa kuyoobola bulowa bwesu kutegwa bukabelesyegwe kumbele twakwaandulwa. Nokuba boobo, kuli nzila azimwi zinga zyabeleka kubelesya bulowa bwakwe mulwazi. Munakristo umwi aumwi weelede kusalila kujatikizya bulowa bwakwe mbobuyobelesyegwa ciindi aakwaandulwa, aakupimwa kutegwa kuzyibwe naa kuli cilubide mumubili naa ikujana busilisi bumwi bweelede kubelesegwa. Ciindi zintu eezyi nozicitika, bulowa bwamulwazi bulayobolwa kubusena kumbi kwaciindi cili mbocibede.—Kutegwa mujane makani manji, amubone Ngazi Yamulindizi yamu, November 1, 2000, apeeji 30-31.

Mucikozyanyo, kuli nzila iitwa kuti hemodilution, yalo iicitwa mulwazi katanaandulwa. Kubelesya nzila eeyi, bulowa bwamulwazi bulagwisyigwa mumubili mpoonya kulabikkwa misamu iibweza busena bwabulowa. Kumane, bulowa bulapilusyigwa mumulwazi.

Nzila iimwi iitwa kuti cell salvage. Eeyi ninzila iigwasya kubweza bulowa ibwazwa ciindi mulwazi naandulwa, mpoonya bulainzyigwa mumuncini uusanzya akusefa bulowa, kumane bulapilusyigwa mumulwazi ciindi naandulwa naa naamana buyo kwaandulwa.

Bamadokota baliindene kujatikizya mbobazibelesya nzila eezyi. Aboobo katanazumina kwaandulwa, kupimwa naa kujana busilisi bumwi bweelede kubelesyegwa, Munakristo weelede kuzyiba kujatikizya bulowa bwakwe mbobuyoobelesyegwa.

Ciindi nomusala kujatikizya busilisi bwalo bukonzya kupa kuti kubelesyegwe bulowa bwanu, amulibuzye mibuzyo iitobela:

  • Ikuti bulowa bwangu bumwi buyoogwisyigwa mumubili wangu alimwi akuti buyoonyonganizyigwa kwaciindi cili mbocibede, sena manjezyeezya aangu ayoondizumizya kububona kuti bucili bulowa bwangu, akuti tabweelede ‘kutilwa ansi’?—Deuteronomo 12:23, 24.

  • Sena manjezyeezya aangu aayiisyidwe a Bbaibbele ayoondipa mulandu ciindi nondisilikwa, ikuti bulowa bwangu bumwi bwagwisyigwa, bwacitwa cintu cimwi kumane bwajolwa alimwi mumubili wangu?

  • Sena ndilizyi kuti ikukaka nzila zyoonse zyabusilisi zijatikizya kubelesya bulowa bwangu caamba kuti tandiyandi kupimwa bulowa, kubelesya muncini uusanzya bulowa ikuti insa yomwe naa zyoonse kazitabeleki (hemodialysis), alimwi akubelesya muncini uupompa akubikka muya ngotuyoya mubulowa naa kubelesya muncini uugwasyilizya moyo amapunga (heart-lung bypass machine)?

Katutanasala kujatikizya tubeela twabulowa naa busilisi bujatikizya kubelesya bulowa bwesu, tweelede kupaila kuli Jehova ikulomba bulosolozi alimwi tweelede kuvwuntauzya. (Jakobo 1:5, 6) Twamana kucita boobo, tweelede kubelesya manjezyeezya eesu aayiisyidwe Bbaibbele kutegwa tusale cakucita. Tatweelede kubuzya bamwi kutegwa batwaambile ncobakonzya kucita ikuti kabali mubukkale bukonzyenye abwesu, alimwi tatweelede kulekela bamwi kuti batusalile cakucita.—Baroma 14:12; Bagalatiya 6:5.

Cibalo 7, muncali 11

 22 KUSALALA MUKULILEMEKA

Kusalala mukulilemeka caamba kuti micito yesu yeelede kusalala kweelana ambwazibona zintu Leza. Kusalala mukulilemeka kulabikkilizya anzyotuyeeya, nzyotwaamba alimwi anzyotucita. Jehova utulailila kuti tweelede kwiitantamuka micito iili yoonse iitasalali iijatikizya koonana naa bwaamu. (Tusimpi 1:10; 3:1) Tweelede kusalila limwi kutobela zyeelelo zya Jehova zisalala nokuba kuti tatunalijana mubukkale bukonzya kutusunka kucita cintu citaluzi. Tweelede kupaila lyoonse kuli Leza kutegwa atugwasye kuzumanana kuba amizeezo iisalala alimwi tweelede kuba amakanze aakukaka masunko aajatikizya kutalilemeka.—1 Bakorinto 6:9, 10, 18; Baefeso 5:5.

Cibalo 8, muncali 11

 23 BUKKALE BUSESEMYA ALIMWI ABUSOFWAAZI

Bukkale busesemya bubikkilizya ŋambawido naa micito iitondezya kutalemeka zyeelelo zya Leza alimwi akubula nsoni. Muntu uucita boobo utondezya kuti tailemeki milawo ya Leza. Ikuti muntu katayandi kuleka bukkale busesemya nkokuti kkomiti yalubeta iyakwaalanganya makani aaya. Busofwaazi bulabikkilizya amicito iisiyene-siyene iitali kabotu. Kweelana abukkale mbobubede, makani aamwi aajatikizya busofwaazi alalanganizyigwa akkomiti yalubeta mumbungano.—Bagalatiya 5:19-21; Baefeso 4:19; kutegwa mujane makani aambi, amubone “Mibuzyo Yabasikubala” mu Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi ya July 15, 2006.

Cibalo 9, muncali 7; Cibalo 12, muncali 10

 24 KULYOOMBA NAA KULISOBANYA KUBUSANKWA NAA KUBUKAINTU

Koonana mbubambe busalala mbwaakabikka Jehova bwakutondezyanya luyando akati kamulumi amukaintu. Pele ikuti uumwi watalika kulyoomba, naa kubelesya cinswe cakwe munzila iitaluzi kutegwa ajane kulikondelezya kuboola kwiinda mukoonana, nkokuti koonana ukubelesya munzila iitasalali. Cilengwa eeci cilakonzya kunyonganya cilongwe camuntu ooyo a Jehova. Cilakonzya kupa muntu kutalijata caboola kumakani aakoonana alimwi akubona koonana munzila iitaluzi. (Bakolose 3:5) Muntu uujisi buyumuyumu kuleka cilengwa eeci citasalali weelede kusolekesya kusikila wacileka. (Intembauzyo 86:5; 1 Johane 3:20) Ikuti naa muli mubukkale buli boobu, amupaile kuli Jehova akumulomba kuti amugwasye. Amuzitantamuke zintu mbuli kweebelela zintu ziletela muzeezo wakoonana, nkaambo zilakonzya kumupa kuba amizeezo mibi. Amubandike abazyali banu Banakristo naa mulongwe uusimide kumuuya alimwi uulemeka milawo ya Jehova. (Tusimpi 1:8, 9; 1 Batesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Mulakonzya kuba alusyomo lwakuti Jehova ulakubona akukubikkila maano kusoleka nkomucita kutegwa kamusalala mukulilemeka.—Intembauzyo 51:17; Isaya 1:18.

Cibalo 9, muncali 9

 25 MAALI

Cilengwa cakukwata naa kukwatwa kumuntu wiinda aali omwe, ciitwa kuti maali. Jehova wakabamba cikwati kuti kacili akati kamwaalumi omwe amukaintu omwe. Kaindi mu Israyeli, Leza wakali kuzumizya bamaalumi kukwata bamakaintu banji, pele aaya tanaakali ngamakanze aakwe kuzwa kumatalikilo. Mazuba aano, Jehova taazumizyi maali akati kabantu bakwe. Mulumi weelede kukwata buyo mukaintu omwe, alimwi awalo mukaintu weelede kuba amulumi omwe buyo.—Matayo 19:9; 1 Timoteyo 3:2.

Cibalo 10, muncali 12

 26 KWAANDAANA ALIMWI AKULEKANA

Makanze aa Jehova kujatikizya mulumi amukaintu ngakuti kabapona antoomwe lyoonse. (Matalikilo 2:24; Malaki 2:15, 16; Matayo 19:3-6; 1 Bakorinto 7:39) Ulazumizya kulekana lilikke buyo kuti ngobakwetene limwi wacita bwaamu. Mubukkale buli boobo, Jehova ulimupede mukaintu naa mwaalumi wabisyilwa inguzu zyakusala kuzumanana kukkala naa kulekana angobakwetene limwi.—Matayo 19:9.

Zimwi ziindi, Banakristo bamwi basala kwaandaana angobakwetene limwi nokuba kuti kunyina bwaamu bwacitika. (1 Bakorinto 7:11) Mubukkale butobela, Munakristo ulakonzya kusala kwaandaana amuntu ngobakwetene limwi.

  • Kutapa naa kutajanina mukwasyi ziyandika acaali: Mulumi ulakaka kujanina mukwasyi zintu ziyandika mubuumi, cakuti mukwasyi taujisi mali naa zyakulya.—1 Timoteyo 5:8.

  • Kuumwa naa kutundululwa: Kuumwa naa kutundululwa cakuti umwi wabanabukwetene watalika kulimvwa kuti buumi bwakwe buli muntenda.—Bagalatiya 5:19-21.

  • Kukasyigwa kukomba cakuti cilongwe camuntu a Jehova caba muntenda: Mulumi naa mukaintu upa kuti kacitakonzyeki kuli ngwakwetene limwi kubelekela Jehova.—Milimo 5:29.

Cibalo 11, muncali 19

 27 KULUMBAIZYIGWA ALIMWI AKUKULWAIZYIGWA

Toonse tuyandika kulumbaizyigwa alimwi akukulwaizyigwa. (Tusimpi 12:25; 16:24) Tulakonzya kuyumizyanya akuumbulizyanya kwiinda mukubelesya majwi mabotu aaluyando. Majwi aali boobo alakonzya kugwasya bakwesu abacizyi kuliyumya akuzumanana kubelekela Jehova nokuba kuti balajana buyumuyumu. (Tusimpi 12:18; Bafilipi 2:1-4) Ikuti uumwi katyompedwe kapati, tweelede kumuswiilila cabulemu akusola kumvwisya cimupa kulimvwa boobo. Kucita boobo kulakonzya kutugwasya kuzyiba mbotukonzya kumugwasya. (Jakobo 1:19) Amulibikkile mbaakani yakubazyiba kabotu bakwesu abacizyi kutegwa muzyibe nzyobayandika. Kwiinda mukucita boobo mulakonzya kubagwasya kujana Kasensa kaluumbulizyo loonse, kwalo nkobakonzya kukulwaizyigwa alimwi akujana kukatalusyigwa kwini-kwini.—2 Bakorinto 1:3, 4; 1 Batesalonika 5:11.

Cibalo 12, muncali 16

 28 MICADO

Bbaibbele talijisi milawo iigaminide kujatikizya micado. Zilengwa alimwi amilawo ziliindene kubusena bumwi abumwi. (Matalikilo 24:67; Matayo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Cintu ciyandika kapati ciindi camucado, ncikonke basikukwatana ncobakonka kuli Jehova. Basikukwatana banji inga bayanda kuti banamukwasyi alimwi abalongwe bajanike ciindi nobaamba zikonke zyabo alimwi inga balalomba mwaalu kuti ape makani aayeeme mu Bbaibbele. Ikuti naa basala kucita mucado, cili kuli basikukwatana kusala mbobayanda kuti mucado wabo ukabe. (Luka 14:28; Johane 2:1-11) Kufwumbwa ncobakonzya kusala basikukwatana kujatikizya mbobayanda kweendelezya mucado wabo, beelede kuba masimpe kuti mucado wabo uyoopa kuti Jehova alemekwe. (Matalikilo 2:18-24; Matayo 19:5, 6) Njiisyo zyamu Bbaibbele zilakonzya kubagwasya kusala kabotu. (1 Johane 2:16, 17) Ikuti naa basikukwatana basala kuti kumucado wabo kukabe bukoko, beelede kuba masimpe kuti zintu bazyeendelezya kabotu. (Tusimpi 20:1; Baefeso 5:18) Ikuti naa basala kuti kukabe nyimbo naa izyakulikondelezya, beelede kuba masimpe kuti zintu eezyi ziletela bulemu kuli Jehova. Basikukwatana Banakristo beelede kubikkila kapati maano kucilongwe cabo a Leza alimwi aakati kabo ikutali buzuba buyo bwamucado.—Tusimpi 18:22; kutegwa mujane makani aambi, amubone Ngazi Yamulindizi ya November 1, 2006, mapeeji 12-21.

Cibalo 13, muncali 18

 29 KUSALA KABOTU

Tweelede kupanga zyakusala izili kabotu ziyeeme anjiisyo zili mu Jwi lya Leza. Mucikozyanyo, Munakristo ulakonzya kutambwa angwakwetene limwi uutali Kamboni wa Jehova kucakulya antoomwe abanamukwasyi mubuzuba bwakulyookezya. Ikuti kamuli mubukkale oobu, ino inga mwacita buti? Ikuti naa manjezyeezya aanu alamuzumizya kuunka, mulakonzya kumupandulwida ngomukwetene limwi kuti, ikuti naa kunooli zilengwa zyabantu batakombi Leza, tamukatoli lubazu. Mweelede kubona naa ibamwi balakonzya kulebwa ikuti naa mwaunka kucakulya eeco.—1 Bakorinto 8:9; 10:23, 24.

Naa basikumulemba mulimo balakonzya kumupa mali aayungizyidwe ciindi cakulyookezya kuli yaayo ngomuvwola. Sena mweelede kwaakaka mali aayo? Peepe. Kusala kwaazumina naa kwaakaka kuyeeme kapati ambobaabona mali aayo basikumulemba mulimo. Sena baabona kuti ncibeela cakusekelela buzuba bwakulyookezya? Naa baabona buyo kuti ninzila yakutondezya kulumba? Mwamana kulanga-langa twaambo ootu alimwi atumbi, mulakonzya kusala kwaatambula naa kwaakaka.

Mubukkale bumwi, muntu uumwi ulakonzya kumupa cipego ciindi cakulyookezya akumwaambila kuti: “Ndilizyi kuti tamusekeleli buzuba oobu bwakulyookezya, pele ndiyanda buyo kumupa cipego eeci.” Ambweni muntu ooyo utondezya buyo bwaabi. Kulubazu lumwi, sena kuli kaambo ncomuyeeyela kuti usola buyo kusunka lusyomo lwanu naa kupa kuti mujatikizyigwe munzila iimwi mukusekelela buzuba oobo? Mwamana kukalanga-langa kaambo aaka, cili kulindinywe kusala kucitambula cipego naa kucikaka. Mukusala koonse nkotucita, tweelede kuzumanana kuba amanjezyeezya mabotu alimwi akusyomeka kuli Jehova.—Milimo 23:1.

Cibalo 13, muncali 22

 30 MAKANI AAJATIKIZYA MAKWEBO ALIMWI AMILAWO

Kanji-kanji, ikuti naa twaambo twafwambaana kubambwa alimwi caluumuno, tatukomeni akuba makani mapati. (Matayo 5:23-26) Banakristo boonse beelede kuba ambaakani yakupa kuti Jehova alemekwe akupa kuti mbungano izumanane kukamantana.—Johane 13:34, 35; 1 Bakorinto 13:4, 5.

Ikuti naa kwaba kutamvwana akati ka Banakristo kujatikizya makwebo, beelede kwaamana makani aayo kakunyina kutolana kunkuta. Mulugwalo lwa 1 Bakorinto 6:1-8 tujana lulayo ndwaakapa mwaapostolo Paulo kujatikizya kutolana kunkuta akati ka Banakristo. Kutola mukwesu kunkuta kulakonzya kubisya zina lya Jehova alimwi ambungano. Mulugwalo lwa Matayo 18:15-17, kuli ntaamu zyotatwe Banakristo nzyobeelede kubweza kutegwa bamanizye twaambo tupati mbuli kubejekezya naa bumpelenge. (1) Beelede kusaanguna kwaabandika makani aabo kabali bobilo. (2) Ikuti naa tiicakonzyeka, beelede kulomba muntu wamumbungano omwe naa bobilo kutegwa babagwasye. (3) Mpoonya ikuti kakuyandika, beelede kwaatola makani aabo kubaalu bambungano kutegwa bakaalanganye. Ikuti naa makani asika waawo, baalu bayoobelesya njiisyo zyamu Bbaibbele kusola kugwasya baabo bajatikizyidwe kutegwa makani amane muluumuno. Ikuti aabo bajatikizyidwe kabatayandi kutobela zyeelelo zyamu Bbaibbele, ambweni baalu bamumbungano inga bayandika kupanga kkomiti yalubeta.

Kuli bukkale bumwi mocikonzya kweelela kutolana kunkuta kweelana amulawo, ambweni makani aajatikizya kulekana, kusala uukonzya kubweza bana, kuzyiba mali mulumi naa mukaintu ngayelede kunoopa yooyo ngobakalekana limwi, ikutegwa muntu apegwe mali kukkampani iibbadela zintu zinyonyooka (Insurance), kuti muntu atondezye kuti ngumwi wabaabo beelede kujosyelwa mali ikuti kkampani yawa naa makani aabwaapauzi bwalubono lwamufwu. Ikuti naa Munakristo wabelesya nzila zyamumulawo eezyi kumanizya makani caluumuno, takonzyi kwaambwa kuti tatobeli lulayo ndwaakapa Paulo.

Ikuti naa makani ajatikizya milandu mipati, mbuli kujata mukaintu, kubba naa kujaya muntu, nkokuti Munakristo uutola makani aali boobo kumfwulumende kunyina nakonzya kwaambwa kuti tatobeli lulayo ndwaakapa Paulo.

Cibalo 14, muncali 14

 31 BUCENJEZU BWA SAATANI

Kuzwa mumuunda wa Edeni, Saatani wali kusola kucenga bantu. (Matalikilo 3:1-6; Ciyubunuzyo 12:9) Ulizyi kuti ikuti naa wanyonganya mbotuyeeya, ulakonzya kutuyunga kucita zintu zibi. (2 Bakorinto 4:4; Jakobo 1:14, 15) Ubelesya mapolitikisi, bukombi, makwebo, kulikondelezya, lwiiyo alimwi azintu zimbi zinji kutegwa asumpule mizeezo yakwe alimwi akuti cilibonye mbuli kuti cili buyo kabotu.—Johane 14:30; 1 Johane 5:19.

Saatani ulizyi kuti ciindi ncajisi cakucenga bantu caceya kapati. Aboobo ulasola kucenga bantu banji kusikila mpagolela. Uyandisya kapati kucenga baabo ibabelekela Jehova. (Ciyubunuzyo 12:12) Ikuti naa tiitwacenjela, asyoonto-syoonto Diabolosi ulakonzya kunyonganya mbotuyeeya. (1 Bakorinto 10:12) Mucikozyanyo, Jehova uyanda kuti cikwati kacitamani. (Matayo 19:5, 6, 9) Pele bantu banji cikwati bacibona kuba cintu cikonzya kumana kufwumbwa ciindi. Mafilimu manji alimwi amapulogilamu aa TV asumpula muzeezo nguwenya ooyu. Tweelede kucenjela kutegwa nyika mboicibona cikwati kutatujatikizyi.

Nzila iimwi Saatani njabelesya kutegwa atucenge, nkwiinda mukusumpula muuya wakutayanda kweendelezyegwa. (2 Timoteyo 3:4) Ikuti tiitwacenjela, tulakonzya kuleka kubalemeka aabo Jehova mbasalide. Mucikozyanyo, mukwesu ulakonzya kutalika kukaka kutobela busolozi bwabaalu mumbungano. (Bahebrayo 12:5) Naa mucizyi ulakonzya kutalika kudooneka bubambe bwa Jehova bwabusilutwe mumukwasyi.—1 Bakorinto 11:3.

Tweelede kuba amakanze aakutazumizya Diabolosi kunyonganya mbotuyeeya. Muciindi caboobo, tweelede kwiiya kuyeeya mbuli mbwayeeya Jehova alimwi akuzumanana “kubikkila maano zintu zyakujulu.”—Bakolose 3:2; 2 Bakorinto 2:11.

Cibalo 16, muncali 9

 32 MAKANI AABUSILISI

Toonse tuyanda kuba abuumi buli kabotu alimwi akujana busilisi buli kabotu ciindi notucisidwe. (Isaya 38:21; Marko 5:25, 26; Luka 10:34) Mazuba aano, kuli nzila zinji zyabusilisi kuzwa kuli bamadokota alimwi abamwi buyo. Ciindi notusala busilisi mbotuyanda, tweelede kutobela njiisyo zyamu Bbaibbele. Tweelede kuyeeya kuti Bwami bwa Leza bulikke mbobuyoopa kuti tukapone cakumaninina. Tatweelede kubikkila maano kapati kumakani aajatikizya buumi bwesu cakuti twatalika kwaalilwa kubelekela Jehova.—Isaya 33:24; 1 Timoteyo 4:16.

Tweelede kutantamuka busilisi buli boonse bubelesya nguzu zyamadaimona. (Deuteronomo 18:10-12; Isaya 1:13) Aboobo katutanazumina busilisi buli boonse, tweelede kuzyiba makani oonse aajatikizya busilisi oobo alimwi ancobusumpula. (Tusimpi 14:15) Tatweelede kuluba kuti Saatani uyanda kutucenga kutegwa tujatikizyigwe amadaimona. Ikuti twazyiba kuti busilisi bumwi buliswaangene amadaimona, inga cabota kubutantamuka.—1 Petro 5:8.

Cibalo 16, muncali 18

^ munc. 98 Bamadokota bamwi inga babona zibeela zipati-pati zyone zyabulowa kuba tubeela. Aboobo inga mwayandika kubapandulwida kusala kwanu kwakutazumina kubikkwa bulowa naa kutazumina zibeela zyone zipati-pati zyabulowa mbuli maseelo aapanga bulowa, maseelo aalwana tuzunda, cibeela cipa kuti bulowa kabwaangana alimwi ameenda aamubulowa.