1. Ino nzikombelo nzi zimwi zijanika mu Afulika?

IBUNJI bwabantu mu Afulika balazumina kuti ncintu ciyandika kapati kukomba Leza. Pele, kuli kukazyanya kujatikizya mbwayelede kukombwa Leza. Bamwi bakombela muma mosque kakuli bambi bainka kumalende. Nokuba boobo, ibamwi baswaanganina kuzikombelo. Aboobo inga kwaba kulubizya kuyeeya kuti kuli buyo zikombelo zyotatwe mu Afulika. Akati kaba Mozilemu, kuli milawo alimwi anjiisyo zisiyene-siyene. Cikombelo ceendelezyegwaa tunsiyansiya cilaandeene kapati kubusena bumwi abumwi. Mane kuli kutamvwana kapati akati kazikombelo zinji zilyaamba kuba zya Banakristo. Kunze aazikombelo zipati-pati zili mu Kristendomu, kuli zyuulu-zyuulu zyazikombelo mu Afulika ziliiminina.

2. (a) Ino nzintu nzi kanjikanji zipa muntu kusala cikombelo ncayelede kutobela? (b) Ino nzintu nzi zisinizya kuti cikombelo cesu tacimukkomanisyi Leza?

² Ino nkaambo nzi bantu ncobakomba mbuli mbobacita? Ibunji bwabantu batobela cikombelo cabazyali babo. Alimwi izintu zyakacitika kaindi nzyezyiyunga bantu kusala bukombi mbobatobela sunu. Ibbuku litegwa The Africans—A Triple Heritage lyaamba kuti: “Ibukombi bwaci Mozilemu bwakamwaigwa ku Sahara nkoili kunyika kwiinda mukuzunda kwakali kucitwa azisi zyaba Izilamu, . . . Bunakristo bwakamwaigwa kumusanza kwa Sahara kwiinda munzila njiyonya eeyi. Ikuti naa bukombi bwaci Izilamu ku Sahara nkoili kumbo bwakamwaigwa kwiinda mukubakonga  apanga, nkokuti Bunakristo buli ku Sahara nkoili kumusanza bwakamwaigwa kwiinda mukubelesya ntobolo.” Nokuba boobo, ibunji bwesu tusyoma kuti cikombelo cesu cilatambulika kuli Leza. Pele tacaambi kuti cikombelo ncakasimpe akaambo buyo kakuti bazyali besu balacitobela naa akaambo kakuti masi aamwi alanguzu akasinikizya bamatateesu kucitobela.

3-5. Ino ncikozyanyo nzi citugwasya kuziba kuti tazili zyoonse zikombelo ziyiisya kasimpe?

³ Nokuba kuti zikombelo zyoonse zilyaamba kuti zilijisi busolozi bubotu mukubelekela Leza, mizeezo yanzizyo iliindene. Ziyiisya zintu zinji ziimpene kujatikizya Leza—ikuti naa nguni alimwi anzyayanda kulindiswe. Amuyeeye kaambo aaka: Atweezeezye kuti mwakajana mulimo kukkampani iimwi mpati. Nomwasika ibuzuba bwakusaanguna kumulimo, mwajana kuti mupati wamulimo tako wakaya kukupumuna. Aboobo mwabuzya babelesi botatwe kujatikizya mulimo ngomweelede kubeleka. Imubelesi wakusaanguna wamwaambila kuti mupati wamulimo uyanda kuti kamukukula abusena. Iwabili wamwaambila kuti mweelede kupenta mayake. Watatu wamwaambila kuti mweelede kutola magwalo mumasena mwayelede.

⁴ Mpoonya, mwabuzya babelesi mbwabede mupati wamulimo. Mubelesi wakusaanguna wamwaambila kuti mupati wamulimo mulamfwu, ucili mwana-mwana alimwi ngusilunya. Wabili waamba kuti mufwaafwi, ulicembeede alimwi ngusiluzyalo. Watatu wamwaambila kuti mupati wamulimo tali mwaalumi pe, mukaintu. Cakutadooneka, mulakonzya kubona kuti boonse babelesi botatwe tabaambi cakasimpe pe. Ikuti kamuyanda kuzumanana amulimo wanu mupya, mulakonzya kutalika kumulangaula kutegwa mumuzyibe mupati wamulimo—ikuti naa nguni alimwi ancayanda kuti nywebo mucite.

⁵ Ncimwi buyo caboola kumakani aacikombelo. Akaambo kakuti kuli mizeezo minjaanji iijatikizya Leza—ikuti naa nguni alimwi anzyayanda kulindiswe, tweelede kubona kuti kukomba kwesu kuleendelanaa kasimpe. Pele ino mbuti mbotunga twaiya kasimpe ka Leza?