Skip to content

Skip to table of contents

Kugwisya da Tiili Nzila Ngubauba Yakumana Penzi

Kugwisya da Tiili Nzila Ngubauba Yakumana Penzi

Kugwisya da Tiili Nzila Ngubauba Yakumana Penzi

KUZWA kubwana, Bill wakalizyi kuti kugwisya da ncinyonyoono cipati icikozyenye akujaya muntu. Nokuba boobo, mbwaakali kuzibona zyintu kwakacinca mumwaka wa 1975 ciindi naakasikilwa penzi. Musimbi ngwaakasyabide wiitwa kuti Victoria wakamita alimwi Bill tanaakalibambilide kukwata akuba amwana. Bill wakaamba kuti: “Mpoonya-mpoonya ndakasala nzila ngubauba, aboobo ndakaambila Victoria kuti weelede kuligwisya da.”

Nzila Bill njaakaamba kuti “nenzila ngubauba yakumana penzi” ikuti mukaintu wamita katalibambilide naa katayandide, ilidumide kapati. Buvwuntauzi ibwakacitwa munyika yoonse mumwaka wa 2007 bwakatondezya kuti mumwaka wa 2003, bantu babalilwa kutuluunzuma tuli 42 bakagwisya mada. Bamakaintu ibagwisya mada balajanika mumisyobo amuzisi zyoonse, muzikombelo ziindene-indene, kunyina makani kuti naa balivwubide naa pe, bajisi lwiiyo lwiindene-indene, alimwi bajisi myaka yakuzyalwa yiindene-indene, nkokuti kuzwa kubasimbi bakubuka kusikila kuli baabo bakaleka kuzyala. Ikuti mwamita kamutalibambilide, ino ncinzi ncomukonzya kucita? Ino nkaambo nzi banji ncobasala kugwisya da?

‘Eeci Ncecintu Cilikke Ncondakali Kukonzya Kusala Kucita’

Mukaintu umwi uujisi myaka yakuzyalwa iili 35 wakapandulula kuti: “Ndakakatazyigwa kapati nondakamitide alimwi anondakali kutumbuka, kunze lyaboobo, twakajisi mapenzi aakubula mali alimwi aamwi aamumukwasyi. Mpoonya nokwakainda buyo nsondo zili cisambomwe kuzwa ciindi nondakatumbuka, ndakamita alimwi. Twakasala kuti da eeli ligwisigwe. Mumoyo wangu ndakalizyi kuti ncibi, pele eeci ncecintu cilikke ncondakali kukonzya kusala kucita.”

Kuli twaambo twiindene-indene itupa bamakaintu kugwisya mada. Ootu tubikkilizya mapenzi aakubula mali, ambweni kupenzyegwa naa kutamvwana abasankwa babo cakunga balekana tabayandi kubona cintu cili coonse icikonzya kubayeekezya basankwa aabo. Ndiza mukaintu naa boonse bobile tabajisi makanze aakuba amwana.

Zimwi ziindi bantu basala kugwisya da kutegwa batabi ampuwo mbyaabi. Oobu mbwaakabede makani aakalembwa a Dr. Susan Wicklund mubbuku lyakuti This Common Secret—My Journey as an Abortion Doctor. Imuntu wakaunka kulinguwe kuti akagwisye da wakaamba kuti: “Bazyali bangu mbantu ibabikkila kapati maano kumakani aabukombi. . . . Aboobo inga ndabasampuzya ikuti naa ndaba amwana wamusokwe. Eeci inga capa kuti balongwe babo boonse bazyibe kuti mwanaabo wakacita cibi.”

Mpoonya Dr. Wicklund wakamubuzya kuti: “Masimpe ngakuti wakalubizya kubazyali bako, pele ino yebo ulimvwa buti kujatikizya kugwisya da?” Imusimbi wakati: “Ma, kugwisya da! Eeci ncinyonyoono cipati. Pele eeyi nenzila iikonzya kuubya-ubya zyintu nkaambo kuyina uuyoozyiba. Ikuti naa ndaligwisya da, balongwe babo [babazyali bangu] bakucikombelo tabakazyibi pe.”

Kunyina makani abukkale bwamuntu, kanji-kanji kugwisya da acaali tacili cakusala cuubauba, alimwi ncintu icipa kuti muntu akatazyigwe kapati mumoyo. Nokuba kuti kugwisya da kuboneka kuti ninzila ngubauba yakumana penzi, sena masimpe mapenzi alamana?

Amulange-lange Zyintu Zikonzya Kucitika

Buvwuntauzi ibwakacitwa mumwaka wa 2004 kujatikizya bamakaintu bali 331 bakucisi ca Russia alimwi abali 217 ibakucisi ca America balo ibakagwisya mada, bwakatondezya kuti cisela camyeelwe eeyi yabamakaintu aaba bakalimvwa bubi nobakamana kugwisya mada. Mweelwe uutandila ku 50 pesenti wabamakaintu ibakucisi ca Russia alimwi abamakaintu ibasika ku 80 pesenti ibakucisi ca America “bakakatazyigwa mumizeezo” akaambo kakugwisya mada. Mweelwe wiinda ku 60 pesenti wabamakaintu ibakucisi ca America, bakazumanana kukatazyigwa mumizeezo. Mbwaanga bamakaintu banji ibagwisya mada balakatazyigwa kapati mumizeezo—kubikkilizya abaabo ibatakombi—ino nkaambo nzi bamakaintu banji ibacili bana-bana ncobagwisyila mada?

Kanji-kanji balacita oobu akaambo kakuti balijana mubukkale bukatazya kapati. Bazyali, balumi, naa balongwe babo balakonzya kubakulwaizya kuti bagwisye da nkaambo nenzila ngubauba kwiinda kuba amwana. Eeci cilakonzya kupa kuti muntu acite zyintu cakubinda alimwi katazizyi kabotu zyoonse zijatikizidwe. Syaazibwene mumakani aajatikizya mapenzi aaboola akaambo kakutyompwa mukaintu wamana kugwisya da, Dr. Priscilla Coleman wakapandulula kuti: “Lyamana penzi lijatikizya kusala kuti bagwisye da alimwi anobamana kuligwisya, bamakaintu nobaliyeeya, ziindi zinji balausa kapati alimwi batalika kuyeeya kuti nobatakaligwisya buyo da.”

Bunji bwaziindi, kuusa ooku kulaboola akaambo kakulibuzya mubuzyo wakuti: Sena kugwisya da kwakapa kuti ndijaye mwana walikupona mwida? Ibuvwuntauzi bwakacitwa aba South Dakota Task Force to Study Abortion butondezya kuti, ciindi bamakaintu banji nobakali kuyanda kugwisya mada “bakacengwa kuti ‘ncinyama-yama’ buyo ncobakali kuyoogwisya ikutali muntu uupona, alimwi bakaamba kuti nobakaambilwa masimpe, nobatakaagwisya mada.”

Nobakamana kulanga-langa “bupanduluzi buusisya kapati mbobakapa” bamakaintu ibali 1,940 ibakagwisya mada, basikuvwuntauzya bakajana kuti: “Bunji bwabamakaintu aaba baluuside kapati akaambo kakusweekelwa mwana ngobakaambilwa kuti tanaakaliko.” Alimwi bakaamba kuti “kuzyiba kuti wakajaya mwanaakwe, kanji-kanji kupa mukaintu kupengana kapati mumizeezo.”

Ino makani aamasimpe ngaali? Sena kugwisya da caamba kugwisya cinyama-nyama buyo cili mwida lyamukaintu uumitide? Sena mmasimpe kuti mwana uutanazyalwa mmuntu ikutali cinyama-nyama buyo ciindi nali mwida lyabanyina?

[Kabbokesi/Zifwanikiso izili apeeji 4]

KUTUMBUKA NAA KUGWISYA DA

Buvwuntauzi ibwakacitwa mumwaka wa 2006 bwakainduluka kulanga-langa makani aajatikizya zyintu zyakacitika mubuumi bwabamakaintu ibakamita kabacili bakubusi. Cisela cabamakaintu aaba bakatumbuka alimwi cisela cimwi bakaagwisya mada. Basikuvwuntauzya bakajana kuti, “ikuti naa beelanizyigwa abaabo bakagwisya mada, bakubusi bakatumbuka tiibakali kulangilwa kuba amalwazi aaboola akaambo kakutyompwa aakali kukonzya kubapa kuunka kuzibbadela nkobasilika bantu ibaciswa malwazi aaya, kanji-kanji tiibakali kuba amapenzi aakoona kabotu alimwi tiibakali kulangilwa kufweba lubanje.”—Journal of Youth and Adolescence.

Lipooti imbi yakatondezya makani “aakajanika mubuvwuntauzi bupati bone ibwakacitwa munyika.” Ino buvwuntauzi oobu bwakatondezya nzi? “Ikuti naa beelanizyigwa kuli baabo ibatakagwisya mada, bamakaintu banji bakagwisya mada balaciswa-ciswa malwazi aaindene-indene aaboola akaambo kakutyompwa.”—Report of the South Dakota Task Force to Study Abortion—2005.