Skip to content

Skip to table of contents

Icipa Kuti Bantu Babe Alusalululo

Icipa Kuti Bantu Babe Alusalululo

Icipa Kuti Bantu Babe Alusalululo

“Kuzwa ciindi cakuzyalwa bantu boonse balijisi lwaanguluko, beelede kulemekwa, alimwi bajisi zyeelelo zyeelene. Balijisi maano amanjezyeezya alimwi beelede kupona mbuli babunyina.”—Mucibalo 1 Mubbuku lya Universal Declaration of Human Rights.

NOKUBA kuti kuli makanze mabotu aali boobu, bantu bazumanana kuba alusalululo. Eeci citondezya kuti tukkede muziindi zikatazya akuti bantu tabalondokede pe. (Intembauzyo 51:5) Nokuba boobo, eeci tacaambi kuti kunyina cikonzya kucitwa. Mubwini, tatukonzyi kulumanizya lusalululo ndotubona, pele tulakonzya kugusya mizeezo yalusalululo iikonzya kuba mumyoyo yesu.

Iciyandika kapati nkuzyiba kuti bantu boonse balakonzya kuba alusalululo. Ibbuku lyakuti Understanding Prejudice and Discrimination lyaamba kuti: “Kuvwuntauzya makani aajatikizya lusalululo kwakatondezya kuti zyintu eezyi zitobela zilakonzya kuba zyamasimpe: (1) kunyina muntu waambaula akuyeeya uutakonzyi kuba alusalululo, (2) bunji bwaziindi kuyandika kusoleka canguzu kutegwa lusalululo luceye alimwi (3) eeci cilakonzya kucitwa ikuti kakuli twaambo tukulwaizya kucita boobo.”

Lwiiyo lwaambwa kuti “ncintu cigwasya kapati” mukulwana lusalululo. Mucikozyanyo, lwiiyo ilweelede lulakonzya kupa kuti tuzyibe zyintu zipa kuti kube lusalululo, tulilingule camoyo woonse kujatikizya mbotulimvwa alimwi akutugwasya kuzyiba ncotukonzya kucita ikuti naa bantu tiibatulanganya kabotu.

Zyintu Zipa Kuti Kube Lusalululo

Bantu bajisi lusalululo tabazilangi kabotu zyintu naa tabatubikkili maano twaambo twamasimpe ituteendelani azyintu nzyobazyi. Lusalululo lulakonzya kuzwa kuziyanza zyamukwasyi izilibonya mbuli kuti zilagwasya, naa kuli baabo bayiisya njiisyo zyakubeja zisampaula misyobo naa zilengwa zyabantu bamwi. Bantu balakonzya kuba alusulo akaambo kanjiisyo zyabukombi bwakubeja alimwi akakuyandisisya cisi. Akwalo kulisumpula kulakonzya kupa kuti muntu abe alusalululo. Ciindi nomulanga-langa twaambo tutobela alimwi anjiisyo zizwa mu Bbaibbele, amulilingule kutegwa mubone naa mujisi bukkale bumwi mbomweelede kucinca.

Balongwe. Bantu bajisi cilengwa cakuyanda kuba abalongwe, alimwi eeci ncilengwa cibotu. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Uulipambukanya ulayandaula zisusi zyakwe mwini, ulasowa kubeteka koonse kubotu.” (Tusimpi 18:1) Nokuba boobo, tweelede kubelesya busongo ciindi notusala balongwe, akaambo kakuti balakonzya kupa kuti tucite zyintu zibotu naa zibi. Nkakaambo kaako bazyali basongo balayandisisya kuzyiba balongwe babana babo. Basikuvwuntauzya bajana kuti nobaba bana baniini ibajisi buyo myaka yakuzyalwa yotatwe balakonzya kwiiya kuba alusalululo kweelana amajwi, bukkale alimwi anzyobacita bantu bamwi. Mubwini, bazyali beelede kubikkila maano kapati kukubapa cikozyanyo cibotu bana babo akaambo kakuti kanji-kanji bana batobela nzyobacita bazyali babo.

Ino Bbaibbele lyaamba nzi? “Iyisya mwana aende munzila iielede, lino akomena takooyooleya mulinjiyo.” (Tusimpi 22:6) “Uuenda abasongo ulasongwaala, pele muzwalani wabafubafuba ulabisizigwa.” (Tusimpi 13:20) Ikuti kamuli bazyali, mulakonzya kulibuzya kuti: ‘Sena bana bangu ndibayiisya nzila yabwini alimwi iiluleme mumeso aa Leza? Sena ndiyanzana aabantu bakonzya kupa kuti ndibe aabukkale bubotu? Sena ndilaakukulwaizya bantu kucita zyintu zibotu?’—Tusimpi 2:1-9.

Kuyandisisya Cisi. Ibbuku limwi ilipandulula mabala lyaamba kujatikizya bantu bayandisisya cisi kuti “balimvwa kuti cisi cabo ciinda zisi zyoonse alimwi babona kuti zilengwa azyintu zicitwa mucisi eeco nzibotu kwiinda zyamasi aambi. Haazibwene kumakani aajatikizya sayaansi yatwaambo twacisi, Ivo Duchacek, mubbuku lyakwe lyakuti Conflict and Cooperation Among Nations wakaamba kuti: “Kuyandisisya cisi kwaandanya bantu. Kupa kuti bantu kabasaanguna kuyeeya kuti mbana America, Russia, China, Egypt naa Peru, kumane nobaya babone kuti abalo mbantu.” Mwaalumi umwi iwakali mulembi mukabunga ka UN wakalemba kuti: “Mapenzi manji ngotujisi mazuba aano alaboola akaambo kamizeezo iinyongene—imwi ilatobelwa kakunyina kubikkila maano. Akati kamizeezo eeyi, kuli muzeezo uunyongene uujatikizya kuyandisisya cisi iwakuti ‘eeci ncisi cangu kunyina makani naa cililuzi naa pe.’”

Ino Bbaibbele lyaamba nzi? “Nkaambo obuya Leza mbwaakayandisya nyika [bantu boonse], wakapa Mwanaakwe simuzyalwa alike, kuti umwi umwi uumusyoma atafwidilili, pele abe abuumi ubutamani.” (Johane 3:16) “Leza talangi ciimo camuntu, pele mumasi oonse uumuyoowa akucita bululami ulatambulwa kulinguwe.” (Incito 10:34, 35) Amulibuzye kuti, ‘Mbokunga Leza utondezya luyando lwakwe kubantu boonse—bantu bamumasi oonse kubikkilizya andime—sena inga tiindatobela cikozyanyo cakwe, ikapati kuti naa ndaamba kuti ndilamukomba?’

Kulangana Mubala. Kujatikizya bantu balangana mubala, ibbuku limwi lipandulula mabala lyaamba kuti: “Akaambo kakwiindana mubala, bantu balilemeka muzila ziindene-indene alimwi kuli zyintu zimwi nzyobakonzya kucita alimwi anzyobatakonzyi kucita alimwi akuti kuli musyobo omwe wiinda misyobo yoonse.” Kweelana ambolitondezya bbuku lyakuti, The World Book Encyclopedia, basikuvwuntauzya “kunyina nobajana bumboni butondezya kuti mubala umwi wabantu ulisumpukide kwiinda imwi.” Ikutalulama kuboola akaambo kakulangana mubala akulidana masuku atala amutwe ncitondezyo cakuti kulangana mibala kuyeeme atwaambo twakubeja.

Ino Bbaibbele lyaamba nzi? “Bwini buyoomunununa.” (Johane 8:32) “Alimwi kuzwa kumuntu omwe ngwaakalenga [Leza], nkukwakazwa misyobo yabantu.” (Incito 17:26, BT) “Nkaambo Jehova talangi mbuli mbwalanga muntu pe. Muntu ulabona busyu buyo, pele Jehova ulabona moyo.” (1 Samuele 16:7) Amulibuzye kuti: ‘Sena ndilasola kubona bantu mbwababona Leza? Sena ndilasola kuzyiba bwini mbobabede bantu bamubala naa balaazilengwa zimwi kwiinda mukuyanzana ambabo? Notuzyibana kabotu abantu bamwi tulakonzya kuleka kusyoma makani aakubeja aajatikizya bantu aabo.

Cikombelo. Ibbuku liitwa kuti The Nature of Prejudice lyaamba kuti: “Zyintu zitaluzi zilacitika ciindi bantu [akaambo kabulyato] nobasola kujana zyintu nzyobayanda kwiinda muzyina lyacikombelo. Kwaba boobo, lusalululo lulanjila mucikombelo.” Ibbuku eeli lyakazumanana kwaamba kuti, cilagambya kapati ikubona basizikombelo banji “ibakajisi bukkale bubotu mbobatalika kuba alusalululo.” Zikombelo zinjilwa buyo abantu bamusyobo omwe, kutamvwana alimwi ankondo akati kabasizikombelo alimwi amilimo yazigwebenga iicitwa muzyina lyacikombelo zitondezya kuti kaambo aaka nkamasimpe.

Ino Bbaibbele lyaamba nzi? “Busongo buzwa kujulu [kuli Leza], . . . mbwaluumuno, bulatontola, . . . tabujisi lwaanzaano lwamoyo.” (Jakobo 3:17) “Abakomba cakasimpe ncobayoomukomba Taata mumuuya amubwini.” (Johane 4:23) “Amuyande basinkondonyoko, akubapailila aabo bamupenzya.” (Matayo 5:44) Amulibuzye kuti: ‘Sena cikombelo cangu cindikulwaizya kuba aluyando kubantu boonse kubikkilizya abaabo ibayanda kundipenzya? Sena bantu bamisyobo yoonse balazumizyigwa kunjila mucikombelo cangu kunyina makani akucisi nkobazwa, musyobo walukanda lwabo, kuti mbasankwa naa mbakaintu, akuti mbacete naa mbavwubi?’

Kulisumpula. Ikuti muntu kalisumpula ulakonzya kuba alusalululo. Mucikozyanyo, kulisumpula kulakonzya kupa kuti muntu atalike kulibikka akalo kansimbi naa kubona kuti bantu batayiide naa bacete tabakwe mpindu. Alimwi ulakonzya kutalika kusyoma makani aakubeja aasumpula cisi naa musyobo wakwe. Basikwaanza makani aakubeja, mbuli muleli silunya Adolf Hitler, bakali kukulwaizya bantu kuti kabalisumpula akaambo kacisi naa musyobo wabo kutegwa babe kulubazu lwabo mukubejelezya bantu mbobabona kuti baliindene ambabo naa mbobatayandi.

Ino Bbaibbele lyaamba nzi? “Kufumbwa uulisumpula ulasesemya Jehova.” (Tusimpi 16:5) “Mutaciti cintu niciba comwe cabbivwe nanka cakulisumpula, pele umwi aumwi akati kanu alibombye mumoyo, akuyeeya kuti mweenzuma mubotu kwiinda ndime.” (Ba-Filipi 2:3) Amulibuzye kuti: ‘Sena ndilaakkomanina makani aasumpula mubala naa musyobo wangu naa aakusampaula bamwi? Sena ndilabafwida munyono bantu bajisi luzyibo ndonditajisi naa ndilakkomana ikubona nzyobakonzya kucita?

Ibbaibbele licenjezya kuti: “Bamba moyo wako cakucenjela loko, nkaambo mulinguwo mobuzwa buumi.” (Tusimpi 4:23) Aboobo, mweelede kubona moyo wenu kuti ncintu ciyandika kapati alimwi tamweelede kuzumizya cintu cili coonse kuunyonganya. Muciindi caboobo, amuzumanane kuba abusongo buzwa kuli Leza. Kwiinda mukucita boobo mulakonzya kubona kuti majwi aaya ngamasimpe: ‘Maanu alamubamba abupampu bulamutabilila; kuti zimuvune kunzila yabubi, akubantu baamba zipilingene.’—Tusimpi 2:10-12.

Ino ncinzi ncomukonzya kucita ikuti naa bantu kabamusalulula? Cibalo citobela cilaalanga-langa makani aaya.

[Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 14]

Notuzyibana kabotu abantu bamwi tulakonzya kuleka kusyoma makani aakubeja aajatikizya bantu aabo