Skip to content

Skip to table of contents

Ino Mbuyumu-yumu nzi Mbobajana Bakubusi Mazuba Aano?

Ino Mbuyumu-yumu nzi Mbobajana Bakubusi Mazuba Aano?

Ino Mbuyumu-yumu nzi Mbobajana Bakubusi Mazuba Aano?

Ino inga mwawiingula buti mubuzyo ooyu? Sena buyumu-yumu mbobajana bakubusi bamazuba aano bulakatazya kapati kwiinda bobuya mbobakali kujana bakubusi bakaindi? Ikuti naa mwaingula kuti peepe, andiza mulimvwa kuti bakubusi bamazuba aano balikkomene kapati kwiinda bakubusi bakaindi.

Mumasi manji, kuli misamu iiponya naa iikwabilila bana kumalwazi aakali kulemanika naa kujaya bana kaindi. Basyaabupampu, bapanga zibelesyo alimwi azyakusobanya zibelesya malaiti zyalo bakubusi bakaindi nzyobatakali kuyeeyela kuti inga zyaba. Lusumpuko mumakani aamakwebo lwapa kuti mikwasyi iibalilwa kutuulunzuma icikonzye kuzwa mubucete. Masimpe, ibazyali banji balabeleka canguzu kutegwa bana babo kabakkala kabotu alimwi akuti babe acoolwe cakuba alwiiyo balo ndobatakajisi.

Tacizumbauzyigwi buya kuti bakubusi mazuba aano bajisi zyintu zinji zibotu. Nokuba boobo, bajana buyumu-yumu bunji kwiinda mbobakali kujana bakubusi bakaindi. Kaambo kamwi nkakuti bantu lino bapona muciindi ncolyaamba Bbaibbele kuti “mamanino aaciindi.” (Matayo 24:3) Jesu Kristo wakaliluzi naakasinsima kuti ciindi cino, cinooli ciindi camanyongwe. (Matayo 24:7, 8) Ibbaibbele lyaamba kujatikizya ciindi ncicona eeci kuti ‘mmazuba aakumamanino’ alimwi lyaamba bukkale buliko lino kuti ‘bulakatazya.’ (2 Timoteo 3:1) Amulange-lange buyumu-yumu bumwi ibukatazya bwalo mbobajana bakubusi bamazuba aano.

Buyumu-yumu Bwakusaanguna

Kulizandula Kwayaambele

Zisobano amapulogilamu aacipeku-peku alimwi amamagazini atondezya kuti bakubusi bazungulukidwe abeenzyinyina mbobakomenena antoomwe kuzwa ciindi nobali basicikolo alimwi balazumanana kumvwana kusikila mane bakomena. Pele oobu tabusyi mbozicitika zyintu kubakubusi banji.

Basikuvwuntauzya Barbara Schneider alimwi a David Stevenson, balo bakalanga-langa buvwuntauzi bwakacitwa kuzyuulu zyabakubusi mucisi ca United States, bakajana kuti “basicikolo basyoonto buyo mbabakajisi mweenzyinyina waciindi naa kabunga kasyoonto kabeenzyinyina kwaciindi cilamfwu.” Alimwi bakazumanana kwaamba kuti, “Bakubusi banji tabayanzani abantu alimwi babamba buyo zilongwe ziyumu abeenzyinyina basyoonto balo mbobabona kuti balakonzya kwaanguluka kubandika ambabo kujatikizya mapenzi ngobajisi naa kupana maano.”

Bakubusi ibajisi beenzyinyina tabajisi ciindi cinji cakwiizya ambabo. Buvwuntauzi ibwakacitwa mucisi ca United States bwakatondezya kuti bakubusi banji tabajani ciindi cinji cakuba abeenzyinyina naa bamukwasyi, ziindi zinji baba buyo balikke. Balalya, baleendeenda akulikondelezya balikke.

Kuvwula kwazyintu zibeleka amalaiti nkokwapa kuti cilengwa eeci cakulizandula ciyaambele. Mucikozyanyo, mu 2006, mumagazini iitwa kuti Time kwakalembwa kuti bakubusi bajisi myaka yakuzyalwa iili akati ka 8 a 18 mucisi ca America bakali kubelesya mawoola aasika ku cisambomwe acisela abuzuba mukweebelela cipeku-peku, kuswiilila nyimbo, naa kucita zisobano zyaavidiyo naa zyaakkompyuta. *

Masimpe ngakuti, izyalani eeyi tiili yakusaanguna kubelesya ciindi cinji mukuswiilila nyimbo naa mukusobana. (Matayo 11:16, 17) Pele eeci cilengwa cidumide mazuba aano icakubelesya ciindi cinji kapati mukucita zisobano zyaamincini iibelesya malaiti kabali balikke muciindi cakuyanzana abanamukwasyi cilakonzya kuleta mapenzi. Bavwuntauzi Schneider a Stevenson bakaamba kuti: “Bakubusi balimvwa kuti mbantu ibatayandiki, tabakkomene, tabazikkomanini zyintu nzyobacita alimwi bamvwa butolo ciindi nobali balikke.”

Buyumu-yumu Bwabili

Kusungilizyigwa kuti boonane

Bakubusi alimwi abana batana kukkwanya myaka yakuzyalwa iili 13 balasungilizyigwa abeenzyinyina kuti batalike koonana. Nathan, imukubusi uukkala kucisi ca Australia waamba kuti: “Bakubusi banji mbondakazyi kucikolo bakatalika koonana kabajisi myaka yakuzyalwa iili akati ka 12 a 15.” Mukaintu uucili mwana wiitwa kuti Vinbay, uukkala kucisi ca Mexico, waamba kuti cilengwa cakoonana cakali dumide kapati akati kabakubusi kucikolo nkwaakali kwiiya. Waamba kuti :“Aabo ibatakali koonana bakali kubabona kuti balinyongene.” Ana, walo uujisi myaka yakuzyalwa iili 15, uukkala kucisi ca Brazil waamba kuti: “Cilengwa cakoonana cilidumide akati kamisela yangu cakunga basankwa tabaleki kwaambauzya nokuba kuti toyandi. Weelede kuzumanana kukaka.”

Basikuvwuntauzya mucisi ca United Kingdom bakavwuntauzya bakubusi bali 1,000 bajisi myaka yakuzyalwa iili akati ka 12 a 19 alimwi bajisi bukkale bwiindene-indene. Bakajana kuti bakubusi ibatandila kumweelwe wa 500 bakali kucita zyintu zimwi zijatikizya koonana. Akati kabakubusi aaba kwakali abana bakajisi buyo myaka yakuzyalwa iili 12 bakatalikide kale koonana. Dr. Dylan Griffiths walo iwakali kweendelezya buvwuntauzi oobu waamba kuti: “Milawo yakaliko mumukwasyi, mucikombelo alimwi amutubunga tumwi yakamana, aboobo bakubusi mbabapenga.”

Sena masimpe kuti bakubusi ibakatalika koonana balapenga? Mulipooti yakalembwa mu 2003, bavwuntauzi Rector, Noyes alimwi a Johnson bakajana kuti mapenzi aakutyompwa alimwi akuyanda kulijaya ajanika kapati akati kabakubusi ibakatalika koonana. Nobakalanga-langa buvwuntauzi bwakacitwa kubakubusi ibali 6,500 bakajana kuti “bakubusi basimbi ibajisi cilengwa cakoonana abasankwa balalangilwa kapati kutyompwa kwiinda baabo ibatajisi cilengwa eeci.” Abalo basankwa, “ibajisi cilengwa eeci balalangilwa kutyompwa kwiinda baabo ibatajisi cilengwa eeci.”

Buyumu-yumu Bwatatu

Kunyongana kwa Mikwasyi

Bakubusi bamucisi ca United States bajana kuti bubambe alimwi amilawo iijatikizya bukkale bwamumukwasyi ilimukucinca-cinca. Bbuku litegwa The Ambitious Generation—America’s Teenagers, Motivated but Directionless lyaamba kuti: “Mumyaka misyoonto yainda kuli zyintu zinji zyacinca mumakani aajatikizya bukkale naa buumi bwabantu, zyalo izijatikizya buumi bwabakubusi.” Bantu bakucisi ca America tabacizyali bana banji, aboobo, bakubusi tabalangilwi kuba abapati babo naa basyoonto babo banji. Mweelwe wabantu balekana mbuyaabuya aatala, bana banji bakomezyegwa buyo amuzyali omwe. Alimwi bamazyali bakaintu ibajisi bana batanakkwanya myaka yakuzyalwa iili 18 balabeleka, aboobo, kanji-kanji bana balasyaala balikke aŋanda.”

Kufwumbwa naa bana bakkala amuzyali omwe naa abazyali babo boonse, bana banji balimvwa kuti tabajisi cilongwe ciyumu abazyali babo ikapati aciindi ncobayandika bazyali. Mubuvwuntauzi bwakacitwa kubakubusi ibali zyuulu zili ciloba kwaciindi cili mbocibede kwakajanika kuti bakubusi banji bakali kubona kuti bazyali babo balabayanda alimwi akubazumizya kuti kabacita kufwumbwa nzyobayanda, pele kunyina nobakali kubagwasya ikuti baba apenzi. Nokuba boobo, mbakubusi basyoonto buyo bakaamba kuti bazyali babo balababikkila kapati maano alimwi akubagwasya ikuti baba apenzi.” Alimwi kwakajanika kuti “bakubusi banji babona kuti ziindi nobajisi mapenzi nceciindi bazyali babo nobatalangilwi kubagwasya.”

Mumazuba aakaindi, banamukwasyi mucisi ca Japan bakali kamantene kapati, pele lino akaambo kakuyandisya lubono lwakumubili, zyintu zyacinca. Haazibwene mumakani aabukkale bwabantu, Yuko Kawanishi, waamba kuti: “Bazyali banji ibajisi bana bacili bakubusi, bakazyalwa mumyaka yakatobela kumana kwa Nkondo Yanyika Yabili, ciindi nokwakazyalwa bana banji kapati, alimwi aaba bana bakakomena muciindi bantu nobakatalika kubikkila kapati maano kukujana lubono lwakumubili.” Ino ncinzi bazyali aaba ncobayiisya banababo? Kawanishi waamba kuti: “Bazyali banji mazuba aano balayanda kapati kubona banababo kabazwidilila mulwiiyo lwabo. Kufwumbwa kuti banababo kababikkila maano kucikolo, tabajisi penzi azyintu zimwi zicitika kuŋanda.”

Ino kubikkila kapati maano kulubono lwakumubili alimwi akuzwidilila mulwiiyo kubajatikizya buti bakubusi? Mucisi ca Japan, kanji-kanji muli sikapepele baamba kujatikizya kireru—ibbala lipandulula bakubusi ibasondoka akaambo kakuba aazyintu zinji zyakucita. Kawanishi waamba kuti, “Bakubusi balakonzya kulicita mbuli kuti tabakkwene, nkaambo babona kuti mikwasyi yabo taibikkili maano kubona mbobalilemeka naa kunyina uubakasya kulilemeka munzila eeyi.”

Kaambo Ncotweelede Kuba Abulangizi Bubotu

Masimpe ngakuti, tupona “[mu]ziindi zikataazya.” (2 Timoteo 3:1) Nokuba boobo, Ibbaibbele talyaambi buyo kuti bantu ibapona muciindi cino banoojisi mapenzi manji.

Ibbaibbele lilapa lulayo lubotu kujatikizya mbobakonzya kubotya buumi bwabo bakubusi. Jehova Leza Sikwaanza Bbaibbele ulayanda kapati kuti ayiisye bakubusi mbobakonzya kuliyumya ciindi nobajana buyumu-yumu. (Tusimpi 2:1-6) Uyanda kuti babe abuumi bubotu. Ijwi lyakwe lilakonzya kupa “babombumyoyo maanu, abalombe [balakonzya kujana] luzibo alumvwisyo.” (Tusimpi 1:4) Amulange-lange njiisyo zyamu Bbaibbele mbozikonzya kugwasya.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 10 Mucisi ca Japan, ibakubusi balizandula bavwulisya cakunga bakapegwa zyina lyakuti, hikikkomori lyalo ilyaamba kulizandula. Bamwi baamba kuti bakubusi aaba ibalizandula babalilwa akati ka 500,000 alimwi a 1,000,000.

[Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 5]

Kweelana abuvwuntauzi bomwe, basimbi ibajisi cilengwa cakoonana aabasankwa balalangilwa kapati kutyompwa kwiinda basimbi bataciti boobo

[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 6]

Bakubusi Mbobalicisa Caali

Ilipooti yamfwulumende yakalembwa mu 2006 yakatondezya kuti mweelwe wabakubusi bajisi myaka yakuzyalwa iili akati ka 11 a 15 ibabelesya musamu uukola wiitwa kuti cocaine kucisi ca Britain wakakomena kapati mumwaka omwe. Bakubusi babalilwa ku 65,000 bakaamba kuti bakaubelesya kale musamu ooyu. Kucisi ca Holland, bakubusi bainda ku 20 pesenti ibajisi myaka yakuzyalwa iili akati ka 16 a 24 bakaamba kuti tabakonzyi kupona kabotu ikuti tiibanywa bukoko alimwi bamwi balaamalwazi aaboola akaambo kakuciindizya kunywa bukoko.

Bakubusi banji balatondezya caantangalala kuti balikopene mumizeezo kwiinda mukulicisa acaali. Balalinengaula, kuliluma naa kulyuumpa. Basikuvwuntauzya ba Len Austin a Julie Kortum, bakaamba kuti: “Kuyeeyelwa kuti bakubusi bakucisi ca America babalilwa kutuulunzuma totatwe balapenga akaambo kazicisa zyakuliyandila, alimwi mukubusi omwe akati kabakubusi bali 200 balalicisa lyoonse.”

[Cifwanikiso icili apeeji 3]

Bakubusi banji tabajisi balongwe balo mbobamvwana limwi kapati mbobakonzya kwaambila zili mumoyo