Skip to content

Skip to table of contents

Bbaibbele—Ndibbuku Lyabusinsimi Busyomeka, Cibeela 3

Bbaibbele—Ndibbuku Lyabusinsimi Busyomeka, Cibeela 3

Bbaibbele—Ndibbuku Lyabusinsimi Busyomeka, Cibeela 3

“Twamujana Mesiya”

Muzibeela eezyi zili lusele zyamu Sinsimuka!, tuyoolanga-langa cibeela cimwi camu Bbaibbele. Cibeela eeci, mbusinsimi. Zibalo eezyi ziyoomugwasya kwiingula mibuzyo eeyi yakuti: Sena businsimi bwamu Bbaibbele makani buyo aabantu basongo? Sena tweelede kusyoma kuti bwakasololelwa amuuya wa Leza? Twamutamba kuti mulange-lange bumboni buliko.

MYAANDA yamyaka minji Jesu katanazyalwa, basinsimi Bahebrayo bakasinsima kujatikizya kuboola kwa Mesiya, izyina lyaamba kuti “Munanike.” Basinsimi aaba bakaamba makani oonse aajatikizya buumi bwa Mesiya—kubikkilizya amukwasyi mwaakali kuyoozyalilwa—ciindi naakali kuyoosika, alimwi acakali kuyoomucitikila.

Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. bakali kusyoma kuti businsimi boonse oobu bwakazuzikizyigwa a Jesu. Bakalimvwa mbubwenya mbwaakalimvwa Andreya, iwakaambila mwanookwabo Simoni kuti: “Twamujana Mesiya.” (Johane 1:40, 41) Sena kuyeeyela ooku kwakaliluzi? Lino atulange-lange businsimi bone buyo akati kabusinsimi bunji bujatikizya Mesiya, alimwi tulalanga-langa bumboni bwabusinsimi bumwi abumwi.

Businsimi 1: [Uyookkala] acuuno cabwami ca-Davida.”—Isaya 9:7.

Kuzuzikizyigwa: Bbuku lyamakani mabotu lya Matayo lilatalika amajwi aakuti: “Ibbuku lyamakani aamba zya Jesu Kilisito, mwana wa Davida, mwana wa Abulahamu.” Mane Matayo wakaubanda mukwasyi wa Jesu kwiinda muli Davida, mbubwenya awalo Luka mulembi wamakani mabotu mbwaakaamba.—Matayo 1:1-16; Luka 3:23-38.

Ncaayubununa makani aakaindi:

● Imalembe aakaindi aakalembwa a Josephus atondezya kuti makani aajatikizya bantu bakaindi bamumikwasyi yaba Juda akajanwa muziyobwedo zyamakani aakaindi. Malembe aayo akanyonyoonwa mu 70 C.E. ciindi Jerusalemu naakanyonyoonwa. Nokwakalondelela kunyonyoonwa kwa Jerusalemu, makani aajatikizya Jesu kuti wakali wamuzyalani lya Davida akamwaika koonse-koonse. (Matayo 9:27; 20:30; 21:9) Kuti makani aaya naakali aakubeja, bantu boonse nobatakaazumina. Aboobo, bantu boonse bakaazumina makani aaya.

Businsimi 2: “O Betelehemu-Efrata, nekuba kuti uli muniini buyo akati kamikowa ya-Juda, mulinduwe momuyoozwa uuti kaendelezye ba-Israyeli.”—Mika 5:2.

Kuzuzikizyigwa: Jesu wakazyalilwa mu Betelehemu. Ciindi Kaisara Augusto naakabikka bubambe bwakubala bantu, Josefa, bausyi Jesu, wakasinikizigwa kuunka “ku Judaya, mumunzi wa Davida uutegwa Betelehemu, mbwaanga wakali wamuŋanda alimwi wamukwasyi wa Davida. Wakaunka kutegwa bakalilembye a Maliya.” Nobakacili kooko, Mariya “wakatumbuka mwana musankwa,” wazyina lyakuti Jesu.—Luka 2:1-7. 2:1-7.

Ncaayubununa makani aakaindi:

● Makani aakaindi atondezya kuti bana Roma bakali kucita bubambe bwakubala bantu ku Middle East kutegwa bakonzye kuzyiba mweelwe wabaabo bakonzya kutela mitelo alimwi akunjila mulimo wabusikalumamba. Makani aaya aajatikizya kubala bantu alakonzya kubonwa kwiinda mumulawo wakapegwa amweendelezi muna Roma waku Egepita mu 104 C.E. Mulawo ooyu uulembedwe, iwakajanwa mu British Library waamba kuti: “Akaambo kakuti ciindi cakubala bantu casika, boonse bantu bali mumasena aatali aabo beelede kupiluka kwabo, kutegwa abalo bakabalwe alimwi akuti bakabukulusye zilawo zyamikwasyi yabo.”

● Aciindi cakuzyalwa kwa Jesu, minzi yobilo yamu Israyeli yakali kwiitwa kuti Betelehemu. Munzi umwi wakali kulubazu lwakunyika afwaafwi a Nazareta. Alimwi munzi umwi wakali munsi-munsi a Jerusalemu mu Juda, walo kaindi wakali kwiitwa kuti Efrata. (Matalikilo 35:19) Ooyu ngomunzi Jesu mwaakazyalilwa, kweelana a Mika mbwaakasinsima kakucili myaka myaanda iili lusele kumbele.

Businsimi 3: “Kuzwa kuciindi camulazyo wakubusya awakuyakulula Jerusalemu kusikila kuciindi cakusika kwamwami uunanikidwe, kuyooba insondo zili musanu azibili.”—Daniele 9:25.

Kuzuzikizyigwa: Bulamfwu bwaciindi cakaambwa mubusinsimi bwa Daniele cakali kulampa nsondo zili 69, nsondo yomwe kailampa myaka iili ciloba nkokuti myaka iili 483. Kuyakululwa kwa Jerusalemu kwakatalika mu 455 B.C.E. Kweelana ambokwakasinsimwa, noyakainda myaka iili 483 naa (nsondo zili 69 zyamyaka), mu 29 C.E., Jesu wakaba Munanike naa Mesiya, ciindi naakabbapatizyigwa alimwi akunanikwa amuuya uusalala wa Leza. *Luka 3:21, 22.

Ncaayubununa makani aakaindi:

● Kumatalikilo amwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., ‘bantu bakacili kulindila’ kuboola kwa Mesiya. (Luka 3:15) Ba Abba Hillel Silver, basyaazibwene mumakani aalwiiyo lwaba Juda, mubbuku ndyobakalemba lyakuti History of Messianic Speculation in Israel, bakalemba kuti: Kautananyonyoonwa munzi wa Jerusalemu “bantu boonse bakali kukulangila kulibonya kwa Mesiya.” Bakayungizya kwaamba kuti: “Mesiya wakeelede kulibonya akati-kati kamwaanda wamyaka wakusaanguna.” Alimwi ba Silver bakalemba kuti: kuyeeyela kwaba Juda ooku kwakayeeme “azyintu izyakali kucitika alimwi nzyobakazyi bantu boonse.”

Businsimi 4: “Wakabikwa mukabanda antoomwe abasizibi, wakazikwa amuvubi, alimwi taakwe naakaamba calweeno abuniini.”—Isaiah 53:9.

Kuzuzikizyigwa: Jesu wakajaigwa antoomwe azigwebenga zyobilo, aboobo wakazikkwa mucuumbwe cakasyidwe mumwala, icakasyidwe amuntu muvwubi—Josefa waku Alemateya.—Matayo 27:38, 57-60; Johane 19:38.

Ncaayubununa makani aakaindi:

● Basikulemba mabbuku aakaindi banji, ibatali Banakristo—kubikkilizya a Josephus mu Juda alimwi a Tacitus muna Roma, basyaazibwene mumakani aakaindi—balazuminizya kuti Jesu wakajaigwa mbuli cigwebenga.

● Buvwuntauzyi bwabasikuvwukkula matongo ku Palestine bakajana zyuumbwe zyamumwala zijisi zibeela-beela. Kuba acuumbwe cibambidwe kale munzila iili boobu, tiicakali cintu ciyumu kumuntu muvwubi alimwi ulaampuwo mbuli Josefa waku Alemateya.

Makani aaya atondezya buyo businsimi busyoonto ibwakazuzikizyigwa kwiinda muli Jesu. Masimpe ngakuti, kunyina muntu uukonzya kukazya kujatikizya businsimi oobu bwamasimpe. Kuzuzikizyigwa kwabusinsimi oobu kuyumya lusyomo lwesu lwakuti businsimi oobu buzwa kuli Leza alimwi akuti uyoobalongezya bantu boonse balicesya kulinguwe kwiinda muzilongezya zyabu Mesiya.

Mucibalo citobela cazibalo eezyi, tuyoolanga-langa mubuzyo uukkomanisya kapati wakuti: Ikuti naa Jesu wakali Mesiya wakasyomezyegwa ncobeni, nkaambo nzi ncaakazumina kupenga alimwi akufwa?

[Bupanduluzi buyungizidwe]

^ munc. 16 Ikuti naa mulayanda kuzyiba zinji kujatikizya businsimi oobu bwaamba zyakulibonya kwa Mesiya, amubone mapeeji 197-199 mubbuku lyakuti: Ino Ncinzi Cini Bbaibbele Ncoliyiisya? ilyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

[Ccaati/Zifwanikiso izili apeeji 12, 13]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

BUSINSIMI BONE BWAAMBA ZYAMESIYA AMBOBWAKAZUZIKIZYIGWA

1 Mesiya wakali kuyoozwa muzyalani lya Mwami Davida

1070 B.C.E.

Davida waba mwami wa Israyeli yoonse

607 B.C.E.

Jerusalemu wanyonyoonwa abana Babuloni

455 B.C.E.

Mulawo wakubukulusya alimwi akuyakulula Jerusalemu wapegwa

2 Mesiya wakali kuyoozyalilwa mu Betelemu ku Juda

2 B.C.E.

Mesiya wazyalwa mu Betelemu ku Juda muzyalani lya Davida

3 Mesiya wakali kuyoosika mumwaka wa 483 nowakamana kupegwa mulawo wakuyakulula Jerusalemu

29 C.E.

Jesu wabbapatizyigwa akunanikwa kuti abe Mesiya

4 Mesiya wakali kuyoofwa antoomwe abasizibi alimwi akuzikkwa antoomwe abavwubi

33 C.E.

Jesu wafwa antoomwe azigwebenga alimwi akuzikkwa antoomwe abavwubi