Skip to content

Skip to table of contents

Ncinzi Ceelede Kucinca?

Ncinzi Ceelede Kucinca?

Ncinzi Ceelede Kucinca?

“Mfwulumende taikonzyi kumana mapenzi ngotujisi; mfwulumende ndepenzi.”—Majwi ngobakaamba ba Ronald W. Reagan ciindi nobakaba baleli banamba 40 bacisi ca United States.

KWAINDA myaka iinda ku 30 kuzwa ciindi ba Ronald Reagan nobakaamba majwi aaya. Ciindi eeco, cisi ca United States cakajisi buyumuyumu mubweende bwamali. Ba Reagan bakaamba kuti: “Kubula nguzu kwamali kunyina nokwakasikide waawa kubija alimwi akutola ciindi cilamfwu boobu mucisi cesu kuzwa kaindi. Twaba azikwelete zinji, calo capa kuti bukkale bwesu bwakumbele alimwi abwabana besu bukayume kapati. Kuti bukkale buli boobu bwazumanana, kuyooba mapenzi mapati mubukkale, mutwaambo twacisi, alimwi amubweende bwamali.”

Nokuba kuti ba Reagan bakali kuzilanga boobu zyintu, bakalijisi bulangizi. Bakaamba kuti: “Buyumuyumu bwabweende bwamali mbotujisi bwazumanana kwamyaka minji. Tabukamani mumazuba masyoonto buyo, nsondo naa myezi pe, pele masimpe ngakuti bumwi buzuba, buyoomana.”

Ino bukkale bulibonya buti mazubaano? Lipooti yamu 2009 ya U.S. Department of Housing and Urban Development yakaamba kuti: “Lusumpuko lwabantu banji . . . lulasinkilwa azyintu zimwi mbuli migwagwa iitali kabotu, meenda alimwi amagesi, kubula maanda alimwi akubula zibelesyo zyamazubaano zyamuzibbadela. Mubwini, kabunga ka [United Nations agency] UN-HABITAT kalangila kuti mumyaka iili 30 kumbele, muntu omwe akati kabantu botatwe ambweni unoonyina bulangizi bwakuba abukkale bubotu—kubula bulondo alimwi ameenda aali kabotu, kuba muntenda akaambo kambokukasaala naa mbokutontola, calo cikonzya kuleta malwazi aaindene-indene.”

Penzi lya Nyika Yoonse

Kufwumbwa nkomukkala, amulange-lange mibuzyo iitobela:

● Sena mulajana mali aakuligwasya kwiinda ngomwali kujana myaka iili 10 yainda?

● Sena muyeeya kuti busilisi mbomujana buli kabotu kulindinywe alimwi akumukwasyi wanu?

● Sena mulibwene cilawo cabulondo alimwi amasena aali kabotu aakukkala?

● Sena muyeeya kuti zyintu ziyooba kabotu mumyaka iili 10, 20 naa 30 iiboola kumbele?

Cizuminano Cabukkale

Mfwulumende zinji zyabamba ncobaamba kuti cizuminano cabukkale—cizuminano cilembedwe naa kumvwana akati kabaleli abantu mbobalela calo citondezya lwaanguluko alimwi amulimo ngobajisi baleli alimwi abasicisi. Mucikozyanyo, basicisi balangilwa kutobela milawo yacisi, kutela mitelo alimwi akugwasya kutegwa masena aakukkala kaali kabotu. Baleli kanji-kanji inga basyomezya zyintu mbuli busilisi buli kabotu, kutasalaulana alimwi akumana bucete.

Ino mfwulumende zyali kucita buti mumbazu eezyi zyotatwe? Amubone bumboni bwambozyali kucita buli mumapeeji aatobela otatwe.

Busilisi Buli Kabotu

Bantu ncobayanda: Busilisi butaduli alimwi akubikkilwa maano.

Cicitika:

● Lipooti iijatikizya bulondo iyakamwaigwa aba World Bank yaamba kuti “abuzuba bana bali 6,000 balafwa amalwazi aaboola akaambo kakubula bulondo alimwi ameenda aatali kabotu. Bulwazi bwakusoomona bulikke bulajaya mwana omwe kwainda tuvwaluvwalu tuli 20.”

● Buvwuntauzyi ibwakacitwa mu 2008 aba World Health Organization (WHO) kujatikizya busilisi mbobucitwa “muzisi muli buvwubi alimwi amuzisi muli bucete,” bwakatondezya kuti “busilisi tabweelene akati kazisi eezyi” alimwi akuti “bulaalilwa kupa lugwasyo ndobayandika bantu.”

Nokwakainda myaka yobilo, iba WHO bakajana kuti “mfwulumende munyika yoonse zilajana buyumuyumu mukubbadelela busilisi. Akaambo kakuvwula kwabantu, kuvwula kwamalwazi mapati, alimwi akudula kwabusilisi bupya, capa kuti mali aayandika kubbadelela busilisi avwule kapati.”

● Mumakani aabusilisi, kuli penzi limwi lipati lyatakali kulangilwa lyakuti misamu iyakali kuponya malwazi ilakonzya kucileka kubeleka. Malwazi aakali kujaya mamiliyoni aabantu kaindi, mbuli cinsenda alimwi akakweekwe, akali kusilikwa amisamu yakatalika kubelesyegwa muma 1940. Pele lino, kweelana alipooti yaba WHO yakuti World Health Day 2011, “malwazi aajisi tuzunda tutafwi amisamu ayaabuvwula akumwaika cakufwambaana. Misamu minji iiyandika kapati ilaalilwa. Akaambo kakuti malwazi aajisi tuzunda tutafwi amisamu avwula, misamu yeelede kulwana malwazi yaalilwa.”

Ceelede kucinca: Tweelede kulanga kuzuzikizyigwa kwabusinsimi bwamu Bbaibbele ibwakasinsima ciindi “[nokuta]kooyooba naba omwe akati kabantu banyika uuamba kuti, Ndaciswa.”—Isaya 33:24.

Bululami Akutasalaulana

Bantu ncobayanda: Mamanino aakusalaulana alimwi akutabalanganya kabotu bamakaintu; kutasalaulana akati kabavwubi alimwi abacete.

Cicitika:

● Lipooti iyakapegwa aba Leadership Conference on Civil Rights Education Fund yakaamba kuti: “Kulwana kucitika kubantu bamwi, kumaanda aakukombela, alimwi akuzikolo zimwi akaambo kakusalana mubala, bukombi, kuti ooyu mwaalumi naa mukaintu, naa cisi umwi nkwazwa, kwazumanana kuyaambele alimwi ndepenzi lipati mu America.”

● Bakabunga ka United Nations mulipooti yabo yakuti Progress of the World’s Women: In Pursuit of Justice, bakaamba kuti: “Mamiliyoni aabamakaintu nyika yoonse bazumanana kupenzyegwa, kuumwa alimwi akudyaamininwa mumaanda aabo, mumasena mobabelekela alimwi amubuleya.” Mucikozyanyo, mucisi ca Afghanistan, mweelwe uubalilwa ku 85 pesenti wabamakaintu tabajani lugwasyo lwabusilisi ciindi nobatumbuka. Mucisi ca Yemen, taakwe milawo iikasya kulwana muŋanda. Mucisi ca Democratic Republic of the Congo mweelwe wiinda ku 1,000 wabamakaintu balajatwa abuzuba.

● Mu October 2011, ba Secretary-General ba U.N. ba Ban Ki-moon bakaamba kuti: “Nyika yesu ilijisi mapenzi mapati. Kuli cakulya cinji cilimwa nyika yoonse pele bantu basika ku 1 bbiliyoni banyina cakulya. Kuli buumi busumpukide kapati kubantu basyoonto, pele bantu banji mbacete kapati. Kuli kusumpuka kupati mubusilisi, pele bamakaintu balafwa abuzuba ciindi cakutumbuka . . . Mabbiliyoni aamali alabelesyegwa kuula zilwanyo zyankondo zyakujaya bantu muciindi cakubakwabilila.”

Ceelede kucinca: Tuyanda kubona kuti bantu boonse, kubikkilizya abamakaintu balalanganizyigwa kabotu alimwi akuti aabo ‘banyanzya bantu bacete imbeta zyabo zyeelede,’ bagusyigwa.—Isaya 10:1, 2.

Bukkale Bubotu

Bantu ncobayanda: Bantu boonse beelede kujana milimo; kujana mali.

Cicitika:

● Ba Worldwatch Institute bakaamba kuti: “Munyika kuli bantu banji bakonzya kusumpula buvwubi bwacisi, pele tacikonzyeki kuti boonse bajane mulimo. Akaambo kakuyaansi kwabuvwubi kuliko lino muzisi, kabunga ka International Labor Organization (ILO) keezyeezya kuti mweelwe wabantu batakalembedwe mulimo mu 2010 wakasika ku 205 miliyoni.”

● Baku BBC bakaamba kuti: “Buvwubi bwanyika yoonse bulaafwaafwi kusika antaamu mpya alimwi imbyaabi kapati yakusweekelwa milimo, calo cikonzya kusololela kumanyongwe, kweelana ambobaamba bakabunga ka International Labour Organization (ILO). Kuyaansi kwabuvwubi bwanyika yoonse ikwakacitika ino-ino kutondezya kuti akati kamilimo iiyandika, kuyoojanika buyo iili cisela. . . . Kabunga ka [ILO] alimwi kakatondezya bantu mbobanyemede akaambo kakuti ibamwi tabayandi kubelekela antoomwe kutegwa penzi lyakuyaansi kwabuvwubi limanizyigwe. Kulangilwa kuti muzisi zinji kulaba manyongwe, ikapati zisi zili mu EU alimwi azisi zyaba Arabu.”

● Bbuku litegwa The Narcissism Epidemic, ilyakamwaigwa mu 2009 lyakaamba kuti mu United States, “bantu banji lino bajisi zikwelete ziinda ku $11,000, nkokuti ziindi zyotatwe kwiinda mbocakabede mu 1990.” Balembi babbuku eeli baamba kuti bantu banji balakweleta kutegwa kabalibonya mbuli kuti balivwubide. Kweelana abbuku eeli bana America babona bantu ibajisi myoota alimwi azisani zidula kuti balivwubide. Mubwini, cileelela kuyeeya kuti balijisi zikwelete.”

Ceelede kucinca: Bantu boonse beelede kuba amilimo, alimwi akuzilanga kabotu zyintu caboola kumakani aakuula zyintu ziyandika. Bbaibbele lyaamba kuti “kuyandisya mali ngomuyanda wamisyobo yoonse yazyintu zibyaabi.”—Mukambausi 7:12; 1 Timoteyo 6:10.

Kweelana amakani aali apeeji 4 kusika ku 8, kulibonya mbuli kuti kunyina bulangizi bubotu kumbele. Nokuba boobo, bulangizi nkobuli. Nyika yesu iyoocinca kuba mbotu—pele kutali akaambo kakusoleka kwamfwulumende zyabantu pe.

[Kabbokesi/Citondezyo icili apeeji 21]

Ino nzyintu nzi bakubusi nzyobaamba kuti balakonzya kuzicinca munyika? Kweelana a Web site 4children.org, buvwuntauzi bwakacitwa ku Britain butondezya kuti bana basika ku 2,000 ibajisi myaka yakuzyalwa yaakati ka 4 alimwi a 14 balakonzya kucita zyintu eezyi zitobela:

[Citondezyo]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

100%

KUMANA NZALA

KUMANA NKONDO KUMANA NKONDO

75%

KUPA BANTU BOONSE

KULESYA KUKASAALA KUTASALAULANA

KWANYIKA IKWAINDILILA

50%

25%

0%

[Kabbokesi/Citondezyo icili apeeji 21]

Buvwuntauzi bwakacitwa abamukabunga kaitwa kuti Bertelsmann Foundation ku Germany mu 2009, butondezya zyintu nzyobalibilika bakubusi basika ku 500 ibajisi myaka yakuzyalwa yaakati ka 14 alimwi a 18.

Akati katwaambo bakubusi ntobatabikkili maano, micito yabugwebenga alimwi akuvwula kwabantu. Alyalo penzi lyakubula mali lyakalembwa kwini kumamanino aamulongo wazyintu zibapa kulibilika. Bamukabunga ka Bertelsmann Foundation bakaamba kuti, eeci cili boobu akaambo kakuti bakubusi aaba tabanaabwene mapenzi meni-meni.

[Citondezyo]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

100%

75% BUCETE

KUNYONYOONWA KWAMASENA

KUBULA KWAZYAKULYA ALIMWI AKUCINCA

ALIMWI AMEENDA KWABWEENDE BWAZIINDI ZYAMWAKA

50% KUVWULA KWAMALWAZI

MUNYIKA

25%

0%