Skip to content

Skip to table of contents

MAKANI AAKULUULA

Jehova Wakatuyumya Muziindi Zyankondo Alimwi Amuziindi Zyaluumuno

Jehova Wakatuyumya Muziindi Zyankondo Alimwi Amuziindi Zyaluumuno

Ba Paul: Twakalikkomene kapati! Mwakali mu November 1985, twakali mundeke kuunka ku West Africa ku Liberia, kwalo nkotwakali kuyootalika mulimo wabumisyinali. Nokuba boobo, ndeke yakaima mucisi ca Senegal. Ba Anne bakaamba kuti: “Muwoola buyo lyomwe tunooli mu Liberia!” Mpoonya twakamvwa cakwaambilizya cakuti: “Boonse baunka ku Liberia abaseluke. Nkaambo bantu bamwi kucisi eeci, basola kubukila mfwulumende, aboobo ndeke taikaimi mu Liberia.” Kwamazuba aali 10, twakakkala abamisyinali mu Senegal, katuswiilila anyuuzi kujatikizya bantu banji ibakali kujaigwa. Alimwi akuti mfwulumende tiiyakali kuzumizya bantu kuzwa amaanda aabo, ikuti bazwa, yakali kubajaya mpoonya-mpoonya.

Ba Anne: Tatuli bantu bayandisya kweendeenda. Mubwini, kuzwa kubwana ndizyibidwe kuti ndili kasimbi kayoowa. Ndilayoowa nokuba kusotoka mugwagwa. Pele twakalikanzide kuunka kumulimo wesu.

Ba Paul: Mebo aba Anne twakakomenena mubusena bomwe kucisi ca England nkocili kumbo. Bazyali bangu alimwi abanyina ba Anne, lyoonse bakali kutukulwaizya kutalika bupainiya. Aboobo toonse tobilo twakatalika bupainiya mbotwakamanizyila buyo cikolo. Twakalikkomene kapati kuti twakali kuyanda kubelesya buumi bwesu mumulimo waciindi coonse. Nondakajisi myaka iili 19, ndakatambwa kuyoobelekela ku Beteli, mpoonya ba Anne bakandisangana notwakakwatana mu 1982.

Notwakamanizya cikolo ca Gileadi mu September 8, 1985

Ba Anne: Twakalikkomene kubelekela a Beteli, pele ncotwakali kuyanda kapati, nkubelekela kubusena kubulide. Kubeleka a Beteli abakwesu ibakali bamisyinali kaindi, kwakapa kuti tuyungizye luyandisisyo lwakuzuzikizya mbaakani yesu. Kwamyaka yotatwe abuzuba kumangolezya, twakali kwaapailila makani aaya. Aboobo twakakkomana ciindi notwakatambwa kuyoonjila kkilasi yanamba 79 yacikolo ca Gileadi mu 1985! Kumane notwakamanizya cikolo, twakatumwa kuyoobelekela ku West Africa, ku Liberia.

KUYUMIZYIGWA ALUYANDO LWABAKWESU ABACIZYI

Ba Paul: Twakatanta ndeke yakusaanguna iyakazumizyigwa kuunka ku Liberia. Notwakasika, bantu bakaciliyoowede akaambo kakuti tiibakali kuzumizyigwa kuzwa amaanda aabo kumangolezya. Bantu bakaliyoowede kapati cakuti kufwumbwa buyo mootokala wapanga coongo, bakali kukwiila akutija. Kutegwa tuzumanane kukkazika moyo, twakali kubala tupango tumwi twabbuku lya Intembauzyo buzuba abuzuba masiku. Nokuba kuti kwakacili buyumuyumu mucisi, twakali kuukkomanina kapati mulimo wesu. Ba Anne bakali kuunka mumulimo wakukambauka buzuba abuzuba, mpoonya mebo ndakali kubeleka amukwesu John Charuk a a Beteli. Ndakaiya zinji kuzwa kulinguwe akaambo kakuti wakakkala kwaciindi cilamfwu mu Liberia. Alimwi wakalibuzyi kabotu-kabotu buyumuyumu abukkale bwabakwesu abacizyi.

Ba Anne: Ncinzi cakapa kuti tufwambaane kutalika kuukkomanina mulimo wesu mu Liberia? Nkaambo kabakwesu abacizyi. Bakali kutuyanda kapati, bakali kusangalizya alimwi akusyomeka. Akaambo kaceeci, twakatalika kumvwana kapati ambabo, bakaba mukwasyi wesu mupya. Majwi aabo aakulwaizya akatuyumya kapati kumuuya. Caboola kubukambausi, bwakali kukkomanisya kapati. Bamukamwiniŋanda tiibakali kukkomana ikuti mubandi wafwambaana kumana. Bantu bakali kubandika makani aajatikizya Bbaibbele kuli koonse. Aboobo twakali kunga nkuunka buyo akubasangana mumubandi. Twakajisi ziiyo zya Bbaibbele zinji kapati cakuti cakali kukatazya kuzisololela zyoonse. Eelo kaka cakali ciindi cikkomanisya!

KUYUMIZYIGWA NOKUBA KUTI TWAKALIYOOWEDE

Bakwesu bakumutabi waku Liberia bagwasya bazangalisi mu 1990

Ba Paul: Nokwakainda myaka yone kakunyina manyongwe, zintu zyakacinca mukulaba kwaliso. Mu 1989, kwakabbuka nkondo mucisi. Mpoonya mu July 2, 1990, basikalumamba ibakali kuyanda kwaatula mfwulumende bakatalika kweendelezya mubusena bwakali munsi-munsi a Beteli. Kwamyezi yotatwe tiitwakali kukonzya kukwabana abaabo ibakali aanze kubikkilizya abanamukwasyi alimwi aba kumaofesi mapati. Kwakali manyongwe aataambiki, nzala alimwi bamakaintu banji bakali kujatwa akoonwa. Manyongwe aaya akazumanana kwamyaka iili 14 alimwi kwakaba mapenzi aataambiki mucisi coonse.

Ba Anne: Bantu bamisyobo imwi, bakali kulwana akujaya bantu misyobo imbi. Mumigwagwa yoonse kwakali basikalumamba ibakajisi zilwanyo zinji, kabasamide munzila iiyoosya kapati. Alimwi bakali kunjila muŋanda imwi aimwi akubweza kufwumbwa ncobakali kuyanda. Bamwi, bakali kujaya bantunyina, mbuli kuti “bajaya nkuku.” Aboobo mitunta yabantu yakali kwiile kwaalabana mumigwagwa, imwi munsi a Beteli. Cuusisya ncakuti, nobaba Bakamboni basyomeka bamwi bakajaigwa, kubikkilizya abamisyinali bobilo.

Bakamboni bakabikka buumi bwabo muntenda kwiinda mukusisa misyobo yabantu ibakali kulangaulwa kutegwa bajaigwe. Oobu mbobakali kucita Bamisyinali abamukwasyi wa Beteli. A Beteli, Bakamboni bamwi ibakatija bakali koona muŋanda yaansi mpoonya bamwi twakali kukkala limwi muŋanda yamujulu. Muluumu yesu twakali kukkala abamwi bali 7.

Ba Paul: Buzuba abuzuba, basikulwana bakali kuboola a Beteli kutegwa babone naa kuli bantu mbotwakasiside. Lyoonse eeci nocakali kucitika, tobilo twakali kuunka kumulyango waanze wa Beteli kutegwa tukabandike abasikulwana, mpoonya bobilo bakali kulangilila awindo. Ikuti bakwesu bobilo ibakali kuunka kumulyango waanze babikka maanza aabo kumbele, eeci cakali kutondezya kuti zyoonse zili kabotu. Pele ikuti naa babikka maanza aabo kusyule, eeci cakali kutondezya kuti basikulwana mbaasilunya. Aboobo aabo ibakali kulangilila awindo bakeelede kufwambaana kusisa beenzuma.

Ba Anne: Nokwakainda nsondo zinji, nkamu yabasikulwana iyakanyemede yakacikonzya kunjila. Eeci nocakacitika, mebo amucizyi umwi twakalikkiila mubbafa imwakali kasena kasyoonto motwakali kukonzya kuyubila. Mucizyi ooyu wakalisyaanikizya mukasena kasyoonto kutegwa ayube. Nokuba boobo, basikulwana bakaboola muŋanda yamujulu kabajisi antobolo. Cabukali bakakonkomona amulyango. Ba Paul bakasola kubakasya kuti batanjili akubaambila kuti: “Bakaintu bangu babelesya bbafa.” Ciindi nondakali kusola kujala mwaakabede mucizyi, cijazyo cakapanga coongo. Aboobo ndakatalika kupilusya zintu mbuli mbozyakabede, pele eeci cakanditolela ciindi. Ndakali masimpe kuti basikulwana bakali kulibuzya ncondakali kucita mubbafa. Aboobo ndakayoowa kapati cakuti ndakatalika kubimba. Ino ncinzi cakali kukonzya kundigwasya kutegwa ndicijalule cijazyo? Ndakapaila cakaumuumu kulomba Jehova kuti andigwasye. Kumane ndakajalula cijazyo akubaanzya cakutontomana. Umwi wabo wakanditonta akugama nkwaakabede mucizyi akutalika kupakununa zintu. Tanaakasyoma kuti kunyina ncaakajana. Walo ankamu yakwe bakayandaula mumaluumu aambi alimwi amuciluli, pele naaba aciindi aawa, kunyina ncobakajana.

KASIMPE KAKAZUMANANA KUMWEKA

Ba Paul: Kwamyezi iili mbwiibede, twakanyina cakulya cakumubili cikkwene. Pele calo cakulya cakumuuya cakaliko. Kukomba kwamafwumofwumo kwaa Beteli, ncecakali “cakulya cakuseeni,” alimwi toonse twakacilumba akaambo kakuti cakatupa nguzu zyakuti tuzumanane kuliyumya.

Twakalizyi kuti, ikuti twaunka kuyooyandaula cakulya naa meenda, tiitwakali kukonzya kubakwabilila aabo ibakayubide nkaambo bakali kukonzya kujaigwa. Bunji bwaziindi Jehova wakali kutupa nzyotwakali kuyandika aciindi ceelede alimwi munzila zigambya. Wakali kutulanganya kujatikizya nzyotwakali kuyandika kumubili alimwi akutugwasya kuzunda kuyoowa.

Mboyakali kuyaabwiindila kubija nyika, awalo mumuni wakasimpe wakali kuyaabumwekesya. Cakwiinduluka-induluka, bakwesu abacizyi bakeelede kutija kutegwa batajaigwi, pele lusyomo lwabo lwakazumanana kuyuma. Bamwi bakaamba kuti: “Kucikonzya kuliyumya kumapenzi aaya, kwakali kubagwasya kulibambila mapenzi mapati.” Cabusicamba, baalu alimwi abakwesu bacili bana-bana bakacita zili zyoonse nzyobakali kukonzya kutegwa bagwasye Banakristonyina. Bakwesu abacizyi ibakatijila kumasena amwi, bakali kugwasyanya alimwi bakatalika kukambaukila kumasena aayo. Bakali kubelesya kufwumbwa ncobajana musyokwe kuyaka Maanda aa Bwami aaciindi buyo cisyoonto akucitila mumo miswaangano. Kuswaangana alimwi akukambauka kwakabapa bulangizi bakwesu alimwi kwakabakulwaizya kapati muziindi eezyi zikatazya. Ciindi notwakali kwaabila zyakulya, zisani alimwi azintu zimbi, bunji bwabakwesu bakatulomba mabbeeke aakukambaukila muciindi cazisani. Eeci cakatukulwaizya kapati! Bantu banji ibakalibonena akucitikilwa zintu zibyaabi lyankondo, bakali kuyanda kumvwa makani mabotu. Bakagambwa kubona Bakamboni mbobakakkomene alimwi akuzilanga kabotu zintu. Bakali kumweka mbuli mumuni mumudima. (Mt. 5:​14-16) Akaambo kakuti bakwesu abacizyi bakali basungu, eeci cakapa kuti nobaba basikulwana babyaabi babe bakwesu.

JEHOVA WAKATUPA NGUZU CIINDI NOTWAKALI KULAYA BAKWESU

Ba Paul: Zimwi ziindi twakeelede kuzwa mucisi ca Liberia. Kwamyaka iili 14 nokwakali manyongwe, mebo aba Anne twakazwa mucisi ca Liberia kwaziindi zyosanwe. Kwaziindi zyotatwe twakazwa buyo kwaciindi cisyoonto, mpoonya kwaziindi zyobilo twakazwa kwamwaka omwe. Mucizyi umwi misyinali wakapandulula kabotu mbutwakalimvwide naakati: “Ku Gileadi bakatuyiisya kuti tweelede kubayanda bakwesu abacizyi mumulimo wesu amoyo wesu woonse, alimwi oobo mbotwakacita. Aboobo kusiya bakwesu abacizyi mubukkale oobu bukatazya kapati, cakatupa kuusa kapati.” Cikkomanisya ncakuti, twakacili kukonzya kubagwasya bana Liberia kumasi aakali afwaafwi nkotwakali kukkala.

Twakakkomana kupiluka ku Liberia mu 1997

Ba Anne: Mu May 1996, toonse notuli 4 twakatanta mootokala wamutabi walo iwakajisi mapepa aayandika kapati. Twakali kuyanda kuunka kubusena bulampa makkilomita aali 16, busena bukwabilidwe kufwaafwi adolopo. Katucili munzila, abusena mpotwakabede kwakabuka manyongwe. Basikulwana banyemede bakadubula ntobolo mujulu, bakatwiimika, bakatugwisya totatwe mane akweenzya mootokala ba Paul kabali mukati. Twakayoowa kapati. Cakutayeeyela, twakabona ba Paul kababoola kubusena nkotwakabede kumwi kabazwa bulowa mumutwe. Katunyongene akuyoowa kapati, twakali kuyeeya kuti ambweni badubulwa. Pele alimwi twakati, ikuti nocali boobo nobatacikonzya kweenda. Sikulwana umwi wakabacisa ciindi naakali kubatonkela aanze aamootokala. Cikkomanisya ncakuti tiibakaliliciside kapati.

Afwaafwi kwakaimvwi mootokala yabasikalumamba iyakazwide bantu ibakayoowede. Aboobo twakasala kwiitanta mootokala eeyo, pele akaambo kakuti bantu bakalizwide mukati, twakajatilila buyo mpoili aanze. Namutekenya wakaibalisya kapati mootokala cakuti twakali kuyanda kuwa. Twakamulomba kuti aime, pele wakaliyoowede kapati cakuti wakaalilwa. Aboobo twakacikonzya kuzumanana kujatilila kakunyina kuwa. Pele ciindi noyakacikonzya kwiima, twakalikatede kapati alimwi twakali kubimba.

Ba Paul: Kumane twakalangana katugambidwe kuti naa twakafwutuka buti, pele zisani nzyotwakasamide zyakalibijide dooti akuzapauka. Mpoonya afwaafwi ampotwakabede kwakali ndeke yalo yakadubulwa ziindi zinji alimwi yakali kulibonya mbuli kuti iyanda kwaanduka. Ndeke eeyi njiyakeelede kututola ku Sierra Leone buzuba ibwakali kutobela, aboobo twakoona afwaafwi ampoyakabede. Twakalikkomene kuti twakacili baumi, pele alimwi twakali kulibilika kujatikizya bakwesu abacizyi.

JEHOVA WAKATUPA NGUZU ZYAKULIYUMYA KUBUYUMUYUMU BUMBI

Ba Anne: Notwakasika ku Beteli ku Sierra Leone mudolopo ya Freetown, twakalikwabilidwe alimwi bakatulanganya kabotu. Pele kwakatalika kucitika cintu cimwi ncondatakali kulangila. Ndakatalika kuyeeya zintu zibi izyakacitika ku Liberia. Buzuba abuzuba ndakali kulibilika kuti ambweni kulacitika cintu cibyaabi, aboobo tiindakali kukonzya kuyeeya kabotu. Zintu zyoonse izyakandizingulukide tiizyakali kulibonya kuba zyamasimpe, cakali mbuli kuti ndilota buya. Kanji-kanji ndakali kubuka masiku kandibimba akaambo kakuyoowa kuti ambweni kulacitika cintu cibyaabi. Cakali kundikatazya akuyoya kabotu. Pele ba Paul bakali kundikumbata akupaila andime. Twakali kwiimba nyimbo zya Bwami kusikila ndaleka kubimba. Ndakali kulimvwa mbuli kuti ndiyanda kusondoka akaambo kazintu zibyaabi zyoonse izyakacitika, aboobo ndakali kuyeeya kuti tiindakali kukonzya kuzumanana kubeleka mbuli misyinali.

Tandikacilubi cakacitika kuzwa waawo. Nsondo njomunya eeyo twakatambula mamagazini obilo. Imwi yakali Sinsimuka! ya June 8, 1996. Yakajisi cibalo icakajisi mutwe wakuti: “Coping With Panic Attacks (Ncomukonzya Kucita Ciindi Nomwalibilika Kapati). Lino ndakazyiba icakali kundipa kulimvwa boobu. Yabili yakali Ngazi Yamulindizi ya May 15, 1996, iyakajisi cibalo cakuti: Where Do They Get Their Strength? (Nkuli Nkobajana Nguzu Zyakuliyumya?)” Ngazi Yamulindizi eeyi yakajisi cifwanikiso icakajisi nkoonkolekwa iyakamonkokede pepe. Aboobo cibalo cakatukozyanisya kunkoonkolekwa yalo iyakazumanana kuuluka nokuba kuti yakajisi mapepe aakamonkokede. Cakapandulula kuti, nokuba kuti tulakonzya kubula nguzu akaambo kazintu zibyaabi zicitika mubuumi, Jehova inga watugwasya kutegwa tuzumanane kugwasya bamwi. Eeci cakali cakulya ciyumya lusyomo aciindi ceelede. (Mt. 24:45) Kuvwuntauzya akujana zibalo zili boobu akuzibikka antoomwe, cakandigwasya kapati. Mukuya kwaciindi, kulibilika kuli boobu kwakamana.

JEHOVA WAKATUPA NGUZU ZYAKUTI TUUTAMBULE MUKULI MUPYA

Ba Paul: Ciindi coonse notwakali kupiluka ku Liberia, twakalikkomene kapati. Kumamanino aamwaka wa 2004 twakali mumulimo wesu ooyu kwamyaka iitandila ku 20. Aciindi aawa nkondo yakalimanide kale. Mane buya kwakali makanze aakuti kuyakwe zintu zimwi amutabi. Pele cakutayeeyela twakalombwa kuyoobelekela kumbi.

Eeci cakatuyumina kapati. Nkaambo twakali kubayanda kapati bakwesu baku Liberia. Bakaba mbuli banamukwasyi, aboobo tiitwakali kuyanda kuti tubasiye. Pele twakabona Jehova mbwaakatulongezya ciindi notwakasiide banamukwasyi akuunka ku Gileadi, aboobo twakazumina. Twakatumwa kuunka kuyoobelekela ku Ghana, cisi icakali buyo afwaafwi.

Ba Anne: Twakalila kapati notwakazwa mucisi ca Liberia. Pele twakagambwa kapati ciindi ba Frank mukwesu uucembeede alimwi musongo nobakatwaambila kuti: “Mweelede kuziluba buyo.” Kumane bakapandulula kuti: “Tulizyi kuti tamukatulubi, pele mweelede kubikkila maano kumulimo wanu mupya. Mulimo ooyu uzwa kuli Jehova, aboobo amukabikkile maano bakwesu abacizyi bakokuya.” Ncaakaamba mukwesu cakatugwasya kulibambila kupanga balongwe bapya mucisi mwalo imwakali bantu basyoonto buyo ibakatuzyi alimwi zintu zyoonse mozyakali zipya.

Ba Paul: Nokuba boobo, tiicakatola ciindi cilamfwu, twakatalika kuuyanda mukwasyi wesu ooyu mupya waku Ghana. Kwakali Bakamboni banji kubusena oobu. Twakaiya zinji kukuliyumya akusyomeka kwabalongwe besu bapya. Notwakamana kubelekela ku Ghana kwamyaka iili 13, kwakacitika cintu acimwi cigambya. Twakalombwa kuyoobelekela ku East Africa kumutabi waku Kenya. Nokuba kuti twakali kubayeeya kapati bakwesu baku Ghana a Liberia, twakajana balongwe bapya ku Kenya. Mbubwenya mbuli ku Ghana a Liberia, kuli zinji zyakucita ku Kenya.

Katuli abalongwe bapya mucilawo camutabi waku Kenya, ku East Africa mu 2023

NCOTWAIYA KUMYAKA YOONSE NJOTWABELEKA MUMULIMO WAALUBAZU WACIINDI COONSE

Ba Anne: Mubuumi bwangu ndacitikilwa zintu zikatazya kapati alimwi zimwi ziindi ndakali kuyoowa kapati. Ciindi notukkala mubusena buyoosya kapati, cilakonzya kupa kuti tuciswe alimwi akutyompwa kapati. Tatukonzyi kulangila kuti Jehova uyootuvwuna kuzintu eezyi. Ciindi nondimvwa kulila kwantobolo, inga ndilaciswa mwida alimwi maanza aangu inga alaba acinwe. Pele ndaiya kusyoma Jehova kulugwasyo ndwapa kubikkilizya alugwasyo lwabakwesu abacizyi. Alimwi ndaiya kuti, ciindi notuzumanana kwiiya, kupaila, kujanika kumiswaangano alimwi akukambauka, Jehova ulakonzya kutugwasya kuzumanana mumulimo wesu.

Ba Paul: Zimwi ziindi bantu inga balaakutubuzya kuti: “Sena mulauyanda mulimo wanu?” Zisi inga kazili kabotu kapati, pele alimwi zilakonzya kucinca mukulaba kwaliso akuleta ntenda kapati. Aboobo ncinzi ncotweelede kuyanda kapati kwiinda cisi? Tweelede kuyanda bakwesu abacizyi, nkaambo mukwasyi wesu. Nokuba kuti tuzwa mumikwasyi yiindene-indene amumasena, tulikozyenye mbotuyeeya alimwi ambotulimvwa kujatikizya Jehova. Twakali kuyeeya kuti twakatumwa kuyoobakulwaizya, pele masimpe ngakuti ndiswe twakakulwaizyigwa.

Bunyina bwanyika yoonse, maleele kuzwa kuli Jehova, nkaambo kufwumbwa nkotwaunka tulijisi mukwasyi. Kufwumbwa kuti katuli cibeela cambungano, tulijisi mukwasyi alimwi abusena mpotukonzya kuliiba. Tulakonzya kuba masimpe kuti, ikuti naa twamusyoma Jehova, uyootupa nguzu nzyotuyandika kutegwa tuliyumye kunyina makani acikonzya kutucitikila.—Flp. 4:13.

a Amubone makani aakuluula aba John Charuk aajisi mutwe wakuti: “I Am Grateful to God and Christ,” mu Ngazi Yamulindizi ya March 15, 1973.