Skip to content

Skip to table of contents

Amwiiye Lusyomo Alimwi Akumvwida kwa Nowa, Daniele, Alimwi a Jobu

Amwiiye Lusyomo Alimwi Akumvwida kwa Nowa, Daniele, Alimwi a Jobu

“Nowa, Daniele a Jobu, nobalifwutula buyo lwabo beni akaambo kabululami bwabo.”—EZK. 14:14.

NYIMBO: 89, 119

1, 2. (a) Ino nkaambo nzi ncotukonzya kugwasyigwa kuba basicamba kucikozyanyo ca Nowa, Daniele a Jobu? (b) Ino bwakali buti bukkale ciindi Ezekieli naakalemba majwi aali kulugwalo lwa Ezekieli 14:14?

SENA kuli masunko ngomulwana, mbuli kuciswa-ciswa, kubula mali naa kupenzyegwa? Sena zimwi ziindi cilamuyumina kuzumanana kukkomana mumulimo wa Jehova? Ikuti kacili boobo, mulakonzya kugwasyigwa kuba basicamba kucikozyanyo ca Nowa, Daniele a Jobu. Tiibakalondokede pe, alimwi bakajana buyumuyumu bunji mbuli mbotujana mazuba aano, kubikkilizya aboobo ibwakali kukonzya kubikka buumi bwabo muntenda. Nokuba boobo, bakazumanana kusyomeka, alimwi bakaba zikozyanyo zibotu zyalusyomo akumvwida mumeso aa Leza.—Amubale Ezekieli 14:12-14.

2 Ezekieli wakalemba majwi aali mulugwalo aayeeme cibalo eeci naakali mu Babuloni mumwaka wa 612 B.C.E. * (Ezk. 1:1; 8:1) Munzi wa Jerusalemu iwakazwide luleyo wakali afwaafwi kunyonyoonwa, ilunyonyooko oolo ilwakacitika mu 607 B.C.E. Mbantu basyoonto buyo ibakatondezya bube mbwaakajisi Nowa, Daniele a Jobu alimwi ibakabikkidwe citondezyo calufwutuko. (Ezk. 9:1-5) Akati kabantu basyoonto aabo kwakali Jeremiya, Baruki, Ebedi-meleki alimwi abana Rekabu.

3. Ino ncinzi ncotutiilange-lange mucibalo eeci?

3 Mbubwenya buyo amazuba aano, balikke aabo Jehova mbabona kuti baliluleme—bantu bali mbuli Nowa, Daniele, alimwi a Jobu—mbebayoobikkwa citondezyo calufwutuko ciindi bweende bwazintu oobu bwaakusika kumamanino. (Ciy. 7:9, 14) Aboobo atulange-lange kaambo Jehova ncaakabelesya baalumi aabo kuba zikozyanyo zyabululami. Ciindi notulanga-langa umwi aumwi wabo, tuyanda kubikkila maano (1) buyumuyumu mbwaakajana alimwi (2) mbotukonzya kwiiya lusyomo akumvwida kwakwe.

NOWA—WAKASYOMEKA AKUMVWIDA KWAMYAANDA YAMYAKA IILI FWUKA

4, 5. Ino mbuyumuyumu nzi mbwaakajana Nowa, alimwi ino nkaambo nzi kuliyumya kwakwe ncokwakali kugambya?

4 Buyumuyumu mbwaakajana Nowa. Kuzikusika kuciindi ncaakali kupona Enoki syaanyinakulu wa Nowa, bantu tiibakali kumuyanda Leza naaceya. Bakali kwaamba noziba ‘zintu ziyumya mate’ kujatikizya Jehova. (Jud. 14, 15) Bubi bwakali kuyaabuvwula. Mubwini, kusika ciindi ncaakali kupona Nowa, “nyika yakazula bubi.” Bangelo babyaabi bakasama mibili yabuntu, bakakwata bamakaintu, akuzyala bana babbabbani. (Matl. 6:2-4, 11, 12) Pele Nowa wakaliindene kapati. “Nowa wakafwidwa luzyalo mumeso aa Jehova. . . . Nowa wakali muntu uululeme. Wakanyina kampenda alimwi wakaliindene abantu mbaakali kupona limwi. Nowa wakali kweenda a Leza mwini-mwini.”—Matl. 6:8, 9.

5 Amubone majwi aayo ncaamba kujatikizya mwaalumi uululeme ooyu. Bwini mbwakuti, Nowa tanaakeenda a Leza munyika eeyo mbyaabi kalitanasika Zambangulwe kwamyaka 70 naa 80 buyo—myaka njobapona bantu banji mazuba aano. Wakapona munyika eeyo kwamyaka iibalilwa ku 600! (Matl. 7:11) Alimwi mukwiimpana andiswe mazuba aano, tanaakajisi mbungano yabakombinyina—cakutadooneka nobaba banabokwabo buya—ibakali kukonzya kumugwasyilizya kumuuya. *

6. Ino muunzila nzi Nowa mwaakatondezya busicamba kapati?

6 Nowa kunyina naakakkutila ikwiile kupona buyo buumi bubotu. Pele alimwi wakaba “imukambausi wabululami” sicamba, iwakali kwaambilizya kubuleya lusyomo ndwaakajisi muli Jehova. (2Pet. 2:5) Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Kwiinda mulusyomo oolu wakaipa mulandu nyika.” (Heb. 11:7) Aboobo tacidoonekwi buya kuti, Nowa wakasampaulwa akukazyigwa, ambweni akukongwa kuumwa. Pele kunyina naakali “kuyoowa bantu.” (Tus. 29:25) Muciindi caboobo, wakalijisi busicamba oobo Jehova mbwapa kubabelesi bakwe ibasyomeka.

7. Ciindi naakali kuyaka bwato, ino mbuyumuyumu nzi mbwaakajana Nowa?

7 Nokwakainda myaanda yamyaka iinda kuli yosanwe Nowa keenda a Leza, Jehova wakamwaambila kuyaka bwato bwakufwutula buumi bwabantu alimwi abanyama. (Matl. 5:32; 6:14) Eelo kaka kweelede kuti mulimo ooyo wakali kulibonya kukatazya—alimwi kutali buyo kujatikizya kuyaka! Cakutadooneka Nowa wakalizyi kuti mulimo ooyo wakali kuyoomupa kusampaulwa kapati alimwi akukazyigwa. Nokuba boobo, wakazumanana alusyomo lwakwe kwiinda mukumvwida. “Wakacita mbubonya oobo.”—Matl. 6:22.

8. Ino muunzila nzi Nowa mwaakasyoma Jehova kuti ngo Sikupa ziyandika?

8 Buyumuyumu abumwi mbwaakajana Nowa bwakali bwakujanina bakaintu bakwe abana zintu zyakumubili. Kalitanasika Zambangulwe, bantu bakeelede kubeleka canguzu kapati kusyanga zyakulya, alimwi cakutadooneka mbocakabede oobo akuli Nowa. (Matl. 5:28, 29) Nokuba boobo, mubuumi bwakwe wakabikkila maano kuli Leza, ikutali kuzintu zyakumubili. Nociba ciindi naakali kuyaka bwato, imulimo uulangilwa kuti wakatola myaka iili 40 naa 50, Nowa wakazumanana kubikkila maano kuzintu zyakumuuya. Alimwi wakazumanana kucita oobo kwamyaka aimbi iili 350 nolyakainda Zambangulwe. (Matl. 9:28) Eelo kaka ncikozyanyo cibotu cakusyomeka akumvwida!

9, 10. (a) Ino mbuti mbotukonzya kwiiya lusyomo lwa Nowa akumvwida kwakwe? (b) Ino Leza ubabona buti aabo boonse ibatobela zyeelelo zyakwe?

9 Mbotukonzya kwiiya lusyomo lwa Nowa akumvwida kwakwe. Tulacita oobo kwiinda mukutobela bululami bwa Leza, kutaba banyika ya Saatani alimwi akuzumanana kubikka Bwami mubusena bwakusaanguna. (Mt. 6:33; Joh. 15:19) Masimpe ngakuti, buumi mbotupona tabutupi kukkomaninwa anyika eeyi. Inzya, noliba lino, kukakatila kwesu kumilawo ya Leza, mbuli yeeyo iijatikizya cikwati alimwi amakani aakoonana, kwapa kuti mumasi aambi bantu kabatwaamba zintu zitali kabotu. (Amubale Malaki 3:17, 18.) Pele mbubwenya mbuli Nowa, tuyoowa Jehova ikutali bantu. Tulizyi kuti walo alikke nguupa buumi butamani.—Lk. 12:4, 5.

10 Pele ino mbuti nywebo kumugama? Sena muyoozumanana ‘kweenda a Leza,’ noliba leelyo bamwi nobamufwubaazya, nobamukazya naa ciindi kuyuma kwabukkale nokusunka lusyomo lwanu muli Leza wanu Sikupa ziyandika? Ikuti naa mwalwiiya lusyomo akumvwida kwa Nowa, mulakonzya kusyoma kuti Jehova uyoomulanganya.—Flp. 4:6, 7.

DANIELE—WAKASYOMEKA AKUMVWIDA MUMUNZI IWAKAZWIDE BUBI

11. Ino mbuyumuyumu nzi bupati mbwaakajana Daniele abeenzinyina botatwe mu Babuloni? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.)

11 Buyumuyumu mbwaakajana Daniele. Daniele wakapona kali muzike mu Babuloni, munzi iwakazwide kukomba mituni alimwi akusyoma mizimo. Kuyungizya waawo, bana Babuloni tiibakali kubalemeka ba Juda, bakali kubasampaula alimwi akusampaula Leza wabo, Jehova. (Int. 137:1, 3) Eelo kaka kweelede kuti eeci cakali kubacisa kapati ba Juda basyomeka mbuli Daniele! Kuyungizya waawo, walo abeenzinyina botatwe—Hananiya, Misayeli alimwi a Azariya—bakali kubonwa-bonwa, nkaambo bakeelede kuyiisyigwa kutegwa batalike kubelekela mwami. Noziba zyakulya nzyobakeelede kulya zyakabambwa. Mubwini, kalitanalampa zyakulya azyakunywa akazyooba makani mapati nkaambo Daniele tanaakali kuyanda ‘kulisofwaazya abudodoodo bwamwami.’—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. (a) Ino mbube nzi bubotu Daniele mbwaakatondezya? (b) Ino Jehova wakamubona buti Daniele?

12 Buyumuyumu butayeeyelwi kuli Daniele bwakali kukonzya kubikkilizya abusongo mbwaakajisi, bwalo ibwakapa kuti apegwe mikuli yaalubazu. (Dan. 1:19, 20) Pele muciindi cakuti atalike kulisumpula akuba muntu uutanyoneki, wakazumanana kulicesya akulibombya, ciindi coonse wakali kupa Jehova bulemu bumweelede. (Dan. 2:30) Mubwini, cakali ciindi Daniele naakacili mukubusi ciindi Jehova naakamubona kuti uleelela ikuba cikozyanyo cabululami, antoomwe a Nowa a Jobu. Sena lusyomo ndwaakajisi Leza kuli Daniele lwakali lwabuyo? Peepe! Daniele wakazumanana kusyomeka akumvwida kusikila mane naakafwa. Masimpe, kulibonya kuti wakajisi myaka yakuzyalwa iili kuma 90 ciindi mungelo wa Leza caluyando naakamwaambila kuti: “O Daniele, yebo omuntu uuyandwa kapati.”—Dan. 10:11.

13. Ino muunzila nzi Daniele mweelede kuti wakaba cilongezyo kuba Judanyina?

13 Akaambo kakukkomaninwa a Leza, Daniele wakasalwa kuba walupati-pati mubulelo bwabana Babuloni aba Mediya a Persia. (Dan. 1:21; 6:1, 2) Ambweni Jehova ngowakapa kuti zintu zibe boobu kutegwa Daniele abe cilongezyo kubantu bakwe, mbubwenya mbocakabede kuli Josefa mu Egepita alimwi a Esita a Mordekai mu Persia. * (Dan. 2:48) Amweezyeezye mbocakabaumbulizya ba Juda bazike kubikkilizya a Ezekieli, kubona janza lya Jehova mumakani aaya!

Jehova ubabona kuti balayandika aabo ibazumanana kusyomeka kulinguwe (Amubone muncali 14, 15)

14, 15. (a) Ino muunzila nzi bukkale bwesu mobukozyene abwa Daniele? (b) Ino ncinzi bazyali mazuba aano ncobakonzya kwiiya kuzwa kubazyali ba Daniele?

14 Mbotukonzya kwiiya lusyomo lwa Daniele akumvwida kwakwe. Mazuba aano, tupona mbuli bamuzwakule, munyika iisofwaazyidwe mukulilemeka alimwi akumuuya a Babuloni Mupati, ibulelo bwanyika yoonse bwabukombi bwakubeja, “busena bukkala madaimona.” (Ciy. 18:2) Pele, andiswe tuliindene kapati, alimwi tulasampaulwa kapati. (Mk. 13:13) Aboobo, mbubwenya mbuli Daniele, atuswene kuli Jehova, Leza wesu. Notusyomeka kulinguwe cakulibombya akumvwida, andiswe tuyooba bantu bayandika kapati mumeso aakwe.—Hag. 2:7.

15 Bazyali balakonzya kwiiya kuzwa kucikozyanyo cabazyali ba Daniele. Mubuti? Nokuba kuti ciindi ncaakali kukomena Daniele kwakazwide bubi mu Juda, mulombe ooyu wakali kumuyanda Leza. Masimpe, eeci tiicakalicitikila buyo pe. Cakali kutondezya kuyiisyigwa kabotu abazyali. (Tus. 22:6) Noliba zina lya Daniele, ilyaamba kuti “Mubetesi Wangu Ngu Leza,” lyaamba ibazyali bayoowa Leza. (Dan. 1:6, bupanduluzi buyungizyidwe) Aboobo nobazyali, mutaleki kugwasya bana banu, pele amubayiisye cakukkazika moyo. (Ef. 6:4) Alimwi kamupaila ambabo akubapailila. Nomusolekesya kuti bakajatisye kasimpe kamu Bbaibbele mumyoyo yabo, mwiita zilongezyo zibotu zya Jehova.—Int. 37:5.

JOBU—WAKASYOMEKA AKUMVWIDA NAAKALI MUVWUBI ANAAKACETAALA

16, 17. Ino mbuyumuyumu nzi bwiindene ibwakamucitikila Jobu?

16 Buyumuyumu mbwaakajana Jobu. Jobu wakacitikilwa zintu zipati izyakapa kuti buumi bwakwe bucince. Katanasunkwa, Jobu wakali “mupati kwiinda bantu boonse ba Kujwe.” (Job. 1:3) Wakalivwubide, wakajisi mpuwo alimwi wakali kulemekwa kapati. (Job. 29:7-16) Nokuba kuti wakajisi zintu zyoonse eezyi, Jobu kunyina naakalisumpula naa kulimvwa kuti tanaakali kuyandika Leza mubuumi bwakwe. Alimwi buya, Jehova wakamwiita kuti “mubelesi wangu,” akuyungizya kuti: “Mwaalumi uululeme alimwi uusyomeka, uuyoowa Leza akutantamuka cibi.”—Job. 1:8.

17 Mukulaba kwaliso, buumi bwa Jobu bwakacinca kapati. Wakacetaala citaambiki alimwi akutyompwa. Tulizyi wakapa kuti cibe boobo ngusikubejekezya Saatani, ooyo iwakatamikizya Jobu kuti wakali kukomba Leza akaambo buyo kakuyanda kucitilwa zintu zibotu. (Amubale Jobu 1:9, 10.) Jehova kunyina naakakulanga buyo kutamikizyigwa kubyaabi ooko. Muciindi caboobo, wakapa Jobu coolwe cakusinizya kusyomeka kwakwe, kutegwa atondezye kuti bukombi bwakwe bwakali kuzwa ansi aamoyo.

18. (a) Ino ncinzi cimukkomanisya kujatikizya lusyomo lwa Jobu? (b) Ino Jehova mbwaakamweendelezya Jobu kuyubununa nzi kujatikizya nguwe?

18 Saatani wakatalisya mulongo wamapenzi kulwana Jobu calunya, akumupa kuti atalike kuyeeya kuti Leza ngowakamuletela mapenzi. (Job. 1:13-21) Mpoonya basikuumbulizya bakubeja botatwe bakasika akubukila Jobu amajwi aalunya, kabaamba kuti Leza wakali kumupa zimweelede! (Job. 2:11; 22:1, 5-10) Pele Jobu wakazumanana kusyomeka. Masimpe kuti, zimwi ziindi wakali kwaamba caambaambe, pele Jehova wakamumvwisya Jobu mbocakamuciside. (Job. 6:1-3) Leza wakamubona mwaalumi iwakatyompedwe kapati walo iwatakamufwutatila, nokuba kuti Saatani wakacita mbuli kuti, wakamusowela ansi Jobu mpoonya akumuyasaula amajwi mabi aakubeja. Ciindi masunko naakamana, Jehova wakapa Jobu zintu nzyaakajisi kaatanatalika masunko kwiinda mukumuyungizyila kobilo, alimwi wakayungizyilwa amyaka iili 140 yakupona. (Jak. 5:11) Muciindi eeco, wakazumanana kukomba Jehova buyo alikke. Ino inga twasinizya buti oobo? Jobu wakalifwide kwamyaanda yamyaka minji ciindi Ezekieli naakalemba majwi aali mulugwalo aayeeme cibalo eeci.

19, 20. (a) Ino mbuti mbotukonzya kwiiya lusyomo lwa Jobu alimwi akumvwida kwakwe? (b) Ciindi notuyanzana abamwi, ino mbuti mbotukonzya kutondezya lweetelelo lwa Leza?

19 Mbotukonzya kwiiya lusyomo lwa Jobu akumvwida kwakwe. Kufwumbwa mubukkale motukonzya kulijana, atuzumanane lyoonse kumubikka ambele Jehova mubuumi bwesu, kumusyoma cakumaninina alimwi akumumvwida camoyo woonse. Masimpe, alimwi buya tulijisi twaambo tunji twakucitila boobo kwiinda Jobu ntwaakajisi! Amubone kuti: Tulizyi zinji kujatikizya Saatani anzila zyakwe zyabucenjezu. (2Kor. 2:11) Tulalumba kapati kujatikizya bbuku lya Jobu, tulizyi kaambo Leza ncazumizya kupenga. Kuzwa mubusinsimi bwa Daniele, tulizyi kabotu-kabotu kuti Bwami bwa Leza nimfwulumende yanyika yoonse yeendelezyegwa a Kristo Jesu. (Dan. 7:13, 14) Alimwi tulizyi kuti ino-ino Bwami oobu buyookugusyila limwi kupenga koonse.

20 Icakamucitikila Jobu alimwi cikankaizya mbociyandika kulindiswe kutondezya lweetelelo ku Banakristoma ibali mubukkale bukatazya. Mbubwenya mbuli Jobu, zimwi ziindi bamwi balakonzya kutalika kwaamba caambaambe. (Muk. 7:7) Pele muciindi cakubabeteka, swebo atutondezye bupampu alweetelelo. Kwiinda mukucita boobo, twiiya Taateesu siluyando alimwi siluse, Jehova.—Int. 103:8.

JEHOVA “UYOOMUYUMYA”

21. Ino mbuti majwi aali kulugwalo lwa 1 Petro 5:10 mbwaatondezya icakacitika mubuumi bwa Nowa, Daniele a Jobu?

21 Nokuba kuti Nowa, Daniele a Jobu bakapona muziindi ziindene alimwi amubukkale bwiindene kapati, boonse bakaliyumya mubuyumuyumu mbobakajana. Makani aabuumi bwabo atuyeezya majwi aamwaapostolo Petro, iwakalemba kuti: “Mwamana kupenga kwakaindi kaniini, Leza waluzyalo loonse . . . uyoomanizya lwiiyo lwanu. Uyoomuzyatika, uyoomuyumya akumwiimika nji.”—1Pet. 5:10.

22. Ino ncinzi ncotuyoolanga-langa mucibalo citobela?

22 Kwiinda mumajwi aa Petro aakasololelwa amuuya, Jehova utusyomezya kuti uyoopa kuti babelesi bakwe bakaime nji akuyuma. Majwi aaya alabeleka akubantu ba Leza mazuba aano. Toonse tuyanda kuti Jehova atuyumye alimwi akuzumanana kwiima nji mubukombi bwesu. Aboobo, tuyanda kwiiya lusyomo akumvwida kwa Nowa, Daniele, a Jobu! Mbubwenya mbotuyoobona mucibalo citobela, ikaambo kapati ikakabagwasya kusyomeka nkakuti bakalimuzyi ncobeni Jehova. Mubwini, bakali ‘kuzimvwisya zintu zyoonse’ nzyaakali kuyanda kuti bacite. (Tus. 28:5) Tulakonzya kucita oobo andiswe.

^ munc. 2 Ezekieli wakatolwa mubuzike mu 617 B.C.E. Lugwalo lwa Ezekieli 8:1–19:14 lwakalembwa “mumwaka wacisambomwe” wamwaka ooyo nobakatolwa mubuzike, naa mu 612 B.C.E.

^ munc. 5 Lameki, usyi Nowa iwakali kuyoowa Leza, wakafwa kakucili myaka iibalilwa kuli yosanwe kuti Zambangulwe litalike. Ikuti naa banyina Nowa alimwi abanabokwabo bakacili kupona ciindi Zambangulwe nolyakatalika, tiibakafwutuka pe.

^ munc. 13 Ambweni ncencico icakacitika akubeenzinyina ba Daniele botatwe, abalo ibakapegwa milimo yabweendelezi.—Dan. 2:49.