Skip to content

Skip to table of contents

MAKANI AAKULUULA

Jehova Wakandilongezya Kapati Munzila Njondatakali Kuyeeyela

Jehova Wakandilongezya Kapati Munzila Njondatakali Kuyeeyela

NDAKALI kuyanda kuba painiya. Pele ndakali kuyeeya kuti bupainiya bulakatazya. Ndakali kuukkomanina mulimo ngondakali kubeleka ku Germany. Mulimo ooyo wakali wakutuma zyakulya mumasena manji aamu Africa, mbuli ku Dar es Salaam, Elisabethville, alimwi aku Asmara. Tiindakazyi kuti bumwi buzuba ndiyoobelekela Jehova mumulimo waciindi coonse mumasena aaya alimwi amumasena aamwi manji mu Africa!

Ciindi nondakatalika bupainiya, buumi bwangu bwakacinca munzila njondatakali kuyeeyela. (Ef. 3:20) Pele mulakonzya kweezyeezya mbocakacitika eeco. Amuleke ndimwaambile kujatikizya buumi bwangu.

Ndakazyalilwa mudolopo lya Berlin, ku Germany mu 1939, myezi misyoonto kuzwa ciindi Nkondo Yanyika Yoonse Yabili noyakatalika. Kumamanino aankondo eeyi mu 1945, kanji-kanji ndeke zyabasikalumamba zyakali kwiinda mudolopo lya Berlin akulosya mabbomba manji. Aciindi cimwi nobakalosya mabbomba, mebo alimwi abanamukwasyi twakatijila kubusena ooko bantu nkobakali kuunka kutegwa batajatikizyigwi amabbomba. Kutegwa tulikwabilile, twakaunka ku Erfurt, kwalo nkobakazyalilwa bamaama.

Kandili abazyali bangu alimwi amusyoonto wangu ku Germany, cakuma 1950

Bamaama bakali kuyanda kuzyiba kasimpe, aboobo bakali kubala mabbuku aakalembwa abasyaabusongo alimwi bakaunka kuzikombelo ziindene-indene, pele kunyina nobakakajana kasimpe. Mumyaka yakuma 1948, Bakamboni ba Jehova bobilo bakatuswaya. Bamaama bakabatambula alimwi akubabuzya mibuzyo minji. Kakutanainda woola, bamaama bakaambila ndime amusyoonto wangu musimbi kuti, “Ndakajana kasimpe!” Kuzwa waawo, bamaama, musyoonto wangu alimwi andime twakatalika kuunka kumiswaangano ku Erfurt.

Mu 1950 twakajokela ku Berlin, kwalo nkotwakali kuzulilwa kumbungano ya Berlin-Kreuzberg. Notwakalongela kubusena bumbi mumwenya mudolopo lya Berlin, twakatalika kuunka kumbungano ya Berlin-Tempelhof. Mukuya kwaciindi, bamaama bakabbapatizyigwa, pele mebo ndakacili kuwaya-waya. Ino ncinzi icakali kundipa kucita boobo?

MBONDAKALIZUNDA PENZI LYAKUFWA NSONI

Cakali ciyumu kulindime kucita zinji mumulimo wa Jehova akaambo kakuti ndakali aansoni. Kwamyaka yobilo ndakali kuunka abamwi mumulimo wakukambauka, pele kunyina nondakali kubandika abantu. Zintu zyakacinca ciindi nondakatalika kujanika abakwesu alimwi abacizyi ibakali basicamba alimwi ibakalyaabide kuli Jehova. Bamwi bakalaangidwe munkambi zyaba Nazi naa muntolongo zyaku East German. Bamwi bakali kutola mabbuku ku East German cakusisikizya, nokuba kuti bakali kukonzya kwaangwa akaambo kakucita boobo. Zikozyanyo zyabo zyakandikkomanisya kapati. Aboobo ndakayeeya kuti, ikuti bakwesu aaba babikka buumi bwabo muntenda alimwi akulyaaba kuunka kuntolongo akaambo ka Jehova alimwi abakwesu, nkokuti ndeelede kusoleka kuleka kufwa nsoni.

Ndakatalika kulizunda penzi lyakufwa nsoni ciindi nondakatola lubazu mumulimo waalubazu wakukambauka mu 1955. Mulugwalo ilwakalembedwe mukabbuku ikakali kwiitwa kuti Informant, * Mukwesu Nathan Knorr wakaambilizya kuti mulimo ooyu wakali umwi wamilimo mipati iyakabambwa ambunga. Wakaamba kuti, ikuti basikumwaya boonse bakatole lubazu, “uyooba mwezi uukkomanisya kapati kukambauka uutanacitidwe munyika.” Eeci ncecakacitika! Kakutanainda ciindi, ndakalyaaba kuli Jehova, mpoonya mu 1956, mebo, bataata alimwi amusyoonto wangu twakabbapatizyigwa. Pele kalitanalampa, ndakeelede kusala cintu cimwi ciyandika kapati.

Kwamyaka iili mbwiibede, ndakalizyi kuti ndeelede kutalika bupainiya, pele ndakali kusumpya-sumpya. Ndakayeeya kuti ndisaangune kwiiya mbokuulwa alimwi ambokusambalwa zintu kuli basimakwebo bamuzisi zimbi. Mpoonya ndaakumanizya, ndikatalike kubeleka kutegwa ndikabe aluzyibo lunji mumulimo wangu kanditanatalika bupainiya. Aboobo mu 1961, ndakatalika kubeleka mudolopo lya Hamburg, ikuli nkomwe yalwizi yiinda kukomena mu Germany. Ndakali kuukkomanina kapati mulimo ooyu cakuti ndakazumanana kusumpya-sumpya kutalika bupainiya. Ino ncinzi ncondakeelede kucita?

Ndilalumba kapati kuti Jehova wakabelesya bakwesu basiluyando kundigwasya kubona kuti kubelekela Jehova ncecintu ciyandika kapati. Beenzuma banji bakalitalikide kale bupainiya alimwi bakali cikozyanyo cibotu kulindime. Kuyungizya waawo, Mukwesu Erich Mundt, aciindi cimwi iwakali mucilabba cakupenzezya, wakandikulwaizya kusyoma Jehova. Wakandaambila kuti mucilabba cakupenzezya, bakwesu ibatakasyoma Jehova, kumbele bakazyi kutyompwa. Pele aabo ibakamusyoma cakumaninina Jehova bakazumanana kusyomeka alimwi bakaba misemu mumbungano.

Ciindi nondakatalika bupainiya, mu 1963

Awalo Mukwesu Martin Poetzinger, kumbele iwakazyi kubeleka mu Kabunga Keendelezya, lyoonse wakali kubakulwaizya bakwesu kwiinda mukwaamba kuti, “Busicamba mbube buyandika kapati!” Nondakamana kwaayeeyesya majwi aaya, ndakacileka kubeleka akutalika bupainiya mu June 1963. Eelo kaka ndakasala cabusongo! Nokwakainda buyo myezi yobilo, kanditanatalika akuyandaula mulimo uumbi, ndakasalwa kubeleka kandili painiya waalubazu. Myaka misyoonto yakatobela, Jehova wakandilongezya munzila njondatakali kuyeeyela. Ndakatambwa kunjila Cikolo ca Gileadi canamba 44.

NDAKAIYA CIIYO CIYANDIKA KAPATI KU GILEAD

“Tamweelede kufwambaana kutyompwa mumulimo wanu” eeci ncimwi cazintu ciyandika kapati ncindakaiya, kwaambisya kuzwa ku Mukwesu Nathan Knorr alimwi a Mukwesu Lyman Swingle. Bakatukulwaizya kuzumanana mumulimo wesu nokuba kuti tacili cuuba-uba kucita boobo. Mukwesu Knorr wakaamba kuti: “Ino muyoobikkila maano kunzi? Kutombe, kuzyuuka, kubantu bacete alimwi azintu zimwi buyo zibyaabi? Naa muyoobikkila maano kuzisamu, kumaluba naa kubantu bakkomene? Amwiiye kubayanda bantu!” Bumwi buzuba, ciindi Mukwesu Swingle naakali kupandulula cibapa kufwambaana kutyompwa bakwesu bamwi, wakaalilwa kulijata, wakalila. Aboobo wakaumuna kusikila mane naakalimvwa kabotu. Eeci icakacitika cakandijatikizya kapati alimwi ndakakanza kutamutyompya Kristo alimwi abanabokwabo bananike.—Mt. 25:40.

Mebo, ba Claude alimwi aba Heinrich katuli bamisyinali mudolopo lya Lubumbashi, ku Congo, mu 1967

Ciindi notwakapegwa milimo, bakwesu botatwe ibamukwasyi wa Beteli bakatubuzya tobamwi nkotwakaambilwa kuunka. Bakaamba zintu zibotu kujatikizya masena woonse kusikila nondakaamba kuti: “Mebo bandituma ku Congo (mudolopo lya Kinshasa).” Bakaumuna akwaamba buyo kuti: “Ha, ku Congo! Jehova abe anduwe!” Mumazuba aayo, kwakali malipooti manji aakulwana alimwi akujayana ku Congo. Pele ndakazumanana buyo kuyeeya ziiyo nzyondakaiya. Nokwakainda ciindi cisyoonto kuzwa notwakamanizya cikolo mu September 1967, mebo, ba Heinrich Dehnbostel alimwi aba Claude Lindsay twakatalika lweendo lwesu kuya ku Kinshasa, idolopo pati lyamucisi ca Congo.

MULIMO WABUMISYINALI WAKATUYIISYA ZINJI

Notwakasika ku Kinshasa, twakaiya mwaambo waci French kwamyezi yotatwe. Mpoonya twakaunka ku Lubumbashi, dolopo kaindi ilyakali kwiitwa kuti Elisabethville, munsi aamunyinza wacisi ca Zambia kumusanza aacisi ca Congo. Twakasikila kuŋanda yabamisyinali iyakali mudolopo mwini.

Kunyina wakakambaukide kale mumasena manji aamudolopo lya Lubumbashi, aboobo bantu ibakali kukkala mumo tiibakaningaumvwa mulumbe wa Bwami. Tiikwakainda ciindi, twakaba aziiyo zya Bbaibbele zinji cakuti zimwi tiitwakali kucikonzya kuzisololela. Kuyungizya waawo, twakali kubakambaukila babelesi bamfwulumende naa bamapulisa. Banji bakali kulilemeka Jwi lya Leza alimwi amulimo wesu wakukambauka. Bantu bakali kubelesya kapati mwaambo waci Swahili, aboobo mebo aba Claude Lindsay twakawiiya mwaambo ooyu. Tiilyakalampa, twakatumwa kumbungano iibelesya mwaambo waci Swahili.

Nokuba kuti twakakkomana kapati azintu zibotu zyakatucitikila, twakajana abuyumuyumu. Kanji-kanji basikalumamba ibakakoledwe alimwi ibakajisi ntobolo naa bamapulisa basilunya bakali kututamikizya kucita zintu nzyotwatakali kucita. Bumwi buzuba, bamapulisa banji ibakajisi ntobolo bakatunjilila muŋanda yabamisyinali motwakali kucitila miswaangano yambungano akututola kupolisi, kwalo nkobakatukkazyika ansi kusikila kuma 22 hrs nobakatulekezya.

Mu 1969, ndakatumwa mumulimo wakweendeenda. Kandili mulangizi wabbazu, zimwi ziindi ndakali kweenda misinzo milamfwu kwiinda mumasena aajisi mankandya alimwi abwizu bulamfwu, oobu mbwaabede masena manji aamu Africa. Mumunzi umwi, nkuku nseke atwana twanjiyo yakali koona munsi aabulo bwangu. Tandikalubi mboyakali kundibusya kakucisiya kwiinda mukupanga coongo. Ndilakkomana ndayeeya mbotwakali kubandika kujatikizya kasimpe kamu Bbaibbele antoomwe abakwesu kumangolezya kumwi katuyota mulilo.

Buyumuyumu bupati bumwi mbotwakajana bwakali bwabantu ibakali kulicengeezya kuba Bakamboni ba Jehova, pele ibakali kugwasyilizya nkamu iitegwa Kitawala. * Bamwi babo bakabbapatizyigwa alimwi buya bamwi bakaba baalu mumbungano. Bunji bwabantu aaba, ibakali mbuli “mabwe aatalibonyi” mumbungano, tiibakacikonzya kubeena bakwesu abacizyi basyomeka. (Jud. 12) Mukuya kwaciindi, Jehova wakabagusya bantu aaba mumbungano. Mpoonya bantu banji bakaboola mukasimpe.

Mu 1971, ndakatumwa kuyoobelekela kuofesi yamutabi ku Kinshasa, kwalo nkondakabeleka milimo iindene-indene, mbuli kutambula akutuma magwalo, kulanganya mawoda aamabbuku alimwi amakani aajatikizya mulimo. A Beteli, ndakaiya bwakulanganya mulimo wesu mucisi cipati imwakanyina zintu ziyandika zikkwene. Zimwi ziindi, magwalo aakali kutumwa kubelesya ndeke akali kutola myezi minji kutegwa asike kumbungano. Magwalo akali kugusyigwa mundeke akubikkwa mubwato, bwalo ibwakali kupatila muzisyango zyamumaanzi ziitwa kuti hyacinths kwansondo zinji. Nokuba boobo, mulimo wakali kucitwa nokuba kuti kwakali buyumuyumu buli boobu alimwi abumbi.

Ndakakkomana kubona bakwesu mbobakali kucikonzya kucita miswaangano mipati, nokuba kuti twakajisi buyo mali masyoonto. Bakali kuyaka cibumbili kubelesya bulongo bwaacuulu, kuyaka cilabba cabwizu, bakali kuyala bwizu mwakukkala kutegwa muteteete. Bakali kubelesya matete kusimpa mumbali, mpoonya kuvwumba ciluli akupanga matebulu bakali kubelesya miseme. Mbwaanga kwakanyina mpikili, bakali kubelesya loozi. Lyoonse ndakali kukkomana kubona nzila zibotu nzyobakali kubelesya bakwesu alimwi abacizyi kuzunda buyumuyumu. Ndakali kubayanda kapati. Ndakali kubayeeya kapati ciindi nondakatumwa kuyoobelekela kumbi.

KUBELEKELA KU KENYA

Mu 1974, ndakatumwa kuyoobelekela kuofesi yamutabi mudolopo lya Nairobi, ku Kenya. Kwakali mulimo mupati akaambo kakuti mutabi waku Kenya wakali kulanganya mulimo wakukambauka muzisi izyakali munsi-munsi izili kkumi. Muzisi zimwi akati kazisi eezyi, mulimo wesu wakalilesyedwe. Ziindi zinji ndakali kutumwa kuswaya zisi eezyi, kwaambisya cisi ca Ethiopia, ooko bakwesu nkobakali kupenzyegwa alimwi akusikilwa masunko aataambiki. Bunji bwabo bakali kucitilwa calunya naa kwaangwa; ibamwi nokuba kujaigwa buya. Pele bakaliyumya cakusyomeka nkaambo bakajisi cilongwe ciyumu a Jehova alimwi bakali kuyandana umwi amweenzinyina.

Mu 1980, buumi bwangu bwakacinca kapati ciindi notwakakwatana aba Gail Matheson, ibazwa ku Canada. Ba Gail twakali limwi mukkilasi kucikolo ca Gilead. Aboobo twakali kulembelana magwalo. Ba Gail bakali kubeleka kabali bamisyinali ku Bolivia. Nokwakainda myaka iili 12, twakaswaangana alimwi ku New York. Mpoonya tiilyakalampa, twakakwatana katuli mucisi ca Kenya. Ndilabalumba kapati ba Gail nkaambo lyoonse bayeeya mbwayeeya Jehova alimwi balakkutila azintu nzyobajisi. Bazumanana kuba mulongwe wangu mubotu alimwi uuyandika kapati.

Mu 1986, mebo aba Gail twakatumwa mumulimo wakweendeenda kumwi mebo kandibeleka mu Kkomiti ya Mutabi. Mulimo wakweendeenda wakali kubikkilizya akubelekela muzisi eezyo izyakali kulanganyizyigwa amutabi waku Kenya.

Kandipa makani amuswaangano wacooko ku Asmara, mu 1992

Tandilubi icakacitika ciindi cimwi notwakali kulibambila muswaangano wacooko kucisi ca Asmara (ku Eritrea) mu 1992 ciindi mulimo wesu nowatakalesyedwe kubusena oobo. Mukubula coolwe, twakajana buyo ŋanda iyakali kuyobwedwa zyakulya alimwi iyatakali kulibonya kabotu anze alimwi amukati. Mubuzuba bwakusaanguna, ndakakkomana kapati ciindi nondakabona mbobakaisalazya ŋanda eeyo kutegwa yeelele kuba busena bwakukombela Jehova. Mikwasyi minji yakaleta milembo akuvwumba cintu cili coonse icatakali kulibonya kabotu. Toonse notwakali 1,279, twakaukkomanina kapati muswaangano ooyu.

Mumulimo wakweendeenda mwakali buyumuyumu nkaambo twakali kukkala mumaanda aayindene-indene. Aciindi cimwi twakasikila muŋanda mpati alimwi mbotu iyakali afwaafwi alwaanje; mpoonya aciindi cimwi, twakasikila mukaanda ikakapangidwe azisenke alimwi cimbuzi cakali kulamfwu amamita aali 100. Pele kufwumbwa nkotwakabelekela, cintu citukkomanisya kapati nkuyeeya mazuba notwakajisi bubi kubeleka abapainiya basungu alimwi abasikumwaya. Ciindi notwakali kutumwa kuyoobelekela kubusena bumbi, twakali kusiya balongwe besu banji alimwi twakali kubayeeya kapati.

ZILONGEZYO NZYOTWAKAJANA KU ETHIOPIA

Mu 1987 kusikila mu 1992, mulimo wesu wakazumizyigwa mumasi manji aayo aakali kweendelezyegwa amutabi waku Kenya. Akaambo kaceeci, mitabi iimbi alimwi amaofesi aamuzisi akapangwa. Mpoonya mu 1993, twakatumwa kuyoobelekela kumaofesi aakali mudolopo lya Addis Ababa, ku Ethiopia, kwalo mulimo wesu nkowakali kucitwa cakusisikizya kwamyaka minji, pele aciindi eeco wakazumizyigwa amulawo.

Katuli mumulimo wakweendeenda muminzi yaku Ethiopia, mu 1996

Jehova wakaulongezya mulimo ku Ethiopia. Bakwesu alimwi abacizyi banji bakatalika mulimo wabupainiya. Basikumwaya ibainda ku 20 pesenti balatalika bupainiya bwaciindi coonse mwaka-amwaka kuzwa mu 2012. Kuyungizya waawo, zikolo zyeendelezyegwa a Leza zyapa lwiiyo luyandika kapati alimwi kusikila mu 2017, kwakayakwa Maanda aa Bwami aayinda ku 120. Mu 2004, mukwasyi wa Beteli wakalongela kubusena bupya, ayalo Ŋanda Yakucitila Miswaangano Mipati iili abusena mbubwenya oobu, ncilongezyo cipati.

Kwamyaka minji, mebo alimwi aba Gail twakapanga zilongwe ziyumu kapati abakwesu alimwi abacizyi banji ku Ethiopia. Tulabayanda kapati nkaambo balaaluzyalo alimwi aluyando. Calino tujisi penzi lyakuciswa-ciswa, aboobo twakatumwa kuyoobelekela kumutabi waku Central Europe. Kumutabi ooyu, tulalanganizyigwa kabotu, pele tulabayeeya kapati balongwe besu ku Ethiopia.

JEHOVA NGUWAKALI KUKOMEZYA

Twalibonena Jehova mbwaapa kuti mulimo wakwe ukomene. (1Kor. 3:6, 9) Mucikozyanyo, nondakatalika kukambaukila bantu baku Rwanda ibakaboolede kuyandaula lubulo lwamukuba ku Migodi yaku Congo, kwakanyina basikumwaya bali boonse ku Rwanda. Pele lino kuli bakwesu abacizyi ibainda ku 30,000 mucisi eeci. Mu 1967, mucisi ca Congo (Kinshasa) kwakali buyo basikumwaya basika ku 6,000. Pele lino balasika ku 230,000 alimwi bantu ibainda ku 1 miliyoni bakajanika ku Ciibalusyo mu 2018. Muzisi zyoonse izyakali kulanganizyigwa amutabi waku Kenya, mweelwe wabasikumwaya wayungizyika kwiinda ku 100,000.

Myaka iili 50 yainda, Jehova wakabelesya bakwesu baindene-indene kundigwasya kutalika mulimo waciindi coonse. Nokuba kuti ndicili aansoni, ndaiya kusyoma Jehova cakumaninina. Zintu zyakandicitikila mu Africa zyandigwasya kuba abube bwakukkazika moyo alimwi akukkutila. Mebo aba Gail tulabakkomanina bakwesu alimwi abacizyi ibasamausya kapati, ibaliyumya mumapenzi alimwi ibasyoma Jehova. Ndilamulumba kapati Jehova akaambo kaluzyalo lwakwe. Jehova wandilongezya kapati munzila njondatakali kuyeeyela.—Int. 37:4.

^ munc. 11 Kumbele ikakazyi kwiitwa kuti Mulimo Wesu wa Bwami, pele lino kaitwa kuti Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu wa Bunakristo.

^ munc. 23 Ibbala lyakuti “Kitawala” lizwa kubbala lyaci Swahili ilyaamba “kweendelezya, kusololela naa kulanganya.” Makanze aankamu eeyi akali aamapolitikisi, nkokuti kulwanina lwaanguluko kuzwa kucisi ca Belgium. Nkamu zya Kitawala zyakali kubweza, kwiiya alimwi akumwaya mabbuku aa Bakamboni ba Jehova. Kuyungizya waawo, zyakali kucinca njiisyo zyamu Bbaibbele kutegwa zyeendelane amizeezo yabo yamapolitikisi, zilengwa zyamasalamuzi alimwi akutalilemeka.