Skip to content

Skip to table of contents

Mibuzyo Yabasikubala

Mibuzyo Yabasikubala

Ndilili bantu ba Leza nobakali bazike, naa baange mu Babuloni Mupati?

Bakaba baange nowakainda mwaka wa 100 C.E alimwi bakaangununwa mumwaka wa 1919. Nkaambo nzi kucinca ooko mukumvwisya kwesu ncokuyandika?

Bumboni boonse butondezya kuti mu 1919, Banakristo bananike bakaangununwa kuzwa mu Babuloni Mupati alimwi akubunganizyigwa mumbungano iisalazyidwe. Amuyeeye kujatikizya kaambo aaka: Bwami bwa Leza mbobwakatalikila buyo kulela kujulu mu 1914, bantu ba Leza bakasunkwa alimwi buce-buce bakasalazyigwa kuzwa kubukombi bwakubeja. * (Amubone bupanduluzi buyungizyidwe.) (Malaki 3:1-4) Mpoonya mu 1919, Jesu wakasala “muzike uusyomeka alimwi uucenjede” kuti kabapa “cakulya cabo aciindi ceelede” bantu ba Leza basalazyidwe. (Matayo 24:45-47) Mumwaka nguwenya ooyo, bantu ba Leza bakaangununwa kuzwa mubwaange bwacikozyanyo mu Babuloni Mupati. (Ciyubunuzyo 18:4) Pele ndilili bantu ba Leza nobakaba baange?

Kaindi, twakali kwaamba kuti bantu ba Leza bakaba baange mu Babuloni Mupati kwaciindi buyo cisyoonto kutalikila mu 1918. Ngazi yamulindizi yamu Chingisi yamu March 15, 1992, yakati mbubwenya bana Israyeli mbobakatolwa mubuzike ku Babuloni, mu 1918 babelesi ba Jehova bakaba baange mu Babuloni Mupati. Pele buvwuntauzi bumbi bwamakani aaya butondezya kuti bantu ba Leza bakaba baange myaka minji kautanasika mwaka wa 1918.

Businsimi bulembedwe kuli Ezekieli 37:1-14 bwakasinsima kuti bantu ba Leza bayooba baange alimwi kwainda ciindi bayakwaangununwa. Ezekieli wakabona cilengaano cakkuti ilyakazwide mafwuwa. Jehova wakati: “Imafwuwa aaya mbantu bamuŋanda ya Israyeli yoonse.” (Kapango 11) Businsimi oobu bwakali kwaamba bana Israyeli alimwi kumbele bwakali kuyoojatikizya ba “Israyeli ba Leza,” aabo ibananikidwe. (Bagalatiya 6:16; Milimo 3:21) Mucilengaano eeci, mafwuwa aayo akapona alimwi akuba impi mpati kapati. Eeci cipandulula nzila bantu ba Leza mbobakaangununwa kuzwa kuli Babuloni Mupati mu 1919. Pele ino mbuti businsimi oobu mbobutondezya kuti bakali baange kwaciindi cilamfwu?

Cakusaanguna, Ezekieli wakabona kuti mafwuwa aayo aabantu bakafwide akali “mayumu kapati.” (Ezekieli 37:2, 11) Eeci caamba kuti bantu aabo bakalifwide kwaciindi cilamfwu kapati. Cabili, Ezekieli wakabona kuti kubusyigwa kwabantu aabo bakafwide kwakacitika asyoonto-syoonto, ikutali mpoonya-mpoonya. Wakamvwa “kusabila, kusokonya, eelyo mafwuwa akatalika kunungana, cifwuwa cimwi kucifwuwanyina.” Mpoonya wakabona “milambi anyama kazimena alingawo.” Kuzwa waawo, lukanda lwakavwumba nyama. Kumane, “muya wakabanjila, mpoonya bakatalika kupona.” Kumamanino, bantu nobakaba baumi alimwi, Jehova wakabapa nyika yabo kutegwa bakkale. Eezyi zyoonse zyakali kuyootola ciindi.—Ezekieli 37:7-10, 14.

Mbubwenya businsimi oobu mbobwakaamba, bana Israyeli bakali baange kwaciindi cilamfwu. Bakatolwa mubuzike kutalikila mumwaka wa 740 B.C.E. ciindi misyobo iili kkumi yabana Israyeli, nkokuti bwami bwakunyika, nobakatandwa mucisi cabo. Kumbele, mumwaka wa 607 B.C.E., munzi wa Jerusalemu wakanyonyoonwa abana Babuloni, alimwi misyobo iimbi yobilo, nkokuti bwami bwa Juda bwakumusanza, ayalo yakatandwa mucisi cabo. Mpoonya mumwaka wa 537 B.C.E., buzike bwakamana ciindi ba Juda basyoonto nobakapiluka kuyooyakulula tempele akuti batalike alimwi kukomba Jehova mu Jerusalemu.

Aboobo makani aaya oonse atondezya kuti Banakristo bananike beelede kuti bakali baange mu Babuloni Mupati kwaciindi cilamfwu, ikutali buyo kuzwa mu 1918 kusikila mu 1919. Jesu awalo wakaamba kujatikizya ciindi cilamfwu eeci ciindi naakaamba kuti Banakristo bakubeja, nkokuti nsaku, bakali kuyookomena antoomwe ‘abana ba Bwami,’ nkokuti wiiti. (Matayo 13:36-43) Kuciindi eeco, kwakali buyo Banakristo bakasimpe basyoonto. Bunji bwabaabo ibakali kwaamba kuti bakali Banakristo bakatambula njiisyo zyakubeja akuba basiluleyo. Nkakaambo kaako ncotukonzya kwaambila kuti mbungano ya Bunakristo yakali mubuzike mu Babuloni Mupati. Buzike oobu bwakatalika nowakainda mwaka wa 100 C.E. alimwi bwakazumanana kusikila ciindi tempele lyakumuuya nolyakasalazyigwa muciindi cakumamanino.—Milimo 20:29, 30; 2 Batesalonika 2:3, 6; 1 Johane 2:18, 19.

Mumyaka minji eeyo, basololi bazikombelo alimwi abasikweendelezya twaambo twacisi, bakali kuyanda kuti bantu bazumanane kweendelezyegwa ambabo. Mucikozyanyo, bantu tiibakali kuzumizyigwa kuba a Bbaibbele naa kubala Bbaibbele mumwaambo ngobakali kukonzya kumvwa. Bamwi ibakali kubala Bbaibbele bakali kuumpwa acisamu. Alimwi aabo ibakali kukazya nzyobakali kuyiisya basololi bazikombelo bakali kusubulwa calunya. Cakali ciyumu kapati kumuntu kwiiya kasimpe naa kuyiisya bambi kasimpe.

Cimbi ncotwiiya kucilengaano ca Ezekieli ncakuti bantu ba Leza bakaba baumi alimwi bakaangululwa kubukombi bwakubeja buce-buce. Aboobo ndilili eeci nocakatalika kucitika alimwi ino cakacitika buti? Cilengaano caamba kujatikizya “kusokonya” ikwakamvwugwa. Eeci cakatalika kucitika mumyaanda yamyaka yamamanino kacitanatalika ciindi camazuba aamamanino. Mumyaka eeyo, kwakali bantu bamwi ibasyomeka ibakali kuyanda kujana kasimpe alimwi akumubelekela Leza nokuba kuti bakazingulukidwe anjiisyo zyakubeja. Bakali kwiiya Bbaibbele alimwi bakacita zyoonse nzyobakali kukonzya kutegwa baambile bantu nzyobakali kwiiya. Ibambi bakabeleka canguzu kutegwa basandulule Bbaibbele mumyaambo bantu njobakali kukonzya kumvwa.

Mpoonya, kumamanino kwamyaka yakuma 1800, cakali mbuli kuti nyama alimwi alukanda zyakatalikide kuvwumba mafwuwa. Ba Charles Taze Russell alimwi abalongwe babo bakabeleka canguzu kutegwa bajane kasimpe kamu Bbaibbele alimwi akubelekela Jehova. Alimwi bakagwasya bantu bambi kukamvwisya kasimpe kwiinda mukubelesya magazini ya Zion’s Watch Tower alimwi amabbuku aambi. Mukuya kwaciindi, filimu ya “Photo-Drama of Creation” mu 1914 alimwi abbuku lya The Finished Mystery mu 1917 zyakagwasya bantu ba Jehova kuyumya lusyomo lwabo. Kumamanino, mu 1919, cakali mbuli kuti bantu bakwe bakabuka akupegwa cisi cipya. Kuzwa kuciindi eeco, aabo ibajisi bulangizi bwakupona kukabe kutamani anyika babasangana bananike. Boonse bakomba Jehova, alimwi caantoomwe baba “impi mpati kapati.”—Ezekieli 37:10; Zekariya 8:20-23. *—Amubone bupanduluzi buyungizyidwe.

Aboobo cilisalede kuti bantu ba Leza bakaba bazike mu Babuloni Mupati nowakainda mwaka wa 100 C.E. Eeci nceciindi bantu banji nobakaba basiluleyo kwiinda mukuzumina njiisyo zyabukombi izyakubeja alimwi akukaka kasimpe. Kwamyaka minji, cakali ciyumu kapati kubelekela Jehova, mbubwenya mbocakabede kubana Israyeli nobakali baange. Pele mazuba aano kasimpe kalakambaukwa kumuntu uuli woonse. Eelo kaka tulalumba kuti tupona kuciindi eelyo ‘aabo basongo nobayoomweka!’ Bantu banji lino balakonzya ‘kulisalazya,’ “akubotesyegwa,” alimwi akutambula bukombi bwakasimpe!—Daniele 12:3, 10.

Ciindi Saatani naakasola kusunka Jesu, sena wakatola Jesu kutempele, naa sena wakatondezya Jesu tempele mucilengaano?

Tatuzyi bwini Saatani mbwaakamutondezya Jesu tempele.

Basikulemba Bbaibbele, Matayo a Luka, boonse bobilo bakalemba izyakacitika. Matayo wakaamba kuti “Diabolosi wakaunka anguwe” Jesu ku Jerusalemu “waakumwiimika atala aabwaanda bwaatala lyatempele,” nkokuti, “ansonje” lyatempele. (Matayo 4:5; bupanduluzi buyungizyidwe) Luka wakaamba kuti Diabolosi “wakamutola ku Jerusalemu waakumwiimika atala aabwaanda bwaatala lyatempele.”​—Luka 4:9.

Musyule, mabbuku eesu akaamba kuti ambweni Saatani tanaakatola Jesu kutempele munzila iini ciindi naakasola kumusunka. Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi yamu March 1, 1961, yakeezyanisya ceeci cakacitika kuciindi Saatani naakasola kusunka Jesu kwiinda mukumutondezya mami oonse aamunyika acilundu cilamfwu. Yakaamba kuti taakwe cilundu cilamfwu kapati cakuti muntu ulakonzya kubona mami oonse aamunyika. Mpoonya Ngazi Yamulindizi yakati mbubwenya buyo, Saatani ambweni taakwe naakamutola Jesu munzila iini kutempele lini. Nokuba boobo, zibalo zyamu Ngazi Yamulindizi izyakamwaigwa kumbele zyakaamba kuti ikuti Jesu naakasotoka kuzwa atala lyatempele naakafwa.

Bantu bamwi baamba kuti mbwaanga Jesu tanaakali mu Levi, naatakazumizyigwa kwiima atala lyatempele. Aboobo baamba kuti kweelede kuti Saatani wakasola kusunka Jesu kwiinda mukubelesya cilengaano. Myaka minji musyule, Ezekieli awalo wakatolwa kutempele mucilengaano.​—Ezekieli 8:​3, 7-​10; 11:​1, 24; 37:​1, 2.

Pele ikuti naa Jesu wakatolwa kutempele mucilengaano, bantu bamwi balakonzya kubuzya kuti:

  • Sena Jesu naakalimvwa ncobeni kuti wasunkwa kuti asotoke kuzwa atala lyatempele?

  • Ziindi zimwi Saatani naakasola kusunka Jesu, wakamwaambila kuti apange mabwe kuba cinkwa cini alimwi wakali kuyanda kuti Jesu amukombe munzila iini. Aboobo sena inga cilakonzyeka kuti Saatani alimwi wakali kuyanda kuti Jesu asotoke kuzwa atala lyatempele lini?

Kuti naa Saatani taakwe naakabelesya cilengaano, pele wakatola Jesu kutempele lini, bamwi inga babuzya kuti:

  • Sena Jesu taakwe naakasotoka Mulawo kwiinda mukwiima atala lyatempele?

  • Ino Jesu wakeenda buti kuzwa munkanda kuya kutempele ku Jerusalemu?

Atulange-lange twaambo tumwi itukonzya kutugwasya kwiingula mibuzyo eeyi yobilo yamamanino.

Syaazibwene D. A. Carson wakalemba kuti ibbala lya Chigiriki ilisanduludwe kuti “tempele” mubbuku lya Matayo alya Luka ambweni lyakali kwaamba busena boonse ibuzingulukide tempele ikutali buyo tempele lini kuligama, busena bwalo ba Levi balikke mobakazumizyidwe kunjila. Kkona ilyabusena bwatempele ilyakali kumusanza lwaajwe lyakajisi ciluli cibambasede icakali nsonje yatempele. Ambweni Jesu wakabikkidwe aciluli eeco. Kuzwa ansonje eeyo kuya ansi ku Kkuti lya Kidroni kwakali kulampa mamita aali 140. Sikulemba makani aakaindi, Josephus wakaamba kuti busena oobu bwakali bulamfwu kapati kuzwa mujulu kuyaansi cakuti ikuti naa muntu waima aansonje eeyo akulanga ansi, “wakali kukonzya kumvwa cizyuungwe.” Nokuba kuti Jesu tanaakali mu Levi, wakali kukonzya kwiima abusena oobu alimwi ambweni kunyina muntu wakali kukonzya kumupa mulandu.

Pele ino Jesu wakacikonzya buti kuzwa munkanda kuya kutempele ku Jerusalemu? Tatuzyi bwini. Bbaibbele lyaamba buyo kuti Jesu wakatolwa ku Jerusalemu. Talyaambi naa kwakali kulamfwu buti Jesu nkwaakabede kuzwa ku Jerusalemu alimwi naa wakasunkwa a Saatani ciindi cilamfwu buti. Aboobo cilakonzyeka kuti Jesu wakeenda kuya ku Jerusalemu, nokuba kuti kucita boobu ambweni kwakatola ciindi cilamfwu.

Ciindi Saatani naakatondezya Jesu “mami oonse aamunyika,” ambweni wakabelesya cilengaano, nkaambo tacikonzyeki pe kubona mami aaya oonse kwiinda mukwiima acilundu cili coonse anyika. Eeci cilakonzya kweelana ambotukonzya kubelesya filimu kutondezya muntu umwi zifwoto zyamasena amwi aamunyika. Saatani ulakonzya wakabelesya cilengaano, pele mubwini wakali kuyanda kuti Jesu amufwugamine akumukomba. (Matayo 4:​8, 9) Aboobo ciindi Saatani naakatola Jesu kutempele, cilakonzyeka kuti wakali kuyanda kuti Jesu abikke buumi bwakwe muntenda kwiinda mukusotoka kuzwa atala lyatempele. Pele Jesu wakamukakila kucita oobo. Eeli ncobeni lyakali kukonzya kuba sunko lini muciindi cakusunka buyo Jesu mucilengaano!

Aboobo cilakonzyeka kuti Jesu mubwini wakaluunkide ku Jerusalemu akuyakwiima ansonje lyatempele. Nokuba boobo, mbuli mbokwaambwa kale kumatalikilo aacibalo eeci, tatuzyi bwini Saatani mbwaakatondezya Jesu tempele. Pele tulimasimpe kuti Saatani wakazumanana kuyanda kuti Jesu acite cintu cimwi citaluzi alimwi akuti kufwumbwa ciindi naakali kucita boobo, Jesu wakamukakila.

^ par. 2 Bbuku lya Ezekieli 37:1-14 alimwi alya Ciyubunuzyo 11:7-12 oonse aamba kujatikizya cintu cakacitika mu 1919. Businsimi bulembedwe ku Ezekiel 37:1-14 bwaamba kupiluka kwabantu ba Leza boonse kubukombi bwakasimpe mu 1919 nobakama kuba bazike kwaciindi cilamfwu kapati. Pele lugwalo lwa Ciyubunuzyo 11:7-12 lwaamba kujatikizya kubukulusyigwa ikwakacitika mu 1919 kwakakamu kasyoonto kabakwesu bananike ibali kusololela akati kabantu ba Leza. Bakwesu aabo tiibakazumizyigwa kucita zintu zyakumuuya kwaciindi cili mbocibede.