Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO CAKWIIYA 19

“Mwami Wakunyika” Kuciindi Cakumamanino

“Mwami Wakunyika” Kuciindi Cakumamanino

“Mpoonya kuciindi cakumamanino mwami wakumusanza uyootonkana anguwe [mwami wakunyika].”​—DAN. 11:40.

LWIIMBO 150 Amumuyandaule Leza Kutegwa Mukafwutuke

IZILI MUCIBALO *

1. Ino businsimi bwamu Bbaibbele butugwasya kumvwisya nzi?

INO ncinzi cilangilwa kubacitikila bantu ba Jehova ino-ino? Tulabujana bwiinguzi. Businsimi bwamu Bbaibbele bulatwaambila zintu zipati-pati zilangilwa kutucitikila toonse ino-ino. Kuli businsimi bumwi ibutugwasya kubona ncoziyoocita mfwulumende zilaanguzu kapati aano anyika. Businsimi oobu bujanika kubbuku lya Daniele caandaano 11. Bulapandulula bami bobilo ibalwana, nkokuti mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza. Cibeela cipati cabusinsimi oobu cakazuzikizyigwa kale, aboobo tuli masimpe kuti abwalo businsimi busyeede buyoozuzikizyigwa.

2. Kweelana alugwalo lwa Matalikilo 3:15 alimwi a Ciyubunuzyo 11:7 a 12:17, ncinzi ncotweelede kuzyiba ciindi notubala businsimi bwa Daniele?

2 Kutegwa tubumvwisye businsimi bulembedwe kubbuku lya Daniele caandaano 11, tweelede kuzyiba kuti lyaamba buyo baleli alimwi amfwulumende izilwana bantu ba Leza. Mweelwe wabantu ba Leza musyoonto kapati ikuti naa twaweezyanisya amweelwe wabantu bambi ibali munyika. Aboobo ino nkaambo nzi mfwulumende eezyi ncozilwana buyo bantu ba Leza? Nkaambo kakuti makanze ngajisi Saatani alimwi abweende bakwe bwazintu ngakuyanda kunyonyoona baabo ibabelekela Jehova alimwi a Jesu. (Amubale Matalikilo 3:15 alimwi a Ciyubunuzyo 11:7; 12:17.) Kuyungizya waawo, businsimi ibuli kubbuku lya Daniele bweelede kweendelana abusinsimi bumbi ibuli mu Jwi lya Leza. Kutegwa tubumvwisye kabotu businsimi bwa Daniele, tweelede kulanga-langa azibeela zimbi zya Magwalo aabusinsimi.

3. Ncinzi ncotutiibandike mucibalo eeci alimwi acitobela?

3 Mucibalo eeci tulalanga-langa lugwalo lwa Daniele 11:25-39. Tulabona naa mbaani ibakali mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza kuzwa mu 1870 kusikila mu 1991, alimwi tulabona ncokuyandika kusalazya mukumvwisya kwesu kwacibeela cabusinsimi oobu. Mucibalo citobela, tuyoobandika lugwalo lwa Daniele 11:40–12:1, alimwi tuyoosalazya kumvwisya kwesu kwacibeela cabusinsimi eeci akuzyiba ncocaamba kujatikizya ciindi kuzwa mu 1991 kusikila kunkondo ya Amagedoni. Ciindi nomwiiya zibalo eezyi zyobilo, muyoogwasyigwa kapati kwiinda mukubikkila maano kuccaati yakuti “Bami Ibalwana Kuciindi Cakumamanino.” Pele cakusaanguna, tweelede kubazyiba bami aaba bobilo ibaambidwe mubusinsimi oobu.

MBOTUKONZYA KUMUZYIBA MWAMI WAKUNYIKA AMWAMI WAKUMUSANZA

4. Nzintu nzi zyotatwe izikonzya kutugwasya kuzyiba mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza?

4 Kaindi, zina lyakuti “mwami wakunyika” lyakali kwaamba muleli wamasena aa Israyeli nkoili kunyika mpoonya zina lyakuti “mwami wakumusanza” lyakali kwaamba muleli wamasena aa Israyeli nkoili kumusanza. Nkaambo nzi ncotwaambila boobo? Nkaambo mungelo wakaambila Daniele kuti: “Ndaboola kuti ndikupe kumvwisya ciyoocitikila bantu bako kumamanino aamazuba.” (Dan. 10:14) Kusikila lya Pentekoste 33 C.E., cisi ca Israyeli bakali bantu ba Leza. Pele kuzwa ciindi eeco, Jehova wakacisalazya kuti basikwiiya ba Kristo mbobakali bantu bakwe. Aboobo, businsimi bunji ibuli kubbuku lya Daniele caandaano 11 bwaamba basikwiiya ba Kristo, ikutali cisi ca Israyeli. (Mil. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Baleli baindene-indene bakali kweendelezya kabali mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza aziindi ziindene. Pele bami boonse aabo bakali kucita zintu zikozyenye. Cakusaanguna, bami aaba ambweni bakali beendelezi mumasena imwakali kukkala bantu ba Leza banji naa ambweni bakali kubalwana buya bantu ba Leza. Cabili, mbobakali kubeendelezya bantu ba Leza cakatondezya kuti tiibakali kumuyanda Leza wakasimpe, Jehova. Catatu, bami aaba bobilo bakali kuzundana.

5. Sena kwakali mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza kuzwa mumwaanda wamyaka wabili C.E. kusikila kumamanino amwaanda wamyaka wa 19? Amupandulule.

5 Aciindi cimwi mumwaanda wamyaka wabili C.E., Banakristo bakubeja banji bakanjila mumbungano ya Banakristo bakasimpe, bakatalika kuyiisya njiisyo zyakubeja alimwi akusisa kasimpe kali mu Jwi lya Leza. Kuzwa ciindi eeco kusikila kumamanino amwaanda wamyaka wa 19, kwakanyina mbunga iikamantene yababelesi ba Leza anyika. Banakristo bakubeja bakavwula kapati mbuli nsaku mumuunda. Akaambo kaceeci, cakali kukatazya kapati kubazyiba ibakali Banakristo bakasimpe. (Mt. 13:36-43) Nkaambo nzi ncociyandika kapati kwaazyiba makani aaya? Nkaambo kakuti mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza tiibakali kukonzya kuba bami naa mfwulumende akati kamwaanda wamyaka wabili kusikila akati kamwaanda wamyaka wa 19. Kayi kwakanyina mbunga iikamantene yabantu ba Leza njobakali kukonzya kulwana. * Nokuba boobo, kumamanino amwaanda wamyaka wa 19, cakali kukonzyeka kumuzyiba mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza. Nkaambo nzi ncotwaambila boobo?

6. Ino ndilili bantu ba Leza nobakakamantana alimwi kuba kabunga? Amupandulule.

6 Kutalikila mu 1870, bantu ba Leza bakakamantana kuba kabunga. Mumwaka ngweenya ooyu, ba Charles T. Russell alimwi abeenzinyina bamwi bakatalika cikolo cakwiiya Bbaibbele. Mukwesu Russell abeenzinyina bakabeleka kabali mutumwa iwakasinsimwa ‘wakabamba nzila’ kabutanatalisyigwa Bwami Bwabu Mesiya. (Mal. 3:1) Kabunga kabantu ba Leza bakamantene bakatalika alimwi kumubelekela Jehova munzila iiluzi! Sena kwakali mfwulumende iili yoonse aciindi eeco iyakali kukonzya kulwana bantu ba Leza? Atubone makani aatobela.

INO MWAMI WAKUMUSANZA NGUNI?

7. Kusikila kuciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, ino nguni iwakali mwami wakumusanza?

7 Kuzikusika mu 1870, cisi ca Britain cakaba bulelo bwiinda kukomena anyika, alimwi cakajisi nkamu yabasikalumamba iilaanguzu kwiinda nkamu zyoonse. Bulelo oobu bwakali kwiiminina keja kaniini ikakazunda meja aambi otatwe, nkokuti France, Spain alimwi a Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Alimwi Britain wakali mwami wakumusanza kusikila kuciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse. Muciindi nciconya eeco, cisi ca United States of America cakaba cisi ciinda kuvwuba munyika yoonse alimwi cakaba mucilongwe acisi ca Britain.

8. Ino nguni mwami wakumusanza mumazuba aamamanino?

8 Ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, cisi ca United States alimwi a Britain zyakabelekela antoomwe akuba ankamu yabasikalumamba iilaanguzu kwiinda nkamu zyoonse. Kuciindi eeco, cisi ca Britain alimwi a United States zyakaba Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America. Kweelana ambwaakasinsima Daniele, mwami ooyu wakabungika “mpi yabasikalumamba mpati kapati alimwi iilaanguzu.” (Dan. 11:25) Mumazuba aamamanino, Anglo-America ngomwami wakumusanza. * Pele ino mwami wakunyika nguni?

MWAMI WAKUNYIKA WALIBONYA ALIMWI

9. Ndilili mwami wakunyika naakalibonya alimwi, ino businsimi ibuli kulugwalo lwa Daniele 11:25 bwakazuzikizyigwa buti?

9 Mu 1871, nokwakainda mwaka omwe kuzwa ciindi Russell alimwi abeenzinyina nobakatalisya kabunga kakwiiya Bbaibbele, mwami wakunyika wakalibonya alimwi. Mumwaka ooyo, Otto von Bismarck ngowakali kumbele mukutalisya Bulelo bwa Germany. Wilhelm I wakaba mwami wacisi ca Germany, mpoonya wakasala Bismarck kuba musololi mubulelo bwakwe. * Nokwakainda ciindi, cisi ca Germany cakatalika kweendelezya zisi zyamu Africa azyamu Pacific Ocean, alimwi cakali kuyanda kuba anguzu kapati kwiinda cisi ca Britain. (Amubale Daniele 11:25.) Cisi ca Germany cakabungika mpi yabasikalumamba mpati, alimwi njeyakali yabili kuba abasikalumamba balaanguzu kuzwa cisi ca Britain. Cisi ca Germany cakaibelesya mpi eeyo kulwana basinkondonyina munkondo yakusaanguna yanyika yoonse.

10. Mbuti businsimi buli kulugwalo lwa Daniele 11:25b, 26 mbobwakazuzikizyigwa?

10 Mpoonya Daniele wakasinsima kujatikizya cakali kuyoocitikila Bulelo bwa Germany alimwi ampi yambubo. Businsimi bwaamba kuti mwami wakunyika “takaimi pe.” Ino nkaambo nzi? “Nkaambo bayoomujanina mizeezo mibi. Aabo balya budodoodo bwakwe bayoomunyonyoona.” (Dan. 11:25b, 26a) Mumazuba aa Daniele, aabo ibakali kulya ‘budodoodo bwamwami’ bakali balupati-pati mubwami ibakali ‘kubelekela mwami.’ (Dan. 1:5) Ino businsimi oobu bwaamba bani? Bwaamba balupati-pati mu Bulelo bwa Germany alimwi abasikupa lulayo ibakali kubelekela antoomwe amwami. Pele akaambo kancobakacita balupati-pati aaba, bulelo bwamwami bwakamana mpoonya kwakatalisyigwa mfwulumende mpya mucisi ca Germany. * Businsimi alimwi bwakaamba kujatikizya icakali kuyoocitika akulwanwa mwami wakumusanza. Kujatikizya mwami wakunyika, businsimi bwaamba kuti: “Lino kujatikizya mpi yakwe yabasikalumamba, iyookukululwa, alimwi ibanji bayoojaigwa.” (Dan. 11:26b) Mbubwenya mbokwakasinsimwa, lyankondo yakusaanguna yanyika yoonse, impi yabana Germany ‘yakakukululwa’ alimwi ibanji ‘bakajaigwa.’ Bantu banji kapati bakafwa munkondo eeyo kwiinda bantu ibakafwa munkondo iili yoonse yakacitikide kale musyule.

11. Ncinzi mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza ncobakacita?

11 Ikupandulula ciindi cakasololela ku Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, lugwalo lwa Daniele 11:27, 28 lwaamba kuti mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza “banakwaambilana zyakubeja nobakkede kutebulu lyomwe.” Alimwi lugwalo oolu lwaamba kuti mwami wakunyika wakali kuyooba “alubono lunji kapati.” Eeci ncecakacitika. Bana Germany alimwi abana Britain bakali kwaambilana kuti bayanda luumuno, pele twaambo ooto twakalibonya kuti ntwakubeja ciindi noyakatalika nkondo mu 1914. Kuzikusika mu 1914, cisi ca Germany cakaba cisi cabili kuba abuvwubi munyika yoonse. Mpoonya mukuzuzikizyigwa kwalugwalo lwa Daniele 11:29 alimwi acibeela cakusaanguna cakapango 30, cisi ca Germany cakalwana amwami wakumusanza pele cakazundwa.

BAMI BALWANA BANTU BA LEZA

12. Lyankondo yakusaanguna yanyika yoonse, ncinzi mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza ncobakacita?

12 Kuzwa mu 1914, bami bobilo bazumanana kulwana mulicabo alimwi akubalwana kapati bantu ba Leza. Mucikozyanyo, lyankondo yakusaanguna yanyika yoonse, mfwulumende yabana Germany alimwi ayabana Britain yakabapenzya kapati bantu ba Leza ibakakaka kutola lubazu munkondo. Alimwi mfwulumende ya U.S. yakabaanga bakwesu ibakali kusololela mulimo wakukambauka. Kupenzyegwa ooku kwakazuzikizya businsimi ibulembedwe kulugwalo lwa Ciyubunuzyo 11:7-10.

13. Cakuma 1930, alimwi alyankondo yabili yanyika yoonse, ncinzi mwami wakunyika ncaakacita?

13 Cakuma 1930, kwaambisya lyankondo yabili yanyika yoonse, mwami wakunyika wakabapenzya citaambiki bantu ba Leza. Ciindi bulelo bwa Nazi nobwakatalika kweendelezya cisi ca Germany, Hitler alimwi abantu bakwe bakaulesya mulimo wabantu ba Leza. Mwami wakunyika wakajaya bantu ba Jehova ibasika ku 1,500 alimwi banji bakatolwa muzilabba zyakupenzyezya. Zintu eezyi zyakasinsimwa amusinsimi Daniele. Mwami wakunyika wakalesya mulimo wakukambauka, aboobo kwiinda mucita boobo, ‘wakasofwaazya busena busalala’ alimwi “akugusya cipaizyo calyoonse.” (Dan. 11:30b, 31a) Mweendelezi wabo Hitler, mane buya wakakonka kuti ulabajaya bantu ba Leza boonse mucisi ca Germany.

MWAMI WAKUNYIKA MUPYA WALIBONYA

14. Ino nguni iwakaba mwami wakunyika noyakainda nkondo yabili yanyika yoonse? Amupandulule.

14 Noyakainda nkondo yabili yanyika yoonse, cisi ca Soviet Union alimwi abeenzinyina cakaba mwami wakunyika. Cakatalika kweendelezya masena manji kapati aakali kweendelezyegwa acisi ca Germany. Mbubwenya mbuli mfwulumende ya Nazi yalunya, mfwulumende ya Soviet Union yakabapenzya boonse aabo ibakali kubikka bukombi bwa Leza wakasimpe mubusena bwakusaanguna.

15. Ino ncinzi mwami wakunyika ncaakacita mboyakamanina buyo Nkondo Yabili Yanyika Yoonse?

15 Mboyakamanina buyo Nkondo Yabili Yanyika Yoonse, mwami mupya wakunyika, mfwulumende ya Soviet Union alimwi abeenzyinyina, bakatalika kupenzya bantu ba Leza. Kweelana abusinsimi buli kulugwalo lwa Ciyubunuzyo 12:15-17, mwami ooyu wakalesya mulimo wesu wakukambauka alimwi akutola bantu ba Jehova banji kapati kuntolongo yaku Siberia. Aboobo kuzwa ciindi mazuba amamanino naakatalika, mwami wakunyika wazumanana kubapenzya kapati bantu ba Leza, pele kunyina naacikonzya kuulesya mulimo wabo. *

16. Mbuti bulelo bwa Soviet Union mbobwakazuzikizya lugwalo lwa Daniele 11:37-39?

16 Amubale Daniele 11:37-39. Kuzuzikizya businsimi oobu, mwami wakunyika kunyina ‘naakamulemeka Leza wabamausyi.’ Munzila nzi? Bulelo bwa Soviet Union bwakali kuyanda kugwisya bukombi, aboobo bwakasola kubweza nguzu zyambubo. Mu 1918, bulelo bwa Soviet Union bwakabikka mulawo iwakapa kuti muzikolo kabayiisya kuti kunyina Leza. Mbuti mwami wakunyika ‘mbwaakalemeka leza wamayubilo?’ Wakacita oobo kwiinda mukubelesya mali manji kapati kuyumya mpi yakwe yabasikalumamba alimwi akupanga zilwanyo zyanyukkiliya kutegwa bulelo bwakwe bube aanguzu kapati. Mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza boonse bakaba azilwanyo zilaanguzu kapati zyakujaya mamiliyoni aabantu!

BAMI BOBILO BABELEKELA ANTOOMWE

17. Ino “cintu cisesemya cileta lunyonyooko” ninzi?

17 Mwami wakunyika wakabelekela antoomwe amwami wakumusanza kutegwa bacite cintu cimwi iciyandika kapati; ‘Bakabikka cintu cisesemya cileta lunyonyooko.’ (Daniele 11:31) ‘Cintu eeco cisesemya’ nimbunga ya United Nations (Lukamantano Lwazisi.)

18. Nkaambo nzi mbunga ya United Nations ncoyaambwa kuti “cintu cisesemya”?

18 Mbunga ya United Nations yaambwa kuti “cintu cisesemya” akaambo kakuti ilitaminina kuti ilakonzya kuleta luumuno munyika yoonse, icintu cikonzya kucitwa buyo a Bwami bwa Leza. Alimwi businsimi bwaamba kuti cintu cisesemya “cileta lunyonyooko” akaambo kakuti mbunga ya United Nations iiyoolwana alimwi akunyonyoona bukombi bwakubeja.—Amubone kabbokesi kakuti, “Bami Ibalwana Kuciindi Cakumamanino.”

NKAAMBO NZI NCOTWEELEDE KWAAZYIBA MAKANI AAYA?

19-20. (a) Nkaambo nzi ncotweelede kwaazyiba makani aaya? (b) Mubuzyo nzi uyakwiingulwa mucibalo citobela?

19 Tuleelede kwaazyiba makani aaya akaambo kakuti asinizya kuti kuzwa mu 1870 kusikila mu 1991, businsimi bwa Daniele ibujatikizya mwami wakunyika alimwi amwami wakumusanza bwazuzikizyigwa. Aboobo tulisinizyide kuti businsimi busyeede abwalo buyoozuzikizyigwa.

20 Mu 1991, bulelo bwa Soviet Union bwakamana. Aboobo ino nguni mwami wakunyika lino? Cibalo citobela ciyakuwiingula mubuzyo ooyo.

LWIIMBO 128 Kuliyumya Kusikila Kumamanino

^ munc. 5 Tulalibonena bumboni bwakuti businsimi bwa Daniele ibujatikizya “mwami wakunyika” alimwi ‘amwami wakumusanza’ bwazumanana kuzuzikizyigwa. Mbuti mbotukonzya kuba masimpe? Alimwi nkaambo nzi ncotuyandika kumvwisya zijatikizyidwe mubusinsimi oobu?

^ munc. 5 Kweelana atwaambo twaambidwe atala aawa, taciceeli kwaamba Mwami wa Roma Aurelian (270-275 C.E.) kuti “mwami wakunyika” naa Mwami mukaintu Zenobia (267-272 C.E.) kuti “mwami wakumusanza.” Eeci capa kuti kube kucinca kujatikizya makani aali mucibalo 13 alimwi a 14 cabbuku lyakuti, Amububikkile Maanu Businsimi bwa Daniele!

^ munc. 9 Mu 1890, Kaiser Wilhelm II wakamugwisya Bismarck mubulelo.

^ munc. 10 Bakacita zintu zinji izyakapa kuti bulelo bwamwami bumane. Mucikozyanyo, bakaleka kumugwasyilizya mwami, bakatalika kuyubununa makani aamaseseke aakali kujatikizya nkondo kubantu bambi alimwi akusinikizya mwami kuti acisiye cuuno ncaakajisi mubulelo.

^ munc. 15 Kweelana alugwalo lwa Daniele 11:34, kwakaindi kaniini mwami wakunyika wakalilekede kupenzya Banakristo. Mucikozyanyo, eeci cakacitika ciindi bulelo bwa Soviet Union nobwakamana mu 1991.