Skip to content

Skip to table of contents

Kukwabilila Makani Mabotu Kumbele lya Balupati-pati

Kukwabilila Makani Mabotu Kumbele lya Balupati-pati

“MWAALUMI ooyu ncibelesyo ncindasala kuti akaambilizye zina lyangu kuli bamasi akubami.” (Mil. 9:15) Mwami Jesu ngonguwe wakaamba majwi aaya kujatikizya muntu iwakazwide akusanduka kuba Munakristo, nkokuti mwaalumi mu Juda iwakazooba mwaapostolo Paulo.

Umwi wa “bami” aabo wakali Mweendelezi muna Roma wazina lya Nero. Ino mbuti mbomukonzya kulimvwa kuti naa kwayandika kuti mwiiminine lusyomo lwanu kumbele lyamweendelezi uuli boobu? Banakristo bakulwaizyigwa kwiiya cikozyanyo ca Paulo. (1Kor. 11:1) Nzila imwi mbotukonzya kucita oobo nkwiinda mukubona zintu izyakamucitikila Paulo mumfwulumende zyakuciindi eeco.

Mulawo wa Musa wakali ngomulawo wamucisi ca Israyeli alimwi ngomulawo iwakali kutobelwa aba Juda ibakalyaabide kufwumbwa nkobakabede. Nobwakainda buzuba bwa Pentekoste mu 33 C.E., bakombi bakasimpe tiibakacili kuyandika kubamba Mulawo wa Musa. (Mil. 15:28, 29; Gal. 4:9-11) Nokuba boobo, Paulo a Banakristo bambi tiibakaambaula cakutalemeka Mulawo; bakali kukonzya kukambauka mumasena manji imwakali kukkala ba Juda kakunyina kunyonganizyigwa. (1Kor. 9:20) Alimwi buya, ziindi zinji Paulo wakali kuunka muzikombelo zyaba Juda, ooko nkwaakali kukambaukila bantu ibakamuzyi Leza wa Abrahamu alimwi aabo Paulo mbaakali kukonzya kubandika limwi Magwalo aa Chihebrayo.—Mil. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Baapostolo bakasala munzi wa Jerusalemu kuba busena bwakusaanguna oomo mulimo wakukambauka mowakeelede kweendelezyegwa. Bakali kuyiisya lyoonse kutempele. (Mil. 1:4; 2:46; 5:20) Ciindi aciindi, Paulo wakali kuunka ku Jerusalemu, mpoonya mukuya kwaciindi wakazyi kwaangwa ookuya. Aaya akaba matalikilo aamakani aamunkuta aakapa kuti atolwe ku Roma.

PAULO MBWAAKAUBELESYA MULAWO WABANA ROMA

Ino mbuti beendelezi bana Roma mbobakali kuzibona njiisyo Paulo nzyaakali kukambauka? Kutegwa twiingule mubuzyo ooyu, kulayandika kuzyiba bana Roma mbobakali kuzibona zikombelo zyoonse. Tiibakali kusinikizya bantu baindene-indene mubulelo bwabo kuzileka zikombelo zyabo pe, ccita buyo leelyo nokwalibonya kuti cikombelo cimwi inga cabikka cisi muntenda naa cisumpula kutalilemeka.

Bana Roma bakapa ba Juda lwaanguluko lunji mubulelo bwabo. Ibbuku litegwa Backgrounds of Early Christianity lyaamba kuti: “Bukombi bwaci Juda bwakali kukkomaninwa mubulelo bwabana Roma. . . . Ba Juda bakajisi lwaanguluko lwakukomba alimwi tiibakali kusungilizyigwa kukomba baleza babana Roma. Bakali kulyeendelezya muzilawo mobakali kukkala kwiinda mukutobela milawo yabo.” Alimwi tiibakali kutola lubazu mumilimo yabusikalumamba. * Paulo wakali kubelesya mulawo wakubakwabilila ooyo bana Roma ngubakapede kubukombi bwaci Juda kufwumbwa ciindi naakali kwiiminina Bunakristo kumbele lyabeendelezi bana Roma.

Basikukazya Paulo bakasoleka nzila ziindene-indene kuyunga bantu alimwi abeendelezi kutegwa bamubukile mwaapostolo. (Mil. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Amubone cikozyanyo comwe cakacitika. Baalu Banakristo mumbungano yamu Jerusalemu bakamvwa ntwiintwi akati kaba Juda yakuti Paulo wakali kukambauka “zintu zyaluleyo kumulawo wa Musa.” Makani aaya akali kukonzya kupa ba Juda bamwi ibakazwide akasanduka kuba Banakristo kuyeeya kuti Paulo tanaakali kubulemeka bubambe bwa Leza. Kuyungizya waawo, Nkuta Mpati Yaba Juda yakali kukonzya kwaamba Bunakristo kuti ninkamu yaluleyo kuzwa kubukombi bwaci Juda. Ikuti cintu cili boobo nocakacitika, ba Juda ibakali kuyanzana a Banakristo nobakasubulwa. Alimwi eeci nocakapa kuti batantamukwe abantu akukasyigwa kukambauka mutempele naa muzikombelo zyaba Juda. Aboobo baalu mumbungano bakaambila Paulo kuti atondezye kuti ntwiintwi eeyi yakali yakubeja kwiinda mukuunka kutempele akuyoocita cintu cimwi eeco Leza ncaatakamulailila kuti acite pele icitatyoli mulawo.—Mil. 21:18-27.

Paulo wakacita oobo, alimwi eeci cakamupa coolwe cakuti ‘akwabilile akusitikizya makani mabotu mumulawo.’ (Flp. 1:7) Kabali kutempele, ba Juda bakatalisya lupyopyongano alimwi bakali kuyanda kujaya Paulo. Mweendelezi wabasikalumamba wabana Roma wakatola Paulo muntolongo. Ciindi nobakali kuyanda kumukwibbaula Paulo, wakaamba kuti wakali muna Roma. Eeci cakapa kuti atolwe ku Kaisareya, ooko ikwakali bana Roma ibakali kweendelezya Judaya. Ookuya wakali kuyooba azyoolwe zitalibonyi-bonyi izyakupa bumboni cakutayoowa kumbele lyabeendelezi. Cakutadooneka, eeci cakapa kuti Bunakristo buzyibwe kapati kubantu ibatakazyi zinji kujatikizya mbubo.

Bbuku lya Milimo caandaano 24 lipandulula lubeta lwa Paulo kumbele lyamweendelezi muna Roma waku Judaya, wazina lya Felike, walo iwakamvwide kale makani kujatikizya nzyobasyoma Banakristo. Ba Juda bakapa Paulo mulandu wakutyola mulawo wabana Roma munzila zyotatwe. Bakaamba kuti wakali kuyunga ba Juda kubukila bulelo boonse, akuti wakali kusololela kabunga kabi kapati, alimwi akuti wakali kusola kusofwaazya tempele ilyakali kukwabililwa abana Roma kuciindi eeco. (Mil. 24:5, 6) Milandu eeyi njaakapegwa yakali kukonzya kupa kuti ajaigwe.

Cilayandika kapati mazuba aano ku Banakristo kulanga-langa mbwaakalilemeka Paulo ciindi naakali kubetekwa. Wakalibateme alimwi wakatondezya bulemu. Paulo wakazubulula ncowaamba Mulawo alimwi a Basinsimi, mpoonya wakaamba kuti wakalijisi lwaanguluko lwakukomba ‘Leza wabamausyi.’ Oolu ndolwaanguluko ba Juda bamwi ndobakajisi kweelana amulawo wabana Roma. (Mil. 24:14) Mukuya kwaciindi, Paulo wakali kukonzya kulwiiminina lusyomo lwakwe kumbele lyamweendelezi iwakatobela wazina lya Porikiyo Fesito alimwi akumbele lya Mwami Heroda Agripa.

Kutegwa mulandu wakwe ubetekwe kabotu, kumamanino Paulo wakaamba kuti: “Mulandu ooyu ndilomba kuutola kuli Kaisara!”—walo ooyo iwakali mweendelezi mupati aciindi eeco.—Mil. 25:11.

LUBETA LWA PAULO MUNKUTA YA KAISARA

Kumbele mungelo wakaambila Paulo kuti: “Uleelede kuyakwiima kumbele lya Kaisara.” (Mil. 27:24) Kumatalikilo aabulelo bwakwe, Mweendelezi muna Roma wazina lya Nero wakaambide kuti taakwe naakali kuyoobeteka milandu yoonse alikke. Kumatalikilo aamyaka yakusaanguna iili lusele yabulelo bwakwe, kanji-kanji wakali kupa bamwi mukuli wakubeteka. Ibbuku litegwa The Life and Epistles of Saint Paul lyaamba kuti ciindi Nero naakali kuzumina kuti abeteke makani aamwi, wakali kwaabetekela muŋanda yakwe yabwami, ooko nkwaakali kugwasyigwa ankamu yabasikupa lulayo aabo ibakajisi luzyibo lunji alimwi ibakali kulemekwa kapati.

Bbaibbele talyaambi kuti naa Nero kumugama ngowakabeteka Paulo naa kuti kuli muntu uumbi ngwaakapa mukuli ooyu wakuswiilila mulandu wa Paulo kutegwa amana amwaambile Nero kujatikizya mbwaakakosola makani. Kufwumbwa mbocakabede, kulibonya kuti Paulo wakapandulula kuti wakali kukomba Leza waba Juda akuti wakali kukulwaizya bantu boonse kwiipa bulemu bweelede imfwulumende. (Rom. 13:1-7; Tit. 3:1, 2) Kulibonya kuti ikwiiminina makani mabotu nkwaakacita Paulo kumbele lyabeendelezi kwakazwidilila—nkuta ya Kaisara yakamwaangununa Paulo.—Flp. 2:24; Flm. 22.

MULIMO WESU WAKWIIMININA MAKANI MABOTU

Jesu wakaambila basikwiiya bakwe kuti: “Muyootolwa kubeendelezi abami akaambo kandime kuti bukabe bumboni kulimbabo akuli bamasi.” (Mt. 10:18) Ncoolwe cipati kwiiminina Jesu munzila iili boobu. Kubeleka canguzu nkotucita ikwiiminina makani mabotu kulakonzya kupa kuti nkuta itupe lwaanguluko. Masimpe, kusala kwabantu batalondokede takukonzyi “kusitikizya makani mabotu mumulawo” munzila iimaninide. Bulikke Bwami bwa Leza mbobutiikalete lwaanguluko lumaninide kuzwa kukudyaamininwa alimwi akutalulama.—Muk. 8:9; Jer. 10:23.

Nokuba boobo, naaba mazuba aano izina lya Jehova lilakonzya kulemekwa ciindi Banakristo nobaiminina lusyomo lwabo. Mbubonya mbuli Paulo tweelede kusoleka kubatama, kwaamba masimpe, alimwi akubasika amoyo bantu. Jesu wakaambila basikwiiya bakwe kuti tiibakeelede ‘kulipenzya kweezyeezya mbobakali kuyoolivwuna, nkaambo wakali kuyoobapa majwi abusongo, aayo basikumukazya boonse ngobatakali kuyookonzya kukaka naa kukazya.’—Lk. 21:14, 15; 2Tim. 3:12; 1Pet. 3:15.

Ciindi Banakristo nobaiminina lusyomo lwabo kumbele lyabami, beendelezi, abalupati-pati bamwi, balakonzya kupa bumboni kubantu aabo ibunji bwaziindi batakonzyi kukambaukilwa mulumbe wa Bunakristo. Makani aamwi aakakosolwa munkuta ikutondezya kuti Bakamboni ba Jehova baliluzi akapa kuti milawo yamfwulumende imwi ibambululwe, aboobo eeci cakapa kuti tupegwe lwaanguluko lwakukanana alimwi akukomba. Pele kufwumbwa naa nkuta yakosola kuti babelesi ba Leza baliluzi naa pe, busicamba mbobatondezya ciindi nobasunkwa bulamukkomanisya Leza.

Zina lya Jehova lilasumpulwa ciindi notulwiiminina lusyomo lwesu

^ munc. 8 Mulembi wazina lya James Parkes wakaamba kuti: “Ba Juda . . . bakajisi lwaanguluko lwakucita mapobwe aabo. Taakwe cintu caalubazu cakali kulangwa ciindi nobakali kupa zyoolwe eezyi, nkaambo mukucita boobu bana Roma bakali kutobela buyo cilengwa cabo cakupa bantu lwaanguluko muzyooko zyaandene-andene mucisi cabo.”