Skip to content

Skip to table of contents

“Ijwi lya Leza Wesu Linooliko Lyoonse Mane Kukabe Kutamani”

“Ijwi lya Leza Wesu Linooliko Lyoonse Mane Kukabe Kutamani”

“Mweemvwe ulayuma, duba lilanyana, pele ijwi lya Leza wesu linooliko lyoonse mane kukabe kutamani.”—IS. 40:8.

NYIMBO: 95, 97

1, 2. (a) Ino buumi nobwali buti ikuti Bbaibbele nolyataliko? (b) Ncinzi ciyandika ikapati kutegwa tugwasyigwe a Jwi lya Leza?

SENA inga mweezyeezya mbobwakali kunooba buumi bwanu ikuti Bbaibbele nolyataliko? Nomwatalijisi lulayo ilugwasya iluyandika mubuumi bwabuzuba abuzuba. Nomwatalijisi bwiinguzi bukkazika moyo kumibuzyo iijatikizya Leza, buumi alimwi abulangizi bwakumbele. Kuyungizya waawo, nomwatalizyi Jehova mbwaakali kubeendelezya bantu kaindi.

2 Cikkomanisya ncakuti, tatuli mubukkale buli boobo ibutyompya. Jehova wakatupa Jwi lyakwe, Ibbaibbele. Alimwi wakasyomezya kuti mulumbe uuli mukati unooliko mane kukabe kutamani. Mwaapostolo Petro wakazubulula lugwalo lwa Isaya 40:8. Kapango aako takaambi Bbaibbele cacigaminina kweelana ambotulizyi mazuba aano; pele, majwi aakasololelwa amuuya alakonzya kubeleka akumulumbe uuli mu Bbaibbele. (Amubale 1 Petro 1:24, 25.) Mubwini, tulakonzya kugwasyigwa a Bbaibbele ikapati kuti kaliliko mumwaambo ngotumvwa kabotu. Aabo ibalikkomanina Jwi lya Leza lyoonse balikazyi mbokali kamasimpe kaambo aaka. Nokuba kuti tiicali cuuba-uba lyoonse, kwamyaanda yamyaka iili mbwiibede, bantu babombe myoyo bazumanana kusandulula alimwi akumwaya Bbaibbele. Kulombozya kwabo kuleendelana amakanze aa Leza aakuti “bantu boonse bafwutulwe akuba aluzyibo lwini-lwini lwakasimpe.”—1Tim. 2:3, 4.

3. Ino ncinzi ncotutiilange-lange mucibalo eeci? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.)

3 Mucibalo eeci, tulalanga-langa zikozyanyo kujatikizya Jwi lya Leza mbolyacikonzya kubako lyoonse nokuba kuti kwali (1) kucinca mumwaambo, (2) kucinca kwabulelo bwalo ibwapa kuti mwaambo uubelesyegwa kapati ucince, alimwi (3) akukazyigwa kwamulimo wakusandulula Bbaibbele. Ino kulanga-langa makani aaya kulatugwasya buti? Kulayungizya kulumba kwesu akaambo ka Jwi lya Leza. Alimwi kulayungizya luyando lwesu ku Mulembi wa Bbaibbele, walo iwakatupa ndilyo kutegwa tugwasyigwe.—Mik. 4:2; Rom. 15:4.

KUCINCA KWAMWAAMBO

4. (a) Mbuti myaambo mboicinca mukuya kwaciindi? (b) Ino ncinzi citondezya kuti Leza wesu tasalululi mwaambo, alimwi ino eeci cimupa kulimvwa buti?

4 Mukuya kwaciindi, myaambo ilacinca. Mabala alimwi amajwi alakonzya kucinca akutalika kwaamba cintu cimbi. Ambweni mulakonzya kuyeeya zikozyanyo kujatikizya mwaambo ngomukanana mbowacinca. Mbocibede oobo kujatikizya Chihebrayo alimwi a Chigiriki, imyaambo yakabelesyegwa ikulemba cibeela cipati ca Bbaibbele. Chihebrayo alimwi a Chigiriki icaambwa mazuba aano ciliindene kapati acakali kwaambwa kaindi. Aboobo kufwumbwa uuyanda kulimvwisya Jwi lya Leza weelede kubala busanduluzi bwandilyo—nobaba baabo ibazyi Chihebrayo naa Chigiriki icaambwa mazuba aano. Bamwi basala kwiiya Chihebrayo a Chigiriki cakaindi kutegwa bacikonzye kubala Bbaibbele mumyaambo yakaindi. Pele ikucita boobo, takukonzyi kugwasya kapati kweelana ambobayeeyela. * Cikkomanisya ncakuti, Bbaibbele naa zibeela zyandilyo zyasandululwa mumyaambo iitandila ku 3,000. Cilasalala kuti, Jehova uyanda bantu ‘bazisi zyoonse, misyobo yoonse, amyaambo yoonse’ kuti babe acoolwe cakugwasyigwa a Jwi lyakwe. (Amubale Ciyubunuzyo 14:6, bupanduluzi buyungizyidwe) Sena eeci tacimupi kuyanda kuba acilongwe ciyumu a Leza wesu siluyando alimwi uutasalululi?—Mil. 10:34.

5. Ncinzi cakapa kuti Bbaibbele lya King James Version liyandike kapati?

5 Kaambo kamasimpe kakuti myaambo ilacinca mukuya kwaciindi kalabeleka akumyaambo iyakabelesyegwa kusandulula Bbaibbele. Busanduluzi bwa Bbaibbele ibwakali buuba-uba kumvwa nolyakalembwa Bbaibbele, mukuya kwaciindi bulakonzya kuleka kumvwika kabotu. Amulange-lange cikozyanyo icijatikizya busanduluzi bwa Bbaibbele kutola mu Chingisi. Bbaibbele lya King James Version lyakasaanguna kumwaigwa mumwaka wa 1611. Lyakali akati kama Bbaibbele aamu Chingisi aakadumide kapati, alimwi lyakali kuyakuujatikizya kapati mwaambo wa Chingisi. * Pele kwakajanwa kuti Bbaibbele lya King James Version tiilyakali kulibelesya kapati zina lya Leza. Lyakali kubelesya zina lya “Jehova” mutupango tusyoonto, mpoonya akubelesya bbala lyakuti “MWAMI” kalilembedwe mumabala mapati mutupango tumwi twamu Magwalo aa Chihebrayo mwalo zina lya Leza molyakali kujanika kumatalikilo. Ma Bbaibbele aakali kusimbwa mukuya kwaciindi aalo akali kubelesya bbala lyakuti “MWAMI” kalilembedwe mumabala mapati mutupango tumwi twamu Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki. Munzila eeyo, Bbaibbele lya King James Version lyakatondezya busena mpolyakeelede kujanika zina lya Leza mucibeela civwula kwiitwa kuti Cizuminano Cipya.

6. Nkaambo nzi ncotulumba kapati ikuba a Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya?

6 Nokuba boobo, mabala manji mu Bbaibbele lya King James Version mukuya kwaciindi akazooba aakaindi kapati. Oobu mbocibede amuma Bbaibbele aakasandululwa mumyaambo imbi kaindi. Aboobo, sena eeci tacitupi kulumba ikuba a Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya lyamumwaambo waambwa mazuba aano? Eeli Bbaibbele lyakasandululwa lyoonse mbolizulwa naa kalili cibeela mumyaambo yiinda ku 150, aboobo eeci capa kuti bantu banji babe andilyo mazuba aano. Mabala mauba-uba kumvwa aakabelesyegwa apa kuti mulumbe wa Jwi lya Leza utusike mumoyo. (Int. 119:97) Cakweelela, Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya lyakajola zina lya Leza mubusena molyeelede mu Magwalo.

MWAAMBO UUBELESYEGWA KAPATI

7, 8. (a) Ino nkaambo nzi ba Juda banji mumwaanda wamyaka watatu B.C.E. ncobatakali kukonzya kwaamvwa Magwalo aa Chihebrayo? (b) Ino Greek Septuagint ninzi?

7 Ikucinca kwabulelo zimwi ziindi kwali kuujatikizya mwaambo uubelesyegwa kapati, aciindi cimwi acimwi. Mbuti Leza mbwaapa kuti kucinca ikuli boobo kutapi kuti Jwi lyakwe kalikatazya kumvwa kubantu? Cikozyanyo kumakani aakaindi cilatugwasya kujana bwiinguzi. Mabbuku aali 39 aakusaanguna aamu Bbaibbele akalembwa abana Israyeli, naa ba Juda. Kumatalikilo mbabantu “bakapegwa mukuli wakulanganya makani aasetekene aa Leza.” (Rom. 3:1, 2) Nokuba boobo, kuzikusika mumwaanda wamyaka watatu B.C.E., ba Juda banji tiibakacili kumvwa Chihebrayo. Ino nkaambo nzi? Akaambo kakuti Alekizanda Mupati wakakomezya Bwami bwaba Giriki kwiinda mukuzunda kwakwe. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Bwami oobo nobwakali kuyaabukomena, Chigiriki wakaba ngomwaambo iwakali kubelesyegwa kapati abalelwa banji, kubikkilizya aba Juda balo ibakamwaikide mubusena bupati. Pele ciindi ba Juda banji nobakatalika kwaambaula Chigiriki, kumvwisya Magwalo aa Chihebrayo kwakatalika kubakatazya bantu banji. Ino ncinzi icakali kukonzya kumana penzi eeli?

8 Kuzikusika akati kamwaanda wamyaka watatu B.C.E., mabbuku osanwe aakusaanguna aamu Bbaibbele akasandululwa kuzwa mu Chihebrayo kuunka mu Chigiriki. Mulimo wakusandulula Magwalo aa Chihebrayo oonse wakamana mumwaanda wamyaka wabili B.C.E. Mabbuku oonse antoomwe amu Bbaibbele akazootalika kwiitwa kuti Greek Septuagint. Bbuku litegwa Septuagint mbobusanduluzi bwakusaanguna kulembwa ibuzyibidwe bwa Magwalo aa Chihebrayo oonse.

9. (a) Mbuti bbuku lya Septuagint alimwi abusanduluzi bumbi bwama Bbaibbele mbobwakabajatikizya basikubala Jwi lya Leza? (b) Ino ncibeela nzi ncomuyandisya kapati mu Magwalo aa Chihebrayo?

9 Bbuku litegwa Septuagint lyakabagwasya kapati ba Juda alimwi abantu bamwi ibakali kwaambaula Chigiriki kuti bacikonzye kubala Magwalo aa Chihebrayo. Kamuyeeya buyo mbocakabakkomanisya ikumvwa naa kubala Jwi lya Leza mumwaambo iwakazooba ngomwaambo wabo! Mukuya kwaciindi, zibeela zya Bbaibbele zyakasandululwa mumyaambo iimbi iyakali kubelesyegwa kapati, myaambo mbuli ci Syriac, ci Gothic alimwi a Chilatini. Bantu nobakatalika kubala Malembe Aasalala mumwaambo ngobakali kukonzya kumvwa, cakutadooneka banji bakatalika kuba acibeela ncobakali kuyandisya, mbubwenya mbotucita andiswe aano mazuba. (Amubale Intembauzyo 119:162-165.) Masimpe, Jwi lya Leza lyazumanana kubako nokuba kuti mwaambo uubelesyegwa kapati wali kucinca-cinca.

KUKAZYIGWA KWAMULIMOWAKUSANDULULA BBAIBBELE

10. Ino nkaambo nzi bantu banji ncobatakali kukonzya kuba a Bbaibbele kuciindi ncaakali kupona John Wycliffe?

10 Zimwi ziindi, basikukazya basinguzu kapati basola kupa kuti Bbaibbele litasiki kubantu-bantu buyo. Nokuba boobo, bantu babombe myoyo baliyumya kukukazyigwa ikuli boobo. Mucikozyanyo, atulange-lange syaazibwene mumakani aabukombi wamumwaanda wamyaka wa 14 wazina lyakuti John Wycliffe. Wakali kusyoma kuti muntu uuli woonse weelede kugwasyigwa a Jwi lya Leza. Pele kuciindi ncaakali kupona, bantu-bantu buyo mu England tiibakali kukonzya kulijana Bbaibbele. Ino nkaambo nzi? Akaambo kakuti, banji tiibakali kucikonzya kuba a Bbaibbele libageme, nkaambo ma Bbaibbele akali kukkopololwa amaanza alimwi akali kudula kapati kupanga. Kunze lyaboobo, bantu banji tiibakalicizyi kubala akulemba. Nokuba boobo, ambweni bakali kumvwa zibalo nozyakali kubalwa baunka kucikombelo. Aboobo, kulalangilwa kuti tiibakali kumvwisya zintu nzyobakali kumvwa. Nkaambo nzi? Akaambo kakuti Bbaibbele ilyakazumizyidwe acikombelo (the Vulgate) lyakalembedwe mu Chilatini. Pele akati kamyaka yakuma 500-1500 C.E., mwaambo wa Chilatini tiiwakali kubelesyegwa naaceya akati kabantu-bantu buyo! Mbuti mulumbe wamu Bbaibbele uuyandika kapati mbowakali kukonzya kubasikila?—Tus. 2:1-5.

John Wycliffe abamwi bakali kuyandisisya kuti Jwi lya Leza kalijanika kubantu boonse. Sena mulijisi luyandisisyo luli boobo? (Amubone muncali 11)

11. Ino Bbaibbele lya Wycliffe lyakabajatikizya buti bantu?

11 Mu 1382, Bbaibbele ilyakasandululwa mu Chingisi ilyakazoozyibwa kuti Bbaibbele lya Wycliffe lyakamwaigwa. Bbaibbele eeli cakufwambaana lyakaba ampuwo akati kabasikutobela Wycliffe. Mbwaanga bakali kuyandisisya kuti Jwi lya Leza libanjile mumoyo bantu-bantu buyo, bakambausi beendeenda, aabo bakazyibidwe kuti ba Lollards, bakali kweenda amaulu kuswaya munzi amunzi mu England yoonse. Kanji-kanji aaba bantu bakali kubala zibeela kuzwa mu Bbaibbele lya Wycliffe kubantu aabo mbobakali kuyaanya, alimwi bakali kubasiila makkopi aakalembedwe amaanza. Mulimo ngobakabeleka akaba ngamatalikilo aakucinca kwazintu, calo icakapa kuti bantu batalike alimwi kubikkila maano ku Jwi lya Leza.

12. Ino basololi bazikombelo bakacita buti kujatikizya Wycliffe alimwi amulimo wakwe?

12 Ino basololi bazikombelo bakacita buti? Bakamusulaika Wycliffe, Bbaibbele lyakwe, alimwi abasikumutobela. Beendelezi bazikombelo bakabapenzya basikumutobela alimwi bakatalika kuyandaula akunyonyoona ma Bbaibbele aa Wycliffe kufwumbwa ngobakali kukonzya kujana. Noliba leelyo naakafwa, Wycliffe wakaambwa kuti wakali muzangi. Pele tiicakali kukonzyeka kusubula muntu uufwide. Nokuba boobo, basololi bacikombelo bakazikkula mafwuwa aa Wycliffe akwaumpa mpoonya mulota bakausowela mumulonga wa Swift. Pele cikombelo tiicakali kukonzya kulesya kumwaika kwa Jwi lya Leza kuti lisike kubantu ibakali kuyanda kulibala akulimvwisya. Myaanda yamyaka iyakatobela, banji mu Europe alimwi amasena amwi aamunyika bakatalika kusumpula mulimo wakusandulula alimwi akumwaya Bbaibbele kutegwa bantu-bantu buyo bagwasyigwe.

“NDIME NDIKUYIISYA KUTI UGWASYIGWE”

13. Ino ncinzi ncotusinizyide alimwi mbuti eeco mbociyumya lusyomo lwesu?

13 Banakristo mazuba aano tabeelede kuyeeya kuti mulimo wakusandulula bbuku litegwa Septuagint, Bbaibbele lya Wycliffe, Bbaibbele lya King James Version naa busanduluzi buyo bumwi bwama Bbaibbele wakasololelwa aa Leza. Nokuba boobo, ciindi notulanga-langa busanduluzi bwakaindi bwama Bbaibbele aaya alimwi aambi aakamwaigwa, businizya kaambo aaka kamasimpe kakuti: Mbubwenya mbwaakasyomezya Jehova, Jwi lyakwe lyazumanana kubako lyoonse. Sena eeci taciyumyi lusyomo lwanu lwakuti zisyomezyo zyoonse nzyaasyomezya Jehova azyalo ziyakuzuzikizyigwa ncobeni?—Jos. 23:14.

14. Mbuti Jwi lya Leza mboliyumya luyando lwesu kulinguwe?

14 Kunze aakuyumya lusyomo lwesu, kulanga-langa Bbaibbele mbolyazumanana kubako kwamyaka minji yainda kuyumya luyando lwesu kuli Jehova. * Alimwi buya, nkaambo nzi ncaakatupeda Jwi lyakwe? Alimwi nkaambo nzi ncaakasinizya kuti liyoofwutuka? Akaambo kakuti ulatuyanda, alimwi uyanda kutuyiisya mbotukonzya kugwasyigwa. (Amubale Isaya 48:17, 18.) Ncilengwa buya alimwi cileelela kuti andiswe katutondezya kulumba kwesu kuluyando lwa Jehova kwiinda mukumuyanda alimwi akumvwida milawo yakwe.—1 Joh. 4:19; 5:3.

15. Ino tuyoolanga-langa nzi mucibalo citobela?

15 Ncamaano ikwaamba kuti, akaambo kakuti tulalumba ku Jwi lya Leza, tuyanda kugwasyigwa kapati andilyo. Ino mbuti mbotukonzya kugwasyigwa kapati kwiinda mukubala Bbaibbele tobeni? Ncinzi cikonzya kutugwasya kubikkila maano ku Bbaibbele ciindi notuli mubukambausi? Mbuti aabo ibayiisya kucibumbili mbobakonzya kutondezya kuti kuyiisya kwabo kuzwa mu Magwalo? Tulabujana bwiinguzi bwamibuzyo eeyi mucibalo citobela.

^ munc. 4 Amubone cibalo cakuti “Do You Need to Learn Hebrew and Greek?” mu Ngazi Yamulindizi ya Chingisi yamu November 1, 2009.

^ munc. 5 Twaambyo tumwi twamu Chingisi twakazwa mu Bbaibbele lya King James Version. Mucikozyanyo: “Ndilobokede biyo anyama yamumeno aangu.”—Job. 19:20.

^ munc. 14 Amubone kabbokesi kakuti “ Amulibonene Nobeni!