Skip to content

Skip to table of contents

Ino Basizibi Bacilaa Ciindi Cilamfwu Buti?

Ino Basizibi Bacilaa Ciindi Cilamfwu Buti?

Ino Basizibi Bacilaa Ciindi Cilamfwu Buti?

“Nkaambonzi [Jehova] . . . [ncoumuna] buyo sizibi naalya muntu uumwiinda kululama?”—HABAKUKU 1:13.

1. Ndiilili nyika noiyoozula luzibo lwabulemu bwa Jehova?

SENA Leza kuli nayoobanyonyoona basizibi? Ikuti naa uyoocita oobo, ino tweelede kulindila kwaciindi cilamfwu buti? Imibuzyo iili boobu ilabuzigwa abantu banji nyika yoonse mbwiizulwa. Nkuukuli nkotunga twajana bwiinguzi? Inga twaingulwa mumajwi aabusinsimi aakamunikilwaa Leza aamba zyaciindi cibikkidwe. Atusyomezya kuti Jehova onoono uyoobanyonyoona basizibi boonse. Lilikke aakumana kucita boobo inyika ‘noiyoozula luzibo lwabulemu bwa-Jehova, mbubonya mbuli maanzi mbwaazuzya lwizi.’ Eeco ncecisyomezyo cabusinsimi icijanika mu Jwi lya Leza Lisalala kuli Habakuku 2:14.

2. Nimbeta nzi zyalunyonyooko zyotatwe iziyoocitwaa Leza izili mubbuku lya Habakuku?

2 Eli bbuku lya Habakuku ilyakalembwa kuma 628 B.C.E. lijisi mbeta zyotatwe zitobelene ziyoocitwaa Jehova Leza. Imbeta zyobile akati kambeta ezyo zyakacitwa kale. Lubeta lwakusaanguna ndwaakacita Jehova lwakali kujatikizya musyobo wa Juda wansiku iwakazanga. Ino lwabili ndwabuti? Lwakali lubeta Leza ndwaakabeteka Babuloni mudyaaminizi. Aboobo eci citusyomezya kuti alwalo lubeta lwa Leza lwatatu luyoozuzikizigwa. Ncobeni, tulakonzya kulangila kuzuzikizigwa kwalubeta olo onoono. Leza uyoobanyonyoona basizibi boonse akaambo kabaluleme bapona mazubaano aakumamanino. Uuyoosyaala akati kabaaba uyoonyonyoonwa ‘munkondo yabuzuba bupati bwa-Leza Singuzuzyoonse’ ibuli mukuswena cakufwambaana kapati.—Ciyubunuzyo 16:14, 16.

3. Ncinzi cisinizidwe kuyoocitikila bantu babi mumazubeesu?

3 Inkondo yabuzuba bupati bwa Leza ili mukuswena afwaafwi. Alimwi ikunyonyoonwa kwabasizibi Leza nkwayoocita mumazubeesu kuyoocitika ncobeni mbubwena mbuli mbozyakazuzikizigwa mbeta zya Jehova kujatikizya Juda a Babuloni. Pele, ono mbuti kuti tweezeezya kuti tuli mu Juda kuciindi ca Habakuku? Ncinzi cili mukucitika munyika eyo?

Cisi Cili Mumapenzi

4. Mmakani nzi aanyonganya Habakuku ngaamvwa?

4 Amweezeezye Habakuku musinsimi wa Jehova kakkede aatalaa ciluli cipapalete caŋanda yakwe, kaumwa kauwo kagoko katontola. Munsi lyakwe kuli ciimbyo catukole. (Habakuku 1:1; 3:19) Pele Habakuku wamvwa makani aanyonganya. Imwami wa Juda Jehoyakimu wajaya Uriya alimwi wazikka mutumba wamusinsimi oyo kunamaumbwe ikuzikkilwa bantu-bantu buyo. (Jeremiya 26:23) Ee, Uriya tanaakazumanana kusyoma muli Jehova, wakayoowa elyo wakatijila ku Egepita. Pele Habakuku ulizi kuti ibulwani bwa Jehoyakimu tiibwakaboola akaambo kakuyanda kusumpula bulemu mbwayelede Jehova. Eci cilalibonya mukutabikkila maanu kwamwami oyu kumulawo wa Leza alimwi akusulaika musinsimi Jeremiya nkwaakacita kulinguwe akuli bamwi ibakali kubelekela Jehova.

5. Ino izintu zili buti munzila yakumuuya mu Juda, alimwi ino Habakuku walimvwa buti?

5 Habakuku wabona busi bwatununkilizyo kabusuka aziluli zyamaanda aayengelede. Ibantu tabali mukuumpa tununkilizyo otu kukomba Jehova pe. Balimukucita micito yabukombi bwakubeja iyakakulwaizigwaa Mwami mubyaabi wa Juda Jehoyakimu. Cuusisya nsoni kaka! Mumeso aa Habakuku mwazula misozi, elyo wakombelela ulaamba: “O Jehova, njooleka lili kukukwiilila notamvwi? Ndakulilila nkaambo kakupyopyongana kwabantu, pele toswiilili. Ino nkaambonzi wandibonya zibi akundilanzya bupilingene? Kusaala akuvupuula, zyoonse nkuzili kumeso aangu. Kwabuka inkondo akukazyanya. Nciceeci mulao nciwalekela kubambwa, akubeteka takubetekwi abuniini pe. Nkaambo basizibi balazyunguluka baluleme, aboobo makani taakosoki cakululama.”—Habakuku 1:2-4.

6. Ncinzi cacitika kujatikizya mulawo abululami mu Juda?

6 Inzya, kusaala akulwana zyavwula. Koonse-koonse Habakuku nkwaalanga ubona mapenzi inzwanga alimwi ankondo. “Mulawo tuucikwe nguzu,” (BT), wabaaba buyo. Ino bwalo bululami mbuti? “Bulabisyaanyizigwa,” (BT) kakunyina kuzwidilila! Kwiina nobuzwidilila pe. Muciindi caboobo, ‘basizibi bazyungulukide baluleme,’ basinkilizya ntaamu zyamulawo zyeelede kukwabilila baluleme kuti zitacitwi. Masimpe, “makani taakosoki cakululama.” Anyonganizigwa. Tabulibijili kaka bukkale oobo!

7. Ino Habakuku ukanzide kucita nzi?

7 Habakuku waumuna kwakaindi kasyoonto akuyeeya mbobubede bukkale. Sena aleke buyo? Peepe! Naamana kuyeeya mbobapenzyegwa babelesi ba Leza basyomeka, mwaalumi oyu uusyomeka wakanza kuti ayume alimwi, azumanane kali musinsimi wa Jehova. Habakuku uyoozumanana kwaambilizya mulumbe wa Leza—nokuba kuti eci inga capa kuti ajaigwe.

Jehova Wacita “Milimo” Iigambya

8, 9. “Milimo” nzi iigambya njacita Jehova?

8 Mucilengaano, Habakuku wabona bakombi bakubeja, ibatalemeki Leza. Amuswiilile nzyabaambila Jehova ategwa: “Amubone akati kabamasi! Amulange, mugambe loko!” Kulangilwa kuti Habakuku wagambwa Leza ncali mukwaambila bantu abo basizibi munzila eyi. Mpoonya wamvwa Jehova kabaambila kuti: “Nkaambo ndacita milimo mumazuba aanu njimutakoozumina nekuba kuti mwalwiidwa.” (Habakuku 1:5) Ncobeni, Jehova lwakwe nguucita milimo njibatakoozumina. Pele ino mmilimo nzi?

9 Habakuku waaswiililisya majwi aa Leza aakumbele aalembedwe kuli Habakuku 1:6-11. Ooyu mmulumbe wa Jehova—alimwi kwiina leza wakubeja nouba mutuni uutaponi uukonzya kusinkilizya kuzuzikizigwa kwawo, ulaamba: “Nkaambo ndabusya Ba-Kasidi, oyo musyobo mukali, ulalula. Baleenda nyika yoonse kuyoovuba makalilo aatali aabo. Balayoosya akugambya. Makanze aabo akulisumpula kwabo zyazwa mumyoyo yabo beni. Imbizi zyabo zileendesya kwiinda basiluwe, mbakali kwiinda baumpe bamasiku. Basimbizi babo balalisumpula. Basimbizi babo bazwa kule, baleza buuluka mbuli sikube uufwambaanina kulya. Boonse baleza kuzoosaala. Masyu aabo alalanga kunembo. Balabunganya bazike banji mbuli musenga. Bami balabaseka, abapati balabawelela buyo. Balaseka macijilo mayumu oonse, balalundika buyo ivu akwaazunda. Elyo balaindilila buyo mbuli muwo, balaya bubisya. Inguzu zyabo ngu-Leza wabo.”

10. Ino nguni uuli mukubusigwaa Jehova?

10 Elo kulayoosya kaka kucenjezya oko kwabusinsimi kuzwa ku Mupatikampatila! Jehova uyoobusya ba Kasidi, imusyobo wabana Babuloni mukali. Nobanooyabwiinda ‘munyika yoonse,’ bayoozunda makkalilo imanji kapati. Elo eci cilayoosya kaka! Inkamu yaba Kasidi ‘ilayoosya akugambya,’ ilakankamanisya. Ilalicitila milawo yayo iitanyoneki. ‘Bululami bwayo buzwa mumoyo wayo.’

11. Mbuti mbomunga mwapandulula kusaala kwampi zyabana Babuloni nkobakacita kuli Juda?

11 Imabbiza aaku Babuloni alazuza kwiinda basiluwe basiluno. Basikalumamba babo mbakali kwiinda baumpe basinzala ibavwima masiku. Kabasungweede, ‘imbizi zyabo zilabbantaula ansi atusindi’ cakutaleka. Kuzwa ku Babuloni kule zyagama ku Juda. Kazifwuuma mbuli sikube uufwuumukila cilyo cinona, ba Kasidi onoono bayoocijata cilyo cabo. Pele sena kusaala oku kuyoocitwa buyo abasikalumamba basyoonto? Peepe! “Boonse baleza kuzoosaala,” mbuli nkamu mpati iileta lunyonyooko lupati. Masyu aabo alisumbwide abunkutwe, mbaabo bagama kumbo ku Juda a Jerusalemu, bayaabuzuza cakufwambaana kapati mbuli muwo wakujwe. Basikalumamba baku Babuloni babwezelezya abaange banji ‘mbobajata kuti babe bazike mbubwena mbuli musenga,’ kuvwula.

12. Ino bana Babuloni balimvwa buti, alimwi ino sinkondo oyu singuzu ‘uyoobaa mulandu’ nzi?

12 Basikalumamba ba Kasidi baseka bami akuweela balupati-pati, boonse ibakakilwa kubalesya kuzumanana kuyabusaala. ‘Baaseka macijilo mayumu oonse’ nkaambo oonse aya ali muntenda ciindi bana Babuloni ‘nobalundika ivwu’ kwiinda mukuyaka kalundu-lundu kamavwu kakusaalila. Aciindi ncabikkide Jehova, sinkondo oyu uuyoosya ‘uyooindilila buyo mbuli muwo.’ Akaambo kakulwana Juda a Jerusalemu, ‘uyoobaa mulandu’ wakupenzya bantu ba Leza. Kuzwa kukuzunda oko ikuyooinda mbuli kambizi, mweendelezi wankamu yaba Kasidi uyoolidunda kaamba kuti: ‘Eezi nguzu zizwa kuli leza wesu.’ Pele lwaceya kaka luzibo ndwajisi!

Ikaambo Kamvwika Mpobuyeeme Bulangizi

13. Nkaambo nzi Habakuku ncaabedaa bulangizi alimwi alusyomo?

13 Akaambo kakuti ono Habakuku watalika kwaamvwisya makanze aa Jehova, lusyomo lwa Habakuku lwayumizigwa. Kamaninide kusyoma, wakanana cakutembaula Jehova. Kweelana ambokulembedwe kuli Habakuku 1:12, imusinsimi oyu ulaamba: “Sa toli waciindi loko, O Jehova Leza wangu, Musalali wangu? Tofwi pe.” Masimpe, Jehova ngu Leza “kuzwa kuciindi eco akusikila kuziindi zyoonse”—kukabe kutamani.—Intembauzyo 90:1, 2.

14. Mbukkale nzi mbobatobela basikuzanga ba Juda?

14 Kayeeya cilengaano ncaakapegwaa Leza alimwi kakkomene abupanduluzi mbocakamupa, imusinsimi wayungizya ategwa: “O mwaala wangu, wababusya kuti bapegwe mulandu.” Leza wabapa mulandu basikuzanga baku Juda, alimwi Jehova uyoobapa cisubulo citaambiki. Bakeelede kusyoma nguwe kuti ngo Mwaala wabo, iciyubilo cisyomeka cilikke, imaccijilo alimwi ooko ikujanwa lufwutuko. (Intembauzyo 62:7; 94:22; 95:1) Pele, ibasololi ba Juda bazangi kwiina nobaswena munsi a Leza, alimwi bazumanana kudyaaminina bakombi ba Jehova ibanyina mulandu.

15. Muunzila nzi ‘meso aa Jehova mwaalondokede mwaatayandi kubona bubi’?

15 Ciimo eci camupenzya kapati musinsimi wa Jehova. Elyo wakanana ategwa: “Meso aako alilondokede, taayandi kubona bubi, tokonzyi kulekelela uucita bubi.” (Habakkuku 1:13, BT.) Inzya, ‘meso aa Jehova alilondokede tayandi kubona bubi,’ nkokwaamba kuti takonzyi kubulekelela buyo bubi.

16. Mbuti mbomunga mwaamba mubufwaafwi izintu zilembedwe kuli Habakkuku 1:13-17?

16 Aboobo Habakuku ulaamibuzyo iipa kuyeeya cakuzinzibala. Wabuzya kuti: “Ino nkaambo nzi ncolekelela basiluuni? Ino nkaambo nzi n[c]oumwide kakuli babi banyonyoona baluleme kwiinda mbabo? Wacita kuti bantu bapenge mbuli nswi, a mbuli tuuka-uka tunyina Mwami. Balabajata bantu boonse atulobyo, balabajata akubakwelaanya mutunyandi, balasekelela akutangala kapati. Bamana balakomba akupa zipaizyo nikuba kutentela tunyandi twabo tununkilizyo. Nkaambo kwiindila mutunyandi balakkala kabotu akulya zilyo zinono kapati. Sena bayooindilizya kubelesya tunyandi twabo, akunyonyoona misyobo yoonse cakuteengelela?” (Habakkuku 1:13-17, BT.)

17. (a) Mukulwana ibana Babuloni nkobacita ku Juda aku Jerusalemu, ino bazwidilizya buti makanze aa Leza? (b) Ncinzi Jehova ncayooyubununa kuli Habakuku?

17 Mukulwana Juda amunzi wakwe mupati Jerusalemu, bana Babuloni bayoocita mbuli mbobayanda. Tabakooyooziba kuti bali mukubelekela Leza kucitya lubeta lwakwe lululeme ndwabeteka bantu batasyomeki. Cilalimvwisya ncocakamukatazya Habakuku kuteelela makani aakuti Leza wakali kuzoobelesya bana Babuloni basizibi kuzwidilizya lubeta Lwakwe. Aabo ba Kasidi banyina lubomba tabali bakombi ba Jehova. Ibantunyina bababona mbuli ‘nswi atuuka-uka’ buyo zikonzya kuteegwa akunyonyoonwa. Pele ikugambwa kwa Habakuku takukoozumanana kwaciindi cilamfwu. Jehova onoono uyooyubununa kumusinsimi wakwe kuti bana Babuloni kwiina nobatikeengelelwe pe, bayoosubulwa abalo akaambo kakusaala kwabo kwabulyatu alimwi amulandu mupati wakutila bulowa bwabantu.—Habakuku 2:8.

Uulibambilide Kumvwa Majwi aa Jehova Aambi

18. Ncinzi ncotunga twaiya kujatikizya kulanga zintu nkwaakajisi Habakuku kweelana ambokutondezyedwe kuli Habakuku 2:1?

18 Pele calino, Habakuku walindila kuti aswiilile majwi aambi ngatimwaambile Jehova. Musinsimi waamba cakusinizya ategwa: “Ndaima acilangilo cangu, ndaliimika angazi yangu, nkalindile, nkabone ncati ndaambile, ancati ndivwiile mukutongauka kwangu.” (Habakuku 2:1) Habakuku ulayandisisya kumvwa nzyatimwaambile Leza kutegwa akaambile bantu mbwali musinsimi. Akaambo kalusyomo ndwajisi lwakuti Jehova ngu Leza uutalekeli bubi kuzumanana, ulalibuzya kaambo ncokuli bubi, pele ulayanda kuti alulamikwe naa kuli mpalubizizye mukuyeeya. Ino swebo mbuti? Ciindi notulibuzya izintu zimwi zibyaabi ncozilekeledwe, ilusyomo lwesu mubululami bwa Jehova Leza lweelede kutugwasya kutatyompwa akulindila nguwe.—Intembauzyo 42:5, 11.

19. Ncinzi cakacitika kuba Juda bazangi kweelana amajwi aa Leza ngaakaambila Habakuku?

19 Mbubwena mbuli mbwaakamwaambilide Habakuku, Leza wakacitya lubeta kumusyobo waba Juda bazangi kwiinda mukuzumizya bana Babuloni kusaala Juda. Mu 607 B.C.E., bakanyonyoona Jerusalemu kubikkilizya atempele lyawo, bakajaya bapati abana baniini, akutola banji mubuzike. (2 Makani 36:17-20) Nokwakainda ciindi cilamfwu kabali baange ku Babuloni, iba Juda basyoonto ibakacili kusyomeka bakapilukila kwabo akuyooyakulula tempele. Pele kuciinda buyo ciindi cisyoonto, iba Juda alimwi tiibakasyomeka kuli Jehova—ikapati ciindi nobakakaka Jesu kuti ngu Mesiya.

20. Mbuti Paulo mbwaakabelesya bbuku lya Habakuku 1:5 kujatikizya makani aakukaka Jesu?

20 Kweelana abbuku lya Incito 13:38-41, imwaapostolo Paulo wakatondezya ba Juda ku Antiokeya icakali kunoocitika ikuti naa bamukaka Jesu akusampaula cituuzyo cakwe. Kazubulula kuli Habakuku 1:5 kuzwa mu Bbaibbele lya Greek Septuagint, Paulo wakacenjezya kuti: “Nkaako amucenjele kuti mutasikilwi eco icakaambwa[a] musinsimi kuti, Amulange, nywebo nomunenya, muyoowe, mumane, nkaambo ndacita mulimo kumazuba aanu, mulimo ngomutakoozumina, muntu namwaambila.” Kweelana amajwi ngaakazubulula Paulo, ikuzuzikizigwa kwabili kwa Habakuku 1:5 kwakacitika ciindi impi zyaba Roma nozyakanyonyoona Jerusalemu atempele yawo mu 70 C.E.

21. Mbuti ba Juda bakuciindi ca Habakuku mbobakaubona “mulimo” wa Leza wakubelesya bana Babuloni kunyonyoona Jerusalemu?

21 Kuba Juda bakuciindi ca Habakuku, “mulimo” wa Leza wakucitya bana Babuloni kunyonyoona Jerusalemu tiiwakali kuyeeyelwa nkaambo mumunzi oyo mumwakali bukombi bwa Jehova alimwi mumwakali mwami wakwe uunanikidwe. (Intembauzyo 132:11-18) Aboobo kwiina naakanyonyweedwe Jerusalemu. Itempele yamumo kwiina buzuba noyakaumpidwe. Iŋanda yabulelo ya Davida kwiina noyakazundidwe. Kwiina wakali kusyoma kuti Jehova inga wazumizya zintu zili boobu kucitika. Pele kwiinda muli Habakuku, Leza wakapa kucenjezya kukkwene kwakuti izintu zigambya zili boobu zyakali kuzoocitika. Alimwi imakani aansiku atondezya kuti zyakacitika mbubwena mbuli mbozyakasinsimwa.

“Mulimo” wa Leza Uutazuminwi Sunu

22. Ino “mulimo” wa Jehova uugambya uyoojatikizya nzi mumazubeesu?

22 Sena Jehova uyoocita “mulimo” uugambya mumazubeesu? Masimpe uyoocita obo, nokuba kuti basikudooneka tabasyomi pe kuti uyoocita obo. Ono, mulimo uugambya ngwatikacite Jehova ngwakunyonyoona Kristendomu. Mbubwena mbuli Juda wansiku, Kristendomu ulyaamba kuti ukomba Leza pele wasofwaala cini-cini. Jehova uyoobona kwaamba kuti bukombi boonse bwa Kristendomu bwanyonyoonwa onoono, mbubwenya butikanyonyoonwe “Babuloni mupati,” bwami bwanyika yoonse bwabukombi bwakubeja.—Ciyubunuzyo 18:1-24.

23. Ncinzi cimbi muuya wa Leza ncowakamukulwaizya kucita Habakuku?

23 Jehova wakacili amulimo mupati wakuti Habakuku aucite, Jerusalemu katananyonyoonwa mu 607 B.C.E. Ncinzi cimbi Leza ncaakali kuyanda kumwaambila musinsimi wakwe? Habakuku wakacili kuzooteelela zintu zyakali kuzoomukulwaizya kubweza zingwali-ngwali zyakwe akwiimbila Jehova nyimbo zyabuumba. Pele, ikusaanguna, muuya wa Leza wakali kuyookulwaizya musinsimi kwaambilizya mulumbe wamapenzi aayoosya. Masimpe inga twakkomana kuzyiba bupanduluzi bwamajwi aabusinsimi aaya mapati aamba zyaciindi cibikkidwe. Aboobo atuzumanane kulanga-langa businsimi bwa Habakuku.

Sena Mulayeeya?

• Mbukkale nzi ibwakaliko mu Juda kuciindi ca Habakuku?

• “M[m]ilimo” nzi iigambya njaakacita Jehova kuciindi ca Habakuku?

• Ino ncinzi cakayumya bulangizi bwa Habakuku?

• “M[m]ulimo” nzi uugambya ngwayoocita Leza mumazubeesu?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 15]

Habakuku wakakatazigwa kapati kujatikizya kaambo Leza ncaakalekelede bubi kuzumanana. Sena andinywe mbomulimvwa?

[Cifwanikiso icili apeeji 16]

Habakuku wakasinsima kuti cisi ca Juda cakali kuyoosikilwa mapenzi aakali kuyooletwaa bana Babuloni

[Cifwanikiso icili apeeji 16]

Imatongo aakavwukkulwa aa Jerusalemu yakanyonyoonwa mu 607 B.C.E.